O gaiteiro de Texas, Afonso Monxardín (GH 15 xaneiro)
(na imaxe, Gaiteiro, de A. Bloemaert, pintor barroco do século XVI-XVII

Cando o 14 de xullo de 1981 gardamos un minuto de silencio nas escavacións de Castromao para facerlle unha tan insignificante como inmerecida homenaxe a Billy o Neno no centenario da súa morte, eramos case adolescentes e mesturabamos o traballo no castro coa diversión. O que non nos podiamos imaxinar era que andando o tempo habiamos de atopar, noutro tipo de arqueoloxía, un resto que vinculaba o far west coa tradición galega.
Pois cadrou que un día, ás voltas coa "arqueoloxía do son", nos saudosos tempos en que impulsabamos no Consello da Cultura o Arquivo Sonoro, fun á casa de Segundo Pampillón en Bos Aires, en Belgrano, xusto ao pé de onde vivira Castelao. Don Segundo fora alcalde de Mos por Izquierda Republicana -e daquela, no primeiro exilio, esquerdista, amigo de Luís Seoane e afastado do Consello de Galicia, ata que o paso do tempo e a nova realidade, borraron marcos e foron todos un. E entre as cintas de carrete aberto que recollemos, o seu fillo Henrique e eu, de actos e discursos, había unha ben curiosa; a copia dun disco no que soaba a canción dos vaqueiros Oh Susana e outra tamén de onda oeste, tocada cos instrumentos tradicionais destas películas -banxo, piano, violín, coro...- e sorpresivamente unha recoñecible e ben tocada, gaita galega. En canto llo contei e lla fixen oír a Antón Santamarina lembrou a cantiga que recollera nas súas terras luguesas que dicía: "Vino de Texas un famoso gaiteiro/ era Domingo, Domingo Ferreiro./ Toca la gaita Domingo Ferreiro/, Toca la gaita, "non quero, non quero"/ y si la gaita no quieres tocar/ entonces la gente no podrá bailar". Tiñamos pois unha gaita en contexto vaqueiro e unha cantiga que apuña a Texas, un gaiteiro. Iamos ben. Pois pouco tempo despois, Norberto Pablo de Cirio, un mozo musicólogo de orixe italiana achegado á nosa colectividade en Arxentina, topou o disco orixinal que puña "El gaiteiro de Texas/ The texas piper e incluía as dúas cantigas: Two facer heart de Canton Nagy e Oh Susana de Foster. Era o orixinal físico. Na Arxentina, contaba Norberto, fora moi famosa unha rumba coa cantiga que chegou a Lugo e o escritor arxentino Raul González Tuñón dedicoulle un poema a Domingo Ferreiro parafrasendo a copla e apoñéndolle ao músico unha morte tráxica na guerra civil; Luar na Lubre, musicou o poema. Desde logo o Gaiteiro de Texas é un fío polo que turrar: a orixe da "música celta". Nin máis nin menos.