Unha entrevista no xornal Atlántico
Este domingo pasado, nas súas páxinas dominicais, o xornal Atlántico publicaba unha entrevista que me realizou o escritor e amigo Manuel Villaverde, nunha súa sección dominical. Por problemas de espazo, só saiu un terzo do tratado, pero aproveito estes novos medios (por se a alguén lle interesa) para publicala íntegra. (A imaxe que ilustra é a Venus durminte, de Giorgione).

1.-Historiador, ensaísta, crítico literario, xornalista... cal é a definición sobre ti mesmo?
Ben, recollería como idónea unha expresión que usaban moito no galeguismo histórico e que lle teño escoitado a don Paco del Riego ou a Díaz Pardo: “un obreiro da cultura”. Todo o que teña que ver co mundo cultural, en Galiza e no mundo, sempre me vai interesar e procuro aportar o que poida, dende as miñas posibilidades, na investigación ou na reflexión ao respecto. Nos últimos tempos interésame moi especialmente o concepto de Historia Cultural. De feito estou a publicar dende hai meses unha crónica chamada “Cen Anos de Historia Cultural” (que aparece os domingos en “Galicia Hoxe”) dende 1906, ano da fundación da Academia Galega ata a actualidade. Para o caso galego, estou convencido de que un enfoque puramente político ou partidario da realidade do nacionalismo, por exemplo, é moi reducionista: os galeguistas de preguerra propuxéronse construír unha nación e fixérono dende todos os campos, tanto dende a política como dende a cultura, enchoupándose da realidade social e traballando no teatro, na prensa, na música popular, no cine e nas novas artes, etc. Dende esta perspectiva procuro traballar tanto como historiador ou ensaísta como comunicador de ideas (considero que xornalistas son os que traballan na redacción dos xornais e dos medios), no meu caso a través do columnismo de opinión e da historia cultural, mesmo con frecuencia diaria.
2- De cal dos teus libros gardas mellor recordo?
Gárdolle un especial agarimo ao meu estudo e catalogación da prensa ourensá, que me consta que é un libro que foi e é moi usado e aproveitado como fonte básica para outros estudos e foi a miña tesiña e primeiro libro editado. Logo, gardo tamén gran querenza polo estudo sobre Otero Pedrayo (Ir Indo) que fixen conxuntamente con Xosé Ramón Quintana e outras achegas posteriores a autores ourensáns como don Xoaquín Lorenzo ou Eladio Rodríguez. Dos máis recentes, destacaría a preparación e edición de “Ourense, craro río, verde val”, que editou o concello ourensán no 2001, con case un cento de poemas dedicados á miña cidade natal e que terei que ampliar (xa teño moitos máis poemas) e, por outra parte, a edición e introdución da poesía galega de Antón Tovar, un libro que el non puido ver pero que sabía que sairía nesa colección do PEN Clube, feito do que el mesmo estaba moi orgulloso.
3.- E a propósito de Risco, cal é a túa opinión?
Ben, expliciteino con detalle en “Últimas páginas sobre Galicia” de V. Risco, que editou hai uns meses Alvarellos cun amplo estudo introductorio da miña autoría. Risco foi unha figura moi polémica en moitos aspectos, dende a perspectiva política e mesmo dende claves éticas. Pero é unha figura imprescindible na historia do país. E un luxo como creador cultural ao que non podemos nin debemos renunciar. Ata 1933 Risco marcou a historia do nacionalismo galego, chegando a deixar unha pegada moi forte en autores mesmo de posicións de esquerda ou moito máis radicais como Blanco Amor, Manuel Antonio ou Castelao. A súa evolución posterior a liñas conservadoras no galeguismo, na República, e a súa posición favorable ao franquismo nos inicios da guerra e no xornalismo ourensán deron para escribir centos de páxinas e aínda para ser literaturizados en novelas tan interesantes como “Deus sentado nun sillón azul” do seu amigo e discípulo Carlos Casares. Pero, malia todo iso, moi cedo xurdiron no galeguismo estratexias de recuperación de Risco e creo que iso foi acertado. Galiza non se pode limitar a facer unha lectura só política ou sectaria da súa cultura (que facemos logo con Cunqueiro, con Filgueira Valverde, con Euxenio Montes, etc. ?). E, ademais, Risco foi o autor dunha das meirandes novelas da nosa literatura, “O porco de pé”, e dun xornalismo cultural excepcional na posguerra, en boa parte en castelán polas circunstancias daquel momento.
4.- Téntache ou che tentou a poesía, a novela, o relato en xeral?
Preguntáronmo varias veces e mesmo tiven convites nese sentido, por exemplo por parte do amigo Carlos Casares. Pero ata agora non publiquei nunca literatura de ficción (fóra do discurso literario conmemorativo ou agás algún breve texto en compromisos anecdóticos, de prensa ou volumes colectivos) e non creo que o faga, polo menos polo de agora. A razón é moi clara: hai en Galicia excelentes escritores e para min xa é un pracer suficiente lelos, sendo ademais moitos deles bos amigos e amigas. Prefiro achegarme ás súas obras, contribuír á súa difusión e á reflexión sobre as mesmas: ese é o meu labor e creo que é tamén necesario, como intermediación entre os creadores e o gran público.
5.- Hai historiadores bos e malos?
Hai historiadores bos e malos, como en todo; serios e brillantes ou mediocres e ineficaces. Como en calquera profesión. Pero o fenómeno máis grave agora é a aparición de comunicadores de masas, respaldados por fortes grupos, que presentan modelos de historia revisionista, por exemplo respecto á Segunda República e á guerra civil, e mesmo teñen éxito de público entre xentes pouco informadas, cando o único que fan é repetir os mesmos argumentos da historia franquista dos anos 40 e 50. Non é preciso citar os seus nomes, están na boca de todos e xa teñen demasiada propaganda. A historia de calidade está noutras voces, esas si imprescindibles, e serán as que quedarán no futuro e son xa as que fan avanzar de certo o debate intelectual.
6.- Traballas agora nalgunha obra en concreto?
Neste momento, en canto remate as vacacións que respecto ao longo de todo o mes de agosto, teño varios compromisos pendentes. Seguirei con ese proxecto de Historia Cultural de Galicia dende 1906 e estou a preparar tamén algúns traballos sobre o xornalismo de Lamas Carvajal ou o xornalismo galego nos tempos da Pardo Bazán. Teño pendente, xa entregada, a edición dunha breve Historia da cidade de Ourense, con destino ao mundo escolar, que publicará Xerais, e tamén de inmediato sairá un tomo amplo, publicado por Alvarellos, do xornalismo de Otero Pedrayo en “Vida Gallega”, para o que estou a preparar un novo estudo introductorio. E non deixarei o xornalismo cultural que, como xa sabes, é para min un compromiso diario, que ademais agora extendín con éxito á rede dende o meu blog (www.asuvasnasolaina.blogspot.com).
7.- Les de todo, xa o sei, tes algunha preferencia?
Como xa che dixen non quero deixar baleiro ningún campo. Procuro compatibilizar as lecturas de narrativa e novela, galega e universal, con algúns ensaios e traballos de investigación de Historia e Ciencias Sociais. Teño a miña lista de poetas preferidos, de todo o mundo, aos que volvo con frecuencia case diaria, de forma compulsiva. E, cando quero relaxarme de forma aínda máis absoluta, acudo aos libros de arte, que están sempre sobre a miña mesa de traballo: o mundo das artes plásticas e da evolución cultural resúltame cada vez máis atractivo.