26 dic 2009



Etiqueta e bos modais
MIGUEL SUÁREZ ABEL
El Correo Gallego, 26.12.2009
..................
Panel restaurante Montero. Lugo.
Obra de Eduardo Baamonde.
(Descuberta de Arume).

Hai quen nin vive nin deixa vivir por causa da etiqueta. Son persoas dominadas pola obsesión de elevar os ritos sociais a categoría. A vestimenta, a decoración, a colocación á mesa e ata a conversación acaban aprisionados nun molde tan férreo de normas que ninguén se sente a gusto nin goza do que realiza. Aparentar, imitar e temer ocultan calquera alegría e satisfacción social. Nin se come nin se fala nin se goza relaxados. Só estamos pendentes do que fai quen nos parece que domina mellor a situación, tratamos de non cometer a mínima distracción, estamos tensos, desconfiando de cada acto. Chegar a este grao de incomodidade será útil en relacións diplomáticas, de gran necesidade de control por intereses internacionais ou en apuros maiores, pero nunca a considero aconsellable para relacións sans e festivas.
Nestas festas que a algúns tanto lles molestan e a outros parece que os enchen de felicidade, seguro que houbo ocasión para experimentar os extremos da convivencia: exceso de etiqueta, carencia de bos modais. Se a faixa da etiqueta é incómoda, o abuso da groseira falta de educación e tacto resulta insoportable. Eses ambientes nos que a falsa naturalidade converte as relacións en abuso, agresión ou insulto permanentes, antóllanseme insufribles. Ocorren normalmente naquelas reunións nas que os machos liban alcohois variados mentres as escravas as que tomaron por esposas os atúan de todo tipo de viandas; nas que os adultos incitan ós pequenos a que interveñan contra a súa vontade en esmorgas ou vulgaridades que ós maiores lles fan moita risa; nas que se sacan a relucir asuntos familiares delicados, turbios ás veces, por mor dunha falsa sinceridade, pois, explícanse, "eu sonche moi clariño e as cousas tal e como as sinto, así as digo"; festas, en fin, nas que os remates de comellona poden acabar en choros, insultos, retiradas iradas, ameazas, agresións que non se esquecen. Entre a etiqueta e a falta de educación están os bos modais. Algo tan simple como respectar ó outro, procurar o seu benestar, gardar a compostura e baixar a dificultade en ter en conta se o outro, sobre todo se é invitado, se sente ben. A boa educación procura sempre o benestar do outro, non atemorizalo con ríxidos rituais, e menos coa vulgaridade e a falsa naturalidade de aspirar a unha desinhibición e indelicadeza impensables. Poida que estas festas non sexan nin tan odiosas nin causantes de tanta felicidade, pero o que nunca lles han sobrar serán os bos modais.

21 dic 2009



Política, que non partidismo
Anxo Quintana chama a rematar coas "mensaxes apocalípticas" arredor do idioma
O presidente do Igea propón adoptar unha estratexia de “sedución e información”

Galicia Hoxe, 21.12.2009
Pintura.Xavier Galiza.
"Claro que hai que facer política da lingua, o que se ten que evitar é facer da lingua partidismo electoral, e menos utilizándoa con miras curtas que rematan irremediablemente en fracaso". O presidente do Instituto Galego de Estudos Europeos e Autonómicos (IGEA), Anxo Quintana, expresou reflexións coma esta na intervención de clausura do Simposio Internacional Ecolingua, que acaba de rematar en Vigo.
O ex vicepresidente da Xunta chamou a rematar coas "mensaxes apocalípticas" en torno ao idioma, para "gañar a batalla co convencemento de que a nosa lingua é un elemento de cohesión, unha lingua querida mesmo polos que non a falan". Sinalou como reto lograr "que a sociedade galega interiorice con normalidade que non somos o único país con linguas en contacto, senón que esta é unha realidade común en moitos países abordada con múltiples fórmulas e solucións con venturosos resultados".
Quintana fixo unha valoración positiva do resultado deste I Simposium Internacional Ecolingua 2009, e salientou unha "diferenciación importante" que se fixo nas xornadas entre "política e partidismo" arredor da lingua.
Apostou pola estratexia "da sedución e a información" dirixida en especial ao continxente de persoas que non teñen nada contra o galego e non o falan todos os días, pero que queren que a nosa lingua acometa o proceso de normalización que ten por diante.
Margarita Ledo, membro da Xunta Directiva do Igea resumiu as conclusións do Simposio. Salientou coma nexo común en todas as intervencións o feito de que "o galego é a nosa lingua propia e nos representa como suxeito colectivo". Neste eido, colocou o Ecolingua coma un "axente vixilante dos estados xerais da lingua, dos avances e das novidades rexistradas".
Na última xornada de Ecolingua, o sábado, participou, en representación do grupo contrario á normalización do galego Galicia Bilingüe, José Luis Mato, que asegurou que "estamos a favor dun estudo de ambas linguas por igual", contradicindo así o discurso "oficial" desta organización. "Simplemente son un simpatizante que hai dous días chamaron para vir aquí", aclarou.
O catedrático de Filoloxía Galega Henrique Costas replicoulle que "non sodes cribles porque estades mentindo, aínda que ti sexas o rostro amable de Galicia Bilingüe" e argumentou: "Eu non teño elección en Vigo para vivir en galego, ti si". Xabier Docampo, de Prolingua, afirmou que o obxectivo de Galicia Bilingue é "desmantelar as fibras dos avances do galego".
No simposio tamén se analizou a proxección internacional do galego. O vicerreitor da Universidade de Vigo Iván Area, citou o Plan de plurilingüismo na docencia, enfocado ao perfeccionamento das dúas linguas oficiais nas súas vertentes técnico-científicas e, asemade, á adquisición dun dominio técnico-científico tamén en inglés.
"Con esta formación en tres linguas, consolidando a propia, practicando a estatal e perfeccionando a internacional, conseguiremos que os nosos egresados se poidan relacionar con comodidade cunha comunidade internacional de 1.300 millóns de persoas (250 millóns falantes de galego-portugués, 400 millóns falantes de español e 650 millóns de falantes de inglés", comentou.

15 dic 2009



Dúas viaxes á Vila:
Afonso Monxardín.
  • O touro de Celanova.
La Región 8.12.2009.

[...]O tratante decidiu achegar a camioneta á escaleira que dá á Alameda e que facer que baixase por alí a besta. Loxicamente, ela non estaba moito polo labor. Con bo sentido, prefería o ensino público e os estudos ao matadeiro. Un alumno sostiña con forza o rabo e outros a cabeza. Empurraron entre todos e o tratante aqueles centos de quilos cara á escaleira. Nun momento dado, coa forza que facían boi e alumno, tronzou o rabo e comezou a axitar o cacho toco furrichando un fío de sangue [...artigo completo]

  • Efecto dominó.
La Región 12.12.2009.

[...inicio do artigo] Pero creo que sería bastante mellor ubicar o hotel no Claustro Barroco, sempre que o pase a xestión privada do claustro non impida o seu disfrute colectivo. Así, moveriamos o Concello, a casa do cura e o centro de maiores. E non me negarán que o espazo, co anexo do xardín onde está a Capela de San Miguel, é moito máis atractivo que o do Poleiro. Nun lugar máis central de Celanova, sobre a Praza, en vez de esguellado.[...]

Foto: Vítor Vaqueiro.


Axenda:


RETRATOS DE EDUARDO NÚÑEZ.
I s a b e l P é r e z G o n z á l e z
Concelleira de Cultura do Concello de Ourense
ten o pracer de convidalo/a á inauguración da exposición
que terá lugar o día 17 de decembro ás 19:30 horas
no Museo Municipal de Ourense en Rúa Lepanto nº 8


13 dic 2009

(Foto: Paco Vilabarros, A Nosa Terra)

Rivas, o académico máis novo

A. LOSADA, Xornal de Galicia, 13/12/2009

O autor d‘Os libros arden mal’ reivindicou onte no Paraninfo da Universidade da Coruña o papel da literatura como gardiá da memoria e a identidade dos pobos. O seu ingreso na Real Academia Galega foi o último acto presidido por Xosé Ramón Barreiro, que deixa o seu cargo tras oito anos.
Con gravata nova e unha flor de toxo fresca, un dos seus símbolos preferidos, o escritor
Manuel Rivas presentouse onte no Paraninfo da Universidade da Coruña para ocupar o asento da Real Academia Galega (RAG) que antes pertencera a Camilo González Suárez-Llanos, máis coñecido como Camilo Gonsar. Foi recibido cunha andanada de aplausos, por máis xente da que cabía nas cadeiras da sala e unha ducia longa de fotógrafos, demostrando que é o máis parecido a unha rock star dentro do ecosistema da cultura galega.
A benvida comezou ao descorrer a cortina que cobre a enorme ventá da sala da Maestranza, deixando o mar á vista. O contraluz resultante dificultou o traballo dos fotógrafos, pero serviu moi ben como símbolo dun día no que a RAG abría e pechaba unha etapa, xa que o de onte foi tamén o último acto como presidente da centenaria institución de Xosé Ramón Barreiro, quen remata o seu mandato tras oito anos.

AS PALABRAS COIDARON DE NÓS
O máis traducido dos escritores en lingua galega –a novela O lapis do carpinteiro está dispoñible en máis de vinte idiomas– preferiu non falar de letras antes que de política no seu discurso de recepción na Academia, titulado A boca da literatura. Memoria, ecoloxía e lingua. Reivindicou o papel da palabra como depositaria da memoria, e do xeito que un pobo, o galego, ten de relacionarse co mundo e a realidade.
“Se hoxe falamos dunha cultura viva, dun país portátil , dunha arca en movemento, é porque se mantivo unha cadea de resistencia ecolóxica coas palabras, unha ecoloxía cun dobre sentido, porque na medida en que coidamos do sentido, da alma, das palabras, as palabras coidaron de nós”, asegurou quen, aos seus 52 anos, é o membro máis novo da Real Academia Galega. Armado co toxo que sempre defendeu como planta nacional de Galicia, Rivas foi máis moderado do que acostuma nas súas intervencións ante a prensa, nas que –como fixo cando acudiu a un café de redacción en Xornal, o pasado xullo– adoita acusar ao PP de “ter instalado en Galicia un laboratorio de deconstrución nacional”, como campo de probas para o conxunto de España. Onte centrou a súa defensa do galego e o seu país no que deu en chamar “a boca da literatura”, unha voz que de xeito máis ou menos directo apela á memoria colectiva, e di as verdades que non se poden dicir doutro xeito.
“A boca da literatura galega soubo estar na intemperie histórica, cunha afoutada fraxilidade, no lugar de vixía, e sen deixar de esculcar no ollo da pechadura da Historia, tampouco deixou de afondar na enigmática organización da alma humana”, dixo o novo académico, para quen a escrita literaria representa a capacidade do ser humano para rebelarse contra a inxustiza.
Nese roteiro que o levou a lembrar o verdadeiro nome das cousas, Rivas insistiu en reflectir a súa imaxe persoal da cidade da Coruña, unha presencia constante nas súas novelas, e remontouse aos fusilamentos ocorridos no Campo da Rata en 1936, que representan para el “A Coruña solidaria, A Coruña dos ateneos, as bibliotecas e as escolas racionalistas, A Coruña das Irmandades da Fala e o Despertar Marítimo, (...) en fin, esa Coruña ilustrada que foi violada e fanada polo fascismo triunfante”.
Lembrou a queima que reconstrúe na súa última novela, Os libros arden mal, e sinalou que os libros formaban parte do antigo escudo da cidade, xunto á torre de Hércules e os ósos de Xerión. “É xa é hora de que os libros volvan ao escudo da cidade”, asegurou o escritor, que identificou tamén a luz do faro romano coa da verdade que sempre persegue a literatura.

UN RESUMO DOS SEUS TEMAS
O secretario da Academia, Xosé Luis Axeitos, foi o encargado de darlle a réplica a Rivas no día de onte, por ser un impulsor do seu nomeamento, xunto á poeta Luz Pozo e ao escritor Neira Vilas.
Eloxiou Axeitos que, pese a ser “o escritor galego máis traducido”, nunca descoidou a súa “responsabilidade moral co seu pobo e a súa cultura”. E, na súa opinión, ese compromiso estivo sempre presente na poética persoal de Rivas, que se resume na heterodoxia, na sinxeleza aparente e na sensación de rebeldía, así como na reivindicación da memoria.
Para o autor d’A lingua das bolboretas, a función fundamental da literatura é a de lembrar, porque segundo o propio Rivas “este é un país de Ulises, de emigrantes, exiliados, desterrados, náufragos; Galicia é en gran parte diáspora, un país dorna, e o que máis pode unirnos, á fin, é a boca do máis estraño, a boca da literatura, porque ela nos transmite a memoria dos corpos, da terra e da linguaxe”.
Con máis aplausos aínda que ao comezo, Rivas rematou o seu discurso lembrando como Ulises, ao regresar a casa, conseguiu que o seu pai, o cego Laertes, o recoñecera ao recorrer á memoria e a poesía, lembrándolle as árbores que había na súa horta. “Vai ser que si, que a poesía é o maior milagre do mundo”. Agora comeza un labor no que declarou que non loita “nin por riquezas, nin honores, nin gloria, senón pola liberdade”.

11 dic 2009

Escoitar a voz dunha xeración
Entrevista con Manuel Pérez Rúa, premio Ramón Piñeiro de Ensaio 2009
http://www.editorialgalaxia.es/weblog/

Onte recibía o premio Ramón Piñeiro de Ensaio e hoxe, a primeira hora, mantiñamos unha conversa sobre a súa obra, ‘Retrato da xeración de 1950. Microhistoria do cambio social na Galicia contemporánea’, na que, como el sinala, quixo que as voces dos protagonistas fluísen e se deixasen oír. Lonxe dun estudo sociolóxico ao uso, cheo de estatísticas e listados, o autor constrúe un retrato dunha época e dunhas xentes que, partindo de Moaña, debuxan unha Galicia universal nun tempo e nun país en transformación. O libro é, tamén, en palabras do autor, ‘unha homenaxe a Xan Bouzada, que finou mentres estaba a escribilo’.

PREGUNTA: ¿A que se debe o seu interese porla xeración dos nados nos 50?

RESPOSTA: Esa xeración, ese tema, era algo moi tentador para min como estudoso, na medida en que aquí, en Moaña, onde eu traballo, había unha pandilla de nove persoas, que eran amigos dende a catequese e membros desa xeración. Con eles e dende eles fixen toda a análise, dende eses instantes primeiros ata o casorio. Este contacto e esta metodoloxía de deixarlles falar serviume para explicar o cambio social desa segunda metade do século XX, é dicir, eles teñen 25 anos no franquismo, e cando eu os entrevistei xa ían 25 anos de democracia, co cal xa tiñan unha certa perspectiva histórica para analizar dende as súas vivencias moitos temas como o ensino, o traballo, os estilos de vida, a lingua…

PREGUNTA: ¿Que pasou co traslado dende o rural ás cidades, nese tempo, por exemplo respecto a lingua?, ¿como se vivíu a saída da parroquia rural cara a grande cidade?

RESPOSTA: Viviuse de dúas maneiras. Estatisticamente, esta xeración foi a que máis perdeu o uso do galego, precisamente, ao facer ese traslado á cidade. De Moaña a Vigo quédase, polo medio, a lingua. Nos 60 e 70, eles, que eran fillos de galegofalantes (probablemente son a última xeración que recibe o galego de forma hexemónica de seus pais), rematan facendo unha reflexión que lles convence de que é mellor deixar a lingua fóra. O contexto convenceunos de que era mellor falarlles aos fillos en castelán, entre outras cousas, polas experiencias traumáticas que van vivir eles mesmos nos centros de ensino de Vigo, pasándoo, nalgúns casos, francamente mal. Chegan a convencerse de que o galego é un problema para os fillos. Pero por outra banda a cidade era moi sedutora porque era o lugar do comercio, da moda, onde se ligaba. Pensemos que estaba a nacer unha incipiente sociedade de consumo. Eles chegaban á cidade con roupa de costureira, probablemente feita polas propias nais, a un lugar onde comeza a vestirse o ‘pret-a-por-ter’

PREGUNTA: O xurado falou de ‘orixinalidade’

RESPOSTA: Puidera ser. A maneira en que enfoquei o traballo pode parecer un atrevemento. Pero eu non quixen facer un libro de socioloxía ao uso, cheo de estatísticas e listados varios. Podía facelo, pero non me interesaba tanto. Eu quería deixar que fluísen as voces dos entrevistados. Eu non lles puxen un cuestionario para que fosen opinando. Foron eles os que marcaron o territorio a ese nivel, dándolle peso ás temáticas que eles consideraban importantes. Eu tiven que darlle contexto e reconstruír a historia para que todo iso se entendese.

PREGUNTA: ¿Como viviu esa xeración o paso da ditadura á democracia?

RESPOSTA: Por unha banda hai unha minoría á que o ano 68 colleu estudando en Santiago. Aqueles acontecementos vailles ir facendo ver que hai máis cousas que o franquismo. Outros, saen fóra de España, e coñecen o que está a pasar noutros lugares de vangarda, como Londres, por exemplo. O certo é que case que ningún deles ten formación política, entre outras cousas porque lles roubaron a memoria da República ou da represión, da que practicamente non se falaba, ou facíase dun xeito moi veado e oculto, a pesar de que no Morrazo houbo algúns episodios de represión durísima. Por outra parte, hai outros que entran na militancia antifranquista, polo que, ao chegar a democracia, súmanse con entusiasmo ao cambio. Unha boa parte deles, de feito, traballaban en fábricas, co cal o seu sindicalismo vai servir tamén de motor persoal para unirse aos novos tempos.


7 dic 2009

T x V (s+t+sv+pn) = F

A fórmula de Alfonso Vázquez Monxardín .
(Manuel Vidal Vilaverde en Galicia Hoxe 7.12.2009).
“As repúblicas con apelidos, como o de ‘popular’, esmagaron as liberdades”
Esperemos altura de miras na redacción do novo decreto por parte do goberno e flexibilidade por parte da oposición.


Afonso Vázuez Monxardín é director do Instituto de As Lagoas, en Ourense, cidade na que vive Afonso Vázquez-Monxardín Fernández, ourensán, de corenta e nove anos, casado, dúas fillas, licenciado en Xeografia e Historia, con especializades en Prehistoria e Arqueoloxía, Arquivística e Biblioteconomía e Xeografía e Historia de Galicia. É catedrático de Lingua e Literatura Galega no ensino medio desde 1983. Na actualidade Director do IES As Lagoas de Ourense. Coñece bastante ben Bos Aires e a evolución da colectividade, porque lle interesa e porque impartiu docencia cos ollos abertos, alí –en centros galegos e nalgunha "extensión universitaria" de Arxentina, Brasil e Chile– nos anos 87 a 92. Impulsor do proxecto Arquivo Sonoro do Consello da Cultura Galega. Apaixonado do multilingüismo e das viaxes gústalle practicar a alteridade e meterse na pel do outro para ver as cousas desde alí. Ama Europa occidental, gústalle hispanoamérica, pasear, o xamón e o cocholate. Non lle disgusta defender opinións minoritarias –a favor das nucleares, Israel...– e cre que un dos problemas é a falta de xenerosidade para buscar puntos de encontro e a inexistencia da reflexión autocrítica. Nin sabe nin lle interesa nada do deporte e desconfía de calquera dogma político, relixioso ou científico, e pensa que todas as xeneralizacións son malas incluída esta. É escéptico vital. Estivo con Marcos Valcárcel e outros amigos no Clube Alexandre Bóveda, e tamén con eles facendo as exposicións, vídeos e unidades didácticas para a SXPL durante uns anos. Coordinou a fotobiografía de Xoaquín Lorenzo para Xerais en 2004, unha biografía del para Ir Indo e colabora libérrimamente na prensa (GALICIA HOXE e La Región) desde hai tres ou catro anos. En maio pasado rapou o premio Aurelio Carracedo de xornalismo na Deputación de Ourense. Séntese máis "civil servant" que funcionario. Gústalle opinar, levar a contraria e encóntrase máis cómodo facendo que desfacendo.


Afonso, ti ben sabes que o identitario nacional galego non é outra cousa que o idioma, de aí entendo eu que procede todo. Son seculares os ataques nacionalistas españois para a súa destrución. Galicia ou Galiza é para eles unha "rexión" submedita con valores folclóricos, o demais, mesmo dende o punto de vista cultural, apenas existe, cal se fose un desiderato da subcultura. Todo isto, ao meu ver, forma parte dunha actitude colonizadora e colonizante que induce á destrución e mesmo á desaparición do fundamental da cultura galega, que non é outra cousa que o idioma. Se o idioma morre, nós somos uns mortos, uns desaparecidos... Cal é a túa opinión diante desta breve reflexión?

Unha reflexión que reduza o identitario ao idioma é falsa. Irlanda, por exemplo, é unha nación na que a lingua propia pinta pouco e Suíza séntese nación sen ter lingua común. É máis os sinais de identidade que asociamos a Irlanda veñen case todos en lingua inglesa presente en amplos territorios da illa desde o medioevo, non o esquezamos. Falamos de U2 ou autores como James Joyce ou Bernard Shaw. Ata despois da revolución francesa, que se teoriza o concepto de "nación", digamos que incluso ata o s. XIX ao poder tanto lle ten o que fale a xente; como se ladra: as pequenas liberdades do subdito. Así se explica que non houbese grandes problemas de transmisión da lingua neses séculos –a Cultura Popular estaba absoluta e plenamente viva– e así chega ao inicios, case a mediados, do s. XX. O noso problema, creo, están máis vinculado ás influencias dos medios audiovisuais modernos, a unha inercia social negativa e a que os promotores do galego non nos amosamos suficientemente atractivos, intelixentes e eficaces para inverter esa tendencia e gañarlle a partida a unha historia que nos viña bastante do revés. É obvio para calquera observador que o compoñente cultura e lingua é central na descuberta e construción da identidade galega moderna. Pero é unha realidade interpretada pluralmente, non na liña exclusionista e de enfontamento que subxacen na pregunta. A maioría dos intelectuais e escritores non presentaron nunca unha relación de incompatibilidade entre a súa galeguidade esencial que recuperaban e construían con ilusión e unha España que asumían tamén, sen complexos, como propia, aínda que con desexos dunha transformación estrutural na liña do hoxe existente. Falo, por exemplo, Álvaro Cunqueiro, Celso Emilio Ferreiro, Luís Seoane, Rafael Dieste, Blanco Amor, Risco, Otero... Agás Méndez Ferrín e o seu núcleo, non hai nin houbo intelectuais independentistas de nivel.
Así, digo eu, dentro das opinións minoritarias (froito do totalitarismo capitalista) paga a pena defender as nucleares e a política agresiva de Israel en Palestina?

Non entendo ben que teñan que ver as opinións minoritarias co "totalitarismo capitalista", pero considero que a nuclear é unha enerxía limpa, barata e moi pouco agresiva co medio en comparación coas térmicas, carbón, petróleo, etc. Por iso hai que potenciar as enerxías limpas, ou sexa, a nuclear e as renovables. E sobre todo, hai que aforrar máis e gastar menos, pero non debemos excluír a nuclear pois tampouco serve de nada no mundo globalizado dicir que non ás nucleares aquí e que as teñan os países veciños. Hai que deixarse de tópicos resesos e o das nucleares é un deles. Respecto da cuestión territorial de Israel e Palestina –a necesidade recoñecida de dous estados seguros que propugnaba a ONU xa en 1948 -, do desafío á orde mundial que representa o terrorismo islamista e doutros asuntos máis ou menos conexos –Afganistán, Iraq, Irán, Pakistán,Somalia– cómpre dicir que é un tema moito máis complicado do que nos fan ver uns medios de comunicación españois –incluídos os galegos– que tender a ver por un só ollo. "Xudeu malo, musulmán bo". Cada un debe "termar" dos seus amigos para forzalos á paz no canto de "encirralos" para que se maten.

Afonso, non cres ti que a autocrítica as máis das veces non é unha autocompracencia para se xustificar mesmo dende a metodoloxía da inexistencia?
Cústame entender a pregunta –limitacións miñas, supoño– pero creo que se de algo carece este país, é de autocrítica. Por exemplo, o tránsito desde a oposición frontal, visceral, radical, á autonomía por parte do nacionalismo galego maioritario nos setenta, á asunción normalizada do marco autonómico e constitucional como campo onde se debe desenvolver o traballo político, fíxose case ás escuras e sen ningunha autocrítica pública nin recambio de dirixencias. Así parece que non se valora o sistema, que se acepta transitoriamente como mal menor e cando se toca poder, é só unha festa de novos ricos. Outras autocríticas precisas serían as dun "establishment" cultural que se repite e se reparte inericalmente, a dun goberno que se meteu nunha liada de linguas do demo e debe agora topar saída, e outras moitas. ¿Fixemos todo ben os promotores do galego?¿Non estaremos repetindo vellas mantras sen entender o s. XXI? ¿Non foron tremendísimos erro, visto o visto, o conflito ortográfico ou a politización partidaria da lingua –por este, ese, aquel–, por exemplo? Non se trata de autoflaxelarse pero debemos de saír da pequena covacha de cada un e ver as cousas desde fóra. Incluso desde o punto de vista do contrario, pero sobre todo desde eses falantes que seica abandonan o galego nas súas casas, nas súas bocas, por tristísima decisión inercial e persoal, pois dentro das bocas non chegaron as leis con Franco nin chegarán agora.

A cuestión identitaria galega, o idioma leva o risco de desaparecer polo castelán impositivo e totalitario?
Falar das linguas só con descualificativos non axuda nada. Teño a impresión de que igual que os Reis Católicos entraron co apoio popular contra unha nobreza feudal –como sabe calquera medievalista–, así a lingua debeuse "coar" case sen notar, porque pertencía a ese mundo do poder distante e viña asociada a moitos outros cambios como a imprenta que o galego non chegou a tocar daquela. En calquera caso, non vai desparecer ningunha lingua en Galicia. Pero como non podemos ser parvos debemos tratar de ver sempre máis alá dos prexuízos, propios e alleos, e sinalar desde a promoción da identidade lingüística colectiva ao redor do galego, os espazos de comunicación que lle imos reservar a un castelán que sabemos falar todos xa e que nos é tan útil polo mundo físico e virtual adiante. Ante a dixuntiva teórica da desaparición dunha das linguas faladas en Galicia –galego ou castelán– eu quedo coa necesidade de promoción e clarificación da convivencia. Só hai que pensar e acordar colectiva e lealmente como o facemos. O demais son soños ou pesadelos.

Os teus libros de cabeceira, se me permites a expresión, cales son?
Non teño libros-totem. En tal caso o Coromines. Apaixónanme os dicionarios e as orixes.

O mundo é un lugar común ou é un disparate propiciado pola autarquía?
Un lugar común diverso, fermoso e, fóra das democracias occidentais, organizado dun xeito bastante disparatado. Se cadra hai que afacerse a convivir con eses disparates para vivir en paz. Pero será complicado deixar o noso saboroso etnocentrismo de tratar de impor a igualdade da muller, o respecto á sexualidade de cada quen, e a historia esa de "un home un voto"e o valor supremo da vida e da xustiza.

O galego, como idioma, está en perigo de extinción, ou polo contra é unha imposibilidade contra os que pensan inútilmente diferente?
Non me gusta ver a palabra "galego" na mesma frase que: perigo, extinción, contra, imposibilidade, inutilmente. Non está, evidentemente, en perigo de extinción. (E se así fose, non se debería falar mal da vaca na feira). Convén si, amar e saber que se pode amar de moitas maneiras. Non fai falta chegar ao bondage. Cómpre ser tolerante e buscar puntos de encontro. Unha lingua dunha ideoloxía, sería suicida. O galego non está nesa situación –nin monopolio ideolóxico, nin perigo de extinción– aínda que por activa e por pasiva haxa quen se empeñe niso.

Nos credos, discretamente onde se sitúa Afonso Vázquez- Monxardín?
Son un laico orgulloso da cultura xudeo-cristiá, por ser esta a que evolucionou ata facer posible que dentro do sistema cultural que dominaba nacese o agnosticismo, o ateismo, a cultura científica, e a groseira blasfemia sen castigo público. ¿Politicamente? Buf. Supoño que algo que combinase o radicalismo á italiana de Emma Bonino e Panella, co movemento libertario, o liberalismo, a raíz socialdemócrata, a esencia galeguista e o pensamento futbolístico de Arsenio. Así de sintético e ecléctico vexo o mundo.

Que libro non escribiches e aínda pensas escribir?
Unha historia de política ficción sobre a época do corraliño en Arxentina e algo en clave optimista sobre o pasado da lingua galega. E do futuro, que carallo.
Poderías facer un autorretrato teu, con palabras e adversidades?Un tipo normal, nada nada delgado, que pronuncia o "erre" á francesa, de sangue A + coma todos, casado hai máis de vinte anos, madrugador, que, como mortal, odia corrixir exames, que se encontra a gusto coa familia e coa vida, viaxeiro vocacional pero nunca turista, que sabe onde tomar un café por 80 céntimos en Venecia, que sempre estudou na pública, amante do multilingüismo, a quen lle gusta cociñar cousas de comer que non de mirar, escribir a pluma, que ten un móbil rosa, e obviamente, como estas frases, un pouco desordenado. As adversidades, mellor deixalas estar que xa virán soas.

Cal é a solución, ao teu sentir, para achegarmos a unha República Popular Galega?
Deus nos libre dunha República Popular Galega! Todas as repúblicas que levaron apelidos acabaron esmagando as liberdades dos cidadáns!¿Por que ía eu desexar que nos achegásemos a tal disparate?

Ten sentido hoxe en día a monarquía entre a democracia?
Resúltame intrascendente a diferenza organizativa entre as xefaturas de estado en Suecia e Finlandia. A monarquía pertence ao mundo da maxia e da tradición. Non vexo o inconveniente en que haxa algo arbitral, non elixible, e que pode ser unha vía útil para algúns temas como a relación coas repúblicas hipanoamericanas. Inda máis, o feito de que sexa España unha monarquía, creo que contribúe a esta relación grazas ao que podíamos chamar, asimetría estética. Ademais ¿quen serían os candidatos con posibilidades á presidencia da República? ¿Aznar e Felipe González? Mellor deixalo estar. O que me resulta antipático é a pervivencia actual de innominadas monarquías absolutas onde o poder real pasa de pais a fillos ou a irmáns, como Corea do Norte, Cuba ou Siria.

Na docencia o galego está en crise?
Evidentemente o galego anda bastante desacougado. Esperemos altura de miras na redacción do novo decreto por parte do goberno e de ambos –goberno e oposición–, altura de miras, intelixencia e flexibilidade na busca de puntos de encontro para sacar a lingua –e a súa promoció–- do debate político. Outra cousa sería suicida. Obviamente.

Que imaxe con palabras poderías ti retratar do tempo, Afonso?
Enténdolle mal as preguntas, ten que desculpar. Para min o tempo ten rostro de guía turístico. En 1979 visitei o Teatro Olimpico de Vicenza. Vinte anos despois volvín de novo e alí estaba el. Antes, un home maduro, lanzal, de ollos gazos, cunha voz penetrante que gustaba de falar alto. Vinte anos depois era un vello decrépito, amouchado, que arrastraba os pés e a fala e tiña imaxe de nazi acabado. Ei-lo tempo.

Soñas cunha República Socialista galega?
Sería un pesadelo. O mesmo que a República Popular. O chamado "socialismo real" foi o que foi. Antes de caer o muro a xente escapaba dun sitio para outro e non ao revés. Igual que a lei prohibe posters de Hitler debía facer o mesmo cos de Stalin. Fóra da xestión socialdemócrata do sistema non hai nada no campo da esquerda. Fóra da xestión liberal do sistema non hai nada no campo da dereita. A cousa é fácil. Os intentos de construír algo mellor que as vellas democracias occidentais foron fracasos sonoros e dolorosos, por un lado e por outro. Logo estou contento onde estou. Perfectible, claro, pero aos poucos.

Escéptico e vital non é unha contradición nos termos?
En absoluto. Son vital porque son escéptico. A vida vou tratando de decidila eu, e as miñas circunstancias, claro. Pero o que dá vida é a dúbida. Non me creo grandes verdades porque mas digan, lea ou vexa na televisión. Os escépticos somos independentes pero non necesariamente indiferentes.

Son inivitabeis as bandeiras como patrimonio dos seres humanos?
Mentres existan estacións de servizo, equipos de futbol e festas nas aldeas, si.
Ah. Tamén está iso da politica. Hoxe aos concellos, rexións, nacións, estados, supraestados, a ONU, a todos lles gusta o desenvolvemento téxtil. Ben. Pero como demostra o Paseo de Elduayen en Baiona, é máis fermoso cando hai moitas de cores combinadas que se son todas iguais. A nosa, branca e azul ten cores bonitas e tranquilas de auga e ceo.

Que tal te levas coa poesía, coa novela, co ensaio...?
Coa poesía, lamentablemente, non todo o ben que debería, Fardel do eisiliado, de Seoane, gústame moito e Novoneyra paréceme marabilloso, aínda lembro algún recital del. Coa novela lévome mellor e son omnívoro. Paseino moi ben no verán coa triloxía de Stieg Larsson e estou pensado en ir a Portugal para compar A viagem do elefante e Caín, porque Saramago, como escritor, gústame moito. Estou debullando O museo da inocencia de Pamuk. Non teño moito tempo para o ensaio, o último tocho, sumamente recomendable, Postguerra de Tony Judt.

O tempo, que é para ti o tempo, Afonso?
Algo que se escorrega entre os dedos das mans, que me fai ver as fillas máis medradas cada segundo, que me vai aconsellando quitar os lentes para enfiar as agullas, que me permitiu enterrar a bisavós e avós e que espero permita ás fillas –e á súa descendencia futurible– enterrarme a min. Ou sexa, o lugar etéreo dos elos entre as xentes e os lugares.

Tempo e vida, cal é a ecuación posíbel?
T x V (s+t+sv+pn) = F. (Ou sexa, o Tempo da Vida, multiplícase por unha combinación de saúde, tranquilidade, satisfacción vital e poucas necesidades e todo iso é igual á felicidade.


6 dic 2009


El derecho de autodeterminación deja de ser tabú en la Unión Europea
El primer ministro escocés, el nacionalista Alex Salmond, proyecta un referéndum independentista para 2011
PERE RUSIÑOL, Público, 06/12/2009.
Primero era sólo para los países que huían de la tiranía soviética y luego para los trozos que escapaban, ensangrentados, de los tanques de la Gran Serbia. Pero el debate sobre el derecho de autodeterminación ha acabado penetrando también en sociedades pacíficas y democráticas que ya son miembros de la Unión Europea o que aspiran a integrarse a ella. Uno de los grandes tabúes de la UE se está resquebrajando.
En 1993, la República Checa y Eslovaquia se separaron pacíficamente tras sendos referendos aceptados por Parlamentos democráticos. En 2006, Montenegro logró la independencia tras otro referéndum de secesión supervisado por la UE y asumido por la madre Serbia. Y Kosovo proclamó su independencia unilateral en 2008 y, aunque no tiene aún el plácet de la ONU cuenta con el reconocimiento de más de 60 países.
Una sentencia de 1998 en Canadá fija la pauta para las sociedades democráticas
Pero el fenómeno ha llegado ya a la vieja Europa: también en 2008, Dinamarca aceptó el referéndum de Groenlandia, que aprobó masivamente cortar lazos con Copenhague y dejó la puerta abierta a la independencia total. En la UE ya se debate sobre la posibilidad de ampliación interior. ¿Qué hacer si valones y flamencos, ambos en la UE a través de Bélgica, se separan? No es una discusión meramente teórica: el primer ministro escocés, el nacionalista Alex Salmond, proyecta un referéndum soberanista para 2011. A Londres no le gusta la idea, pero nadie se desgañita proclamando la indivisbilidad de la patria.
La tendencia va más allá de Europa. Pese a la globalización, el número de Estados en el mundo crece sin parar. En 1945, la ONU agrupaba a 51 Estados. Hoy cuenta con 192. No todo el aumento se debe a procesos de secesión, pero sí la mayor parte. En dos olas principales: la descolonización de la década de 1960 y la desintegración del imperio soviético, en la de 1990.
La aplicación del derecho de autodeterminación en ambas olas apenas es discutido por nadie, de acuerdo con el derecho internacional y los principios de la ONU: afectaba a ex colonias o a países anexionados por una tiranía. ¿Pero tiene sentido esgrimir el mismo principio en sociedades democráticas? En opinión de Montserrat Guibernau, catedrática de Ciencia Política en el Queen Mary College de Londres, sin ninguna duda porque "la base procede de las ideas de la Ilustración". "El principio básico es que el poder reside en el pueblo y que no puede gobernarse sin el consentimiento del pueblo", subraya Guibernau. Y añade: "Esto sirve para las colonias, para la Unión Soviética y para los Estados democráticos".
Dinamarca aceptó el referéndum soberanista de Groenlandia; Londres debate el de Escocia
Y sin embargo, el derecho de autodeterminación solía estar pomposamente proclamado en las Constituciones de raíz soviética, pero no se encuentra rastro del principio en las democracias liberales. El divorcio entre checos y eslovacos, al igual que el de serbios y montenegrinos, eran opciones previstas constitucionalmente, pero ambas federaciones procedían del campo soviético.
"No existe ni un solo país en el mundo con Constitución liberal-democrática que tenga reconocido el derecho de secesión o el derecho de autodeterminación", subraya Josep Maria Castellà, profesor de Derecho Constitucional de la Universidad de Barcelona (UB). "El derecho internacional es claro: sólo se reconoce en procesos de descolonización o de régimen totalitario" añade.
El dictamen de Canadá
La aparente contundencia legal no está reñida sin embargo con la aplicación del principio en una sociedad democrática. El propio Castellà señala el mecanismo que esgrimen todos los estudiosos: la sentencia del Tribunal Supremo de Canadá de 1998.
Tras dos referendos soberanistas convocados por la francófona Quebec en 1980 y en 1995 ambos con derrota nacionalista, aunque el último por los pelos, el Gobierno de Otawa pidió al tribunal que clarificara las reglas del juego. Su dictamen se ha convertido en la práctica en jurisprudencia y de hecho la propia UE impuso estos criterios para el referéndum de Montenegro.
Simplificando: 1) La secesión no puede ser unilateral, sólo pactada. 2) Requiere el apoyo de una mayoría inequívoca. No se especifica, pero no puede ser la mitad más uno. Y 3) La pregunta sometida a referéndum tiene que ser clara.
Todo ello a pesar de que las normas fundamentales de los países de tradición liberal no contemplan formalmente el derecho de autodeterminación. Ni en Canadá, ni en Dinamarca, ni en Reino Unido. Pero en estos países el debate se ha desarrollado con normalidad y sin dramatismo. Ya cuando Alex Salmond ganó en 2007 las elecciones escocesas y ratificó su apuesta independentista, el semanario londinense The Economist dejó clara su oposición, pero con el siguiente título: La independencia escocesa. Una revolución debatible.
"La tradición británica no tiene nada que ver con la española. Su Monarquía siempre ha tenido algo de Habsburgo [confederal] y el pluralismo identitario interno está mucho más interiorizado", opina el historiador Joan B. Culla para explicar las diferencias con el griterío de aquí.
Francisco Balaguer, catedrático de Derecho Constitucional de la Universidad de Granada, considera que no es necesario que la Constitución reconozca la libre determinación si se respetan los principios canadienses: "Si una mayoría clara quiere la independencia en una sociedad democrática, no hay quien la pare, diga lo que diga la Constitución", afirma.
El caso de Kosovo, que está siendo examinado estos días por la Corte Internacional de Justicia, es menos claro. Le falta uno de los tres criterios que establece el dictamen canadiense: no fue pactado, sino unilateral.
Kosovo cuenta ya con el reconocimiento de 63 países, entre ellos su padrino, EEUU, que esgrimen la "limpieza étnica" como elemento singular. España se opone: Pristina puede convertirse en un precedente peligroso de secesión unilateral que supere el corsé canadiense. No es un asunto balcánico: toda Europa está pendiente de La Haya.

La reforma de la Constitución gana adeptos en el último año
Un 69% defiende realizar cambios y sólo un 43% votaría hoy a favor del texto vigente
PÚBLICO, 06/12/2009
Los partidarios de la reforma de la Constitución española son cada vez más. Su número ha aumentado 4,4 puntos porcentuales en los últimos doce meses y ya suman el 68,6% de la población española en edad de votar, según el resultado del Publiscopio sobre la Carta Magna elaborado para Público por Obradoiro de Socioloxía.
Durante el último año, el debate público en torno al desarrollo autonómico y las consecuencias prácticas de algunas de las disposiciones de la Carta Magna han servido para reducir sensiblemente el porcentaje de los ciudadanos que declaran no saber o prefieren no opinar sobre este asunto, prácticamente en la misma proporción (3,8 puntos porcentuales) en la que ha aumentado la cifra de los partidarios de la reforma constitucional.
Por el contrario, el porcentaje de la población contrario a la modificación de la norma fundamental ha permanecido prácticamente invariable (14% frente al 14,5% del año 2008).
Menos apoyo
Estas opiniones se corresponden con las que muestran la evolución del respaldo de la población a la Constitución de 1978. Si el texto fuese sometido hoy a votación en referéndum apenas recibiría el apoyo del 42,9% de los ciudadanos (casi un punto porcentual menos que hace un año) y el rechazo del 17,6% (0,6 puntos porcentuales más).
Con todo, lo más significativo es, de nuevo, la reducción de la cifra de encuestados que no sabe o no opina (ha pasado del 19,5 al 13,6%) y, sobre todo, el crecimiento del porcentaje de ciudadanos que se abstendrían si la norma actual fuese sometida a referéndum (la cifra ha pasado del 19,5% de 2008 al 25,9% que muestra el Publiscopio realizado durante los últimos días de noviembre).
El estudio pone de manifiesto que la necesidad de la reforma constitucional es una opinión compartida por los votantes de todos los partidos (esa es la opinión del 75% de los del PSOE y del 67% de los del Partido Popular), por los encuestados de todas las comunidades autónomas (apenas hay diferencia entre las que tienen o han tenido nacionalistas en sus gobiernos y las que son gobernadas por formaciones políticas de ámbito estatal) y por el conjunto de los ciudadanos con independencia de su edad.
La igualdad de sexo en la sucesión a la Corona suscita el mayor consenso
Los más favorables a introducir reformas en la Carta Magna (78%) son los votantes de entre 31 y 48 años, aquellos que nacieron en el franquismo pero no tenían mayoría de edad para votar en el referéndum de 1978. El porcentaje baja notablemente entre los menores de 31 años (que sólo han conocido el régimen constitucional) y entre los mayores de 49 años, los únicos que han tenido ocasión de pronunciarse sobre la vigente Constitución (el porcentaje es del 67% en el primer caso y del 62% en el segundo).
El Publiscopio de este año sobre la Constitución española confirma la solidez de las opiniones favorables a la mayoría de las propuestas de reforma constitucional que más se han distinguido en los últimos años. En esta ocasión, aunque por muy poco margen, la modificación que más consenso ha suscitado entre los entrevistados es la que permitiría establecer la igualdad del hombre y de la mujer en la sucesión de la Corona (82% a favor y sólo un 5% en contra), superando a la propuesta que plantea establecer el derecho de todos los ciudadanos a ser educados en lengua castellana en cualquier comunidad (82% a favor y un 8% en contra).
Conservan también un amplio respaldo popular las propuestas para que el sistema electoral sea totalmente proporcional (71%), la posibilidad de que los ciudadanos puedan decidir si están de acuerdo con vivir en una monarquía parlamentaria o prefieren la reinstauración de la república (61%) o el establecimiento de límites a las competencias de las comunidades autónomas (61%).
Iglesia católica
La eliminación de la preponderancia de la iglesia católica ha ganado una posición entre las reformas preferidas por los ciudadanos (56%) en detrimento del reconocimiento de España como única nación y "no hablar de otras nacionalidades" (51%).
Las opiniones de los encuestados revelan que el criterio de los ciudadanos no sólo se ha asentado en relación con las reformas a las que son favorables sino también en torno a aquellas a las que se muestran contrarios.
Cada vez son menos los ciudadanos que eluden opinar sobre la reforma
Es el caso del reconocimiento del derecho a la autodeterminación, que ha perdido adeptos y ha ganado detractores (este grupo ya alcanza al 41% de los ciudadanos), de la eliminación del papel atribuido al Ejército como garante de la unidad de España (41% de opiniones en contra) o la restauración de la pena de muerte (54% en contra).
La propuesta de reforma que menos respaldo suscita entre los españoles sigue siendo la conversión del Estado autonómico en un Estado Federal, una idea que sólo apoya el 25% de los encuestados (7 puntos porcentuales más que hace apenas un año) frente a un 42% de opiniones en contra.
La variación porcentual más llamativa es la reducción del grupo de los ciudadanos que no saben o no opinan sobre todas las propuestas de reforma. Este dato vendría a indicar una consolidación de las opiniones de los encuestados.

3 dic 2009

Blanco Amor
XOSÉ RAMÓN LÓPEZ BOULLÓN
Galicia Hoxe, 02.12.2009
.....................
Gilbert Garcin.Galería Trinta.Compostela.

O Bocas e o Milhomes morreron rodeados da inmundicia terrea, polos vicios mundanos. A xolda, a troula desmedida, o alcol, as sórdidas paixóns, as canalladas, a violencia, condúceos, case sen se daren de conta, á perdición. O Puchapodre é a testemuña dos feitos, da desgraza destes dous farristas, Bocas e Milhomes. Vítimas da súa brutalidade. Os alcumes, esa lingua rica, expresiva, que utiliza Blanco Amor, próxima á xente da rúa. As descricións do ambiente suburbano, marxinal, pobre, sen ningún valor, miserento. O carácter itinerante dos personaxes, da narración, mantén a atención, a curiosidade na súa obra máis coñecida e lida, A esmorga. Unha obra excepcional, difícil de esquecer. A esmorga narra unha historia que embebe, que penetra, que queda impregnada no lector como se fose un suceso real e que se lembra como tal, co paso do tempo. Como se se acabase de ler hai uns días, na prensa; porque deixa a sensación de que o que lles ocorreu aos personaxes foi verdade. Porque ademais o que se conta é máis certo aínda se cabe, porque se trata dunha declaración perante un xuíz. Unha traxedia que é como unha noticia que se vai seguindo conforme vai sucedendo, tal e como nolo conta o narrador, Cibrao. "O Bocas apareceu, erguéndose dun recanto, escuro, cos pantalóns a medio subir, deixando ver a pele da barriga por un costado?E sen dicir palabra deste mundo, o Milhomes alancou para el e dun golpe afundiulle alí a navalla e rachou con ela para un lado, sacándoa axiña para lle asegundar máis abaixo, con intención de ferilo nas súas partes, con perdón sexa dito".
Así o lembro. Onte día primeiro deste mes último do ano, ao se cumpriren trinta anos do falecemento de Eduardo Blanco Amor. Trinta anos de ausencia dun dos mellores escritores galegos, dun dos mestres da narrativa galega. E lémbroo así por varias razóns. Primeiro porque lembro con claridade, como se fose onte, os finais dos setenta, como unha época na que a morte tinguiu a miña vida e unha das miñas afeccións, a literatura. Lémbroo como un tempo de morte no que se foron grandes e valiosas persoas na miña vida, na literatura e na cultura galega. Meu pai no 78, Luís Seoane en abril do 79 e logo Eduardo Blanco Amor, de quen volvín ler, dous anos máis tarde, A esmorga porque me tocou lela no último curso da etapa escolar antes da universidade, ano no que morreu Cunqueiro e facer un traballo sobre ela. Unha obra que nos permitiu só co título coñecer o significado dunha palabra clara e rotunda como esmorga e usala a esgalla no canto de todo canto sinónimo aprendemos xunto con ela: carallada, xolda, pándega , troula, farra, ir de ou andar de ruada? Que nos permitiu entrar, páxina tras páxina, na súa primeira obra en lingua galega, meternos como el fixo na literatura no mundo da marxinación e coñecer esoutra realidade social, económica e cultural, a través do Bocas, do Milhome e do Puchapodre. E que nos permitiu gozar, como escribiu Anxo Tarrío, dun dos textos máis interesantes da narrativa europea e seguir gozando, hoxe, mañá e? por sempre, da súa exquisita literatura.



1 dic 2009


Salón de Otoño parisino.
Alfredo Conde.El Correo Gallego.1.12.2009.
.............................
Cadro de Modesto Trigo.

..Está acostada sobre una manta roja que sobrevuela Barcelona. Está desnuda y dormida. A la izquierda del cuadro se ve la Sagrada Familia, la de Gaudí, entiéndase, y a la derecha ese falo inmenso y recubierto de pequeñas y azules piezas de mosaico que los de aquí llamamos el carallo y los de allí creo que le dirán canut. No sé. Habrá que preguntar. Pero espero que la imagen se acomode. La sombra de la manta voladora, se diría más bien del cobertor flotante...