Día das Letras Galegas en Roma

Unha amiga quedou un pouco sorprendida da celebración do Día das Letras Galegas en Roma por iniciativa do Instituto Cervantes.
Semella que os aires romanos reconciliaron a Francisco Vázquez, "diplomático", coas letras galegas. Ela encóntralle á cousa pouca poesía. Pero non deixa de ter a súa gracia.

ENTRE HORTAS E PORTAS (Xosé M. González)

2. A Muralla, o Breogán e o Recreo.

(Na foto, a Porta do Bispo Aguirre, arestora. Nos 60, no sitio do primeiro edificio pola esquerda estaba a Comisaría de Policía)

Mediando os anos sesenta había en Lugo dous institutos e, salvo ignorancia, tres centros privados onde se impartía o bacharelato. Aínda quedaba outro, Fingoi, pero tan particular que na vida usual non computaba: realidade paralela e case inefable, coincidíase con eles só no baloncesto, onde todos os seus equipos (Pequenos Líber, Mini Líber, Líber) adoitaban meternos palloscas memorables. Probablemente polo ano 65 ou 66, o meu grupo xogou contra os dous primeiros na competición de mini-basket desenvolvida no antigo pavillón da OJE e terreiro contiguo; perdeuse cos cativos só por oito ou nove puntos: pero deámoslle dimensión aclarando que ao seu pívot quiteille eu a pelota nun salto entre dous (“loita”, daquela) e os cinco meniños aplaudían e berraban “¡Bieeeen!” cada vez que encestaban; co Mini o resultado foi un 74-3 (posible canastra miña, tiro libre do Guillermo) e non se fale máis do choio.

Cousa aparte o Colexio Fingoi. Empresa escolar do grupo Fernández; edificio de Gómez Román, coeducación, horta, clase de gaita, amplos campos de deporte e outras instalacións en ámbito, daquela, certamente bucólico e xeórxico a dous quilómetros mal contados da Porta Agirre. Boa parte das familias máis abastadas enviaban a prole para recibir ensino naquela institución de carestía lendaria, estraña e intrigante modernidade, cadro profesoral bastante connotado: Carballo Calero dirixiuno (como conselleiro delegado, por carecer de autorización estatal), deron clase Ángel Johan, Carlos Varela Veiga, Méndez Ferrín, Bernardino Graña ou Arcadio López Casanova.

Subindo da estesa carballeira e os eidos co centeo, en estrema urbana concéntranse os establecementos normais quitando as Xosefinas (vulgo xuvenil, Pepas), topograficamente algo excéntricas onda a Porta de Santiago. Forma o resto un triángulo escaleno: primeiro vértice nos Maristas, a carón do Campo da Feira e o Cárcere; desde alí, catro ou cincocentos metros en liña recta imposible (cumpriría furar o Seminario Maior) ata a Compañía de María (as Monxas), cuxa traseira xa anda camiño de Fingoi; desde este ápice, por unha Avenida de Ramón Ferreiro sen vivendas vaise ao Instituto Feminino -case por fronte ao Cemiterio Vello- e o contiguo Masculino, que pecha polígono subindo cen metros por entre ambos Seminarios.

A FP é cousa aparte, menor, para pobres; alí apréndese un oficio, e niso se cavilaba inicialmente para un servidor. Ilusións familiares, certa mellora económica, se cadra o desarrollismo, deron comigo no Instituto coa probable esperanza de verme inspector de policía ou empregado de banca. No Instituto Masculino, xaora, e como integrante de tal tribo urbana con veciñas forzosas (no Feminino) e inimigos de caste (nos Maristas). Cada cousa ten o seu caso.

Obviamente, había estrita separación de sexos que durou en ambos liceos deica o 1983. Lindaban pola parte de atrás, con patios terreiros e espazo para o baloncesto. Escaso encontro, ímpeto hormonal, algunha provocación; asalto masculino, alarido feminino; posible aviso ou demanda: a mediados dos 60, en certo recreo xorde da nosa banda abouxante asubío, apupo contundente ao tempo que uns operarios levantan reixa separadora de sexos. Coma Kennedy, sind wir Berlineren und Berlinerinnen; con modo e modismo de orixe radiofónica, nomeamos o cerrado “la valla de la vergüenza”. Notoria mensaxe política e subliminal: “Los chicos con las chicas tienen que estar”.

O dos Maristas é menos puntual. Centros masculinos de referencia, privado e público, a hostilidade é obriga. Nós chamámoslles “laconeros”, en inequívoca suxestión subornativa; eles non deben ternos nome, ostentan a distinción inherente ao que paga máis e é timbre de certo prestixio mandar os rapaces alí. Paus non sei se habería moitos, pero no baloncesto... Dous almirantes, o Hermano Tomás e o señor Rábade; dúas escuadras, Maristas e Estudiantes, cada vez máis en valor coa decadencia dos fingoiáns; o Pavillón Municipal dos Deportes, un fragor.

Porque estamos en Lugo, señores, e o basket é xa tradición que desde algunha elite social, aínda sen ameazar a supremacía do balompé, capta entusiastas practicantes e espectadores. Caixa de recrutamento, os centros escolares; buque insignia, o gran equipo da cidade. Por iniciativa dos irmáns Varela Portas, queda constituído polo 65 ou 66. Barallando nomes, a erudición e prestixio de Celestino Fernández de la Vega impón o de Breogán, certo heroe galego -segundo informa un folleto confeccionado ad hoc- que poboou Irlanda.

Será factor básico de autoestima luguesa en tempo que escasos motivos deu. A pequena cidade onde nada pasaba terá equipo en Primeira División desde o 1971. Entre os oitenta e os noventa, unha das máis concorridas manifestacións da localidade, multitudinaria, apoiará o Breogán fronte aos árbitros e a Federación.

Eran algúns dos leceres da mocidade estudantil; polo menos, da que dispoñía dalgún tempo e algún diñeiro. Cediño, a media mañá, contra as dúas da tarde, a rúa do Bispo Agirre bulía de rapazallada que ía, paseaba ou volvía. Delas, en grupo estritamente feminino, as avisadas non lle quitaban ollo ao Balbino, que coa súa pucha, o sorriso pillo duns sesenta anos e aínda tirando do carretillo, a miúdo atopaba onde meter a man. Nosoutros, directos ao Recreo, establecemento ateigado de futbolíns, billares, máis tarde ping-pong, máquinas eléctricas e juke-box. Quen tiña cartos, xogaba; quen non, miraba.

O selo do Recreo era tal, que o local mantén hoxe a mesma actividade, quen sabe cantos nomes polo medio. Pesaba tanto daquela, que segundo algún Lugo tiña tres monumentos nacionais: os nomes, na cabeceira deste escrito.

Microrelatos

(Pan por Pan 23 xuño. Na foto María Lado)

Concedéronse onte na cidade os premios da sexta edición de Microrelatos Carlos Casares do Liceo de Ourense. Este premio fundouse dous meses despois da morte do escritor ourensán e hoxe está plenamente consolidado: de feito, os case setecentos textos recibidos neste ano, en galego e en castelán, demostran a súa vitalidade. O mundo virtual ampliou a difusión destas convocatorias e hoxe dende calquera lugar do mundo pódese acceder a este tipo de citas culturais. Dos premiados onte, cabe subliñar dúas cousas: a forte presenza feminina, tres mulleres galardoadas, dúas delas cando menos coñecidas no mundo literario. A gañadora, María Lado, é unha moza de Cee que mesmo ten blog propio (casatlantica.blogspot.com): o seu microrelato, “Alugueres antigos”, ten bo pulso narrativo e xoga coa beleza das palabras, a ironía e a capacidade de sorprender. Que non é pouco.

(P.S.: por certo foi unha delicia ver a María Lado ler o seu microrelato cos seus acentos fisterrás, de geada e seseo, nas interiores terras aurienses, tan pouco habituadas a eles. Os meus parabéns ás tres mozas gañadoras e un saúdo tamén para Fátima González Comesaña, de Nigrán, que acudiu a recoller o seu galardón e estaba máis que encantada porque era ata agora autora inédita e escritora case a escondidas. A outra premiada María Lorenzo Miguéns, que non puido acudir, polo que eu sei xa ten participado noutras citas semellantes e foi premiada nalgún Concurso de Contos da Casa da Xuventude).