I Festival Internacional de Poesía de Betanzos

Agasállaronme en Mariñán co libro que leva o nome do título deste post (publicado polo Concello de Betanzos e a Deputación coruñesa). No mesmo están representados moitos grandes poetas: María Victoria Atencia (España), Bernardo Atxaga (País Vasco), Casimiro de Brito (Portugal), William Cliff (Bélxica), Antonio Colinas (España), Ángela García (Colombia), Abdul Hadi Sadoun (Iraq), Juan Carlos Mestre (España), Conceiçao Lima (Sâo Tomé e Príncipe), Fransces Parcerisas (Catalunya), Farruco Sesto (Venezuela-Galicia), Lase Söderberg (Suecia) e os galegos Salvador García Bodaño e Luz Pozo Garza. Os poemas dos non galegos están publicados en versión bilingüe, con traduccións de Luciano Rodríguez e Miguel Anxo Fernán Vello (Na imaxe, Lucrezia Panciachiti, de Bronzino).
Como mostra, transcribo aquí dous dos poemas de María Victoria Atencia, que me gustaron especialmente:

EPITAFIO PARA UNHA RAPAZA

Porque che foi negado o tempo da alegría
o teu corazón descansa tan alleo ás rosas.
O teu sangue e carne foron o teu vestido máis rico
e non soubo a terra do firme do teu paso.

Aquí comeza a sementeira e acaba xustamente
-como se enterra un vencido ao final do combate-,
onde a auga en novembro mollará a túa tenrura
e o ladrido dun can teña voz de presaxio.

Queda a túa vida toda ao tacto da morte,
que ás sementes pode e sega os broches,
quedáchete en casulo sen abrir, e xa nunca
saberás do estalido floral da primavera.

TAN CORAZÓN ADENTRO

APRETAD mi cabeza contra la desmemoria
ahora que he de perderme y no adónde voy:
acostumbro mis días a un tramo sin apoyos
de amor que no conoce tregua
ni más razón de ciencia trascendida
que aqueste modo, amor, de penetrarme
tan corazón adentro y tan tú solo.

Discuten en Compostela... (artigo escrito dende as vísceras)

Discuten hoxe en Compostela o futuro do país. Ou diso se trataría, que xa o dubido tamén. O Bloque ten moitos problemas enriba e dalgúns nin sequera se falará hoxe en Compostela. Por exemplo, dunha política cultural ás veces tan sectaria e absurda (velaí a Exposición Memorial da Liberdade, p. ex.). Nin se falará dese concelleiro ourensán que presentou na miña cidade unha moción polo método "corto e pego" criticando á Xunta de Galicia pola "súa pasividade" (no cachondeo do pleno decatáronse de que se quería referir á Xunta do PP e non a que goberna agora: é tan doado copiar unha moción de hai anos e soltala sen máis). Por certo, este concelleiro foi elixido no seu momento como candidato con serias dúbidas "dos que mandaban" de que fose atinada tal proposta: en cambio outros fomos vetados sen ningún xeito de explicación. O sistema sabe ben o que se debe promover e o que non...

Nin creo que se fale tampouco da "desorganización da organización", nin do imperio da mediocridade nin das xerarquías "democráticas" que controlan o poder interno. Nin dun discurso tan plano que se limita a utilizar metáforas do fútbol para analizar a evolución política do país ou a inaugurar locais con Play Station para entreter ós rapaciños.

Eu non estarei alí, en Compostela. Nin hoxe nin mañá. E o que máis me sorprende a min mesmo é que, despois de 30 anos de militancia nacionalista (nos inicios na clandestinidade), non chego a sentir ningunha nostalxia: o peso da desilusión é así de contundente.

Cita con Blanco Amor
(Andolilña sábado 2 dec.)

Andou o Eduardo Blanco Amor mundo adiante e dedicou toda a súa obra literaria (e parte da xornalística) a falar de Ourense. Onte foi homenaxeado na súa Auria natal nunha serie de actos convocados polo PEN Club. Dende hai tres anos repítese esta cita con Blanco Amor, organizada por Luís González Tosar e que este ano contou con Víctor Freixanes como orador no cemiterio de San Francisco: ao seu arredor varios mozos e mozas de institutos ourensáns leron os seus propios textos de evocación do creador de A esmorga.
Por escribir moito da súa cidade non tería dereito a esta e a moitas homenaxes que recibe, pero si por ser un dos nosos creadores máis universais. Nas súas obras fixo aboiar un mundo de personaxes marxinais, ocultas pola Boa Sociedade: daquela eran esmorgantes ou prostitutas, hoxe o autor ourensán escribiría, creo, unha novela na que quizais fosen enfermos de sida os protagonistas. Onte celebramos tamén o Día Mundial contra a marxinación destes enfermos: dúas datas ben unidas polo azar. Blanco Amor reclamaría os dereitos que a estes cidadáns lles corresponden: por exemplo, o local do Comité Antisida que lle negan algúns veciños do barrio de San Francisco ourensán.
(Na imaxe, unha das mellores fotos de Blanco Amor. E todas son magníficas!)

Manuel Vilanova
O xoves pasado, 30 novembro, a "Revista das Letras" de Galicia Hoxe publicou un número especial dedicado a A esmeralda branca, de Manuel Vilanova, libro do que xa falamos aquí. O monográfico inclúe o texto de presentación que eu preparei para o Encontro de Escritores Ourensáns no Liceo, do que tiro só un pequeno anaco:

Ten Manuel Vilanova coñecemento do segredo que converte a paixón e o silencio reflexivo en auténtica poesía. Foi el dotado das claves para manexar a linguaxe de símbolos que á vez oculta e desvela a realidade das cousas: esmeralda, nácara, auga, a Meiga omnipresente, o poder dos agoiros, as aves e os gatos, etc. Ten Manuel Vilanova a voz solemne, a musicalidade sempre perfectamente medida, o acento dos himnos que constrúen unha patria, a épica poderosa da poesía como celebración, a Historia convertida en sentimento, a erudición en bágoas e desgarro se fose necesario...
Recolle Vilanova as mellores voces dos grandes poetas que antes que el transitaron por estes vieiros, fúndeos nunha soia voz auténtica, plenamente persoal, e achégalle a eses ecos a súa mensaxe cálida, a placidez do seu evocar luces e sombras, paisaxes de sempre que se revelan como novas ó abeiro dos seus versos. É tamén Vilanova un gran paisaxista, un artista das cores e dos matices fuxidíos, un alumno exemplar de Otero, Cabanillas, ou Silvio Santiago, que converteron a palabra en paleta de gamas infinitas:
Contra o abrente, dentro da zona
dos Chaos, onde D. Ramón fala co esplendor do gando
expandense os vales da Peroxa de Coles, de contornos máis dubidosos,
por toda esta terra, entre o fume das lareiras
e o esplendor do val, se pasas algún día
na canción aberta de maio
é fácil albiscar a súa sombra.
Como o millo colorado
ten o gran vermello.

Poucos poetas tamén existen no noso país, e nos outros países, con tan fondo alento na linguaxe das hierofanías. Os mitos e os ritos son o territorio natural do poeta, que converte en mito a historia e é quen de anular o paso do tempo,ó cabo intranscendente, inicuo e absurdo cando de poesía se trata. Como lle sucedera ó monxe da paxariña que cantou o noso rei Afonso, nos versos de Vilanova hai outra realidade que escapa do ritmo asasino das agullas do reloxo. Está o poeta no segredo dos mitos e el mesmo nos confesa:
Os símbolos, a medida que traballan en nós,
Forman novos trazos no rostro,
Guían o noso ollar cara ás profundidades do espírito
E forzan as nosas mentes a movérense nas direccións máxicas.

E por iso a poesía é nos grandes poetas maxia, invocación sagrada, esconxuro, medicina e alimento necesario. Pregúntase Vilanova polo seu presente antiquísimo, polo sentido exacto con que viviron os primeiros homes de Barbantes, cando había xacios dos ríos,/ as mulleres que vivían nas augas e chamaban polos homes, / eran loiras, tiñan longos peitos e podían mudar en gatos; por ese intre máxico en que se empezou a enterrar os homes e alguén ergueu unha pedra chantada no chan para comunicarse cos espíritos supremos e deixar testemuño a xentes que virían despois, despois do soño de moitos séculos:
Hai entón no dolmen un salto cualitativo, unha nova concepción da vida?
Un pantócrator da vida fora o dolmen
ao longo deste tempo
que os homes de hoxe xa non ven,
pois non nos enterran con gatos.

(Pódese acceder ó especial completo, en PDF, dende a web de GALICIA HOXE)

Burreña
(Unha desas xoias coas que nos agasalla Bieito Iglesias cada semana. En El Correo Gallego, xoves 30 novembro: a infancia, patria do escritor, que tanto repetía don Eduardo, neste caso en versión antitética a Platero y yo)

Unha noite destas sentín ornear contra a Alameda. Tal música, por insólita nun recanto urbano d'As Hortas, provocoume certa estrañeza, a mesma que experimentei noutras épocas ao escoitar o beo dunha ave rara -a noitebra ou cabra do aire-, que voa como os paxaros pero berra como os exemplares de gando ovino ou caprino. Veu resultando que algún desalmado abandonou un burrico de caste zamorano-leonesa, atándoo a unha árbore dos xardíns composteláns.
O sucedido tróuxome ao acordo un outro asno que cabalguei de neno, desde a casa dos avós á escola (este menda asistía ás leccións e o animal rillaba no toxo arnal dunha leira inmediata). Imitaba aos heroes dos telefilmes (de Bonanza) que, en lugar de acudir ao colexio, galopaban ata o saloon. Tratábase dun burro centelludo, que paraba ás veces cheirando excrementos dos conxéneres e que me conducía tarde ás aulas. Se eu caía da albarda, divertíase pisándome cos cascos e facía por morderme. Como era baixiño, o garapaldo da caída non revestía gravidade, e das mordedelas defendíame facilmente cunha vara. O convivio co xumento desenganoume das cursilerías de Platero y yo, que a mestra me daba a ler. Había un remedio santo para que andase dereitiño e obediente: sacarlle ao penso. Esfameado e sedento, parecía manso como unha malva; despois de roer unhas espigas de millo, volvíase ruín e malicioso. As ensinanzas derivadas deste método condutista convencéronme de que a relación coas bestas equídeas debe gardar unha distancia prudencial, sen caer no sentimentalismo. Do contrario córrese o risco de ilustrar unha locución latina: Asinus asinum fricat (o asno raña ao asno). Así e todo estou en débeda cos burros, zamoranos ou non, por aquel servizo de portarme endeica a escola, pois, antes de contar coa cabalgadura, quen me levaba ao lombo era a avoa Josefa.
Preguntaranse vostedes a qué viña tanta ansia de escolarización, cando entón non existía a brincadeira de baterlle ao profesorado nin tiñamos móbil para gravar a fazaña. Tantos traballiños para chapar a Enciclopedia Álvarez, intuitiva, sintética y práctica? Foi a maneira de acceder máis adiante a Castelao, Marx ou Nabokov.

Chove...
PAN POR PAN sábado 2 decembro

Hai máis de cen anos Rosalía escribía nos xornais contra as chuvias que asolagaban as terras de Padrón. O noso refraneiro é rico en matices sobre chuvias torrenciais, aínda que “nunca choveu que non escampara”. A natureza é caprichosa e logo os seres humanos empeñámonos en complicar as cousas: cantos dos lugares asolagados nestes días están edificados en zonas inundables? Cantos levan nomes relacionados con xuncos e xunqueiras, que delatan a súa orixe fluvial? Os expertos son contundentes: estamos en pleno cambio climático; virán, cada vez máis, chuvias extremas, ademais concentradas en poucos días. Iso vai esixir gastar moitos cartos en tomar medidas para protexer bens individuais e colectivos (outro saco sen fondo como os bosques acosados polos incendios). E cambiar os proxectos, demasiado frecuentes, de urbanismo especulativo e salvaxe. Non será doado...