Imaxes (1947)
Celso Emilio Ferreiro nun seu autorretrato (realizado en 1938).
Retrato de Aquilino Iglesia Alvariño.
Castelao e Rodolfo Prada nun acto en Buenos Aires.

1947: Parladoiro, de Otero Pedrayo
Cen anos de Historia Cultural

Unha das novas culturais do ano foi a aparición no xornal compostelán La Noche (nacido un ano antes) da popular sección Parladoiro, de Ramón Otero Pedrayo, polo que supón a recuperación regular do novelista ourensán como columnista en galego na posguerra: antes desa data só publicara algún artigo en galego de xeito esporádico (por exemplo, en Sonata Gallega de Pontevedra). Os artigos de Otero Pedrayo en La Noche están aínda pendentes de reedición en libro: Carlos Baliñas ten apuntado que tal recuperación estaba prevista para o tomo I das Obras Selectas de Galaxia, que nunca chegou a saír (publicáronse os tomos II e III cunha escolma de ensaios e a novela Os camiños da vida).
Tamén foi 1947 o ano dalgúns libros de interese. Sobre todo, Cómaros verdes, de Aquilino Iglesia Alvariño, un poeta con obra destacada xa nos anos 30 (Señardá; Corazón ao vento), que marca con este novo título a reaparición da literatura en lingua galega na Galicia interior da posguerra. Libro de madureza, Cómaros verdes (Vilagarcía, Editorial Celta) recolle todos os rexistros líricos do autor, dende versos dun coidado clasicismo formal, ata outros de ritmos populares e hilozoístas, xunto con versos que dialogan co neotrobadorismo ou que fan da paisaxe e da natureza o centro de atención lírica. Pero tamén das Baladas, cantigas e donaires, que Celso Emilio Ferreiro publica en Céltiga (Pontevedra) ou de Terra liñar, de Ánxel Sevillano, con ilustracións de Laxeiro, o terceiro libro deste autor tras a súa estrea poética en 1935 e O amor, o mar, o vento e outros gozos, editado este en plena Guerra Civil (1938). Outros volumes desa hora foron Debezos, do poeta emigrado a Arxentina Avelino Díaz, que ese mesmo ano publica tamén o poemario en castelán Flor de retama; os versos do libro Soaces dun abade, do crego copleiro Mariano Piñeiro Groba (editado en Ponteareas); Nuevos estudos crítico-históricos sobre Galicia (Madrid, CSIC-I.Padre Sarmiento), do P. Atanasio López Ordóñez, e o álbum Pontevedra é boa vila, con debuxos do artista Agustín Portela Paz e textos de escritores galegos.
En París aparecía o xornal ‘Galiza’, Órgano do Bloque Repubricán Nazonal Galego, publicado polos exiliados en Francia, con moita información sobre a represión en Galicia, que contou con colaboradores como Castelao, Enrique Líster, Johán J. Pla, Ramiro López, César Alvajar, Antonio Núñez ou Ramón Cabanillas, ademais de reproducir textos de Curros.
E en Londres iniciábanse as emisións en galego do programa ‘Galicia desde Londres’, que coordinaban dende a Galicia interior Fernández del Riego e Alexandre Reimúndez: os textos daquel programa, que lanzou ás ondas a BBC londiniense entre 1947 e 1956, están recollidos nun libro preparado por Antonio Raúl de Toro Santos, con debuxos de Conde Corbal (Ed. Tambre, 1994). Tamén en Cuba empezaba outro programa radical conducido por galegos, ‘Páginas de España’, a cargo de Ángel Lázaro e Manuel Villares Vázquez. O profesor exiliado Manuel García Gerpe, que fora alcalde de Ordes de izquierda Republicana, publicaba o libro ‘Alambradas’, con portada de Luís Seoane, narrando a súa experiencia nos campos de concentración franceses.
Na Galicia interior a antiga Federación de Guerrilleiros de Galicia e León, conducida por socialistas, anarquistas e comunistas, transformábase en 1947 no Exército Guerilleiro de Galicia. Dende América vén a Galicia Rodolfo Prada, home de confianza de Castelao, para entrevistarse con Ramón Piñeiro e cos dirixentes do Partido Galeguista no interior e aclarar algúns malentendidos políticos entre ámbolos dous sectores do galeguismo.
(O artigo completo, aquí)

"Gallego" na Real Academia Española
PAN POR PAN domingo 17 decembro

No ano 1959 a Real Academia Galega, presidida entón por Sebastián Martínez Risco, levou unha proposta diante da Real Academia Española solicitando que se suprimise do dicionario español a acepción da palabra “gallego” como “mozo de cuerda”. Camilo José Cela, que xa era académico da RAE, apoiou a proposta e ademais propuxo pola súa banda que se sustituíse a acepción de “gallego” como dialecto por “gallego” como lingua. As propostas foron aceptadas, pero Cela só tivo na RAE o apoio de Wenceslao Fernández Flórez (había máis galegos na institución). Cela escribiulle despois a Celso Emilio e a Fernández del Riego protestando porque en “Vieiros” de México se informaba do cambio da Academia sen facer mención do seu papel decisivo ó respecto, do que estaba moi orgulloso: a carta está editada no libro de artigos de Cela “Retorno a Iria Flavia”, publicado nestes días.

P.S.: a reseña sobre ese cambio saiu no número 1 de Vieiros, asinada por F.D.G. (Florencio Delgado Gurriarán).
(Ilustra esta nota un debuxo de Antón Patiño, sacado da revista Luzes de Galiza, n.2, 1986).

“El poeta muerto” (Máis sobre Cela. E sobre Celso Emilio Ferreiro)

Hai moitos artigos de interese no libro de Cela que vos comentei, Retorno a Iria Flavia (Ed. Alvarellos), que se presentará o mércores en Santiago, na Fundación Caixa Galicia (por alí estarán tamén Olivia Rodríguez, Marina Castaño, Xosé C. Caneiro e o editor Henrique Alvarellos). Hai, por exemplo, un valioso artigo sobre o barallete de Ben-Cho-Shey (con varias palabras novas que aporta Cela); un percorrido pola literatura galega a través da Saudade; varios artigos fermosos sobre Fisterra e a Costa da Morte, e moitos outros sobre escritores galegos. Entre eles, unha nota necrolóxica, días despois de morrer o de Celanova, sobre Celso Emilio Ferreiro, da que vou publicar un anaquiño:

La suya fue una voz singular y solitaria, que hacía la poesía y la guerra por su cuenta, que llamó siempre a las cosas por sus nombres y que jamás cedió ante nada ni ante nadie. La suya fue la más potente voz poética gallega de un tiempo en que la lengua y el hombre gallegos y su misma esencia vivían de precario y acosados por la incomprensión y su hermana pobre y hambrienta, la conveniencia administrativa. Celso Emilio Ferreiro soñó la Galicia que será algún día y lo hizo en un claro y sonoro gallego que casi nunca es y que se entronca con la lengua y la intención de Curros Enríquez (y saltando por encima del dulce y fecundo dolor de Rosalía de Castro). Con él, nuestra poesía suple al paisaje por el corazón y al bucolismo por el sentido de esa identidad que se nos venía resistiendo a todos. Celso Emilio es la piedra miliaria que señala la mayoría de edad de la poesía gallega que, con él, trueca el folclore y el sentimiento por la ideación y el ensueño intelectual y político. El poeta se nos murió hace muy breves días y, sin embargo, el síntoma de su voz ha sido ya advertido por los observadores”.

(Este artigo publicouse en 1977, tres días despois de morrer Celso Emilio, e está tamén no libro “El juego de los tres madroños”, Destino, 1983. Deixaime dedicarlle este post a Ramón Nicolás, gran coñecedor e recolector de textos celsoemilianos).