1942: O ano en que se proclama o Día da Galiza Mártir
(Cen Anos de Historia Cultural)

O 28 de xuño de 1942 reaparece o xornal galeguista A Nosa Terra. Como é lóxico, no exilio arxentino e editado pola Irmandade Galega de Bos Aires: no seu primeiro número reprodúcense os datos do plebiscito do Estatuto de 1936 e dase conta tamén do Manifesto de constitución das Mocidades Galegas, dirixidas por M. Pedreira, Bernardo Souto e V. Buxán Rivas. Nese ano só editaron tres números (425 a 427) pero neles colaboraron nomes como Castelao, Blanco Amor, Núñez Búa, Avelino Díaz, A. Alonso Ríos, X. Álvarez Gallego e M. da Presa, entre outros. Habituais eran os artistas Luís Seoane e Colmeiro e os poetas Antón Zapata García e "Verduguillo" (Delgado Gurriarán) cos seus poemas satíricos: en "O apóstol vaise" Santiago Apóstolo toma o camiño dos exiliados, "lonxe dos crueles,/ viles asesiños".
En lembranza do asasinato de Bóveda, a Irmandade declara o 17 de agosto o Día dos Mártires Galegos e xa nese ano celébrase un funeral cívico no Centro Orensano no que falan Castelao e Blanco Amor, ademais de R. Aldasoro e M.Serra Moret en nome dos vascos e cataláns. Polo xornal sabemos tamén da celebración dunha gran Mostra de Arte Galego nesa institución con obras de Castelao, Maside, Castro Gil, Seoane, A. Souto, F. Ribas e Díaz Baliño, entre outros. Tamén en A Nosa Terra aparecen publicados xa dous anacos, en galego neste caso, da novela de Blanco Amor La Catedral y el Niño, que aparecerá seis anos despois. Pedro Campos propón, no mesmo xornal, declarar como "data nazonal" de Galicia o día do Plebiscito (28 xuño) e deixar o 25 de xullo só como "festa da cultura e do esparcemento". Tamén en América van aparecer as primeiras pedras da literatura de posguerra. Nese ano aparecen en Buenos Aires un libro fundamental das nosas letras, o poemario Jacobusland, de Emilio Pita, e tamén o ensaio Co pensamento na patria galega, de Antonio Alonso Ríos e con prólogo de Castelao.

(Foi tamén o ano en que morreu Cándido Fernández Mazas, autor do cartel da imaxe, e no que naceron Arcadio López-Casanova e Xavier Carro. E no que Filgueira Valverde asumiu a direción do Museo de Pontevedra. E moitas máis cousas: O artigo completo aquí)

O río Valcarce: seica as miñas máis arredadas orixes...

Valcarce
Polas mañás, sempre que podo, leo os xornais, galegos e españois, no Café Real, en Ourense (non poño a rúa porque aínda leva o nome dun militar ignominioso). Logo na casa, leo algúns máis de fóra, sobre todo cataláns, e algúns dixitais, ademais dos blogs. Onte pola mañá, lendo o Faro de Vigo en formato papel, púxenme bastante contento. E foi por isto:

X.L.Méndez Ferrín, Consultorio dos Nomes e dos Apelidos Galegos
126. VALCARCE.
Algunhas veces este apelido galego aparece corrixido como Valcárcel, como se tivese, que non ten, algo que ver con algún cárcere ou cadea en castelán. Non é esta a súa forma primitiva e correcta, senón Valcarce. Este é o nome dun río que nace no Cebreiro e dun val importante do Bierzo que ben cantara Ramón González Alegre e que lle empresta o nome ao concello de Veiga de Valcarce que algún día se destacara a favor do uso oficial da lingua galega naquela terra administrativamente castelán-leonesa.
Coido que Valcarce, na súa orixe, non sería un hidrónimo. Ao meu xuízo vese aí o nome dun señor da terra que diu o nome a un val ou territorio que lle pertencía. Da xuntanza dop latín vulgar *valle e do nome persoal Cáricus en xenitivo sairía un Valle Cárici, que, ao perder o i postónico, ficaría como Val Carce ou Valcarce. Posteriormente, o río, que habería de ter un nome antigo, pasou a se chamar Río de Valcarce. Parece que o nome de Cáricus sería de carácter prelatino e non indoeuropeo. Xavier Valcarce Ocampo é un escritor pontevedrés de primeiros do século XX que é preciso consultar sempre que queiramos documentarnos sobre temas mariñeiros, en canto Marcos Valcárcel é un dilixente e sabio historiador e ensaísta de Ourense.

E logo conteino así, hoxe mesmo, en La Región (Pan por Pan):

Apelidos. Dende hai varios meses Méndez Ferrín está a publicar nun xornal galego unha valiosa colección de fichas que esculcan na orixe dos nosos apelidos. Chegoulle onte a hora ó meu propio apelido e aprendín algunhas cousas ó respecto, que confirman as miñas intuicións: “Valcárcel” é forma castelanizada de “Valcarce”, a correcta galega. É o nome dun río que nace no Cebreiro e dun val importante do Bierzo, que lle emprestou o nome ó concello de Veiga de Valcarce. Segundo Ferrín, o nome non viría dun hidrónimo, senón dun señor da terra que deu nome a un val que lle pertencía: un Cáricus (de carácter prelatino e non indoeuropeo), de onde sairía en xenitivo un Valle Cárici e logo Val Carce ou Valcarce. De aí collería logo o nome o Río de Valcarce. (Ah! E graciñas polas xenerosas palabras de gabanza coas que me agasalla o mestre da palabra no remate da súa ficha).