O zoo de cristal.

Pan por Pan 20 xullo

Foi a obra que lanzou á fama ó dramaturgo norteamericano Tennessee Williams (na imaxe) e para moitos a súa obra mestra, por riba de Un tranvía chamado deseo e Unha gata sobre un tellado de zinc. Disque tamén é a obra máis autobiográfica do autor, escrita dende a dor, e o personaxe nomeado Tom, o propio escritor. Din tamén que a súa irmá, a moza coxa e tímida que colecciona figuriñas de cristal, está inspirada na propia irmá do escritor, Rose, que rematou nun psiquiátrico onde lle fixeron unha lobotomía, carga que sempre pesou na cabeza do dramaturgo. Desa carga saíron estes versos: “Rose. A súa cabeza cortada aberta. Unha navalla punzando no seu cerebro. Eu. Aquí. Fumando”. Paga a pena achegarse a ela e esquecer todo isto que acabo de contarlles: síntoo polos apaixonados do teatro de vangarda, pero o entusiasmo deste cronista vai por outros vieiros, xa ven.

San Fernando en hora maina

ENTRE HORTAS E PORTAS (Xosé Manuel González).
6. Aristocracias.

Nalgún país viríanlle chamando “españolada” a notable desmesura canto a gasto, profusión e arrogancia; sóubeno en Dumas traducido e víñame á cabeza o romance do Duque de Rivas “Un castellano leal”, onde certo conde de Benavente lle pón lume ao seu pazo toledano tras obrigalo o rei a hospedar alí un traidor. Españolada aparentaba tamén aquela historia de que a Porta San Fernando se abrira para lle dar paso franco a Isabel II e mailo fillo cando no 1858 chegaron a Lugo procedentes da Coruña; algo de lenda urbana debía ter, xa que segundo un rexistro a obra comezou no 1852 e o ano seguinte seica estaba rematada; por moita reverencia que lle fose outorgada á súa moi constitucional maxestade, semella un tanto inverosímil a práctica de prever e executar cun lustro de adianto: aínda non se restauraran as Olimpíadas, nin moito menos se desenvolvera o fenómeno especulativo e negocial que agora vai canda elas. Como for, aquelas reais persoas inauguraron a nova entrada á cidade e chamóuselle inicialmente “do Príncipe”, en homenaxe ao infante don Alfonso.

En San Fernando comeza a Terra Cha, ou algo así dixera o Manuel María; se correcto, unha boa parte dos chairegos viven aquí desde hai décadas, porque moi longa é a Avenida da Coruña. No ano 1962, cando a Porta foi reedificada e ampliada, case todo o mundo lle chamaba á vía Carretera da Coruña, e en efecto daba máis impresión de estrada, con muros, tapias, bastante espazo libre en vésperas de oferta urbanística, numerosa edificación popular e humilde: cal, baixo e planta alta con angosta xanela, porta de dobre folla; só no primeiro treito algunha ampla construción de cinco ou seis andares marcaba selo burgués aínda limitado extramuros. En tempo laboral, bulicio de almacén e industria, non tenda de modas; o matadeiro da FRIGSA empregaba centos de operarios. En festivo, xente camiñando cara uns espectáculos deportivos a miúdo seguidos desde o alto e sen falta de risco físico (“¡Báguense de los tegados!”). Hai fútbol de cada dous domingos no estadio “Ángel Carro”. O Clube Deportivo Lugo non ascende pero anda entre os mellores da Terceira galega, co Rácing de Ferrol primeiro e logo o C.D. Ourense, que traen canda eles notable e pouco acovardado continxente torcedor. O público lugués bérralle ao Seara e ao Pataco, aplaude a fineza do ariete Tarro e a contundencia focega do central Simón.; xa Severino Reija marchara da Carretera da Coruña e formaba en Zaragoza cos Magníficos. Apupan o árbitro ambos bandos por cadansúa vez, algún se cadra vai ao campo no obxectivo fundamental de berrar “cacha pelada!”. Ao mellor un infantil, xuvenil Raúl García de Loza contemplara o paso dos inminentes vociferadores; ou sentaba entre eles, igual.

A unha banda e outra da longa arteria urbanizábase a alegada Chaira, medraba Lugo -xa foi dito- nomeadamente cara ao norte e o nordeste. Cando os anos da posguerra, un tal Rolo vendera en predios certa propiedade rural onde rapidamente se trazan rúas e prolifera edificación nova, húmida, urxente. Agro do Rolo se lle chama por décadas a un barrio que a erección de igrexa e parroquia converterá na Milagrosa. Espazo obreiro no que os rapaces traballaban desde novos, había pouco estudante e quen nacera nos cincuenta mantiña parte do vigor moral desenvolvido por emigrados e supervivintes. A casa que foi do Rolo estivo alí durante moitos anos, dando posibilidade para centro estudoso ou conmemorativo daquel éxodo e renovación sociolóxica; pero houbo antes derriba, e agora un bloque de vivendas no cruzamento entre a rúa da Milagrosa e a de Xulia Minguillón, chamada nos sesenta Romualdo de Toledo.

Existen vidas humildes que exercendo humildade podiamos considerar exemplares. Na Milagrosa, en Romualdo de Toledo, vivía desde neno Paco Nieto. Con dezaseis anos transporta na vespino o que lle mandan entre a oficina de Radio Popular na rúa da Raíña e o estudo preto do río; algo vai ao Instituto en horario nocturno. Logo empeza na emisora coma controlador de son; madurece coñecendo o medio, a sociedade local, acada experiencia política, forma familia. Perde o traballo nunha regulación laboral; arrisca, participa en diferentes empresas innovadoras onde sucesivamente vai quedando á marxe.

Imaxine por un momento que perde todo, practicamente todo o imaxinable excepto pais, irmá, teléfono móbil e algúns amigos que case nada poden facer para valerlle. Imaxínese con máis de corenta e cinco, buscando a vida coma de vinte; vendendo cousiñas, traballando en varios sitios, eventualmente lucrando algún alleo co patrimonio de coñecemento e credibilidade atesourado por décadas. Imaxinen que aos cincuenta a saúde advirte, e advirte seriamente.

Por certa literatura do século XX diríase que ou o mundo é exclusivamente un val de bágoas ou a sociedade marco ineludible de sordidez opresiva e o individuo irredento perdedor. Porén, coma en certo cinema americano hai historias que reconforta narrar polo seu desenlace. Laus Deo, como dicían os vellos, e á condición humana.