en poleiro alleo
Imaxe de Peter Zokovsky

Da situación económica: "As gaseosas do Pereira", de V. Freixanes (LVG 12 xaneiro)

Do tábaco: "Nicotinómanos compulsivos" (A. Monxardín, LR. 12 xan.)

E confirmouse o que xa se dixo aquí, hai bastantes semanas, sobre a demisión de Francisco X. Fernández Naval. Cultura busca agora un novo Subdirector Xeral.
Nalgúns sectores dábase por seguro o nomeamento do poeta Cesáreo Sánchez Iglesias, pero, segundo informa Galicia Hoxe, seica non quere.

Otero, xaneiro de 1933

Andoliña 12 xaneiro

Na sección de Hemeroteca do xornal ourensán La Región recollíase hai un par de días un comunicado do Partido Galeguista ourensán, en xaneiro de 1933, que aclaraba que Otero Pedrayo non podía dar unha conferencia nos salóns de Acción Femenina porque os estatutos do seu partido lle impedían participar en actos doutros grupos políticos. Así foi, de certo: Otero foi tentado varias veces pola dereita católica española para acudir a actos deste tipo: Acción Femenina Gallega era a voz da CEDA local nas mulleres, dirixida por Blanca Calvo.

Non esquezamos que meses antes votara contra o artigo 26 da Constitución republicana (a cuestión laicista) e asinara o Manifiesto de los diputados católicos al país, con Gil Robles á cabeza. Cando se crea o primeiro grupo ourensán do que sería logo a CEDA, pénsase en convidar a Otero como posible dirixente (e a José Calvo Sotelo e a Basilio Álvarez). Pero Otero non cedeu o engado das sereas: cría no seu país e refugaba as posicións centralistas da dereita española. Mantívose no PG, disconforme logo coa súa política de alianzas. Que pasaría nunha Galicia autónoma de 1936, se os militares non desen o seu golpe fascista? Sobre iso podemos especular outro día.

Vencello que nos xungue e ten en pé

ENTRE HORTAS E PORTAS, de Xosé Manuel González
27. Galegos somos, galegos seremos.
Para a Lourixe.
Ao mellor se recoñece dalgún modo.

Tamén Nós
Despois de tantas voltas e revoltas, despois de tantas viravoltas e trasvoltas polo cinema americano, a música dos Creedence, Pelé de gambeteo ou glamour da Soraia -en procura de algo inédito que nos salvase do habitual e vulgar- viñemos dar na sorprendente descuberta de que Galiza, a nosa Terra (oculta ao noso ollar por un prexuízo pailán, fulgor de bambolina, decreto negador) ofrecíanos un mundo esteso, novo, estimulante á par dos que andabamos a procurar por aí afora.

Altos ían, e ergueitos
Homes e mulleres do torrón, liñaxe de case todos. Aínda numerosísimos miles sobre a terra do país, a rexa man confería agarimo resgatado na dureza dos días. Multitude quizá acéfala na confesa impotencia (“non somos unidos”). Pero si, calcando a terra, ergueitos malia sacho e invernía que dobraban res, neles era adoito descubrirmos a patria do traballo. Moral popular quíxose outrora distinguir no seu hábito; e esperamos que, acordando, se visen fortes, nación e dixesen: “quero”. Espranza xorda.

Lingua proletaria do meu pobo
Ao cabo, gustábame. Deume a gana e algo que viña alá do fondo, sen tristura, mandou que debía. Familiar vocablo contraído e postergado acomodou música verbal inevitable con outras harmonías, e decisión a tempo restaurou umbilical. A lingua dunha avoa aínda viva, afirmando no amor aos devanceiros, andaba insospeitadamente en libro vello e novo, fora de reis e trobadores. Zumegando fermosura prometía estar cos meus, coa xente miña, e todos os que sofren neste mundo un pranto cotián de bolboretas. Remo e arado, proa e rella. Co rostro erguido.

Este é o cantar que cantamos
Sempre sentira melodía en ondiñas, eu queríame casare e chamáranlle moreniña á vista de tanta xente; pero de súpeto xurdiron unhas voces ceibes e arelei facer coma elas. De concerto clásico e folclore alleo volvérase a guitarra instrumento para vitoria pre-sentida; coiros e gaita foron traídos, houbo amálgama entre Woodstock e tribo. Sombrío é por veces o cantar, mais tamén lume e espiral, outro mellor non hai. O vello cantaba unha lembranza; pro na patria abatida, e do pobo explotado, nacemos nós, os fillos da morte e do tristén. Desexando arrolar, e ser amados.

Acabando os anos sesenta, miúdo orballo galeguista pingaba na sociedade luguesa. A Editorial Galaxia, e outros pormenores, avivaran certo remol de cando a República. Morrera Pimentel; e quen era mozo no 36, tal Antón Figueroa, Ánxel Fole e Celestino Fernández de la Vega, trabara contacto ou amizade con algún vinte anos máis novo: Manuel María, Benxamín Casal, Uxío Novoneyra... Alonso Montero exercía, a literatura galega vedraña ou recente chegaba a rapaces e agora aprendían que había un país achegado, sen aguia nin frechas.

Naceran moitos na cidade; cos que non, adoitaban compartir unha orixe rural da familia. Era o labrego epítome de atraso e indelicadeza en particular imaxe social que arriba concibiran e os do medio espallaban con autonegación. Encontrando a Rosalía, déronlle a volta os novos galeguistas: numeroso, sufrido, inequivocamente nación, o campesiño foi grande modelo e forte esperanza. De onde, se non deles, podería vir a forza necesaria?

Seríamos sen fala unhos ninguén. Dicía o poeta e nós concordamos. Igual se nos levara, desde o berce, cara a outra declarada máis útil e eufónica; igual xa llelo fixeran aos pais. Pero reatar o vencello no idioma dos avós, da estirpe e a terra, fermoso, próximo e cotián; acadar normalidade e fluencia era en Lugo eventualidade gramatical, lexicamente doada. Un fondo prexuízo facíao porén -como fai- social e psicoloxicamente custoso. E o rapaz querencioso de equidade atopou vitamina democrática: o idioma somos nós, pobo común. O rapaz falou en galego, a lingua popular, produciu novidade e algún escándalo. Os nosos inimigos saben ben que as palabras vencen ás espadas.

Leuse primeiro, falouse. Ao tempo, cantabamos. O exemplo de Voces Ceibes -ás veces, quizá, directamente o de Serrat, Llach e outros catorce jutges-, ou aquel orballo que pingaba fixo galega a guitarra, xuntarse, entoar. Houbo en Lugo, sobre todo, grupos. O Carro (Antón Campelo, Chiruca, Pedro...) traía novas da longa noite de pedra: “Son un pasmón”, “Monólogo do vello traballador”, “María Soliña”... No 72, Mini, Mero e outros oito ou dez xuntaranse co cura Mato e escorrentarán meigallo: fuxan os ventos dos agoreiros!; a sabenza de Mato en materia musical e folclórica orientarán -primeiro ao grupo e sempre ao dúo- no gusto popular e labrego, un mundo que se borraba. Jei Noguerol estudaba no Masculino e falaba polos que non poden falar, denantes dos vinte anos.

Manolo Lombao, en Radio Popular os sábados á tarde, ofrecía palestra e micrófono para este fervedoiro; os Ceibes todos, os lugueses, Maxi e Xena, María e Xavier... Alí, e en festivais de colexio (A Divina Pastora, Gran Teatro...), máis novas voces xurdían: unha, dúas, tres, catro e ata cinco manifestaron, primeiro, ideais e despois transitaron por sendas do folc.

E chegou un momento onde se viu preciso, imprescindible, que o idioma do país fose proposto como fluído cotián, arte, cultura escrita, falada e non excepcional. Veu a Lugo Lois Diéguez, foi a lingua á radio, houbo conferencia e debate. Para daquela, a palabra galego, en nós, expulsara xa contracción, cacofonía. Orgullosa reconquista.

Fotos do recital-concerto de Angueira no Liceo (enviadas por Pepe Trebolle)

Graciñas a Trebolle porque permitirá, ós que non puideron asistir, contemplar, só en parte, a beleza monumental do mural dos irmáns Xoán Carlos e Xosé Luís de Dios (na foto inferior, tralo recital, con Angueira, Delfín Caseiro M.V.).