Luciano Varela
MIGUEL ANXO FERNÁN VELLO
Galicia Hoxe, 26.04.2010

O xuíz do Tribunal Supremo Luciano Varela Castro, como vostedes saben, foi maxistrado da Audiencia Provincial de Pontevedra durante 23 anos, fundador no ano 1984 da asociación progresista Jueces para la Democracia e creador da Revista Xurídica Galega, na actualidade con máis de 50 números editados. Lembrarán vostedes ademais que Luciano Varela na súa etapa pontevedresa utilizaba o idioma galego nas súas sentenzas, sendo por este feito alcumado en máis de unha ocasión -cousas da dereita- de "xuíz nacionalista". Xa ven vostedes. A vida é complicada. E ás veces confusa. Agora Luciano Varela, perseguidor de Baltasar Garzón por investigar este os crimes do franquismo, acaba sendo obxecto de querelas por parte de diversas asociacións para a recuperación da Memoria Histórica, e unha vaga de indignación xeral -tamén en importantes foros internacionais- érguese contra Varela, até o punto de que o propio Felipe González -non simpatizante, por razóns obvias, de Garzó- non dubida en considerar "inxusto" e "inexplicábel" o proceso no que está incurso o xuíz por investigar os crimes da ditadura franquista. Difícil situación, pois, presente e futura, no que atinxe ao prestixio persoal e profesional do maxistrado Luciano Varela, que até é criticado pola Comisión Internacional de Xuristas, con sede en Xenebra, que asegura que os procesos penais a xuíces por investigar crimes contra a humanidade constitúen "unha interferencia inxustificada e inapropiada"; ou vexamos aí, por outra banda, os máis de 400 profesores universitarios e intelectuais franceses que se manifestan indignados polo proceso que sofre Garzón. O certo é que, dadas as circunstancias, Luciano Varela, cun gran pasado como xuíz en todas as ordes, vive hoxe unha situación de encrucillada, situado no centro neboento dun labirinto -¿sen saída?- que el mesmo axudou a construír. Até a mesma asociación progresista Jueces para la Democracia, por el fundada, o critica abertamente. E fóra da extrema dereita e da dereita ten o mundo en contra.

Avemariapurísima
ANXO TARRÍO VARELA

Galicia Hoxe, 21.04.2010

Como xa anunciei semanas atrás, antóllanseme algunhas reflexións sobre o novo libro de Eric Frattini que viu a luz en febreiro do ano que andamos: Los papas y el sexo (Madrid: Espasa, 2010). Trátase dun ensaio de tipo histórico no que se desvelan informacións hermeticamente agochadas acerca do comportamento sexual dos papas de Roma. Perante esta documentada investigación, onde se penetra en papeis secretos do propio Vaticano, un, que xa sabía dos costumes, crimes, prácticas e mesmo vicios mundanos de certas sagas familiares papais, como os Borgia ou os Medici, pero que coidaba que, malia o seu refinamento, eran cousas dun pasado remoto e algo bárbaro; un, digo, queda pampo ao final da lectura ao comparar o que alí se conta coas actuais negativas da curia romana a permitir aos seus ministros e fieis seguidores levar unha vida sexual normal que moitas das máis altas xerarquías non dubidaron en practicar secularmente e mesmo levar a extremos que invaden o campo criminal do dereito penal, polo que deberían ser xulgadas polas leis comúns da ordenación xurídica vixente na cultura occidental.
No período de 2000 anos que media entre a cadeira de Pedro e Bieito XVI, o autor do libro contabiliza once papas casados, vinte e dous homosexuais, quince sado-masoquistas, sete fetichistas e un zoofílico, datos que responden a unha vida sexual presente na sociedade civil sen que (e afortunadamente cada vez menos) sexan considerados delitos, ou en todo caso, como ocorre co fetichismo ou a zoo- filia, se traten psiquiatricamente como pulsións patolóxicas para controlar. Pero o caso é que Frattini tamén fai un reconto de dez papas incestuosos, dezasete pederastas, dez proxenetas, nove violadores, e outras variantes menos graves pero, en conxunto, susceptíbeis de revisión xurídica e conseguinte procesamento penal.
Que Ratzinger lles aplique só un tirón de orellas aos relixiosos pederastas, como se se tratar de falcatrúas adolescentes, é unha discriminación perante a lei que clama aos ceos, mesmo aos ceos tronantes dos ateos e dos agnósticos. Non, non é doado entender que a igrexa poida xulgar os seus ponteando a xudicatura civil, limitándose a facer consideracións de tipo moral e invocando paternalmente a malicia do pecado, iso que non podiamos cometer nin de palabra nin de obra, nin de pensamento, nin sequera de omisión, de tal xeito que non che deixaban máis saída que sufrir un angustioso inferno en vida e prometer decote santidade, a que Rouco Varela aconsella, esperando o momento do sacramento da penitencia, coa contrición de corazón, o propósito de emenda, etc., para quedar outra vez limpos.
Deste xeito, pederastas, violadores e demais variantes pecaminosas, vanse de rositas cun ego te absolvo, se pertencen á parroquia católica, mentres os equivalentes na vida civil remataron secularmente na cacharela da (disque santa) inquisión ou, modernamente, na cadea, como debe ser, comodiosmanda.
Non son de contar aquí, por pudor, certas sodomías históricas que refire Frattini dalgúns papas? Con iso, unido a todos e cada un dos pecados capitais por eles ben estruchados e que xa Dante e o noso Curros, entre moitos outros, denunciaran, non queda máis que exclamar ¡avemariapurísima!

O partido do outro día

Afonso Vázquez-Monxardín
La Región:17-04-2010
Se cadra foi por esas cousas da cultura xeral que nos leva a atender o que lle pasa ao entrañable teleñeco, felizmente recuperado, de Cayetana de Alba, que din visto o partido entre o Barça e o Madrid. Case todo. E non me pesou. Digamos que foi entretido. E lembreime dun alumno tan futboleiro que contaba por “temporadas” en vez de por “cursos”. “A temporada pasada suspendín nove”, dicía inxénuo. A min, persoalmente, gustaríame que os estadios fosen triangulares e houbese tres equipos con tres porterías para que non andasen sempre correndo de arriba para abaixo. Que se fai, a verdade, un pouco aburrido. Pero en fin, a cousa creo que non leva trazas de cambiar. Como moito acabarán sacando o fóra de xogo, que nunca entendín ben para que serve, nin como se pode sinalar con certeza.
En fin. Chamáronme a atención varias cousas. A primeira, o infantís que parecen os futbolistas. O portugués presumido do Real Madrid facía “pucheiros” cada vez que non certaba cun golpe. Non lle ía o de traballar e quería que lle pasasen sempre a pelota para non ter que correr por ela. Pareceume máis traballador –e mellor xente, polo que respondeu á periodista ao final- o arxentino do Barça. Polo menos este corría dun lado para outro como un tolo. E ten cara simpática, feuquiña, moi de pillabán. Ademáis fíxome graza –nunca o oíra falar- que despois de levar aquí un cento de anos, seguise con acento de alá. Parecía boa xente e, claro, contento.
Pero preocupáronme dúas cousas pola trascendencia destes modelos mozos ricos famosos e, por veces, burriños. Non me negarán que o portugués de que falamos, cada vez que abre a boca ou cada vez que xesticula ten cara de fracaso escolar voluntario. Teño saudades de Amacio ou de Valdano, aqueles futbolistas “estudiados”.
Preocupoume moitísimo a normalidade con que asumen que intentar facer trampas está ben. Tiranse á herba para que o árbritro pense que é penalti ou falta sen selo. Paréceme gravísimo. Debíanos expulsar do deporte para sempre. E metelos no cárcere unha fin de semana –polo menos- por intentar enganar á autoridade. Porque logo vai a sociedade, copia e pasa o que pasa. ¡Ala!, a vivir á rapañota. A enganarse uns a outros. Veña. Todo vale. E se te collen, discutes. Azaneas moito e intentas manter a túa mentira teatralmente. A berros. A ver se cola.
Outra cousa horrible é eso de cuspir no chan. ¿Que lles pasa? ¿Teñen problemas de hipersecreción salival? Cando non saben que facer, cando se equivocan, cando acertan, cando fan falta, cando lle fan falta... cospen e cospen sen parar. Banda de marraus, porcos, cochos, maleducados. ¿E despois, quen os copia? Pois claro, nenos e adolescentes. Precisamos con urxencia outros modelos ou acabamos coa mocidade deshidratada. Iso si, os do Madrid cospen máis que os do Barcelona. Polo menos este ano.

pan e coitelo

O decretazo do galego sen apoios educativos

13.04.2010 (El Correo Gallego)

XOSÉ MANUEL SARILLE ESCRITOR E PROFESOR

Cando Fraga Iribarne era candidato a presidente da Xunta de Galicia, tanto el como moitas persoas do mundo da cultura decidiran encontrarse. Os motivos para facelo eran moitos. Pola banda do oficialismo cultural predominaba o temor a que o vello ministro franquista desfixese o camiño andado desde o comezo da democracia en cousas de identidade e idioma. Pola do pretendente era asunto de prudencia conectar co saber galeguista, porque hexemonizaba, igual que o fai agora, as artes, o coñecemento, a idea de Galicia e moitos dos seus horizontes.

O galeguismo ten un prestixio e unha lexitimidade, conseguidos ao longo do tempo, que un presidente non pode publicamente desprezar, e menos desperdiciar. Tal vez fose un asunto oportunista, mais Fraga con aqueles contactos soubo envolverse na bandeira galega e mesmo, paradoxos da vida, crear un certo modelo, moi incompleto e circunstancial, que supuña falar de autoidentidade galega e facer certas propostas normalizadoras do idioma, puramente utilitarias, iso si, mais que axudaban a engraxar o PP por ese lado.

Fraga neste asunto non foi un temerario e buscou acordos, que valeron para que a lingua fose esmorecendo lentamente, sen tratala a patada limpa, como na actualidade.

Existe un principio universal que todos os acervos recollen, segundo o cal as palabras dos que saben deben ser escoitadas e reflexionadas, mesmo se nese momento non son entendidas. Dito doutro xeito, as palabras das academias, dos consellos, dos grupos de escritores, dos pedagogos, dos ensinantes, e dos sabios se houber, han ser tidas en conta, porque esas xentes non teñen como deber seguir o criterio maioritario, pero desenvolven tarefas decisivas, que a xente civilizada acepta e entre eles, naturalmente, os presidentes elixidos en democracia.

O decreto para a lingua galega do actual PP carece de apoios, e cando este presidente ve como lle minguan aceleradamente os poucos que lle quedan, insiste na trampa: a de converter o progresivo avance da lingua galega, imperativo por lei, en circunstancia politiqueira. A de engordar este disparate, ao servizo do seu interese privado.

El Vaticano y la pedofilia
PAOLO FLORES D'ARCAIS

El País, 14/04/2010

Wojtyla y Ratzinger impusieron que los crímenes de pedofilia fueran tratados como pecados o meros "delitos" de Derecho Canónico. Si la Iglesia quiere "limpiarse", el Papa debe derogar las leyes del secreto.

No podemos seguir ocultándonos detrás de un dedo. La cobertura que se les ha facilitado durante décadas a miles de curas pedófilos, en casos no denunciados ante las autoridades judiciales, pone directamente en causa la responsabilidad de Joseph Ratzinger y de Karol Wojtyla. Si se trata de responsabilidad moral o también jurídica no tardarán en decidirlo algunos tribunales americanos. La responsabilidad moral queda en evidencia, en todo caso, por los propios documentos que L'Osservatore Romano (órgano de la Santa Sede) volvió a publicar hace unos días.
Nos referimos a la responsabilidad de los dos pontífices en todos los delitos de pedofilia eclesiástica que no han sido denunciados ante los tribunales estatales. El punto crucial es, efectivamente, éste: el Sumo Pontífice y el Cardenal Prefecto de la Congregación para la Doctrina de la Fe impusieron una obligación taxativa a todos los obispos, sacerdotes, personal auxiliar, etcétera, para que no llegara a las autoridades civiles nada de lo que tuviera que ver con casos de pedofilia eclesiástica.
La confesión tiene su origen en ellos mismos. L'Osservatore Romano ha vuelto a publicar el motu proprio de Juan Pablo II, que reservaba al "Tribunal Apostólico de la Congregación... los delitos contra la moral", es decir "los delitos contra el sexto mandamiento del Decálogo cometidos por clérigos con menores de edad inferior a los 18 años", y la "Instrucción" ejecutiva de la Congregación para la Doctrina de la Fe, con estas inderogables disposiciones: "Cada vez que el ordinario o el superior tuvieran noticia con cierta verosimilitud de un delito reservado, tras haber realizado una indagación preliminar, la señalarán a la Congregación para la Doctrina de la Fe".
Todas las notitiae criminis, en definitiva, debían afluir a los vértices. Papa y Prefecto informados de todo (es más, siendo los únicos en saberlo todo) son, exclusivamente, quienes tienen la primera y última palabra acerca de los procedimientos que se han de seguir. La "pena" máxima (casi nunca infligida) no va más allá de la reducción al estado laico del sacerdote. Por lo general, el castigo se limita a trasladar al sacerdote de una parroquia a otra. Donde, obviamente, reiterará su delito. "Pena" exclusivamente canónica, en todo caso. No ha de efectuarse denuncia alguna ante las autoridades civiles: "Las causas de esta clase quedan sujetas al secreto pontificio". ¿En qué consiste éste?
Hallamos la explicación en un documento vaticano de marzo de 1974, una "Instrucción" emanada por el entonces secretario de Estado, el cardenal Jean Villot, siguiendo la voluntad de Pablo VI. "En determinados asuntos de mayor importancia se requiere un particular secreto, que viene a ser llamado secreto pontificio y que ha de ser guardado con obligación grave... Quedan cubiertos por el secreto pontificio...". Y se enumeran a continuación numerosísimos casos, entre ellos la pedofilia eclesiástica. Más interesante aún resulta la minuciosa lista de personas que "tienen obligación de guardar el secreto pontificio": "Los cardenales, los obispos, los prelados superiores, los oficiales mayores y menores, los consultores, los expertos y el personal de rango inferior, los legados de la Santa Sede y sus subalternos", etcétera.
En definitiva, de forma exhaustiva, todo el mundo. La "suciedad" debe quedar en los "sótanos del Vaticano", inaccesible a la curiosidad excesivamente seglar de policías y jueces. La impunidad penal de los sacerdotes pedófilos queda garantizada. Es más, para alcanzar tal objetivo se exige un juramento de una solemnidad sobrecogedora. Reza la instrucción: "Aquellos que entren en posesión del secreto pontificio deberán prestar juramento con la siguiente fórmula: 'Yo... en presencia de..., tocando con mi propia mano los sacrosantos evangelios de Dios, prometo guardar fielmente el secreto pontificio... de manera que en modo alguno, bajo ningún pretexto, sea por un bien mayor, sea por motivo urgentísimo y gravísimo, me sea lícito violar el mencionado secreto... Que Dios me ayude y me ayuden estos santos evangelios suyos que toco con mi propia mano". Fórmula solemne y terrible, que nos exime de todo comentario.
Todas las Instrucciones mencionadas siguen aún en vigor. Frente a documentos ofíciales "expresivos" hasta tal extremo, provoca un notable desconcierto el que nadie exija explicaciones a las cúspides jerárquicas, el Papa y el Prefecto de la Congregación de la Fe, ante tanta evidente responsabilidad. Monseñor Bertone, en la época de la "Instrucción" de Ratzinger, obispo de Vercelli y secretario de la Congregación, en una entrevista de febrero de 2002 a la revista 30Giorni, al periodista que se hacía eco de las obvias preocupaciones de los ciudadanos diciéndole que "podría pensarse sin embargo que todo lo que se le dice fuera de la confesión no se acoge al secreto profesional de un sacerdote...", le contestaba desabridamente: "Si un fiel no tiene ya ni siquiera la posibilidad de confiarse libremente, fuera de la confesión, con un sacerdote... si un sacerdote no puede hacer lo mismo con su obispo porque tiene miedo de ser denunciado... eso querría decir que ya no existiría la libertad de conciencia". Libertad de conciencia, nada menos. Esa libertad de conciencia que el mundo moderno, gracias al heroísmo de tantos espíritus heréticos enviados puntualmente a la hoguera, consiguió imponer en contra la Iglesia, es invocada ahora para garantizar la impunidad a miles de curas pedófilos.
¿Qué sentido tiene, por lo tanto, seguir hablando de "zafia propaganda contra el Papa y los católicos" (L'Osservatore Romano), visto que son los propios documentos vaticanos los que desvelan la postura de acorazado rechazo frente a toda hipótesis de denuncia ante las autoridades judiciales seculares? Y téngase en cuenta que el "Motu proprio" y la "Instrucción" de 2001 marcan una fase considerada de mayor severidad de la Santa Madre Iglesia en relación con los sacerdotes pedófilos. No cuesta imaginar lo que ocurría antes.
El cardenal Sodano, decano del Sacro Colegio Cardenalicio, adopta el papel de la víctima: "La comunidad cristiana se siente herida con toda razón cuando se pretende involucrarla en bloque con las vicisitudes, tan graves como dolorosas, de algunos sacerdotes, transformando culpas y responsabilidades individuales en culpas colectivas con una arbitrariedad realmente incomprensible". No, vuestra eminencia, nadie pretende involucrar en bloque a la comunidad cristiana, la cuestión atañe sólo a la jerarquía de la Iglesia católica. Intentar corresponsabilizar a todos los fieles es "jugar sucio".
Pero volvamos a la cuestión crucial. Wojtyla y Ratzinger pretendieron e impusieron que los crímenes de pedofilia fueran tratados exclusivamente como pecados, en vez de como delitos, o a lo más como "delitos" de Derecho Canónico. Si el actual Pontífice ha entendido de verdad el alcance de la "suciedad" y la necesidad de combatirla puede demostrarlo de un modo muy sencillo: derogando inmediatamente con un "Motu proprio" las tristemente célebres "Instrucciones" que apelan al "secreto pontificio" y sustituyéndolas con la obligación de denunciar inmediatamente ante las autoridades judiciales cualquier caso. Y abriendo de par en par los archivos a todos los tribunales que lo soliciten, visto que algunos países han decidido plantear para la denuncia de estos crímenes una "moratoria" de un año con el fin de sustraer a la prescripción los casos antiguos.
Y con más razón si se considera que la jerarquía eclesiástica es la misma que pretende transformar en delitos, sancionados por las leyes del Estado, todo lo que considera pecado (aborto, eutanasia, control de la natalidad, etcétera), y que para muchos ciudadanos son únicamente derechos, por más que sean dolorosos.
Post scriptum:
Tras la redacción de este artículo, la oficina de prensa vaticana ha dado a conocer que desde el año 2003 existen nuevos procedimientos operativos, nunca hechos públicos y atribuibles al entonces cardenal Ratzinger, que se resumen en un texto de "líneas maestras" colgado en la página web de la Santa Sede, según el cual "siempre debe seguirse la ley civil en lo que atañe a la denuncia de los delitos ante las autoridades apropiadas". Estas "líneas maestras" son el texto más extravagante que ha producido nunca la Santa Sede. Texto anónimo y carente de fecha.
Y sobre todo: no se ha presentado nunca denuncia alguna. Si ese documento hubiera estado realmente operativo, la verdadera noticia sería que desde hace siete años todos los obispos del mundo desobedecen al Papa y a su Prefecto para la Congregación de la Defensa de la Fe. Una revelación digna del Premio Pulitzer.

Ai, Europa!
CAMILO NOGUEIRA
Galicia Hoxe, 14.04.2010

Dizia Zygmunt Bauman em Europa. Una aventura inacabada que "o passado pirómano da Europa pode ser causa válida de uma comprida reflexão e de sentimentos de culpa, mas os dedos chamuscados bem podem constituir uma vantagem. Podem evitar-lhe a tentação de jogar com lume e de amorear bocois de pólvora". Com Étienne Balibar concordava em que trás centos de anos de matanças religiosas, étnicas, tribais de raça ou de classe, de cruzadas santas e profanas que com o passo do tempo se parecem demasiado a fratricídios, chegou o tempo do acordar que as guerras não são permisíbeis na acção política. Um momento no que as preocupações e os esforços internos de Europa empatam com a lição cada vez mais óbvia da interdependência humana; no que a crescente consciência da realidade e as barbáries da história colonial converge com o poderoso processo de hibridação e multiculturalismo que depois da longa relação com o resto do mundo está transformando a Europa, levando-a a admitir que os outros constituen um componente necessário da sua identidade. Para el, é ainda possível a solidariedade mundial e a criação de um marco no que acomodar a variedade de formas de vida humana para se relacionarem pacificamente, sendo isto um assunto de vida ou morte tanto para os que passam necessidades como para os que estão sobrados de recursos. "Graças a sua história singular, Europa encontra-se em melhor situação que nengún outro sector da humanidade" para insistir em que para viver juntos num planeta de interdependências, não existe mais alternativa viável e plausíbel que o direito a uma vida segura e digna, posto que a segurança e o bem-estar de uma parte do mundo não se pode conseguir se não é para todos.
Sem deixar de lado os fratricídios "tão injustos e ruíns e pouco heróicos como crueis e ferozes" que fazem parte da história do continente, Bauman formulou uma visão complementar, achando que a identidade da Europa sempre respondeu à tendência a ir correndo detrás de uma identidade que se mantinha teimudamente por diante dos seus perseguidores. Estaria sempre pugnando por achegar-se a um estado que acreditava bó e dese- xábel, definindo-se mais que por qualquer outra das suas características, polos valores que os europeus apreciam, adquirindo o seu sentido só se incluem a todo mundo e se aplicam à humanidade no seu conjunto.
Tzvetan Todorov, em Lê noveau desordre mondial, situou os valores dessa identidade na racionalidade, a justiça e a democracia. A racionalidade, apesar dos actos irracionais que cobrem a sua história, indo a Europa que existe por detrás da que quereria ser, permanecendo duradoiramente a crítica e o descontentamento. A justiça, que mostra o seu verdadeiro valor quando se utiliza contra os veredictos da razão do momento e revela a sua verdadeira força quando a sociedade é acusada de injustiça, inequidade, favoritismo, falcatruadas ou tendenciosidade, sendo a sociedade justa quando não se cré suficientemente justa. A democracia, com a consciência de uma sociedade autónoma ter como sustento a vontade dos seus membros vivos, significando que a tarefa do cidadãos nunca está completa e que a democracia se fundamenta na liberdade dos cidadãos e estes baseiam a sua confiança em serem livres.
Ao igual que as instituições estatais, a UE evoluiu guiada por valores e interesses concretos e sujeita à incerteza sobre o final da aventura. Para alumiar o sentido do caminho e os objectivos e resultados da construção, Bauman para mentes em Reinhard Kosseleck utilizando a metáfora do porto de montanha: "Como os nossos ancestros há três séculos estamos na costa arriba de um porto de montanha polo que nunca subíramos, de maneira que não temos ideia de que tipo de vista teremos ao chegar ao cume. Só quando cheguemos (se o fazemos) e vejamos a paisagem do outro lado será o momento de mover-nos, mais que empurrados, atraídos cara adiante polas visões, os propósitos e os destinos que escolhimos". Nen siquer temos os conceitos com que expressar o que esperamos, formando-se com a prática da escalada e não antes, sem que isto queira dizer que os escaladores devam deter-se. No caso dos europeus, rematava, "é mui pouco provável que se detenham" conhecendo esperanças "que não são em absoluto vás, que estão enraizadas na sua vida diária e que se manifestam de maneira mais temível nos momentos de crise", lembrando as manifestações de 15 de Fevereiro de 2003 contra a guerra de Iraque. Só assim se poderan manter os valores que alumian as ambições e as búsquedas da Europa, dixo lembrando a Kafka quando deixou escrito sobre o porvir, a modo de premonição, advertência e estímulo, que se entras na casa e percorres corredores, abres portas, sobes pisos, "e não encontras nada", deves esforçar-te e seguir subindo a escada: "Entanto que não deixes de subir não se terminam os degraus: crescem baixo os teus pés que sobem".
Neste momento de crise global provocada pola política económico-financeira e o militarismo impostos desde Washington e Wall Street, quando desde campos muito diversos e contraditórios o posto em causa não são esses centros de poder senão, paradoxalmente, o modelo de convivência da UE e mesmo o seu carácter de primeira potência económica mundial, é bó lembrar a esperançada ânsia de Jürgen Habermas reclamando em Ay, Europa! uma União política que não deixe "o campo livre à dinâmica dos mercados desatados", numa simples zona de comércio livre, e disponha da capacidade para tomar decisões na política exterior, desempenhando junto com os demais actores mundiais um papel na cena internacional, no marco da ONU, desprendendo-se de EEUU, o "sócio superior", e permanecendo fiel a suas ideias sobre o direito internacional.
Extraído de www.vieiros.com

Dolores Vilavedra: “Non nos interesa situar o conflito da lingua en termos bipolares”
“A actual situación de persecución do idioma pode provocar unha nova tensión social a prol da lingua”
Galicia Hoxe, 12.04.2010

por Manuel Vidal Villaverde

Dolores Vilavedra (Vigo, 1963) é profesora titular de Literatura Galega na Universidade de Santiago. Licenciada en Filoloxía Hispánica, ten o Diplome d’études approfondies pola Ecole des Hautes Études en Sciences Sociales do Centre National de la Recherche Scientifique (CNRS) de París.
Doutora en Filoloxía Galega pola Universidade de Santiago, entre as súas principais publicacións atópanse A recepción inmanente na obra de Neira Vilas (Sada, O Castro, 1990), Álvaro Cunqueiro, en colaboración con Xosé M. Salgado (Santiago, Xunta de Galicia, 1991), Dicionario da literatura galega. I. Autores, coordinadora e coautora (Vigo, Galaxia, 1995), Dicionario da literatura galega. II. Publicacións periódicas, coordinadora e coautora, (Vigo, Galaxia, 1997); Dicionario da literatura galega. III. Obras, coordinadora e coautora, (Vigo, Galaxia, 2000); Historia da literatura galega (Vigo, Galaxia, 1999), Sobre narrativa galega contemporánea (Vigo, Galaxia, 2000) e Un abrente teatral. As Mostras e o Concurso de Teatro de Ribadavia. Vigo, Galaxia, 2002).
Tamén se encargou da edición, notas e estudo introdutorio de Follas novas de Rosalía de Castro, en colaboración con Henrique Monteagudo (Vigo, Galaxia, 1993); da edición, notas e estudo introdutorio de Retrincos de Alfonso R. Castelao, en colaboración con Ernesto González Seoane (Vigo, Galaxia, 1994); da edición e notas de A festa da malla de A. Villar Ponte, en colaboración con Noemí Pazó (Vigo, Xerais, 1997) e é coeditora, coa profesora Rosario Álvarez Blanco de Cinguidos por unha arela común. Homenaxe ó profesor Xesús Alonso Montero, dous vols. (I: 1375 pp. e II: 1649 pp.), Santiago, Servizo de Publicacións da Universidade, 1999.
Realizou, por outra banda, a edición e notas de Cartas ao meu amigo. Epistolario mindoniense de Álvaro Cunqueiro a Francisco Fernández del Riego. Vigo, Galaxia, 2003 e a edición e notas do Epistolario de Ricardo Carballo Calero a Fernández del Riego. Vigo, Galaxia, 2006; ademais de publicar numerosos artigos e capítulos de libros en publicacións especializadas e facer traducións literarias do galego ao castelán, fundamentalmente de obras de Manuel Rivas, e é a responsable da versión definitiva das edicións en castelán das novelas de António Lobo Antunes. É directora adxunta do Anuario de estudos literarios galegos e membro do consello de redacción da revista Grial. Tamén exerce asiduamente a crítica literaria en prensa e en revistas especializadas galegas como Faro de Vigo, El Correo Gallego, Tempos novos, El País, ou Guía dos libros novos, e de ámbito estatal como Lateral. Ata 2006, e durante un período de dez anos, ocupouse dun microespazo semanal dedicado ao comentario crítico de libros no programa Diario cultural da Radio Galega. Entre 1998 e 2001, foi membro da comisión técnica encargada de elaborar informes e de deseñar proxectos para a Ponencia de Artes Escénicas e Musicais do Consello da Cultura Galega. Na actualidade é membro da Comisión Técnica de Xénero e da Sección de Literatura e Industrias da Edición de desta institución, e forma parte do grupo promotor da Sección de Crítica da Asociación de Escritores en Lingua Galega (AELG).

Lola, doutora Vilavedra, a túa dedicación fundamental é a crítica literaria en xeral, a tradución, o cal non impide unha prima reflexión sobre os problemas da nosa lingua, do noso idioma, contra o que eu creo que hai mala intención, autoodio, desestima, desinformación, e falla de agarimo, por non dicir algo máis forte. Ao meu ver a pretensión actual da Xunta que nos goberna é reducilo aos mínimos, con animadversión e perversidade ata facelo desaparecer. Podes facer unha reflexión sobre estas miñas palabras a xeito de pregunta?
Dende logo, eu chego ao estudo da literatura galega como resultado dun compromiso íntimo coa miña lingua e coa miña cultura e, nesa medida, entendo o meu labor profesional como unha achega que poida contribuír ao coñecemento, normalización e expansión diso que xa se coñece como o noso sistema literario. Coido que a actual situación de persecución do idioma pode provocar, en contra do que agarda a dereita, unha nova tensión social a prol da lingua, tanto nos colectivos como nos individuos, que penso debería ir acompañada dunha reformulación e dunha actualización de como se pode vivir o compromiso co noso idioma na sociedade do século XXI. Paréceme que, se conseguimos iso, sobreviviremos.
Aínda hai máis Dolores, a cerna do galego está nos primeiros anos do ensino, se estes se conculcan ou anulan por escuros intereses polícitos egocéntricos do totalitarismo castelán, cal é o povir que lle queda ao noso idioma?
Seguindo na liña do que che contestaba antes, penso que cada quen ten a obriga moral de intervir activamente nos ámbitos nos que se move: na familia, no traballo, na socialización… Son tempos estes que demandan intelixencia e imaxinación, e que esixen que a sociedade civil, ante o descrédito das institucións políticas, tome a iniciativa e asuma, máis que nunca, as súas responsabilidades.
Mantense a diglosia no só no estrita galegofonía, senón nos casteláns-falantes. É unha pena. Creo, por non dicir que estou convencido que a súa ignorancia despreza o valor indelébel e polo tanto inmanente da nosa cultura no sentido máis amplo. Cal é a respecto disto a túa opinión?
Pois eu penso xusto que é nos castelán-falantes onde o galego ten que buscar posibilidades de medrío, de expansión, e só poderemos facelo coa forza dos nosos argumentos e da nosa paixón, que ten que chegar a ser contaxiosa. Iso si, coa boa vontade non abonda e é imprescindible o deseño dunhas regras do xogo que poñan o galego en pé de igualdade co castelán. Nun escenario así, o desafío é ir conseguindo que certos sectores da cidadanía, que en principio poderían definirse como castelán-falantes, vaian abrindo espazos da súa vida para o galego, que vaian abandonando o monolingüismo e descubrindo o valor das identidades permeables e dinámicas. Non nos interesa situar o conflito da lingua en termos bipolares, como un enfrontamento galego/castelán, senón velo como un desafío que esixe múltiples e diversas respostas.

O Estado español, mutatis mutantis, non respecta as culturas nin as linguas chamadas –mal-minorizadas. Pretenden unha nación e idioma único, unha mal chamada España "una, grande y libre", en definitiva unha perversidade… Concordas con esta miña reflexión?
Concordo. Aínda que a xeneralización de atribuírlle ao "Estado español" esa falta de respecto paréceme pouco afortunada, pois penso que non se reparte por igual: hai sectores sociais, ou territoriais, ou ideolóxicos, que si amosan esa sensibilidade. O problema xorde cando ese discurso totalitario se presenta, nos medios de comunicación, como o dominante, escurecendo outros puntos de vista.
Como coñecedora e estudosa da literatura galega, atravesamos, pese os atrancos dos galegófobos, lingüicidas e demais, un momento de sumo esplendor, ou polo contrario variamos entre as luces e as sombras?
Coido que estamos nun momento extraordinario, o que non impide que –como en todas as literaturas, en todos os momentos históricos– haxa luces e sombras. E non vou dicir o tópico de que esta é a mellor etapa da nosa historia literaria porque me parece que o mellor na literatura, como na vida, sempre está por vir.
Merecemos un Nobel xa?
Penso que a do Nobel non é a batalla máis urxente que temos que dar. Non debería figurar entre as nosas prioridades, entre outras razóns porque como todo o mundo sabe, é un premio que non obedece a estritos criterios de calidade literaria, e á nosa literatura non é o xogo dos valores do politicamente correcto –que é o xogo do Nobel–, por moi respectables que eses valores sexan en termos éticos, o que agora lle convén xogar.
Monarquía parlamentar e democracia daquela maneira non che parece un disparate, un antagonismo sen solución posíbel?
O da monarquía paréceme un despropósito, un anacronismo, que ten os días contados.
É o Estado español laico, aconfesional?
¡Quen nos dera!

Es tradutora ao castelán das obras de Manuel Rivas… Con cal dos seus libros estás máis gustosa?¿Que me queres amor? segue a entusiasmar o público, e iso sempre gratifica. Traducir a antoloxía poética O pobo da noite foi un reto, pois eu nunca antes traducira poesía. Pero Os libros arden mal é a grande obra de Rivas, un universo literario poderosísimo que te absorbe plenamente, e que deixou en min un pouso que non esmorece.
O ensaio político que tal se che dá?
Non son politóloga, nin aspiro a selo. Penso que hai moitos neste noso país, e ben competentes, como para que eu sume a miña ousadía á lista de diletantes que, por desgraza, tanto abondan.
Se tiveses que escoller un dos poetas máis representativos de nós, cal chegaría á túa memoria?
Posiblemente o primeiro que coñecín, Martin Codax. E Rosalía, que me acompaña sempre.
A historia de Galicia está deturpada e polo tanto mal contada?
A estas alturas temos xa unha boa escola autóctona de historiadores, e nas súas obras podemos atopar moi ben contada, e interpretada, a nosa propia historia. Falta, en todo caso, que se ensine máis nas escolas. Por desgraza, cada vez se ensina menos historia, galega e mundial.
Que ambiente político respiras e a un tempo asumes?
Tento rodearme de aire puro, ou sexa, de xente de talante aberto e progresista, curiosa e dialogante, o que implica de seu sempre unha certa sensibilidade galeguista. Arrepíanme os fanatismos e as capelas, e gosto das persoas cos pés na terra, que se impliquen no seu contorno, que manteñan a ilusión e vivan decote intensamente.
O federalismo, nun principio, co recoñecemento das nacións que na actualidade integran (á forza) o Estado español, non sería moito mellor para nós?
Semella algo tan obvio que non merece maior glosa.
O galego na USC pásase por alto, ollan para outro lado a maioría das profesoras e dos profesores?
Dende esa perspectiva, eu traballo nunha facultade –a de filoloxía-–privilexiada, onde impera o plurilingüismo, e o amor e sensibilidade pola palabra. No resto, coido que hai de todo, e paréceme que non se valorou abondo a xestión que no seu día fixo o equipo de Ramón Villares, cando este era reitor: déuselle daquela un pulo institucional ao idioma na USC do que aínda hoxe nos estamos a beneficiar. Dende aquela, o que se fixo foi manter os logros, pero non se avanzou máis e semella algo urxente. O galego ten que atopar un espazo propio no escenario que a converxencia europea e o Plan Boloña debuxan, non nos podemos permitir o luxo de non reformular a nosa posición e ficar atrás.
Que libro aínda non escribiches e che gustaría escribir?
Tiña moitas ganas de rematar un que agora mesmo está no prelo, e que se foi atrasando por razóns diversas de tipo persoal: era unha débeda pendente cun mestre e amigo morto, Xoán González-Millán, e sinto que publicalo me vai permitir pasar páxina tras o seu pasamento. Polo demais, aspiro a poder escribir de novo, nunha década, outra monografía sobre a nosa narrativa do século XXI. E quizais unha monografía sobre os catro grandes narradores de finais do XX: Casares, Ferrín, Rivas e Suso de Toro.
Cal é o prezo que temos que pagar pola liberdade?
¿Quizais a coherencia? Aínda que esta a vexo máis ben como unha peaxe derivada do exercicio de aquela.
Con respecto aos credos cal é a túa opinión, a túa situación?
¡Medo me dan! Ousaría só falar de principios e de valores.
Unha República Socialista Galega independente, libre e solidaria sería o noso mellor acontecemento historico?
Eu apúntome a un mundo sen guerras, sen fame e sen violencia, onde impere a xustiza e os seres humanos teñan garantidos os seus dereitos básicos: sanidade, educación, igualdade… As fórmulas de articulación política de Galicia, ou de calquera outra terra, seméllanme só ferramentas continxentes para acadar esa fin, e polo tanto valiosas en tanto se revelen –ou non– como eficaces.
Nacionalismo sen máis, ou arredismo, independentismo. Non nos esquezamos que Franco, Musolini e Hitler eran nacionalistas. Cal é a túa análise?
Xa che dixen que non son politóloga. Polo demais, Franco, Hitler e Mussolini eran monstros. Preocúpame máis o feito de que fose posible que obtivesen o apoio de amplos sectores sociais. Ese é o gran desafío: educar a cidadanía para que non tolere a intolerancia, e para que esixa sempre que se respecte a dignidade dos individuos e dos pobos. O resto virá de seu.

[Para o Pepe Trebolle, que estará a cear ricos manxares]

A historia escríbese na cociña
MIGUEL SUÁREZ ABEL

El Correo Gallego, 10.04.2010

Non principalmente na de Ferrán Adriá por máis que algúns o comparen con B­ach. Cando digo que a historia se escribe na cociña refírome a que non é (polo menos non só) nas grandes batallas, nin nas ocasións máis solemnes onde se toman as decisións realmente decisivas, senón nas pequenas cousas de cada día, no que damos por sentado, neses detalles banais. A heroicidade está aí: na cociña, na alcoba, no cuarto do fillo. E non o digo eu, dío David Grossman, escritor xudeu que non fala sen experiencia da dor e dos conflitos. El mantén que o gran drama da humanidade está na familia. Condicionado sen dúbida pola situación na que vive Israel, ese país comesto polo odio, o temor, a inseguridade e a insatisfacción permanente de ter á beira (e dentro) o inferno, predica sen demasiado éxito, xunto co seu compatriota Amos Oz, un entendemento que prescinda dos prexuízos que levan á destrución do inimigo. Un dos seus fillos morreu nesa guerra interminable. Talvez por iso non cre nas decisións que recrutan votos insuflando como única defensa o odio. Non lle queda máis remedio que, nesa espiral que non parece ver o finar, resistir na transmisión de valores que só na cociña, no contacto diario, na despedida de cada noite ó lle ir da un bico ó fillo, se poden rebelar contra unha dinámica incapaz de entender a solución máis aló do que non sexa a aniquilación do veciño. Rachar con ese veleno só é posible no cuarto do fillo, no seu acompañamento, na realización das tarefas diarias, na imitación que se pode xerar compartindo a heroicidade de sobrevivir no día a día. A historia escríbese na cociña onde se poden cocer os alimentos diarios para o sustento de quen morre de fame. Si, claro que iso non impide a creatividade e a elaboración refinada. Pero a historia principal require unha visión distinta da relación cos alimentos, convertidos unicamente en mercadoría global insensible ás necesidades particulares, inmediatas, de quen podería vivir se lle permitisen producir no seu medio. En lugar dun sistema alimentario industrial baseado en maximizar os beneficios económicos, ¿non sería máis intelixente apostar por pequenos campesiños, gandeiros e pescadores artesanais, locais e ecolóxicos?, pregúntase o veterinario Gustavo Duch. ¿Non se podería combater mellor a fame, ganar en dignidade e saúde? A historia sen dúbida non se escribe nas batallas nin nas guerras, senón na habitación do fillo, na horta do campesiño, na lancha do pescador. A dignidade e a saúde están na cociña, non só na de creativos elaboradores de alimentos, senón, fundamentalmente, na das casas onde os pais e os fillos poden comer dignamente, aprendendo a vivir sen odio.

Calidade da democracia
MIGUEL ANXO FERNÁN VELLO
Galicia Hoxe, 07.04.2010

Dígame vostede que políticos de calidade temos e eu direille que democracia de calidade nos toca vivir. Ou dito doutro xeito: a calidade dos partidos políticos condiciona a calidade da democracia. ¿E cal é a opinión maioritaria que latexa na sociedade sobre a política e os políticos? Como di Leonardo Morlino, profesor no Instituto Italiano de Ciencias Humanas de Florencia, unha boa democracia é, antes de nada, un réxime amplamente lexitimado e, polo tanto, estábel, do cal os cidadáns -e isto é, aos efectos, de suma importancia- están plenamente satisfeitos. O filósofo Daniel Innerarity, Premio Nacional de Ensaio, opina que a calidade democrática española é moi baixa e que a axenda dos temas políticos é moi superficial, pois todo se resume, segundo o seu punto de vista, nunha especie de axitación arredor dun "antagonismo dramatizado". Vexamos a personaxe política Esperanza Aguirre, por exemplo, interpretando o seu papel no grande escenario político madrileño: a loita permanente polo poder, partenaires conflitivos, os sempre inimigos a bater, o embigo político propio oportunamente exhibido e un formidábel coro mediático que forma parte activa do espectáculo. A calidade democrática madrileña resúmese nun puro protagonismo e antagonismo dramatizados, e a política real e práctica brilla pola súa ausencia. ¿E en España no seu conxunto? Son moitos, e cada vez son máis, os analistas -lembremos, por exemplo, a campaña electoral das Xerais do ano 2008 e, entre nós, a última das nosas Autonómicas- que coinciden en afirmar que a calidade da democracia en España é pésima e que non se cumpren algúns dos requisitos básicos para que o sistema democrático exista plenamente e sexa recoñecido como tal. Se se levase a cabo un estudo serio, cousa que non se fai, sobre as calidades democráticas existentes no Estado español, o resultado, sen dúbida, sería decepcionante. E nunca se debería chegar a aquilo que, incrédulo, abesullaba Borges. ¿Democracia? "Una superstición muy difundida, un abuso de la estadística".