ENTRE HORTAS E PORTAS, de Xosé Manuel González
8. De libris.

A Falsa
Ten o paseante certo lugar onde se acada perspectiva sen vértigo; tamén o enfaenado que non renuncia ao gozo visual. Da Porta Falsa á da Estación, e vice versa, contémplase a rentes do chan unha rea de cubos que é cohorte ou pelotón. No escuro ou se ventea rexo son duros lexionarios romanos, con ríxida atención dentro da súa armadura de láminas; sentinela relaxada no serán amable; cando o sol peta por agosto e os sentidos adelgazan, gardas-baralla de Alice in Wonderland. En tal mudanza parte da culpa hai que darlla ao ceo, xa lles contei que en Lugo manda moito.

Non é nin pode ser entrada grandiosa. Miren que co seu nome evoco sempre o Petapouco da Porta Falsa, imaxinario solista dun grupo chamado Píngalle o Moco e Cáelle a Baba que entre o 1965 e o 70 actuaba ocasionalmente na cociña-sala de certo fogar sanroquino. Por fóra estivo o Barrio do Paxaro, que aparece moito na documentación e Xosé Miranda identifica coma a vía Ruíz de Alda; xaora eu non llo discuto, aínda que directamente á porta dá a Rúa de Monforte, onde andan a tirar o derradeiro das vellas e populares edificacións. Popular foi o contorno e como tal traballador. Porén, a bibliofilia luguesa debeu pasar moito por ela, efecto de tres lugares xa soamente lembrados.

Era bonita a entrada pola Falsa. No cimo das escaleiriñas aínda hoxe resiste, á dereita, o antigo hospital de peregrinos e á esquerda encóntrase unha das subidas patentes ao adarve. Comezando os anos oitenta destruíuse o engado remanente na Praza de Ferrol, coa retirada de venerables paulonios para construír o aparcadoiro soterrado; algunha dama da vella sociedade local e outros cidadáns tentaran salvar as árbores e pódense imaxinar os comentarios en voz alta nunha sociedade onde opor botánica, bucólica ou arqueoloxía á construción non era actitude moi ben considerada. Quince anos para atrás aínda estaba o edificio de Barras Eléctricas a carón do cuartel de San Fernando, agora tamén obxecto de discutibles planos transformadores; e ao outro lado da sede eléctrica, a Libraría Celta.

Entre os estudantes, a Celta e a Balmes adoitaban ser establecementos de referencia para adquirir os libros de texto; a primeira, ademais, editaba. Se a entrada á libraría daba á rúa de San Marcos, na de Bolaño Ribadeneyra un escaparate amosaba algunha das publicacións; durante moito tempo, a portada azul de Barco sin luces (prologado por Dámaso Alonso) mostrou a especial relevancia outorgada a Luís Pimentel e o seu póstumo.

Non sei por que a familia Esteban resolvería publicar; como for, a determinación luguesa aparenta inequívoca. Pimentel; do pai Rodríguez López, varias reedicións das Supersticiones de Galicia y preocupaciones vulgares; do fillo Rodríguez Pedreira, Cartas a una madre (Temas de Puericultura): extracto entre os naturais da cidade. Unha escolma de residentes e vinculados mostra o que a casa lles deu ás letras galegas durante corenta anos: Palabra no tempo; Espantallo amigo; cinco libros de Manuel María, entre eles Os soños na gaiola e Terra Cha. Os dous primeiros títulos que este servidor posuíu en lingua do país: Xuntos cara ó mañán, dun compañeiro que empezaba, Xesús Rábade Paredes; Os cen mellores poemas da lingua galega, do profesor que saben. O esteso mar da poesía nacional contemporánea asulagou mente, ollos e ser.

Alonso Montero e a Celta deixaron pegada en Lugo; na outra beira de San Marcos asenta o pazo homónimo e nel a Deputación. Case por fronte á libraría, na ala dereita da sede provincial estaba a Biblioteca Pública lucense, que a mediados dos sesenta, os sábados pola tarde, era practicamente invadida na parte dedicada ao público infantil e xuvenil; a ocupación de case todas as mesas e cadeiras constituía testemuña inapelable de que bastantes rapaces descubrían e gozaban cos libros. Certa colección, por exemplo, familiarizaba os lectores co hábitat e costumes da fauna salvaxe a través de narracións con protagonista ben identificado: Inkosi, el león; Miska, la foca; Thunda, el búfalo... Pero un auténtico fenómeno triunfaba por goleada en todo o recinto: Tintín.

Ignóroo todo canto á orixe da moda. A doada e gratificante proxección naquel rapaz valente que percorría mundo, conducía todo tipo de vehículos e nunca se aburría pode explicar ben o éxito, así como o atractivo do formato a cor, Milú (quen non quería ter un can?), a lealdade e choqueiradas do capitán Haddock, as choqueiradas e sabedoría de Tornasol e a choqueirada sen máis dos Fernández. Nunca Hergé me pareceu un fascista perigoso, en todo caso conservador amable: fronte ao mozo e ben disposto rei de Syldavia, os bordurios -aínda con uniforme semellante ao soviético- eran o pouco simpático expoñente dun autoritarismo con certo feitío prusiano. E o lector acadaba sentido xeográfico e histórico, vía o fondo do mar con peixes e pecios, lía nomes e estruturas lingüisticamente varias, chegaba á lúa. Tintín e Milú, para moitos, eran osíxeno, modernidade e apertura que tanto faltaban hai corenta anos; por iso se ve un tan estraño fronte a algún comentario e proposta de arestora.

Posiblemente alleas ao cómic, unhas monxas Salesas vivían tralo muro do seu convento na Ronda. As profesas recolectas adoitan realizar algunha manufactura a miúdo gastronómica, pero na disque severa Lugo non se emulaban as pastas de Belvís, galletas de Trasmañó, pastelón de Ribadeo ou confituras do Rosal. Aquí encadernábase, con notorio mimo e notable eficacia, tapa dura, folla de respecto veteada, lombo imitando pel e letras douradas. Dous volumes de lingüística histórica -un maiormente de fonética galega (Amable Veiga), outro de sintaxe portuguesa (Epifânio da Silva)- dan fe de tal destreza nos meus andeis. Diversa estancia luguesa ha gardar máis testemuños, posiblemente algún como presenza inadvertida por herdeiros que nunca souberon do labor claustral.

Onde estivo a Celta hoxe hai un banco. Hai tempo que a Biblioteca foi para Ramón Ferreiro. As Salesas trasladáronse onda o río, e o edificio administrativo da Xunta suplantou o vello convento. Arestora, coma case toda cousa, o libro abunda máis ca hai catro décadas. Por finais de xuño encontra un textos deixados coa varredura, e que o colector non sexa o azul acredita dous fracasos. Cando o volume está limpo e en bo estado, collín costume de recollelo para mandalo a América Latina. É lenitivo.