Rosa tabernaria

ANXO TARRÍO VARELA
Galicia Hoxe, 03.03.2010

Un cronista serio e competente non debería abundar sobre as parvadas emitidas, antes ou despois, e ás veces de xeito continuado, polos políticos, mesmo polos máis ecuánimes ou que nos parecen máis respectábeis. Parvadas como a que enunciou a experta en explotación oportunista de estereotipos imagolóxicos, Rosa Díez, para CNN+ ao comparar Zapatero cun "gallego, en el sentido más peyorativo del término". Pero como un servidor non entra nesas clasificacións de cronistas responsábeis vai dicir o que lle peta. En certo modo, debería preocuparnos, non só aos galegos senón a todo aquel que se precie da súa condición de persoa con criterio, o feito de que alguén que pretende dirixir o goberno do Estado se comporte monoloxicamente nas súas declaracións públicas como un berrador tabernario, no sentido máis pexorativo do termo, empregando clixés e estereotipos que só se comprenden na dialéctica da indixencia cultural característica en que se moven os discutidores vociferantes dos luns futboleiros.
É de coñecemento case común que o estereotipo equival a unha fórmula lingüística ou ideolóxica de carácter arbitrario que funciona como unha expresión banal e escasamente significativa pero que, debido ao uso frecuente, se converteu nun discurso tópico e pouco evocador e se identifica como marca dun individuo ou dunha comunidade cultural, aínda que a miúdo o seu emprego repetido se relacione, sobre todo, coas clases populares. Así, a aparición na literatura de personaxes altamente tipificados, cun rol actancial ríxido, preestablecido, a carón de esquemas narrativos reiterados incide na afirmación da existencia dun modelo social único e inmutable. A este respecto, pódese citar como exemplo o estereotipo do indiano ou emigrante próspero retornado, que a miúdo aparece na literatura galega e castelá. No entanto, é tamén posíbel un emprego distanciado do estereotipo, isto é, un emprego irónico ou mesmo paródico mediante o cal se intenta concienciar o lector ou espectador da situación ideolóxica dominante no momento. Non foi esa a intención de Rosa Díez, que máis ben parece ter integradas no seu entramado ideolóxico, escasamente intelectual, as imaxes do catalán tacaño, o vasco frontal e bruto, o andaluz cantamañáns, o madrileño chulo, etc.
Dende a imagoloxía, o estereotipo concíbese como certa clase particular de imaxe, definida pola unha difusión ampla e pola monosemia. A súa creación responde a un proceso de xeneralización, de confusión entre o accidental e o esencial, entre a norma (moral ou social) e o discurso, entre a natureza (o ser) e a cultura (o facer). Deste xeito, a mirada que o suxeito cultural proxecta sobre o Outro depende dunha concepción monolítica, apriorística, e revela, xa que logo, unha cultura tautolóxica, repetitiva, allea a toda aproximación crítica e tendente á exclusividade esencialista e discriminatoria. Na cultura oral, o coñecemento, unha vez adquirido, debe repetirse constantemente para evitar que se perda; isto explica a necesidade da existencia de fórmulas fixas. E Rosa Díez intúe que repetindo estes clixés faise máis patente a suposta rotura de España e a necesidade dun neocentralismo ao que ela aspira fervorosamente, porque non se pode admitir que o Alcorcón, panda de paletos alfareiros sen sentido de Estado, lle meta 4-0 ao Real Madrid.