No seu propio blog, o columnista a carta cabal, Javier Ortiz, déixanos recado, o seu obituario.

Unha semblanza del, a bitácora de Nacho Escolar.

Que a terra lle sexa levadeira.

DE LETRAS E DE SIGNOS
Follas de limoeiro fritidas
POR ANXO TARRÍO VARELA, galicia hoxe 25-2-09

Adoitaba dicir Carlos Casares que para ter certo éxito ou suceso nisto de escribir columnas de xornalismo literario, á parte, naturalmente, de se manexar estilisticamente con algunha frescura e habelencia, cómpre non tocar nunca estes temas: política, relixión e sexo. A actualidade, no entanto, ponnos aos columnistas moi difícil driblar, quero dicir, canear por entre eses asuntos sen tocalos un chisco. Porque, imos ver, estamos no vórtice da campaña electoral e o cronista non pode pasar asubiando e mirar para outro lado, cando o certo é que a feira dos votos o tenta a cada intre a se pronunciar contra todo ese mercadeo onde do que menos se fala é das necesidades da cidadanía e moito das miserias dos políticos e das políticas, que deixan o campo de xogo cheo de detritos e inservíbel para o estabelecemento dun terreo de diálogo intelixente, dunha ágora civilizada, produtiva, creativa e lista para o progreso.
O da relixión tamén é asunto difícil de esquivar, pois entre outras intromisións das relixións na vida civil e laica, que tanto recordan o nacional-catolicismo dos corenta anos de marras, aparécennos agora os autobuses ateos e deístas disparándose anatemas e dogmas entre eles, cando o agnóstico cronista ten que se situar equidistante para poder manter unha certa coherencia, malia sospeitar que este negocio do universo pode estar rexido por un equipo de investigación ben cualificado e autofinanciado, quérese dicir sen subvencións de I+D+i nin pendente de índices de impacto, ao que decote se lle escapa o control das esferas parar amolarnos aos terráqueos e vai ti saber a cantos trillóns de seres intelixentes que andarán rolando a cen mil mi- llóns de anos luz procurando unha explicación a tanto misterio.
O do sexo sería quizais, a estas alturas, o máis doado de evitar, pero, claro, con Penélope Cruz a gañar un Oscar, algún pensamento se desvía sempre, quéirase ou non, e o cronista ten que disimular indiferenza diante da parroquia.
Polo tanto, o mellor, xa que estamos en pleno entroido, será falar de algo que, cando estaba a pensar na escritura desta columna, veu tocar o meu padal como unha epifanía. Trátase dunha fritura de sobremesa da que decote oín falar na contorna familiar pero que non recordo tela probado nunca até agora. Son as follas de limoeiro fritidas (case lle copio o título a Jon Avnet), consistentes nunha masa ou amoado semellante en todo ao das filloas ou das "flores" (que tamén teñen o seu aquel), co que se impregnan as follas de limoeiro para as meter a fritir en aceite ben quente. O resultado é excelente, e para este cronista, que non é nada lambón, foi todo un descubrimento, até o punto de que coloca esta arte de sobremesa no primeiro posto dos gustos de entroido, só por detrás do cocido e das filloas. Leo na arañeira que é un "postre típico murciano". Seica se chaman por alí paparajotes. Se as fan vostedes, que lles aproveiten! pero non lles coman as follas do limoeiro, só a fritura. De nada

ESCRITOR DO MES, DA AELG
Entrevista en Culturas, La Voz de Galicia, 21-2-09, realizada por Camilo Franco

- Vostede combina historia e xornalismo. É unha mestura que moitos consideran unha contradicción. ¿Hai puntos de encontro?
- No meu caso nunca observei esa contradición. Obviamente, a metodoloxía é diferente, pero calquera saber, tamén a historia, ten que comunicar con xeito as súas reflexións. Na miña xeración houbo revistas modélicas ó respecto, como “Triunfo” ou “Tiempo de Historia” que fixeron un labor digno de aplauso nos estertores do franquismo. Medios de comunicación e historiadores deben ser cómplices neste aspecto.

- ¿Queda espazo nos medios para a historia e para a divulgación?
- O espazo é moi limitado, agás en suplementos ou promocións complementarias. Por outra banda os medios non ofrecen ós historiadores galegos as mesmas facilidades que a pseudohistoriadores españois, na liña de Pío Moa e outros, sostidos por fortes presións do mercado. A competencia é desigual.

- Ten estudado os medios de comunicación galegos nuns anos de moitos cambios. ¿Como describiría a evolución dos mesmos?
- Creo que os cambios foron máis no plano da renovación tecnolóxica que na propia concepción informativa dos medios. No mercado da prensa escrita, por exemplo, sobrevive unha forte presenza dos medios locais e o localismo é dominante en todos os xornais galegos. A nivel de opinión e no seu ton reivindicativo, seguen sendo modélicos os proxectos máis ambiciosos da Galicia republicana, como El Pueblo Gallego, o Galicia de Vigo ou La Zarpa ourensá.

- ¿Foi unha evolución parella á da sociedade?
- A sociedade cambiou quizais máis e basta comparar un xornal de 1977 con outro de hoxe. Pero nese cambio social os medios tamén foron decisivos, sobre todo as televisións.

-Incorporouse de maneira intensa á tribo de blogueiros galegos con As uvas na solaina. ¿Cre que a rede e os medios físicos son complementarios ou pensa que competirán polos mesmos lectores?
- De momento son complementarios e aliméntanse mutuamente. No futuro os medios tradicionais imitarán, xa o están a facer, recursos dos blogues, loitarán pola interactividade e terán que ser máis creativos e imaxinativos para conquistar unha mocidade pouco receptiva ás formas máis convencionais de comunicación.

¿Escribir no blog supuxo algún cambio na maneira de escribir nos outros medios?
Sobre todo supuxo a posibilidade de contrastar as miñas opinións de forma directa cos lectores. Ademais, dos debates que xorden a cotío en As Uvas na Solaina, nacen de cando en vez temas de interese para os meus artigos nos xornais.

- A historia local é outro dos xéneros nos que traballa. ¿É a parente pobre dos estudos académicos?
- Cada vez é menos parente pobre e en Galicia conta cunha forte tradición dende o século XIX. A historia local é decisiva na construción de referentes de identidade e, cando se afronta con rigor científico, ten a mesma validez que calquera outra parcela da historiografía.

-Acaba de publicar unha “Historia de Ourense”. Arredor da cidade hai unha certa mítica cultural. ¿Cre que a importancia cultural é maior en Ourense que en outras cidades?
- É unha mítica cultural que, como tal, remite ó pasado. Os dous grandes momentos do Ourense cultural foron a Xeración Nós e o Rexurdimento de Lamas Carvajal e O Tío Marcos da Portela. Neses dous momentos históricos, interconectados entre si, a cidade, sen renunciar á súa personalidade, abriuse ó mundo e constituíuse nun referente para unha Galicia dona de seu. Isto pasou tamén noutras cidades. A vantaxe ourensá foi contar con figuras tan xigantescas como Vicente Risco, Otero Pedrayo ou Blanco Amor, que en conxunto cobren toda a historia cultural do século XX e seguen dialogando connosco. Otero ou Blanco Amor teñen aínda moitas cousas que contarnos.

A pesar de escribir moito e de estudar aos autores de ficción, ¿non se sentiu tentado pola ficción?
- A mesma pregunta fíxoma dúas veces Carlos Casares animándome a dar o salto á ficción, pero creo que o meu territorio é o xornalismo e a investigación. A Galicia de hoxe ten excelentes escritores de ficción e moitos deles son amigos meus. Prefiro que os lean a eles, que paga a pena.

Graciñas de novo

A un amigo benquerido
Por estas fermosas e xenerosas palabras.

As ‘andoliñas’ de Marcos Valcárcel
MIGUEL ANXO FERNÁN VELLO, Galicia Hoxe 16-2-09

As andolas, ben o saben vostedes, son unha caste de bolboretas miúdas que gustan de revoar arredor dunha luz, e andoliñas –a súa forma en diminutivo– foi o título que Marcos Valcárcel quixo que figurase á fronte da súa colaboración xornalística e literaria en Galicia Hoxe. E acertou o escritor con esta fórmula, con esta poética comunicacional. Porque os artigos de Marcos Valcárcel, que agora ven a luz no libro Dende a palabra, dende o corazón. Primeiras Andoliñas –unha escolma das aparecidas entre outubro do 2003 e outubro do 2004–, son un paradigma de precisión prosística, sometidos os textos a unha esixencia, natural no autor, de sonoridade e ritmo e, ao mesmo tempo, tinxidos dun culturalismo de vea asequíbel e intelixente, sen se esquecer en ningún momento da visión directa da realidade e da pura reflexión de carácter cultural e aínda social e político. Así son as andoliñas de Marcos Valcárcel. Lixeiras na súa arquitectura e densas no seu poder comunicante. Formas literarias de intervención directa e ánimo de crónica a fixar nomes, lugares e feitos. Os dicionarios galegos do futuro terán que incluír, sen dúbida, a voz andoliña, á par do seu significado xa coñecido de bolboreta, como "columna xornalística de definido alento literario, breve na extensión e intensa no seu voo de ideas, concrecións e matices". Ou algo así. E ten toda a razón Afonso Vázquez-Monxardín, prologuista deste primeiro libro das andoliñas de Marcos Valcárcel, cando di que que estas folerpiñas –así as denomina tamén Monxardín– "establecen connosco unha comunicación tranquila e fluída, pousan sobre nós suavemente e imos quedando engaiolados coas reflexións de Marcos sobre o mundo cotián ou extraordinario, coas súas lecturas, películas e músicas preferidas, coas evocacións de historias e reflexións diversas". A andoliña xa é, pois, unha marca, un estilo, un selo da casa. Marcos Valcárcel soubo crear e manter un xénero que xa forma parte da historia máis brillante do xornalismo literario galego do noso tempo.

Marcos Valcárcel: "O discurso do castelán discriminado é un disparate que nace da manipulación política"
O autor do libro "Dende a palabra, dende o corazón", que GALICIA HOXE regala hoxe, asegura que o seu único patrimonio, xunto a familia, o seu arquivo e a súa biblioteca, "son os amigos" e confesa que lle gustaría escribir unha "Andoliña" que levase por título "Crer no país"
R.R . SANTIAGO 15-2-09

Marcos Valcárcel é un observador único e un analista sistemático da vida mesma durante estes últimos cinco anos en GALICIA HOXE. No seu recuncho da contraportada escribe as súas "Andoliñas", que agora son recollidas no libro "Dende a palabra, dende o corazón" que hoxe se regala con este xornal.

Historiador, articulista, profesor, home da cultura... que actividade lle satisfai máis?.
Creo que no meu caso son actividades compatibles, con diferentes metodoloxías, pero sempre relacionadas e intercomunicadas entre si. Entregueille moito tempo da miña vida ó xornalismo e quizais é a actividade á que máis lle debo no que se refire á comunicación directa coa sociedade.
Vive o idioma galego un mal momento ou todo o contrario cando alguén se manifesta porque o castelán está discriminado?
O galego non vive un bo momento e necesita todos os apoios posibles. O discurso do castelán discriminado é un absoluto disparate en Galicia e todos sabemos que nace dunha manipulación política: o máis triste é que un sector dun partido como o PPG xogue esa carta tan suxa co fin de rañar algúns votos. Pensa que hai algunha medida milagrosa para recuperar o galego?.
Non hai medidas milagrosas, pero si é necesario un conxunto moi amplo de novas estratexias, creativas, intelixentes, contundentes, que teñen que implicar por igual os gobernos e toda a sociedade. Sen o apoio explícito e comprometido dos cidadáns fracasará calquera iniciativa por ben intencionada que sexa.
É unha persoa cunha forte capacidade de autocrítica. A súa evolución ideolóxica cambiou ao longo dos anos. Reprocháronllo algunha vez?.
Podo ser autocrítico porque son consciente das miñas capacidades e das miñas limitacións. A miña evolución ideolóxica puido cambiar en matices ou nunha concreta afiliación partidaria, pero, por riba diso, mantiven sempre un territorio común, que foi o do galeguismo, o da democracia e o da liberdade. Tamén o da confianza no ser humano como chave dun progreso respectuoso co medio e co planeta que lles deixaremos ós nosos herdeiros.
Andoliñas naceu hai cinco anos. Cal foi a súa evolución?.
Primeiro foi un reto, pola periodicidade case diaria. Logo, un lugar de encontro cos amigos e cos lectores. Eu mesmo quedo sorprendido de ter entre os meus lectores personalidades da cultura ás que admirei sempre, o que supón un plus de responsabilidade ante a pantalla en branco.
Os seus artigos serven para crear opinión, para reflexionar. É ese o seu obxetivo?.
Non sei se crean opinión, en todo caso queren favorecer un debate en liberdade e tolerancia, que moitas veces se produce logo no meu blog As Uvas na Solaina. Moitos articulistas movémonos nun "humus" común de ideas e opinións e é da confrontación pacífica entre todos e da riqueza de matices de onde xorden as mellores realidades: ese é o segredo do mellor xornalismo de opinión.
No prólogo Monxardín fai unha fermosa presentación do libro. Sente que ten moi bos amigos, xente que agradece os seus escritos e que o seguen habitualmente.
Moi fermosa presentación sen dúbida. Reitero que, coa familia e o meu arquivo e biblioteca, o mellor e o meu único patrimonio son os amigos e as amigas, sempre xenerosos no seu apoio. Esa é unha das meirandes riquezas, aínda que non sirva para cotizar en bolsa, pero tampouco está en perigo cando chegan as crises económicas.

Que Andoliña lle gustaría escribir que aínda non pode. Que levaría por título?.
Como son breves terían que ser tres. Unha titularíase "Crer no país" e narraría en forma breve o proceso de descubrimento, por parte dos galegos, da súa cultura e identidade. Daría conta dunha forte inxección de autoestima das nosas xentes. Outra podería chamarse "Mocidade de noso" e falaría duns mozos e mozas que falando en galego, e dominando tamén outras linguas, constrúen unha Galicia máis moderna e solidaria, con maiores cotas de benestar para todos. E na terceira, titulada "A Terra fala", sería a propia Natureza a que nos contaría como se chegou a un pacto cos cidadáns para que o desenvolvemento da riqueza necesaria no país non hipoteque nin estrague os tesouros medioambientais dunha Galicia única nas súas fragas e mas súas costas, desde Os Ancares ata as terras fisterrás.

DENDE A PALABRA, DENDE O CORAZÓN (PRIMEIRAS ANDOLIÑAS)

O próximo domingo, día 15 de febreiro, o xornal GALICIA HOXE agasallará a todos/as os seus lectores cun exemplar de
DENDE A PALABRA, DENDE O CORAZÓN (PRIMEIRAS ANDOLIÑAS),
unha escolma do primeiro ano da miña sección nese xornal, outubro 2003-outubro 2004, antes de abrir o blog.
Son un total de 180 artigos de moi variada temática, enriquecidos cun fermoso e xeneroso limiar do amigo Afonso Vázquez-Monxardín.
Moitas grazas dende aquí a Caetano Díaz, a Miguel Seoane e a Afonso.
Reserven o seu exemplar no quiosco. Se lles parece.

publicación
Marcos Valcárcel, "dende o corazón..." e para "GH"
O historiador ourensán recompila nun libro, que se entrega mañá de forma gratuíta ós nosos lectores, as súas mellores "Andoliñas"

‘El periodismo es un cuento’
Marcos Valcárcel
LA REGIÓN 10-11-2008

Relecturas. Hoxe, se lles parece ben, voulles recomendar un libro que non é novidade. Moi pola contra publicouno Alfaguara no ano 1997 e asinábao o escritor galego Manuel Rivas. É unha excelente escolma de textos xornalísticos do seu autor, publicados sobre todo na prensa madrileña, e paga a pena volver sobre eles aínda unha década despois. Cando inicio a relectura dalgún libro que me gustou no seu día, sempre me entra algo de vertixe: e se o libro non me gusta agora nin a metade do que o fixo antes? Pero sabía que iso non me sucedería con Manuel Rivas, sobre todo porque moitos dos textos deste volume son imposibles de esquecer. Dalgún deles case podería dicir cando o lin por primeira vez, publicado no xornal, e onde estaba eu daquela e non me equivocaría. Velaí xoias como ‘La triste historia de Eva’, ‘Costa da Morte’, ‘Las madres del mar’ ou ‘Esclavos del gran sol’. Quen contou coa brillantez de Rivas, agás Méndez Ferrín, que o fixo tamén en varios artigos, a épica dos nosos curros de cabalos salvaxes (‘La muerte del rey de los caballos’)?

En boa compaña. Adentrarse nun libro de Rivas é sempre viaxar en boa compaña. Neste caso, ó carón de María Casares e Sha kespeare, de Joyce e Valle Inclán, de Elías Canetti ou de Manfred, o alemán de Camelle (falecido anos despois, cando o Prestige). E con eles, con centos de heroes anónimos, algúns aquí recuperados cos seus nomes de pía e apelidos, mariñeiros, mariscadoras, vellos mineiros derrotados pola silicose, etc. Boa compaña, dende logo, para reflexionar sobre as miserias do mundo que nos tocou vivir.Literatura e xéneros. Non ousarei repetir aquí a dicotomía entre periodismo e literatura, que aboliron grandes mestres como García Márquez, Truman Capote ou Kapuscinsky. Xornalismo de primeira, por suposto, pero tamén literatura de altísimo nivel. Aínda máis, Manuel Rivas, como os grandes, extorsiona os xéneros e subverte as fronteiras tanto do xornalismo como da literatura. Xoga a reinventar libremente os xéneros xornalísticos como a reportaxe, a entrevista ou a columna de opinión, sen máis límite que a súa propia imaxinación. Velaí o Obi tuario ó xornalista Luís Pita, que pecha o libro, ou as magníficas entrevistas realizadas a don Gonzalo Torrente Ballester e a Carlos Núñez: achegan na súa brevidade unha visión moito máis vizosa dos dous personaxes, e sobre o seu tempo, que moitos longos e sesudos ensaios académicos.

Moitos dos textos incluídos neste libro poderían figurar en calquera antoloxía do xornalismo moderno. ‘La esperanza del mundo’, por exemplo, é un canto entusiasta ó poder transformador da educación e dos mestres. Outra mostra sorprendente da elegancia narrativa de Rivas é ‘Monseñor y el poeta’, curioso diálogo entre espiritual e teolóxico entre o poeta racionalista Ángel González e monseñor Elías Yanes: un diálogo denso, franco, auténtico, dende o respecto e a tolerancia cara os que non pensan como nós. Elegancia, expresión, narratividade, en suma, un mundo literario ó que paga a pena volver.

Xornalismo.

Pan por pan xoves 10 xullo

Estamos no ano do centenario da morte de Curros e, entre as homenaxes e mostras celebradas, creo que un dos feitos máis positivos foi a lembranza do seu papel como xornalista. Entre outras cousas, porque foi o seu medio de vida e, dende o mesmo e nas difíciles condicións da súa época, foi quen de manter unha gran coherencia ideolóxica en todos os seus artigos, nos da prensa galega, nos de Madrid ou nos de Cuba. Como xornalista exerceu coa mesma coraxe e enerxía que como poeta cívico. Velaí os seus artigos contra o papel dos Estados Unidos na guerra de Cuba como “Perfidia yankee” (1896), onde lles dedica ós norteamericanos algunhas xoias (“nación mercachifle”, “falsa y egoísta democracia”) e os acusa de arrapañar pola forza os territorios de Texas, Carolina do Sur e alta California. Se chega a ser hoxe, o rebelde de Celanova igual acaba en Guantánamo.

axenda

xoves 10 xullo, conferencia "Curros xornalista" (10 h.). Celanova. Curso Os Sons e As Imaxes da Información. Radio, Televisión, Internet.

Organizado por Univ. Vigo, Fundación Casares e Consocio Audiovisual de Galicia (comisario do curso: Miguel Anxo Fernández).

Novas achegas para "lecer" de Marcos Valcárcel
Amosaranos o periodismo literario feito en Galicia en "Fírgoas de historia e xornalismo". Galicia Hoxe, Comunicación, 5-7-08

O suplemento dominical de Galicia Hoxe Lecer inicia mañá, domingo 6 de xullo, unha nova xeira de Historia Cultural a cargo do colaborador da última páxina Marcos Valcárcel. Baixo o título Fírgoas de historia e xornalismo, e nunhas cen entregas, pretende facer unha revisión abondo completa da historia do xornalismo literario en Galicia.
Polas Fírgoas irán pasando dende os grandes medios do xornalismo literario e cultural (Alfar, Cristal, La Ilustración Gallega y Asturiana, Revista Gallega, La Centuria, La Noche, Grial, Posío, Xelmírez, Vagalume, Alba, Atlántida, Aturuxo, Xistrasl, Teima, Encrucillada, Tempos Novos, etc.) ata as grandes voces do galeguismo e da prensa galega (A Nosa Terra, Nós, El Barbero Municipal, Nova Galiza, Encrucillada, Logos, Galicia, El Pueblo Gallego, La Zarpa, El Noroeste, Ser, Vida Gallega, a prensa nacionalista clandestina, etc.), pasando polos medios de comunicación máis destacados da emigración (La Tierra Gallega, Vieiros, Eufonía, Galicia Emigrante, etc.); o labor dalgúns destacados xornalistas do país (Valentín Lamas Carvajal, Curros Enríquez, Basilio Álvarez, Augusto Assía, etc.) ou os escritores que con máis fortuna se achegaron ó xornalismo (Manuel Murguía, Castelao, Ben-Cho-Shey, Otero Pedraio, Vicente Risco, Carlos Casares, Álvaro de las Casas, Concepción Arenal, Cunqueiro, Celso Emilio Ferreiro, Emilia Pardo Bazán, etc.).
Haberá achegas tamén sobre a publicidade, as revistas pedagóxicas, a prensa proletaria ou o papel das mulleres na prensa escrita, entre outros moitos temas.
Esta é a cuarta serie de Historia Cultural que Marcos Valcárcel asina no suplemento Lecer: as anteriores foron Ourense: Universo Literario (2003-2004); As Uvas na Solaina (2005) e Cen Anos de Historia Cultural (2006-2008).

XORNALISMO GALEGO

A Nosa Terra 1 maio 2008. Imaxe: Valentín Paz Andrade.

Hai catro meses saían á rúa dous volumes publicados pola Editorial Galaxia e o Consello da Cultura Galega titulados “Xornalismo con Opinión”: un tomo enteiro dedicado a estudos sobre 20 autores e outro cunha escolma de textos dos mesmos xornalistas e escritores. Víctor Freixanes e Xosé López asinan unha introdución na que reflexionan, dende o presente, no significado do xornalismo de opinión (xénero hexemónico na prensa decimonónica tan ideoloxizada) e na escasa atención que lle teñen dedicado ata agora os estudosos da comunicación. Con eles colaborou Rosa Aneiros coordinando o traballo dos vinte autores estudados. Entre eles hai nomes moi pouco coñecidos fóra do ámbito dos especialistas, como Sofía Casanova, Lustres Rivas, María Luz Morales ou o mesmo “Ben-Cho-Shey” na súa faceta de xornalista e pioneiro como correspondente de guerra. Outros nomes quizais sexan máis recoñecidos como políticos ou líderes que como xornalistas (velaí o agrarista e republicano Basilio Álvarez). Só algúns deles practicaron con frecuencia o periodismo en galego, sobre todo da banda galeguista: Antón Vilar Ponte, Víctor Casas, Luís Seoane, Ánxel Fole, etc. Pero en conxunto os dous volumes son un tesouro para calquera persoa que se queira achegar á historia do xornalismo galego e, tamén, á historia do xornalismo en galego.
Porque o realmente sorprendente é que, a 30 anos da inauguración desta nova etapa democrática, a memoria do noso xornalismo siga a ser tan precaria. Hai bos traballos de investigación, mesmo sobre algúns xornais (como o “Galicia” de Vigo, de Paz Andrade), pero estes non chegan sempre ó gran público. E a maioría dos galegos e galegas descoñecen case todo sobre o noso pasado nos xornais: cantos ourensáns saberán que foi na cidade auriense onde o vello Lamas Carvajal puxo a peza fundacional do xornalismo en galego con “O Tío Marcos d´a Portela”? Se non estou errado, nin sequera nos estudos da nosa propia Facultade de Xornalismo, en Compostela, existe unha materia específica sobre esta historia interna dos nosos xornais e dos nosos xornalistas, tan mal coñecida. Quizais se poida argumentar que o xornalismo de hoxe pode avanzar sen coñecer a súa propia tradición, porque o futuro só depende das novas tecnoloxías. Pero eu non son desa opinión.

Tintxu, en lembranza

Entereime hoxe, no café, lendo unha breve nota de El Correo Gallego. Vexo agora que Brétemas e X. M. Pereiro xa se fixeron eco da triste nova: a súa morte o pasado venres. "Tintxu" era o xornalista Agustín Díaz Blanco, a quen todos lembramos con agarimo e agradecemento: nese todos/as vai cando menos todos os que fixemos algo de cultura, política e galeguismo na Compostela dos anos 70 e 80. Porque el estaba sempre alí, informando, dende o compromiso e a máis radical galeguidade.

Foi concelleiro de Unidade Galega en Santiago e lémbroo arredor de Camilo Nogueira e o nacionalismo de esquerda en máis dunha ocasión. Pero agora lembro sobre todo as súas primeiras crónicas culturais no suplemento que sacaba El Ideal Gallego a mediados dos 70, nas páxinas de O Facho: alí asinaba Tintxu e esas crónicas debo gardalas nalgunha caixa do meu arquivo, ó carón dos debuxos que alí facía Siro López e dalgunhas das primeiras entregas de Manuel Rivas.

Polo blog de X.M. Pereiro, entérome ademais de que era o pai dunha das nosas contertulias, a quen dende aquí só lle podo mandar unha forte aperta e o pésame meu e creo que de todos os amigos/as destas Uvas.

XORNALISTAS CON OPINIÓN

La Región 17 marzo (Imaxe: caricatura de Basilio Álvarez, por E. Padín)

Historia do xornalismo galego. Fálolles hoxe dun proxecto no que tiven a honra de colaborar e que xa está nas librarías. Os dous tomos de “Xornalistas con opinión” (Galaxia e Consello da Cultura Galega) que constitúen unha contribución fundamental a estudar o xornalismo de opinión na prensa galega dende o século XIX ata hoxe. O primeiro tomo inclúe biografías de 20 autores e o segundo unha ampla escolma de textos dos mesmos. Víctor Freixanes e Xosé López asinan unha introdución na que reflexionan, dende o presente, no significado do xornalismo de opinión (xénero hexemónico na prensa ideoloxizada decimonónica) e na escasa atención que lle teñen dedicado ata agora os estudosos da comunicación. Con eles colaborou activamente Rosa Aneiros para conseguir estes dous espléndidos volumes, que inauguran un catálogo aberto e ambicioso: quedan pendentes moitos outros autores (outros 20 cando menos) que merecen figurar nesta antoloxía. Quedan para unha próxima entrega. Pluralidade. A pluralidade de estilos e rexistros marca a xeira de xornalistas escollidos, cada biografía a cargo dun especialista. Foron eles: Manuel Pardo de Andrade (V. Freixanes), Concepción Arenal (Rosa Aneiros), Alfredo Vicenti (J.A. Durán), Emilia Pardo Bazán (V. González Radío), Brañas (F. Campos), Sofía Casanova (Marta Pérez), Basilio Álvarez (M. Valcárcel), Antón Villar Ponte (Emilio Insúa), Julio Camba (César Casal), Xoán Xesús González (Marcos Seixo), W. Fernández Flórez (J.Mª Besteiro), Manuel Lustres Rivas (Montse Calvo), María Luz Morales (Carme Vidal), Roberto Blanco Torres (M. Seixo), Ben-Cho-Shey (X. Soengas), Víctor Casas (A. Rolmasanta), Johán Carballeira (X.M. Millán Otero), Ánxel Fole (Juan Soto), Luís Seoane (Mª Antonia Pérez) e Cunqueiro (X.F. Armesto Faginas).
Compromiso. Os lectores/as recoñecerán mellor algúns nomes que outros. Moi oportuna, por exemplo, a recuperación de María Luz Morales, que chegou a dirixir “La Vanguardia” nos anos da guerra civil e que nos deixou tamén unha “Historia do cine”. Tamén a da ferrolá Sofía Casanova, unha das primeiras correspondentes de guerra nos inicios do século XX. Ou do benquerido “Ben-Cho-Shey” que escribiu centos de artigos en defensa da nosa cultura tradicional, a nosa lingua e os nosos topónimos. Ou das estampas do vello Lugo que asinaba Ánxel Fole no xornalismo local (serie “Cartafolio de Lugo”). Velaí voces plurais: dende o xornalismo republicano (Basilio Álvarez, Blanco Torres, etc.) ata o galeguismo máis brillante (Villar Ponte, V. Casas, L. Seoane), pasando polo xornalismo literario de Cunqueiro, Fernández Flórez, Julio Camba e a mirada feminina de Concepción Arenal e Emilia Pardo Bazán. Non sobra indicar que, para moitos deles, o xornalismo foi tamén o fío do seu compromiso coa vida: Pardo de Andrade e Basilio Álvarez morreron no exilio (tamén Seoane foi exiliado) e vítimas inocentes da guerra civil foron Blanco Torres, Xoán Xesús González, Manuel Lustres Rivas, J. Carballeira e Víctor Casas.

Víctor F. Freixanes: “O periodista ten que saír do despachiño” (entrevista de Rosa Rguez. en GH 4 marzo)

Entrevista completa

Hoxe en día pódese aplicar a máxima de que non é xornalista o que busca as novas senón o que as selecciona?
En parte si. Pero tamén penso que o xornalista ten que saír do despachiño. Hai demasiados xornalistas de despacho, xente que fala de oí- das ou que se dedica a reproducir as novas de axencias sen que ninguén se pare a comprobar que o que di esa fonte é certo e as fontes tamén manipulan ou o intentan. Por outra banda tamén digo que nesta sociedade da información hai tal bombardeo de datos que se precisa un equipo de persoas cualificadas que ordenen as novas ó servizo da audiencia é o que lle dá sentido, hoxe máis que nunca ó xornalismo.

Precisamente agora que estamos en eleccións. Que papel xoga o xornalista?
Dun tempo a esta parte o xornalismo cae na anécdota e eu penso que deberiamos usar máis as hemerotecas para ver en que medida responden a realidade. Os políticos menten ou manipulan a realidade para levar a auga á súa sardiña. Por exemplo cando nun debate falan de cifras contradictorias como se falaren de realidades distintas, o xornalista ten que facer uso da hemeroteca e recordarlle ó cidadán o que o político dixo antes. Hai que facer máis seguimento das novas e menos anécdotas e efectos especiais.

O tema.

Pan por Pan domingo 3 febreiro

O peor é escoller o tema. Refírome a estas breves columniñas diarias que van xa para sete anos. Explícome. Cando iniciei estas colaboracións, pensei que habería días que non tería de qué falar. Pero moi cedo pasou ese medo: os temas sobran. Moitas veces apunto catro ou cinco posibles e logo escollo. Por exemplo, hoxe poderiamos falar do discurso do Papa contra os bebés probeta, contra a fecundación in vitro e contra a conxelación de embrións. Ou tamén da paixón dalgúns responsables políticos por esquiar cando veñen mal dadas. Ou do falecido fundador dos Legionarios de Cristo, o crego mexicano Marcial Maciel, sancionado pola propia Igrexa tras acusacións de pedofilia. Ou dun estudo que alerta da posibilidade de aparicións de ondas xigantes nas costas galegas. Xa ven o patio: se colles este, alarmista; aquel, anticlerical. En fin, que hoxe non sei de qué escribir.

Á marxe, de Carlos Casares

Un lector preguntaba noutro fío por qué non se publicaban as columniñas da Voz de C. Casares. Xa lle responderon alí, por parte doutro contertulio, pero vou ampliar a información para todos os lectores/as.

As columnas de Á marxe están a ser publicadas pola Editorial Galaxia, na colección Biblioteca Carlos Casares, que hoxe conduce Víctor Freixanes. O primeiro tomo, que recolle as columnas de 1992, apareceu no ano 2005. Dende aquela foron saíndo varios e no Simposio C. C. de decembro, en Ourense, presentamos xa os tomos V e VI, correspondentes ós anos 1996 e 1997. Faltan pois aínda case 5 tomos, pois morreu en marzo de 2002.

Todos os libros están ilustrados (tamén as novelas que se están reeditando deste autor) con pinturas de Egon Schiele, o xenial artista expresionista alemán e un dos preferidos de Carlos.

Teño entendido que Pedro Blanco está a realizar un índice temático de todas as marxes, o que constituirá un instrumento de consulta moi útil para todos os estudosos e admiradores do escritos (grazas polo traballo, Pedro).

Supoño que ó rematar de reeditar estas Marxes, Galaxia debería continuar a recoller todo o xornalismo de Casares: por ex., os seus artigos en LVG anteriores a 1992, que son moitos; a sección de crítica literaria A ledicia de ler; as súas entrevistas e reportaxes, pois cultivou diversos xéneros (de memoria, lembren a entrevista sobre a morte con Domingo García Sabell ou os seus artigos sobre Suecia no verán de 1976) ; tamén os artigos anteriores de La Región, que eu dei a coñecer e agora habería que recoller de xeito exhaustivo. E mesmo moitos outros artigos aparecidos na prensa española, en xornais e revistas (El País, El Ciervo, Quimera, etc.). Recollido todo isto que estou a describir poderiamos falar dunha obra xornalística próxima ós 20 tomos (e creo que non me equivoco). Casares merece todo iso e seguirá a redescubrirse ante novos lectores/as.

O valor do xornalismo cultural
Andoliña 31 outubro (Na imaxe, Man e serpe, de Menchu Lamas, unha das artistas integradas en Atlántica).

Para documentar os datos da miña serie dominical, Cen Anos de Historia Cultural, utilizo, ademais doutros materiais, revistas da época e tamén suplementos culturais. Destes teño unha colección particular dende os 70. Nestes días, manexando un deles, decateime do extraordinario valor dese xornalismo cultural, mesmo cando pasen varias décadas da súa publicación. Velaí o caderno titulado Cultura nacido da man de Luís Álvarez Pousa en La Voz de Galicia en 1980.
Velaí a atención destacada a escritores como Blanco Amor, Celso Emilio Ferreiro (estes falecidos uns meses antes), Cunqueiro ou Vicente Risco. E a apertura naquel suplemento de debates relevantes na nosa historia cultural: a demanda da literatura de quiosco, as diferentes estratexias narrativas, o conflito normativo, os problemas do teatro galego, a atención á renovación das artes (Atlántica) etc.
Por aquelas páxinas pasaron autores como Carlos Casares, Anxo Tarrío, Alonso Montero, Carballo Calero, Basilio Losada, Víctor Freixanes, Xosé A. Perozo, Manuel Rivas, Xavier Seoane, entre moitos máis. Aqueles textos son testemuño vivo dunha época. Xa o é tamén a magna Revista das Letras, cada xoves na rúa con Galicia Hoxe.

Xornalismo.

Pan por Pan venres 14 set. Imaxe de Óscar Villán.

Levo uns 30 anos escribindo nos xornais. Tamén estudando os xornais galegos e o xornalismo literario. Creo que dei mostras abondo do meu respecto e interese polo mundo do xornalismo. Outra cousa é que, como en todas partes, nese caixón de xastre haxa de todo: algúns chaman xornalistas a esas mozas que saen berrando na TV sobre as intimidades de cadaquén. Este prefacio é para que me deixen contarlles un chiste sobre esta profesión que me contou un amigo. Velaí: Chega o arcebispo de Canterbury a un pobo que nunca visitara e, ó saír do coche, é asaltado por unha nube de xornalistas e fotógrafos. Un deles pregúntalle: “Ten pensado visitar o prostíbulo deste pobo?”. Ante o cal, o arcebispo responde sorprendido: “Hai prostíbulo neste pobo?”. Ó día seguinte o xornal titula con grandes letras: “A primeira pregunta do arcebispo ó chegar foi: Hai prostíbulo neste pobo?”.

Umbral, xornalismo, literatura

Andoliña mércores 5 setembro

Sorprendeume, pero só en parte, o tratamento informativo da morte de Umbral: máis ben escaso, agás o xornal no que colaboraba a diario. Coñezo ben a obra de Umbral e ten pezas maxistrais: á cabeza delas “Mortal y rosa”, o libro dedicado ó seu fillo morto, en 1975. Ademais, na xinea de Larra, Umbral foi peza fundamental do xornalismo literario neste país: contounos o final do franquismo e os inicios da transición, tamén en varios xornais galegos. Umbral formou na mellor xeira de cronistas da democracia, ó carón de nomes xa desaparecidos como Manuel Vázquez Montalbán e Eduardo Haro Tecglen, ademais das crónicas parlamentarias de Luis Carandell.

Que sucede, pois? Primeiro, que o escritor foi subsumido polo personaxe literario, como lle sucedeu a Cela e a Valle Inclán noutro tempo. Ademais, nos últimos anos Umbral puxo á súa pluma ó servizo duns intereses mediáticos e políticos moi concretos, os dos políticos que foron ó seu enterro. Moitos dos seus amigos de esquerda viviron ese proceso abondo abraiados e agora escriben del con doses calculadas de admiración e noxo. Como sempre, tamén por Umbral, o tempo dirá: ese gran escultor, na atinada e fermosa imaxe de Marguerite Yourcenar.