Islam, fanatismo e liberdades (segunda sesión da Tertulia no Liceo)

Celebramos onte a segunda sesión da nova Tertulia do Liceo (por certo, teremos que poñerlle un nome, non?). Asistiron máis de 20 persoas: a maioría dos que acudiron o venres anterior e novas incorporacións como Andrés Mazaira, Afonso Monxardín, Carlos Varela, Xulio Fernández, Jesús de Juana, Lalo Pavón e Pepe Trebolle. Tamén por vez primeira houbo mulleres no grupo (ata agora, non puidera asistir ningunha das convidadas): este venres estiveron Ángeles Castro, profesora de historia, e unha amiga.
Outra novidade foi que nesta ocasión o tema foi monográfico e deu moito de si: dúas horas de intelixente a apaixoada conversa. Propuxen eu que o debate xirase arredor da Alianza de Civilizacións e as relacións entre o Islam e Occidente. O peso do debate recaiu en Afonso Monxardín, Andrés Mazaira, Xulio Prada e Rosendo Fernández. Para empezar, Monxardín e Javier Casares resumiron algunhas intervencións habidas nos Encontros de Mondariz: as de Vallespín, A. Elorza e Tariq Ramadán, das que se falou abondo neste foro. Foi un bo punto de partida. É imposible resumir os contidos de dúas horas de debate, pero apunto, só a xeito de esquema, algunhas das ideas clave do mesmo (falar de conclusións quizais fose pretensioso). Por exemplo:
- A falta de correspondencia entre o tratamento do mundo musulmán en Occidente e as posibilidades de actuacións dos cristiáns e outras relixións nos países musulmáns (Rosendo Fdez.)
- O atraso histórico do mundo musulmán carente dunha serie de experiencias históricas vinculadas ao racionalismo: dende a Revolución Francesa ata os Dereitos Humanos e a liberdade da muller, entre moitas outras (múltiples intervencións neste sentido: Abelardo de Gabriel, etc.)
A necesidade de establecer un mínimo de valores que sexan aceptados como base para calquera diálogo intercultural. A.Mazaira foi o máis escéptico á hora de confiar na posibilidade de fixar unha serie de “valores universais”. Falouse, con todo, do Dereito á Vida, da Igualdade entre homes e mulleres, da Liberdade de Expresión, da Condea do traballo infantil, etc. Unanimidade na condena legal, dende as propias leis dos países occidentais, de prácticas como a ablación a menores.
- Debe haber un mínimo de valores irrenunciables e de carácter universal: quen o expresou con máis claridade foi Xulio Prada. De non aceptarse isto, estariamos negando a propia dignidade da persoa humano e dando voltas cara un retraso de moitos séculos en Occidente.
Xa na praxe concreta do que é hoxe a política internacional, houbo moitas intervencións sobre o que significa a democracia e o antiamericanismo (Monxardín, Eguileta, Abelardo, etc.). Mazaira foi moi crítico coas ideas occidentais sobre a democracia: que sucede cando gaña por medios democráticos un grupo que non nos gusta, Hamás por exemplo?
- Monxardín insistiu, por exemplo, con asentamento case xeral que, tal como están as cousas, a supervivencia do Estado de Israel (e de Siria) é imprescindible como contrapeso a unha situación insoportable de expansión do chiísmo en todo Oriente Próximo, nunha zona xeoestratéxica onde non abundan, todo o contrario, os réximes democráticos.
- Xa para rematar, destacaría a intervención de Xulio Prada que explicou moi ben, dende claves históricas, o por qué deste esplendor do Islam e a súa difusión en Occidente que tería que ver non só coa expansión da inmigración senón coa propia desestructuración dos países árabes despois do fracaso doutras experiencias (Nasser e o modelo socialista por exemplo). Nese contexto, só movementos como Hamás ou Hezbolá responden ás necesidades dun amplo tecido asociativo, como colchón económico, social e cultural, ante a inexistencia ou inoperancia dos Estados. Nesta liña apuntouse tamén a necesidade de prestar atención ó que suceda en Turquía, onde a occidentalización vai asociada ós militares, e á necesidade de que Europa lle abra as súas portas, precisamente para amosar que pode existir outro tipo de Islam non dependente do fundamentalismo. Pero tamén se observou o pesimismo de constatar que o que suceda con Europa e Turquía non dependerá tanto destes factores políticos estratéxicos como do medo dos países europeos a recibir a varios millóns de novos inmigrantes e traballadores de orixe turca, coas mesmas condicións laborais e legais que os cidadáns da UE.

En fin, estes foron algúns dos temas que se trataron e espero non ter transformado o sentido das intervencións de cadaquén: se así fose, foi de forma inconsciente e pido escusas xa por calquera falsa interpretación que se poida derivar destas liñas.
(Imaxe: fotografía de Pavel Krukov)

LAMAS E A PRENSA EN GALEGO
(Andoliña sábado 30 setembro)

Foi Lamas Carvajal precursor en moitos aspectos. Precursor, co seu “Catecismo do Labrego”, da capacidade de unión e organización que había amosar o campesiñado galego no movemento agrario dos comezos do século XX. E precursor no deseño, dende os moitos xornais que dirixiu, dun outro xornalismo galego. O poeta ourensán non só consideraba o xornalismo como heraldo da ciencia e do progreso e barómetro da civilización dos pobos, senón que pensaba que este se debía ás causas populares máis próximas. De feito, censura a falta de información rexional galega nos medios da súa época, que preferían transmitir novas alleas antes que contar as propias do país.
A vontade de utilizar os xornais como elemento de potenciación do prestixio do noso idioma fai do ourensán tamén un precursor das estratexias de normalización lingüística: ese é o sentido de textos como “Fóra vergonza” (xuño 1880), asinado co pseudónimo Manoel de Lence, onde se laia da ausencia dun diario en galego e lanza de novo a proposta de que os xornais galegos publiquen cando menos unha das súas seccións en galego, suxerindo que esta fose a de información local, por ser esta a máis lida e próxima ós cidadáns.
(Imaxe: Muller galega, litografía inglesa do século XIX).

Roteiro Poético Lamas Carvajal
Celebramos onte, polas rúas do Ourense histórico, un Roteiro Poético no centenario da morte de Valentín Lamas Carvajal. Teresa Devesa e Loli Conde, da sección de Literatura do Liceo, leron varios poemas alusivos, moitos deles facendo referencia a lugares da súa biografía vital. Afonso Monxardín e eu mesmo contextualizamos algúns dos encontros da cita: o seu mausoleo no cemiterio, o monumento no Posío, etc. Asistiu tamén unha representación da familia Malingre-Lamas. Pódese seguir o desenrolo do acto na crónica da edición local de La Voz de Galicia; non encontro na rede as informacións que tamén dan La Región e Faro de Orense. Ademais, a Voz, en edición papel só, dá unha foto do conxunto dos asistentes, entre 40 e 60 persoas segundo os momentos. Algo sorprendente porque esoutro día o Concello, nun acto semellante, máis breve e mal convocado, non logrou pasar das 10-12 persoas. Como é sabido, as institucións consideran estes actos protocolarios e fanos daquela maneira...

Da crónica de Cándida Andaluz na Voz (completa aquí), entresacamos isto:

Ante su sepulcro, el historiador Marcos Valcárcel fue claro: «gracias que en Ourense o Liceo e o Concello fixemos este recordatorio porque creo que é inxusto que non haia máis actos de recoñecemento da figura de Lamas Carvajal». Es, según indicó, «o cuarto pé do rexurdimento, despois de Rosalía, Curros e Pondal, aínda que non tivo unha importancia menor que eles», destacó. O tío Marcos da Portela y O Catecismo del labrego -en periodismo y en prosa- son tan importantes, según indicó Valcárcel, como Cantares Galegos o Follas Novas de Rosalía.«Foi un dos grandes galeguizadores da sociedade», destacó el historiador.Tras una ofrenda floral en el cementerio de San Francisco y la lectura de uno de sus poemas titulado «No cemiterio de Ourense» que el autor dedicó a García Mosquera la comitiva partió al jardín de O Posío. Entre el bullicio de los niños y ante el busto del homenajeado, el profesor Alfonso Vázquez Monxardín, dirigió unas palabras a los presentes en las que relató la importancia de Lamas Carvajal en el Ourense de su época. El siguiente destino, la rúa Lepanto. Allí, desde el pasado día 9 de septiembre, una placa indica el lugar en el que se editaba O tío Marcos da Portela, primer periódico en gallego. La marcha finalizó en el Liceo, no en vano Valentín Lamas Carvajal fue socio de la entidad cultural. El roteiro celebrado ayer fue más que nada un acto reivindicativo. Una manera de poner en valor a un ourensano que se convirtió en uno de los ejes vertebradores de Galicia y de su lengua.

A escola de O tío Marcos…
(Andoliña venres 29 setembro)
No ano 1972, cando se celebraba o Día das Letras Galegas dedicado a Valentín Lamas Carvajal, Filgueira Valverde deu unha valiosa conferencia en Ourense arredor do poeta cego. Afirmou naquela ocasión o egrexio intelectual que a aparición do xornal O Tío Marcos d’ a Portela, na Auria de 1876, significaba para a prosa galega o mesmo que a invención dos Cantares gallegos de Rosalía para a lírica do seu tempo. Don Xosé tiña razón, dende logo, e quizais non somos demasiado conscientes do que significa esa afirmación.
Na normalización do rexistro culto da lingua, o primeiro xornal monolingüe da nosa historia ten unha importancia singular: con el nace a publicidade en galego, consolídanse novos xéneros literario-xornalísticos (parrafeos, diálogos, Casos e Cousas, efemérides, Cousas do Día, etc.), e nel escriben moitos dos grandes nomes do Rexurdimento. O Tío Marcos... é un tesouro da nosa literatura, da lingua e da antropoloxía, da historia e do xornalismo. Un xornal que ademais creou toda unha escola de fieis seguidores: A Tía Catuxa e O Galiciano en Pontevedra; A Fuliada, da Coruña; A Monteira, de Lugo; A Gaita Gallega, na Habana; O Tío Pepe, na Fonsagrada, etc.

SEGURO AZAR
(artigo de Damián Villalaín en A Nosa Terra, 21-27 setembro 2006. A imaxe é de El Roto, ese magnífico editorialista visual, en El País, 24 febr. 2006).

Rubianes e o Papa

O discurso de Joseph Ratzinger en Ratisbona aludía ao Islam de forma só marxinal e mediante cita dun crepuscular emperador bizantino do século XIV. Quen lea a conferencia papal completa, talvez coincida comigo en ver neste texto unha máis das consabidas críticas católicas a unha modernidade desnortada pola exclusión de Deus do seu modelo científico de interpretación do mundo.
No caso altamente improbable de que alguén tivese que sentirse ofendido polas palabras do Papa, seríamos os agnósticos e os ateos, ou simplemente os laicistas, os únicos que poderíamos reclamar ese parvo privilexio. Certamente, a única alusión de Ratzinger ao Islam, a que deu orixe ao novo batifundio destes días, está moi sesgada e conscientemente escollida, e en absoluto contrapesada por algunha reflexión autocrítica sobre as moi constatables relacións entre Cristianismo e violencia. Pero isto forma parte da batalla teolóxico-sectaria que no campo do monoteísmo vén desenvolvéndose dende hai moitos séculos entre os seguidores de Cristo e de Mahoma, de Deus e de Alá.
O único novidoso da situación, xa anticipada pola guerra das caricaturas, é que as palabras dun remoto rei, escritas na mítica Constantinopla de hai setecentos anos, susciten hoxe uns efectos fronteirizos co peor dos pesadelos. Eses efectos, que inclúen unha nova declaración de guerra de Al Qaeda contra o que esta organización segue a chamar a Cristiandade, recaen, ademais, sobre esa Europa cuxa tranquila descristianización é o motivo do polémico sermón ratzingeriano.
O espírito talibán avanza sincopadamente en todo o mundo. Pero non se manifesta só nos enfrontamentos relixioso-culturais nin é privativo das masas islamistas. Lendo o editorial dedicado polo ABC ao famoso caso Rubianes, advirto, de momento con máis preocupación que medo, que os talibáns tamén están aquí, entre nós, obtendo pequenos grandes triunfos, como a prohibición dunha obra de teatro porque o seu director blasfemou nun programa de televisión contra unha desas novas formas da divindade denominadas Patrias. A Rubianes, como ao Papa, tampouco lle valeu de nada disculparse, porque os talibáns se alimentan da ofensa e da aldraxe e non soltan a presa unha vez traban nela.
No medio do boureo, humillantemente reducidos a minoría silenciosa, imos quedando os ateos, os agnósticos, os que non cremos nin en deuses patriotas nin en patrias divinizadas. E semella que cada vez somos menos.

O cuarto pé do rexurdimento
(Andoliña xoves 28 setembro)

O pasado catro de setembro celebrouse o centenario da morte de Valentín Lamas Carvajal. Só os xornais GALICIA HOXE e La Región en Ourense lembraron a data. O Concello ourensán realizou unha ofrenda floral no monumento do Posío e inaugurou unha placa na rúa de Lepanto, onde estivo a redacción de O Tío Marcos d’ a Portela: un acto necesario, pero con pouca asistencia, por estar mal convocado. Esta semana, o Liceo ourensán celebra un pequeno ciclo de conferencias arredor do gran poeta cego e tamén un roteiro poético por lugares da cidade moi marcados na súa obra: o cemiterio de San Francisco, as Burgas, o Posío, o propio Liceo do que foi socio, etc.
Quizais non o debera dicir eu, por participar na organización destes actos, pero sorprendeume non gratamente o esquecemento desta data simbólica por parte doutras institucións culturais e colectivos sociais do país. Inxusto esquecemento porque Lamas foi o cuarto pé do noso Rexurdimento. Sen falar xa da súa poesía, só o seu libro O Catecismo do Labrego faino merecedor de todos os recoñecementos. E non esquezamos ademais que foi o fundador do xornalismo en galego: un dos medios que máis fixo por galeguizar este país de noso.
(Imaxe: Campesiña de Ourense, debuxo de F. Díaz e M. Pujadas, do álbum Os galegos pintados por si mesmos. A muller tradicional, ed. de Ricardo Polín, Xerais, 1996).

Cousas que non se entenden

Comenta Estalote no seu blog que á Fundación Manuel Puente, en Buenos Aires, hoxe conducida pola filla do egrexio galeguista, Rosa Puente, se lle negou unha subvención que recibía antes da Xunta de Fraga. Moito me temo de que esteamos ante un caso de ignorancia: que consulten, se é preciso, a biografía de Castelao por Paz-Andrade, onde conta que Puente ata chegou a xestionar a recollida de varios milleiros de dólares para atender a Castelao enfermo en Nova York, pouco antes de morrer.

Tamén souben estes días que á fermosa festa que se celebra cada 17 de Maio en Vilanova dos Infantes, a romería Raigame, lle foi denegada outra aportación habitual que recibía de Turismo da Xunta. Non sei se a romería cumpre os requisitos, pero si que é unhas das festas de maior galeguidade, con ampla participación de pobo, recuperación do labor dos artesáns, identificación dunha vila tan senlleira na nosa historia cultural, etc.
Que está a pasar aquí?
(Imaxe: detalle de "A Fornarina", de Rafael).

Ministros galegos en Madrid
(Andoliña mércores 27 set.)

Serve para algo ter ministros galegos en Madrid? Esa era a pregunta que se facía hai uns días o editorialista de El Correo Gallego e que se repite de forma recorrente cada vez que se forma un novo goberno no Estado ou cando se discuten os seus orzamentos. A pregunta é pertinente porque sempre houbo ministros galegos en Madrid: foi así na Restauración, e con nomes de peso, e tamén na Segunda República, en todo o franquismo e logo na democracia. Nomes e personalidades moi diferentes dende líderes conservadores ata republicanos de esquerda ou socialistas, como hoxe a señora Espinosa.
A pregunta tampouco é nova. Cedereille a palabra a Unamuno, que a respondía en carta ao xornal Coruña Moderna aló por 1906. Alí facía notar que sempre houbo galegos nos gobernos españois, "pero non se coñeceu que o fosen nin lograron darlle un sentido que recoñezamos como propio deles". Os galegos egrexios, engadía Unamuno, "en canto se elevan en Madrid a postos eminentes desgaleguízanse en todo menos no acento". O autor de San Miguel Bueno, mártir non era precisamente un entusiasta dos nacionalismos periféricos. Pero tiña bo ollo para recoñecer a realidade, sen dúbida

"El puto amo" (artigo de David Trueba sobre Fernando Fernán Gómez, El País, 26 setembro 2006, inicio do artigo).
En un país necesitado de supuestos símbolos de unidad, pocas cosas ayudarían más que la admiración compartida. Y sin embargo, como bien explica Fernando Fernán-Gómez en "La silla de Fernando", nuestra pequeña película-conversación con él, la característica común de los españoles no es la envidia, sino el desprecio. Y además, el desprecio a la excelencia. En este país los listos se tienen que hacer pasar por tontos para sobrevivir o aspirar al aprecio. La sinceridad está penada frente a la hipocresía. Y nadie se atreve a decir lo que piensa, sino que se esmeran en decir lo que los demás quieren oír. A la gente valiosa y descollante se le trata de encontrar un defecto, reducir a una caricatura para hacerlos asequibles. Y no es así, habría que enseñarle a la gente que ante ciertas personas, y Fernando es uno de los elegidos, el complejo de inferioridad está totalmente justificado.

O mundo de Hopper nos escenarios
(Andoliña martes 26 setembro)

O pintor Edward Hopper é un dos artistas máis singulares da contemporaneidade. Algunhas das súas obras, como Nighthawks (‘Falcóns da noite’), deixaron unha fonda pegada no cine, no teatro e na publicidade, convertidas xa en iconas do noso tempo. Soubemos agora polos xornais que Douglas Steinberg, guionista de series de TV como Sensación de vivir ou Luz de lúa, editou un libreto no que fará falar os catro misteriosos personaxes que se axuntan nesa cafetería nocturna de Nova York. Outras obras de Hopper inspiraron tamén a creadores como Hitchcock (Psicose), Win Wenders ou Herbert Ross, entre outros: velaí un bo exemplo de diálogo entre todas as artes.
Os seus cadros seguen cheos de vida e violan o paso do tempo. Nigthawks naceu en decembro de 1941, cando o seu autor cruzaba de noite, camiño do seu estudo, un ‘diner’ solitario de Greenwich Avenue. Disque tamén que a obra é froito da tristura e pesimismo que existía nos Estados Unidos tralo bombardeo de Pearl Harbour en 1941. En calquera caso, Hopper pintou a alma da soidade nunha gran cidade e deixounos unha peza tan chea de significados, que nos parece ver nas súas figuras o reflexo espectral do noso propio ser.

Tariq e as identidades
Afonso Monxardín conta hoxe, na súa columna semanal, as diferenzas entre Antonio Elorza e Tariq Ramadán sobre o debate do Islam, nos Encontros de Mondariz que organiza a Fundación Casares. Eu non puiden estar alí (ben que me pesou!) e gustaríame asistir en directo a esa confrontación dialéctica (aínda que, en principio, concordo máis cos escritos de Elorza). Con todo, transcribo aquí o final do artigo do amigo Afonso sobre as identidades, que me parece de moito interese para os lectores/as destas Uvas.

Porén, creo que maioritariamente nos seduciu a personalidade de Tariq. Con énfase, claridade, ollando de fronte, con firmeza e coa elegancia de que careceu o articulista de El País cando falou de Tariq ás súas costas, explicounos a súa dobre palabra en función do receptor para que chegase a mesma mensaxe en defensa da mesma idea reformista. Incluso nos contou unha simpática anéctoda sobre as identidades. Cando lle preguntan se el é antes musulmán ou europeo, contesta cunha parábola. Un poeta vexetariano, que é antes, poeta ou vexetariano? A resposta é obvia. Será poeta cando o consideramos en comparación con narradores e vexetariano cando falemos de preferencias gastronómicas, pero son cousas de esferas distintas entre as que non se ten por que escoller.
Así, a identidade da persoa, este tótem da liberdade do individuo occidental, está composta doutros moitos trazos identitarios propios, como poeta, vexetariano, loiro, europeo, filatélico, laico, madrugador, angloparlante e do Celta de Vigo. Por exemplo.
Se cadra é así. E por se fose certa esta cousa tan bonita, creo que occidente debería apoiar estas visións reformistas do Islam, porque Tariq é un deles e, creo, tamén un de nós. El calquera caso a política de só pau dos últimos anos, moito resultado non leva dado en favor dun mundo máis seguro e en paz. Hai que explorar outras vías. Pero rápido, rápido.

PODER E MILITANTES NO BNG
(La Región luns 25 setembro)

Vitoria ou derrota?
Varios comentaristas afirmaban nestes días que Anxo Quintana “gañara perdendo” no último consello nacional do BNG, cando saíu derrotada a súa proposta para facer a próxima asemblea do Bloque a través dun sistema de delegados. Dicían estas voces que Quintana se situaba de forma independente, confrontado ós seus apoios tradicionais, e obtiña un resultado estimable, aínda perdendo a votación. Pero eu non o vexo claro. É evidente que hai unha loita interna de poder e o debate dos delegados foi só unha escusa para medir forzas. Forzas repartidas entre o grupo próximo a Quintana, cun terzo dos votos (sumados os do PNG e algúns máis); outro terzo amplo en mans da UPG, e o resto dividido entre sectores distantes da dirección (Esquerda Nacionalista, camilistas, beiristas, etc.). Xogan tres minorías e calquera acordo depende do pacto entre un mínimo de dúas delas. Ata agora a UPG hexemonizou sempre eses pactos e nada indica que iso vaia cambiar no futuro, a non ser que se produza un tsunami político. O máis probable é un novo pacto entre o grupo de Quintana e a UPG como sucedeu na anterior cita congresual (agora sen Beiras, defenestrado sen carta de agradecemento polos servizos prestados).
Caudillismo consorciado.
A chegada ó poder, en coalición cos socialistas, non solucionou os problemas de organización e dirección política do BNG. Pola contra, empeorou a situación, desarmando o capital político da fronte para encher consellerías e direccións xerais. Isto provocou que as estratexias do BNG pasen a decidirse no ámbito gobernamental e creo que rematará por darlle a razón á predición que facía hai tres meses un atinado analista político (www.dpaso.blogspot.com): “imponse a evidencia de que BNG houbo relevos, pero non renovación e a pouco que se sexa democraticamente esixente se chega á conclusión de que mesmo houbo involución. Unha involución que deixa a porta aberta a unha sorte de caudillismo consorciado: Quintana na acción gubernamental, Aymerich na área parlamentaria e Francisco Rodríguez no control do aparato partidario”.
Militantes, non, grazas. O que si me pareceu surrealista foi a nova da dirección do BNG de Narón negándolle a entrada a un grupo de 14 simpatizantes por “non constar que sexan nacionalistas”, pese a ser xa militantes do sindicalismo nacionalista na CIG e algúns mesmo cargos medios desta central. E iso da “constancia nacionalista”, por certo, como se mide? É seguro que o son xa todos os militantes actuais do BNG? Alguén debería explicar o sucedido porque eu non o entendo: o Bloque debe ser o único partido no mundo que non quere máis militantes (e ten poucos, en relación ó país e ás outras forzas políticas parlamentarias). Quizais sucede que, por algún motivo, o BNG non quere medrar ou os que mandan na organización prefiren que todo siga igual: poucos pero ben escollidos. Un BNG que, como Peter Pan, se nega a medrar: ese si é o problema real do nacionalismo hoxe.
(Na imaxe, detalle de “O Cuarto Estado”, de G.Pelliza da Volpedo, o cadro que serviu tamén como soporte propagandístico da película Novecento, de Bertolucci).
).

Lembranza de Lamas Carvajal en Auria (no primeiro Centenario do seu pasamento)
Luns 25: O Ourense de Lamas Carvajal, conferencia de Miguel A. González García
Xoves 28 (18, 30 h.): Roteiro Lamas por lugares da cidade da súa biografía (Cimiterio, Posío, Rúa Lepanto, Burgas, Liceo)
Venres 29 (20,15): "Lamas Carvajal: o cuarto pé do Rexurdimento", conferencia divulgativa de Marcos Valcárcel e Afonso Vázquez-Monxardín

Nova tertulia. (Pan por Pan domingo 24 set.)
O venres pasado naceu unha nova tertulia en Ourense, cidade cunha longa tradición a este respecto. Foi iniciativa común do amigo Antonio Piñeiro e máis deste cronista: el suxeriuno hai un par de semanas neste xornal (La Región) e puxémonos ó conto. A acollida da idea foi excelente e o venres xuntámonos no Liceo, casa sempre xenerosa, quince persoas relacionadas co mundo cultural e coa prensa: médicos, profesores, historiadores, filólogos, artistas, arqueólogos, etc. O obxectivo deste faladoiro non é outro que crear un novo espazo de opinión e conversa, agradable e informal, entre persoas que miramos o mundo con certa inquedanza. O primeiro éxito foi comprobar que amigos de diferentes sensibilidades políticas podemos compartir un diálogo enriquecedor sobre un moi amplo abano de temas: isto xa se logrou. E creo que non é pouco. (A foto é do amigo Xulio Outumuro, tamén membro da tertulia, que, como é lóxico, é o único que falta dos que participaron o primeiro día).

O DEMO NA CULTURA POPULAR
(Andoliña sábado 23 setembro)
Manuel Quintáns Suárez é un vello coñecido dos lectores deste xornal. En “O Correo Galego”, antecesor destas páxinas de hoxe, publicou diversas series sobre literatura popular galega, coas cabeceiras “Cancioneiro galego” ou “Refraneiro e cancioneiro da Fisterra galega”, entre outras. Chéganos agora o seu último libro, publicado por tresCtres, co título “O Outro Mundo na cultura popular galega”, que ofrece un amplo percorrido polas crenzas da nosa cultura tradicional inmaterial arredor do Ceo, a Terra e o Inferno, Deus e o Demo, as bruxas e o curandeirismo ou os diversos males do espírito.
A maior aportación desta achega do profesor Quintáns é a rica documentación que nos fornece, recollida en comarcas afastadas entre si: as Terras de Soneira, Fisterra, Xallas e Outes e, doutra banda, as contornas de Celanova, A Limia e Baixa Limia e outros concellos ourensáns (con datos de M. Castro Mera). Dende eses materiais, e seguindo as teses de V. Mokienko, descóbrenos facianas ben sedutoras sobre a permanencia do demo no mundo, a corte do demo e a súa plural morfoloxía animal e humanizada, a sabedoría e bondade de Deus e do Demo ou sobre a consideración negativa das lavandeiras da noite.

Cómo se construye un relato (J.J. Millás, Interviú, 18 set. 2006)
Creo que moitos pensamos o mesmo que J.J.Millás ó escoitar a entrevista con Natascha Kampusch. Publico o inicio do seu artigo, magnífico, en Interviu, pero paga a pena lelo completo aquí.

El vídeo de Natascha Kampusch debería pasarse en todos los talleres de escritura creativa del mundo. Da una lección increíble de cómo se construye un relato. Los detalles, ahí está el secreto: como cuando cuenta, por ejemplo, que en la calle reproducía la sonrisa de la foto publicada en los periódicos para ilustrar la noticia de su secuestro. Habían pasado cuatro, cinco, seis años… La niña real ya no se parecía en nada a la de la fotografía, pero Natascha confiaba en que alguien reconociera aquella sonrisa. Si se hubiera tratado de una historia de ficción, a pocos creadores se les habría ocurrido algo así. Sólo a un genio. Ese gesto, por otra parte, en alguien que está física y psicológicamente atado a otro, contiene un grado de patetismo que provoca en el lector un movimiento de compasión, de empatía, de lástima. Es el tipo de precisión narrativa que contamina todo el relato, que lo hace creíble. Yo, piensa el lector, habría hecho lo mismo.Luego está el asunto del ventilador. De lo primero que se queja Natascha al referirse al zulo, no es de su tamaño ni de altura ni de su oscuridad, sino del ruido del ventilador. A pocos creadores de ficción se les habría ocurrido un detalle tan eficaz. Es evidente que un agujero necesita ventilación mecánica y la ventilación mecánica produce un zumbido enloquecedor si uno está condenado a oírlo 24 horas. Perfecto.

NACE UNHA NOVA TERTULIA EN OURENSE

O pasado venres, ás catro e media da tarde, xuntámonos un grupo de amigos no Liceo de Ourense coa intención de poñer en marcha unha tertulia semanal. A idea foi do amigo Antonio Piñeiro que suxeriu algo parecido nun seu artigo e eu recollín o reto, porque andaba pensando nel hai meses e por fin o vin como algo viable e enriquecedor para todos. Así que autoconvocámonos unha serie de persoas vencelladas ó mundo cultural e á prensa para manter esta cita semanal, todos os venres, no Liceo. Esta institución, sempre xenerosa, deixounos o local e alí estivemos ó carón da tertulia xa histórica na que comparten lembranzas e opinións Martínez Pedrayo, Julio Losada, José Fernández Rodríguez e Augusto Valencia, entre outros.

Quixemos deixar constancia histórica da fundación da tertulia (22 setembro 2006) con algunhas fotos. Aí estamos (de esquerda a dereita e de abaixo arriba):
Baldomero Moreiras, Marcos Valcárcel, César Ansias, Abelardo de Gabriel
Xulio Outumuro, Segismundo Bobillo
José Paz, Javier Casares, Rosendo Fernández, Xosé Mª Eguileta, Felipe Ferreiro
Serafín Alonso, Xulio Prada, Xosé Ramón Quintana, Antonio Piñeiro.

Excusaron a súa asistencia, nesta ocasión, Andrés Mazaira, Lalo Pavón, Xavier Paz, Monxardín, Pablo Sánchez Ferro, Benito Losada, Santiago Lamas, David Simón, Millán Picouto, Carlos Varela e Ignacio Rodríguez, pero estarán nas seguintes citas, como tamén estarán, entre outros, Xoán Fonseca, Emilio Fonseca, Xulio Fernández, Eduardo Núñez e Alberto Rivero. Unha matización importante: non temos vocación de tertulia machista, pero de todas as convidadas (11 mulleres do mundo cultural e da prensa), de momento non asisitiu ningunha e moitas excusaron a súa participación por problemas de falla de tempo ou doutra índole.
Buscouse unha presenza maioritaria de xentes da cultura ou relacionadas coa opinión na prensa escrita. Profesionalmente, hai variedade: médicos, profesores, artistas, arqueólogos, historiadores, filólogos, etc. Quen os coñeza percibirá tamén a fonda diversidade ideolóxica dos convocados, o que non impediu a conversa agradable e pracenteira entre todos. Moi ó contrario.
Na primeira xornada houbo de todo e sería imposible resumilo aquí. Só dicir que falamos dos funcionarios e da Administración, dos problemas do ensino e da falla de educación en moitas familias, da realidade da sanidade e da Lei do Menor, da Universidade e das programacións de televisión, das posibilidades da tradución por medios informáticos e da propia historia das tertulias ourensás. De momento, aínda non houbo debates políticos de fondo nin tampouco se falou de fútbol.

Gatos rifando, de Goya
Para os moitos lectores e lectoras interesados en temas de arte, velaí unha páxina sobre o mundo dos gatos (www.milgatos.com) que se ocupa dos artistas do século XIX que levaron os gatos ás súas obras e tamén noutras épocas da antigüidade ou da actualidade.

Buscando a malagueña...
Sería algunha destas a malagueña que lle recitou uns versos a Bieito Iglesias (Naranjas y limones, de Julio Romero de Torres, e Contrariedad, do mesmo autor, por certo cunha melancolía case "galiciana").

Que fai un ourensán en Málaga?
(Un dos excelentes artigos dos xoves de Bieito Iglesias en El Correo Gallego, na serie Pan e Coitelo).
Malagueña
Estou na terraza dun restaurante, en ruela inmediata ao paseo peonil Marqués de Larios. O meu humor devece pola escaseza das doses e o prezo desorbitado dos menús. Saboréase unha cociña a base de sopas frías -allo branco-, de porco e frituras de peixe, co galano dunhas berinxelas rebozadas en mel de cana. Ora ben, unha gastronomía na que brillan pola súa ausencia as costilletas de vitela resulta hostil para un padal ourensán.
Sucédense os pedichóns que non te deixan remoer tranquilo, que che tocan o nabo con guitarras -Y moliendo café paso la vida-, con palmas, clarinete, trompeta e acordeón, instrumento este último tanxido por unha requitropa de xitanos romenos. Certa señora empéñase en recitarme un verso da súa autoría, éntrame co pretexto de que lle parezo triste: aínda que che acabe de tocar a lotería, a ollos meridionais un galego sempre será a viva imaxe da desolación. A pobre poetisa tropeza coa tacañice, un trazo idiosincrático galiciano máis característico que a melancolía. Non lle dei un can.
Na Praza da Constitución, uns vivos -na xiria acubanada do meu avó tal adxectivo significaba trampulleiros- esfórzanse en cargarlle os mortos do Once de Marzo aos socialistas. Envólvense en pancartas e convocan unha concentración inquisitorial. Quen puxo as bombas? Velaí a inquisición. Trátase dunha pregunta retórica, pois os pancarteiros cren coñecer a resposta malia non teren o coallo de acusar a Zapatero. Dou grazas por residir en Santiago, onde non teño a impresión de vivir estrañado entre alieníxenas como os descritos no filme Os ladróns de ultracorpos.
Que pinto en Málaga? Viñen saber de Antonio Rodríguez López, soldador auriense que chegou a magnate da construción, a guiar un Ferrari e a presidente do equipo de fútbol local, antes de ser asasinado en Torremolinos, en 1971. Recibiu tres puñaladas e retrucou con dous tiros que arrebollaron o agresor. Un heroe do noso tempo sepultado polo rebumbio de Giles e Pantojas, polo trebón das actualidades.

Liberdade de expresión (tamén en Turquía)
Unha novelista turca, Elif Shafak, debe comparecer nestes días diante da Xustiza de Turquía por unhas palabras sobre o xenocidio turco contra o pobo armenio nos anos finais do Imperio Otomano. Turquía non recoñece a súa responsabilidade nese feito histórico e xa houbo outros autores condenados. O curioso deste caso é que non foi a escritora quen pronunciou esas palabras, senón uns personaxes, de orixe armenia, da súa novela “O bastardo de Estambul”. Pero é a escritora, en cambio, a acusada de proferir “insultos ó carácter xenuinamente turco”. É evidente o absurdo do proceso: non se pode confundir a personalidade do autor coa dos seus personaxes. Dostoievski non era un asasino, nin Shakespeare nin Patricia Highsmith e fixeron falar e deron vida nas súas obras a moitos asasinos. Sorte que non os pillaron os xuíces turcos.

Virxilio, premio Casa dos Poetas
Este blog xa ten ata fotógrafos de axencia propios (é broma). Un amigo mándame esta foto de hai un par de semanas, do xantar na entrega do Premio Casa dos Poetas de Celanova ó pintor Virxilio. Na imaxe están Virxilio e Ferrín en primeiro plano, xunto con José M. Lazcano, Luis Cochón (que fixo a laudatio do pintor), Xoán Fonseca e eu mesmo.

Raíces dunha cinefilia afastada
(Andoliña mércores 20 setembro)
Grazas ao milagre do DVD, a miña filla está a descubrir o cine clásico e iso permitiume revisitar nestes días xoias como Vertixe, Rebeca, Eva ao espido, Psicose, Ao leste do Edén, A gata sentada sobre o tellado de zinc, Días de viño e rosas, etc. Marabillas todas elas nas que sempre hai algo novo que descubrir, aínda que se vexan vinte veces: por iso é que lles chamamos clásicos. Obras mestras que elaboraron, sobre todo no cine americano dos anos 40 e 50, a linguaxe desta arte fascinante. Cantas películas de hoxe terán a sorte de pervivir no futuro tan cheas de significados?
Tiven unha etapa cinéfila na miña vida: traballei en varios cine-clubs de Ourense e Compostela (e tamén na Federación Galega e nas asembleas españolas), fixen crítica cinematográfica nos xornais, vin cine de todas as latitudes e épocas (e na Facultade, co profesor Hueso, todas as grandes obras do cine mudo). E acudo ao arquivo da memoria e lembro que todos estes grandes clásicos eu xa os vira con 14 ou 15 anos. Porque a miña cinefilia viña dunha época dourada de TVE: cando a tele emitía acotío ciclos de Hitchcock, John Ford, Henry Fonda, Gary Cooper, Ingrid Bergman, etc. Que sorte tivemos os mozos daquela!
(Na imaxe, Anne Baxter en Eva ao espido, sen dúbida unha das mellores películas sobre o que significa o mundo do cine e do teatro (por dentro) xunto con O crepúsculo dos deuses e a inmortal Gloria Swanson).

Gañar perdendo?
Leo varios comentarios (X.Luis Barreiro na Voz, liña editorial de Galicia Hoxe, no mundo blogueiro Dpaso) que dan a entender que Anxo Quintana gañou o pasado sábado, no Consello Nacional do BNG, perdendo a votación que propuña para implantar o sistema de delegados na próxima asemblea desta forza política. Vaia por diante que considero que o tema non me parece oportuno nin urxente, entre outras cousas porque o BNG non medrou significativamente dende a anterior asemblea (e ese si é un problema real, por qué non medra ou aínda perde militantes?).
A famosa votación foi unha loita de poder, como case todo dentro do Bloque, e reflicte a correlación de forzas internas: simplificando moito, un terzo escaso para o grupo de Quintana (co apoio simbólico do PNG e R.Mera); un terzo amplo para a UPG, e o resto para todos os que quedan repartidos (beiristas, Esquerda Nacionalista, exUG, Movemento pola Base, etc.). O que eu vexo, pois, é isto:
(1) Quintana pon as súas cartas sobre a mesa pero demostra o seu escaso control do aparato político da fronte.
(2) Demostra tamén que, coma sempre, Quintana non pode facer nada sen a UPG, que segue sendo o núcleo hexemónico: é previsible que os pactos futuros vaian, pois, por esa liña. De non ser que a UPG non decida prescindir de quen chegou a ese posto como "un mal menor".
(3) Todos os demais reunidos seguen sendo moi minoritarios e, como case sempre tamén, aínda se dividen (velaí o PNG, sempre tan oficialista). Hoxe é tan difícil unir todos os núcleos do Bloque de características afíns como o foi sempre: e nunca se logrou, ata agora.
Conclusión: o Bloque non vai cambiar, cando menos a curto prazo, a non ser que se produza un tsunami político.
E o máis surrealista: a negativa dese grupo de simpatizantes de Narón ós que se lles nega integrarse no BNG por non ter demostrado a súa condición nacionalista. E iso como se demostra, por certo? Quen asegura que os militantes do BNG de hoxe si teñen ese "carisma"? Ou sequera que son galego-falantes habituais?
Conclusión engadida: velaí o único partido no mundo que non quere aumentar o seu número de militantes. Un bo tema de reflexión e estudo para os politólogos...

De Cunqueiro a Gunter Grass
(Andoliña martes 19 setembro)
O certo é que internet é unha caixa de sorpresas e dá para todo. Hai unhas semanas descubrín unha web que reivindica a Cunqueiro: unha web que depende da Hermandad del Valle de los Caídos. Quero dicir que alí se fala do escritor mindoniense porque se afiliou á Falanxe cando a Guerra Civil, dirixiu e escribiu en xornais falanxistas (Era Azul, La Voz de España de San Sebastián, etc.) e abundou na retórica habitual da época: a necesidade dun César (xa saben quen, non?), os mitos imperiais, eloxios a José Antonio e o alegato antimarxista. Nada novo que non estea na exhaustiva biografía que lle dedicou en 1991 Xosé F. Armesto Faginas. Tampouco foi o único escritor de raíces galeguistas que asinou ese tipo de textos.
Dende logo, non é ese o Cunqueiro que preferimos, nin esas páxinas sobrevivirán ó paso do tempo. Pero esa realidade sempre estivo aí e sería ridículo ocultala. Pódese matizar e contextualizar, pero non negar. O xenio literario de Cunqueiro non vai esmorecer por iso. Velaí o caso Grass ó revelar a súa pertenza xuvenil ás Waffen-SS. Non pagou a pena tardar tanto en desvelar a verdade: Grass xa debía saber que se algo sobra neste mundo son voces dispostas a facer de inquisidores.
(Imaxe: Cunqueiro con Del Riego e Carballo Calero nunha fotografía dos anos 30).

O sacrificio de Isaac, de Caravaggio
Esta era a imaxe que debía acompañar onte (que non a dei colgado) o artigo sobre o discurso do Papa. Por certo, leo en Internet, ese mundo tan fascinante como atrabiliario, que semella que o anxo en vez de parar o golpe está a empuxar a man para consumar o sacrificio. E outro engade que había unha secta antiga que executaba os primoxénitos seguindo o exemplo de Abraham e que outros cren que si matou ao seu fillo. Cousas curiosas, dende logo.

ARREDOR DUN DISCURSO POLÉMICO
(La Región 18 setembro)
Caricaturas. Na pasada primavera montouse un rebumbio de campionato en todo o mundo islámico a propósito dunhas caricaturas de Mahoma, pouco afortunadas dende logo, publicadas nun xornal danés. Díxose daquela que as caricaturas eran unha campaña planificada, nun ton provocador, polos grupos da extrema dereita danesa. Non se dixo que, aínda así, no noso sistema xurídico e democrático (dende unha perspectiva europea), calquera pode caricaturizar a quen queira sen outro límite que as leis de cada país. Aquel terrible incidente, polas súas consecuencias en toda a contorna islámica, supuxo tamén unha cesión por parte europea dos ideais e valores que definen o noso modelo de vida: neles, a liberdade de expresión ocupa a cerna mesma da propia idea de democracia, tal como a defenderon pensadores e activistas dende tempos xa remotos.
Nova indignación. De novo xorde a indignación entre millóns de musulmáns. Agora o centro desa indignación é o Papa católico, que pronunciou na súa Baviera natal un discurso “incómodo”, cunha cita que relacionaba a Mahoma coa yihad e a difusión da fe mediante a violencia. Por certo, agora non se fala de provocación, a diferenza do sucedido cos caricaturistas daneses. Seica o Papa falou dende unha perspectiva académica e intelectual e ademais non lle gusta xogar no plano político, polo que todo foi un malentendido. Benedicto XVI xa pediu perdón polas súas palabras e espérase que as augas volvan ao seu rego. De momento, xa logrou cabrear ao rei de Marrocos, ao presidente de Irán, a Hezbolá, a varios ministros exipcios, saudíes e xordanos e a algún terrorista islámico que respostou con novas ameazas.
Cara e cruz. O Papa tiña razón no seu alegato por unha fe que non se basee na violencia nin na guerra: ata aí merece todos os aplausos. Quizais debeu engadir, como indicou o teólogo católico disidente alemán Hans Kung, que esa foi tamén a historia de boa parte do cristianismo: non será preciso lembrar as Cruzadas, a Inquisición, a persecución dos herexes, a guerra civil bendicida en España, etc. Por non relembrar algúns textos da Biblia que seguen poñendo os pelos de punta, por moitas metáforas que lle busquemos. Pero houbo outros acentos máis sorprendentes aínda no discurso papal en Baviera: de certo, o Papa centrou as súas críticas no “laicismo” e o “cinismo” das sociedades occidentais por “excluír a Deus”. “A ausencia de Deus na nosa sociedade horroriza a outras relixións”, seica afirmou Benedicto XVI. Dito doutro xeito, que a culpa do odio a Occidente dos non cristiáns é dos ateos, laicos e agnósticos, todos remexidos. Como dixo Quim Monzó, “agora resulta que os mortos polos atentados fascistas islámicos gañámolos a pulso: porque algúns non cremos nun Deus Todopoderoso Creador do Ceo e da Terra”. Magnífico argumento que se lle regala ao integrismo de calquera color relixiosa para xustificar a barbarie: menos mal que os ateos, laicos e agnósticos non se adican a queimar embaixadas nin a proclamar ningunha espantosa Yihad.
www.asuvasnasolaina.blogspot.com

PRESENZA GALEGA DE NIEVES CONDE
(Andoliña sábado 16 setembro)
Faleceu o pasado xoves, con 94 anos, o director de cine José Antonio Nieves Conde, responsable de “Surcos” (1951), unha das obras mestras do noso neorrealismo na posguerra, e de títulos tan populares como “El clavo”, “Balarrasa” ou “Cotolay”, pero que só dirán algo, supoño, ás persoas que xa pasamos dos 40 anos. A carga crítica de “Surcos” (o éxodo dunha familia rural andaluza a Madrid) acabou por cobrarse o cargo do Director de Cinematografía da época. Tamén tivo problemas coa censura con “El inquilino” (1957), como lembraba onte Diego Galán, pois xa no franquismo había problemas de vivenda.
De orixe segoviana, Nieves Conde foi homenaxeado hai anos no Festival de Cine de Ourense e ten unha rúa co seu nome na urbe auriense. Ademais, segundo Miguel A. Fernández, rodou en Galicia dúas das súas obras principais: “Cotolay” (1966), unha superprodución da época, que exalta a figura de San Francisco de Asís, con exteriores rodados en Santiago, pero tamén en Melón, Ribadavia e Astureses; e “Volvoreta” (1976), a penúltima que dirixiu, rodada na Coruña e Madrid e inspirada na xenial novela de Fernández Flórez. Amparo Muñoz (na imaxe), nos seus mellores tempos, foi a Volvoreta de Nieves Conde.

Huntington e a democracia exportada
(Andoliña venres 15 setembro)
O mundo non é hoxe un lugar máis tranquilo que antes do 11-S. Só en Iraq, segundo informes da ONU, morren uns cen civís cada día e eses masacres repítense noutros lugares de Oriente Próximo. En 1996 Samuel P. Huntington publicou o seu libro El choque de civilizaciones y la reconfiguración del orden mundial: todo o mundo se puxo a falar entón de choque de culturas e poboacións e esas teorías lexitimaron dalgún xeito a ofensiva de campañas antiterroristas patrocinada por Bush (despois Huntington sacou o seu libro sobre a inmigración nos Estados Unidos e provocou outro boa lea, pero ese é outro tema).
Esa nova orde mundial anunciada na cabeceira daquel libro presentouse coa peor das caras posibles: terrorismo islámico fronte ao imperialismo norteamericano. Choque de trens tolos, habería que chamarlle. Huntington afirma agora, nunha entrevista distribuída polo The New York Times, que se confirmaron as súas teorías. Alguén moveu os peóns para que iso sucedese así, supoño. Recoñece ademais o politólogo que non se pode exportar a democracia e di que os Estados Unidos deben limitarse a apoiar os movementos democráticos doutras sociedades. Sequera niso ata podemos estar de acordo.
(Imaxe: detalle de "Venus e Cupido", de Lorenzo Lotto).

Por mi grandísima culpa, de Quim Monzó en La Vanguardia (13 set. 2006)
Un artigo excelente de Quim Monzó en La Vanguardia: eu non lle quitaría nin unha coma. Pensei que era oportuno reproducilo aquí en versión íntegra:
Benedicto XVI ha repetido estos días una consigna magnífica para culpar a los descreídos de buena parte de los actuales males del mundo. El subtítulo de la crónica de La Vanguardia,anteayer, lo explicitaba: "El Papa afirma que la ausencia de Dios en nuestra sociedad horroriza a otras religiones". Dice Ratzinger que los no cristianos no odian a Occidente porque sí, sino porque despreciamos a Dios y porque consideramos un derecho de la libertad poder burlarnos de la religión: "Las poblaciones de África y Asia admiran nuestras prestaciones técnicas y nuestra ciencia, pero al tiempo se horrorizan ante un tipo de razón que excluye totalmente a Dios de la visión del hombre".
Por el mismo precio, yo podría decir que me horroriza la presencia de Dios en muchas sociedades. Que me horroriza todo tipo de razón que incluya la presencia de un Ser Superior e Indiscutible. Podría decir que, en cambio, veo la mar de bien que lo que mis vecinos consideran sagrado yo no lo considere en absoluto. Y que, al contrario, lo que para mí es sagrado, a ellos les importe un pimiento.
Ésa es la base de nuestra civilización, gracias a todos los que han luchado para no tener que acatar dogmas de iluminados. Pero a la Iglesia católica ya le va bien que tanta libertad de opinar mengüe un poquito. Cuando, hace ya lustros, unas autoridades islámicas dictaron una fetua contra Salman Rushdie, quedó desconcertada. Al cabo de nada empezó a sentir cierta envidia: "Ellos sí que saben (ni que sea mediante sentencias de muerte) hacer inapelables sus dictados...". Desde entonces, la envidia ha dejado paso a una admiración que a la postre se ha convertido en acicate.
Que, ahora, a todos los que no creemos en historias sagradas nos hagan culpables del odio que los fundamentalistas islámicos sienten hacia Occidente es una pirueta fantástica. ¡Por culpa nuestra - por no ir a misa cada domingo- el mundo de Mahoma nos tiene manía! La pirueta (que ahora nos carguen a nosotros el muerto, con perdón) no debería extrañarnos, viniendo de una fe que aún pregona esa exaltación de la injusticia que es el pecado original. ¿Hereda la gente las culpas - los asesinatos de sus progenitores, pongamos- y paga por ellas? El pecado original (con sus variantes, por ejemplo, el síndrome de la mujer maltratada) es un chollo para los que mandan.
Una vez instalada en el cerebro de los siervos, la idea de que somos culpables de hechos en los que no hemos participado se activa a voluntad, apelando a herencias históricas, afinidades colectivas... (Fíjense en cómo, en política, a la que los catalanes piden lo que creen suyo, finos comentaristas autóctonos los flagelan en seguida con ese max-mix de pecado original y síndrome de la mujer maltratada que los convierte en responsables de todos los garrotazos que reciben). Pues bien, según Benedicto XVI, ahora resulta que los muertos por los atentados fascistas islámicos - del 11-S al 7-J, pasando por el 11-M- nos los hemos ganado a pulso: porque algunos no creemos en un Dios Todopoderoso Creador del Cielo y de la Tierra. Lo diremos con letra de tango: "Fui culpable de que sufrieras tanto, / culpable de tu llanto, / culpable de tu amor. / Mis veinte años no sabían / lo que vale una ilusión / y, cobarde, mi paso traicionero / detrás de otro sendero / un día se alejó". Chimpún.

Do lume ao descrédito político
(Andoliña xoves 14 setembro)
O lume segue a queimar en Galicia: xa non tanto nas fragas e nas leiras como nos créditos políticos. A maioría dos alcaldes galegos, cando menos aqueles que loitaron contra os lumes en agosto, teñen que estar hoxe moi incómodos. O Partido Popular ten dous terzos dos nosos alcaldes e eu estou seguro que non lles gustou nada coñecer esa circular interna que unha política ousada e imprudente mandou circular na Coruña, cunha vergoñenta mensaxe de "dilación" na formación das brigadas antiincendios. Nunca tal se vira: constancia por escrito de que os intereses do partido están por riba das desgrazas que sofre o país.
Con ese impresentable comportamento, dona María Dolores Faraldo non lles fixo ningún favor aos seus alcaldes, xa fumegados polos lumes. A descuberta desta circular –de onde saíu a filtración é outro misterio que debe preocupar a moitos– bota por terra toda a estratexia do PP nos últimos meses e tamén a mobilización convocada por SOS Contra o Lume, co apoio deste partido. Deberían estes rexedores pedirlle agora responsabilidades políticas á causante deste descrédito do seu partido e non desculpar o que non ten xustificación posible nunha democracia: non todo vale para arrasar co adversario.
(Moi oportunamente, a marabilla de E. Munch que uso hoxe para ilustrar chámase "As cinzas", aínda que non sei moi ben o motivo dese título aínda).

Noraboa a Benito Losada e Lourdes: o seu fillo Anxo rematou a carreira
Entramos noutra etapa da nosa vida, sen dúbida. E os fillos fan presenza, con voz propia. Por se o vedes ou falades con el, o amigo Benito Losada, que tantos amigos ten por aí espallados, está hoxe de noraboa e tamén a súa muller Lourdes. O seu fillo Anxo acabou a carreira, unha desas inxenierías técnicas da modernidade (estudada en Vigo) e agora seguirá por Europa adiante, estudando e facendo as súas cousas.
Do libro homenaxe que fillemos en Auria, no 2001, "Vintecinco anos de labor cultural en Ourense", tiro esta caricatura de Siro, que tamén saira no seu día en La Voz. Por certo, revisado este libro, cinco anos despois, menuda xoia de colección fixemos daquela: ademais de fotógrafos, artistas e caricaturistas de primeira liña, aí están textos e obra varia de Manuel María, Manuel Outeiriño, X.C. Caneiro, X.M. Cid Fernández, X.M. Domínguez Prieto, Manolo Figueiras, Xulio F. Senra, Xoán Fonseca, Modesto Fraga, Xosé Lois, Bieito Iglesias, Maribel Longueira, Anselmo López Morais, Eduardo Núñez, "Peixe", Manuel Pérez Rúa, Antonio Piñeiro, os catro irmáns Quesada, Riveiro Coello, Calros Silvar, David Simón, Víctor Vaqueiro, H. Torreiro, Pura e Dora Vázquez, Monxardín, Roberto Verino, Rafa Villar, Xedsús Vázquez e un moi longo etcétera. O dito, unha peza de colección, imprescindible na historia cultural de Ourense.

Cuniculus
Pan por Pan mércores 13 setembro
Un meu avó criou coellos na aldea, que por certo lle morrían con facilidade polas pestes. O neno que eu fun aínda lembra o tacto de veludo dos seus corpos e o seu inquedo correr dun lado para outro naquelas gaiolas cheas de palla. Pero aínda non sabía aquel neno do fondo simbolismo deste animal que os artistas asociaron a Venus pola súa inesgotable fecundidade e á luxuria e á voluptuosidade. Os símbolos son caprichosos. E admiten reviravoltas completas: por exemplo, nalgunhas pinturas relixiosas un coello branco aos pés da Virxe simboliza a castidade e a vitoria sobre as paixóns. Nos bestiarios medievais relacionouse a capacidade de escapar dos coellos e lebres co home que foxe das tentacións do demo. Ao carón de San Xerónimo no deserto representaban as paixóns e tentacións que sufría o santo. Pobres coelliños: eles ignorantes de todo isto!
(Imaxe: a lebre de Durero, que non hai moito estivo en exhibición en España, despois de cumprir requisitos de seguridade moi estrictos).

A volta de ‘O berro’ e ‘Madonna’
Andoliña mércores 13 setembro
Foi unha das mellores novas do verán: a recuperación dos dous cadros roubados de Edvard Munch, ‘O berro’ e ‘Madonna’, só cunha pequena engurra no primeiro caso, máis deteriorado o segundo, dúas obras fundamentais no cano da nosa arte contemporánea. O noruegués Munch (1863-1944), formado no simbolismo e un dos fundadores do expresionismo, pertenceu a unha xeración excepcional nos finais do XIX europeo: a mesma de Gustav Klimt, Arnold Böcklin, Odilon Redon, Gustave Moreau, Puvis de Chavannes, Fernand Khnopff ou James Ensor. Entre o paganismo e o misticismo, entre o satanismo e os salóns rosacruces, entre o esoterismo e a melancolía, estes pintoress pariron algunhas das imaxes máis ousadas que nunca soñou un artista.
‘O berro’ é unha icona do noso tempo porque preludia a anguria e o horror que definiron o propio século XX. "A arte dálle sentido á miña vida", dicía Munch e quizais el non sabía que cos pinceis avanzaba o horizonte espiritual dos pensadores existencialistas. Na súa obra están Nietzsche e Freud, os grandes románticos e a pegada da sensualidade de Rosetti e os prerrafaelitas, o psiquismo interno do noso mundo e a expresión sutil de misterios que aínda hoxe descoñecemos.

Retrato dun desgraciado (artigo de Afonso Monxardín, hoxe, en Galicia Hoxe)
Ao ver como lanzaba patadas contra o cristal mentres entolecido insultaba e ameazaba o xuíz ao que tiña que darlle conta dun dos seus crimes menores -insultos a outro xuíz-, non pensei nel como o terrorista que é, senón como un pobre desgraciado a quen alguén, máis listo ca el, enganou.
Aquelas patadas, sen sabelo, querían ir dirixidas a quen lle falou dunha patria por liberar que era máis importante que a súa vida e que todo, porque estaba por riba das persoas e merecía todos os sacrificios... Esa pel que dicía desexar arrincar coas súas mans do corpo con aparencia de xuíz, era, sen sabelo, a dese alguén, -amigo, familiar, leigo ou crego, ou todos xuntos-, que lle recordaron, continuamente, desde que era rapaz, datas de ofensas do pasado. De cando o estado moderno e liberal lles sacou os foros da mítica arcadia euskalduna, de cando Franco entrou a sangue e fogo en Euskadi, -como se a pobre España estivera detrás-, mentres lle ocultaron os titubeos do nacionalismo e a entrada en Bilbao dos requetés navarros cantando, en vasco, cancións relixiosas e integristas. E tamén lle contaron xestas épicas de vidas exemplares: a oposición ao réxime, inmolados ao bonzo, o xuízo de Burgos, a voadura do coche de Carrero...
Continúa o artigo...

Superpiñeiro (Pan por Pan martes 12 setembro)
Hai uns anos un coñecido escritor galego recomendáballe aos políticos e intelectuais galegos que viran máis o programa “Luar”. Algúns entendérono como unha “boutade”: os mesmos que din sempre Telegaita (non din, en cambio, telePantoja para outros contextos) e que os mesmos se toman a broma a personaxes mediáticos como Gayoso ou Xosé Manuel Piñeiro. A Piñeiro coñézoo dende neno e, aínda que non teñamos agora moito contacto, sígolle a pista. Estes días escoitei o seu programa matinal en Punto Radio e segue tendo ese carisma e ese xeito de conectar coas xentes que xa naceu con el. É un showman per se e ademais un bo rapaz, coas ideas moi claras sobre moitas cousas. Dende a atalaia do seu contacto diario cos seus fans, que o adoran, coñece moi ben este país. Quizais mellor que algúns que asinan ensaios inintelixibles...

Comportamento impresentable
Por Chuza entérome da nova que está a difundir a SER da Coruña sobre as estratexias do PP galego antes da crise dos incendios. Un comportamento impresentable, indigno dun partido democrático, que cambia totalmente a perspectiva desta crise. Contra quen ou contra qué se van manifestar o día 17? Velaí:
Novedades sobre los incendios forestales que les cuenta la SER
Marcos Sanluis11 Sep 2006 1:58 pm
Novedades sobre los incendios forestales que les cuenta la SER. La dirección provincial del PP estableció antes de la oleada de fuegos una estrategia para dilatar la firma de convenios con la Xunta para la contratación de las brigadas encargadas de la extinción de los fuegos. En un documento al que ha tenido acceso la SER, fechado el 22 de junio de este año, la dirección del PP reconoce que los convenios que propone la Consellería de Medio Rural no son sustancialmente diferentes a los de la Xunta anterior, pero aconseja una estrategia basada en la dilación, no en la negativa a firmarlos. Señala que no hay razones para no aceptar el convenio. Se trata, dice textualmente la circular del PP, de transmitir a la opinión pública que los ayuntamientos gobernados por el Partido Popular están dispuestos a colaborar en la lucha contra los incendios forestales, pero que la lentitud de la Xunta y las variaciones introducidas en los convenios alargan los procedimientos y provocan retrasos de más de dos meses en el funcionamiento de las cuadrillas. En un apartado que denomina Proposta de actuación, el documento detalla hasta cuatro recomendaciones para retrasar por vía administrativa la creación de las brigadas.

O alcalde de Ourense anuncia a súa retirada no próximo xaneiro

En conversa con varios xornalistas ourensáns, o alcalde da cidade, Manuel Cabezas, no goberno durante 12 anos, anunciou a súa retirada no próximo mes de xaneiro.
Sen dúbida, era unha decisión esperada despois dos sucesos dos últimos tempos. Á marxe do que se opine do seu mandato, o seu ciclo político estaba esgotado. Para o PP queda todo, pois, nas mans de "Poli Nóvoa", o futuro candidato e alcalde por poucos meses, que, contra o que cren algúns, non é mal candidato. Hai un tempo dábase por segura a perda desta alcaldía polo PP: hoxe eu xa non o teño tan claro. Que pensan vostedes?

Lamas Carvajal
O poeta e amigo Salvador García Bodaño escribe hoxe en El Correo Gallego sobre Lamas Carvajal e ademais cítanos (a Monxardín e a min mesmo) polos artigos publicados nestes días arredor do vello poeta cego. (Por certo, na web do xornal hai tamén un post estúpido dun tal Eduardito que nin sequera merece ser respostado. Ah!, salvando todas as distancias, Antonio Machado tamén foi profesor de Instituto. E Otero, e Casares, e Ferrín...).

ESTOU FARTO...
(Pan por Pan, La Región, domingo 10 setembro)
Estou farto dos badocos que ocupan as estradas da cidade conducindo os seus quads no medio dun barullo infernal.
Estou farto dos aprendices de psicópatas que perseguen ao máis débil, como eses menores de Burgos xogando á lapidación dunha compañeira.
Estou farto de energúmenos como o etarra Iñaqui Bilbao que coa súa chulería e linguaxe procaz non fan máis que lembrarnos o peor no que pode derivar un ser humano.
Estou farto dalgúns xornais de Madrid que cada día inventan unha falsa guerra lingüistica.
Estou farto do trato de favor que os programas do corazón dan a personaxes como Farruquito que pode bailar moi ben e ser moi guapo, pero como persoa non dá a talla.
Estou farto de que as industrias contaminantes sigan a usar como vertedoiros os nosos ríos (aínda que a Xunta reaccionou con eficacia neste caso, menos mal).

(Gustaríame saber tamén, amigos/as, dos vosos "Estou farto...". Por que non posteades 4-5 cada un?. Imaxe de Vladimir Clavijo, fotógrafo moscovita).

Jimmy Massey na guerra de Iraq
Andoliña 8 setembro
Jimmy Massey é un mozo de 34 anos, nacido en Carolina do Norte, que estivo doce anos nos marines do seu país. Agora fundou a organización Veteranos de Iraq contra a Guerra e escribiu un libro titulado Cowboys del Infierno (Edicións Apóstrofe). No mesmo narra a súa experiencia desta guerra desde unha perspectiva máis que crítica: estivo en Basora protexendo os xacementos de petróleo. El mesmo foi recrutador de marines e conta como o seu exército demonizaba o pobo iraquí convertendo cada cidadán nun terrorista en potencia, para logo xustificar todo tipo de abusos contra os civís: "Os iraquís eran presentados como seres desprezables, deixas de ter remorsos por matar esta xente, as mulleres e os nenos, e ademais tes carta branca para facelo", di Massey nunha entrevista publicada en La Vanguardia.
Os marines tiñan orde de disparar contra os coches se non paraban facéndolle un sinal co puño en aire, que significa para os iraquís solidariedade. A segunda advertencia era disparar ao aire. Os iraquís, que fan este xesto nas súas cerimonias, pensaban que eran saudados como amigos. Logo eran metrallados. O libro non se puido publicar nos Estados Unidos e Massey está ameazado de morte.
(Imaxe: Cabalos árabes nas cortes, de Delacroix. O pintor francés foi un dos máis interesados en ofrecer unha mirada, exótica e romántica á vez, do mundo árabe e das culturas do norte de África).

Andoliña venres 8 setembro
Chámanlle virtudes militares
Emitiron por TV Cold Mountain, a película de Anthony Minghella. Non a vin na súa estrea (2003) e aproveitei a ocasión: sorprendeume a crueza dalgunhas imaxes e a violencia explícita ou implícita deste melodrama sobre a guerra de Secesión norteamericana que é, de certo, un digno alegato antibélico: todas as guerras aseméllanse entre si por riba das fronteiras do tempo e do espazo.
Nos inicios da cinta vese un soldado mozo agonizando, levado nunhas angarellas entre borbollóns de sangue. Pregúntalle ao seu compañeiro: morrerei? Este, sabendo a fin próxima, dille: "Os teus pais estarán moi orgullosos de ti". Pensei entón nos atentados suicidas de integristas islámicos en Oriente Medio e no orgullo que si representa para moitas das súas familias inmolarse na yihad. Ou nos premios que os pais reciben deses movementos polo sacrificio do seu fillo.
Non cambiaron tanto os tempos, é certo. E hoxe case ninguén sabe por que se mataban os do sur e os do norte naquelas terras conquistadas aos indios hai máis de cen anos. Confeso a miña incapacidade para entender o que chaman virtudes militares: tivéronme retido para iso un ano longo en Andalucía e nin así logrei entendelo.
(Na imaxe, a miña musa -miña en persoa e creo que tamén dos lectores deste blog- Nicole Kidman na película citada).

Páxina catro dun documento
Andoliña sete setembro
O 23 de xullo do 2005 Emilio Pérez Touriño e Anxo Quintana asinaban en Compostela un documento titulado Acordo sobre Bases Programáticas para a acción de Goberno que sintetizaba, en 26 páxinas, as liñas estratéxicas do goberno de coalición PSdeG-BNG. Na cuarta páxina había un interesante apartado baixo o epígrafe "Parlamento máis achegado á cidadanía" que insistía en reafirmar o papel do Parlamento como centro da vida democrática do país. Como lembraba onte en EL CORREO GALLEGO o comentarista Luís Pérez, figuraba nese mesmo parágrafo unha expresa indicación de "facilitar a constitución e o funcionamento das comisións de investigación" na cámara galega, algo que aplaudiría sen reparos calquera demócrata.
Por iso sorprende que o Goberno se negue agora a facilitar esa comisión de investigación e opte por unha fórmula menor, á vista da gravidade que todo o mundo, sen excepcións, confire á crise dos incendios. Se hai tantas cousas que saber aínda, incluída unha posible trama política, que se investigue a fondo. Do contrario vai ter razón o Josep Pla que escribía en 1931: "Nada hai que cambie máis a un home que o exercicio da responsabilidade e a proximidade do poder".
(Imaxe: fotografía de Alberto García Alix).

Xaque mate en Auria
Andoliña 6 setembro
Mal ano está a resultar este 2006 para o nacionalismo en Ourense, que perdeu algúns nomes relevantes da súa historia recente: hai tres meses falecía Fernando Pérez López, un dos impulsores da Aula Castelao de Filosofía, que aquí lembramos como o Fernando de Sarria: fora profesor en Ourense e un dos responsables aurienses da UTEG e a AN-PG nos 70. Estivo entre os fundadores da desaparecida Asemblea Nacional-Popular Galega (AN-PG) e foi peza clave naqueles anos multifuncionais: un día había que montar un sindicato e outro formar a estudantes nacionalistas, así eran as cousas daquela.

Agora, este agosto caloroso levou tamén a Xosé Henrique Rodríguez Peña, con presenza no galeguismo político dende os inicios da democracia e unha das figuras políticas que máis loitou por abrir o nacionalismo do Bloque á sociedade, dende o seu liderado no PNG. A entrada de Peña no BNG, logo de ser conselleiro da Xunta tripartita, foi un fito na andaina frontista. Era tamén un home moi querido na cidade e no mundo cultural e un gran xogador de xadrez (compartiu moitas partidas co meu irmán Óscar). Tristemente, a vida semella ser máis traidora que os taboleiros do Ateneo: sempre remata en xaque mate.

ANDOLIÑA martes 5 setembro
Os grandes problemas pendentes
Recibiu o pintor Virxilio o moi merecido premio Casa dos Poetas que a Fundación Curros Enríquez lle outorgou o domingo pasado en Celanova. Alí estiven, entre outras cousas para gozar da compaña dos amigos e do espírito de agradable conversa que impregna estas xuntanzas. No xantar, na miña mesa, houbo un acalorado faladoi-ro sobre os grandes problemas do país e do mundo. Abrino eu, case sen querer, ao afirmar que eu non quero que nas escolas galegas e españolas haxa mestres integristas dando clases de relixión islámica, pagados polo Estado. Foi como abrir a caixa dos tronos.
Alí había xentes da cultura, da Universidade e da medicina, outras con experiencia no mundo da empresa. Persoas cuns valores comúns compartidos, pero incapaces de impoñer certezas absolutas. Nese estado estamos hoxe case todos. Quero dicir que moi logo constatamos que ninguén ten a variña dos milagres para solucionar os grandes problemas: por exemplo, a integración en Europa de millóns de inmigrantes doutra relixión e cultura. Ou a crise demográfica, catastrófica, do noso país. Ou mesmo, se me apuran, os incendios forestais que asolan o noso país como un andazo fatal.
(Foto: cadro de Joan Miró no Museo de Arte Contemporánea de Mallorca)

Centenario da morte de Lamas Carvajal
Os xornais Galicia Hoxe e La Región adican páxinas e artigos a esta conmemoración, de Afonso V. Monxardín e meus, ademais de textos do propio Lamas. Trasncribo aquí o meu)
Celébrase hoxe o centenario da morte do poeta Valentín Lamas Carvajal, falecido o 4 de setembro de 1906 en Ourense. Entre os amantes do feito literario, a obra de Lamas segue moi viva: aínda recentemente se publicou a súa poesía galega completa, preparada pola profesora Pilar García Negro (Ed.do Castro), e o volume Gallegada e outras prosas editado polo Centro Ramón Piñeiro e da man de Rafal Adán Rodríguez. Menor atención ten Lamas no curriculum escolar e quizais no público non especialista, situación que moitos autores cremos que é inxusta porque se trata en realidade do cuarto pé do Rexurdimento, á par de Rosalía, Curros e Pondal, e, sen dúbida, a súa obra como prosista e xornalista (fundador do xornalismo en galego con O Tío Marcos d’ a Portela) é inmensa e de gran calidade.
Lamas foi, ademais de poeta e narrador, xornalista de oficio toda a súa vida e esa foi a súa gran plataforma para actuar sobre a cultura galega do seu tempo: os xornais El Heraldo Gallego e El Eco de Orense foron as dúas voces públicas das que se serviu para facerse presente no mundo cultural, a cotío padecendo polémicas e afrontas de boa parte do status cultural daquela hora, como ben historiou José Fernández Gallego (velaí as súas polémicas con Murguía, Curros, Pérez Placver ou García Ferreiro, entre outras).
Por outra banda, Lamas, que será relembrado en datas próximas polo Centro de Cultura Popular Xoaquín Lourenzo en Ourense, foi o autor dunha das obras máis lidas da historia das nosas letras: o Catecismo do labrego, por primeira vez na prensa, en 1888, no seu semanario O Tío Marcos d´a Portela, creador dun novo xénero de xornalismo galego. Despois editouno en volume independente en 1899, na imprenta de El Eco de Orense, co título de Catecismo da Doutrina Labrega. Composto polo R.P.M. Fr. Marcos da Portela, doutor en Tioloxía campestre, mantendo este heterónimo do poeta como asinante en todas as edicións feitas en vida do mesmo.
Sería un dos libros máis editados, lidos, escoitados e recitados da nosa historia cultural, que mesmo deu pé a imitacións posteriores noutras linguas (por exemplo, en bable, nunha edición secuestrada polas autoridades). As razóns do seu inmenso éxito popular son contundnetes: en primeiro lugar, Lamas soubo retratar, con fidelidade, humorismo e ironía, un mundo campesiño galego, sometido a unha realidade semifeudal (foros, trabucos, usura, emigración, etc.), e poñerlles rostro, por primeira vez, ós enemigos dos labregos (o caciquismo e o poder político). Esas foron tamén as armas que ergueron anos despois un poderoso movemento agrario antiforal que ten a Lamas como precedente inmediato. E fíxoo tamén cos mellores medios: a utilización dun estilo paródico do Catecismo do Padre Astete, creando unha sonoridade recoñecida ós oídos dos labregos, e a recuperación dunha lingua popular, en rexistro dialectal ourensán.
O Catecismo devólvelle a voz ó pobo, como fixera Rosalía en Cantares Gallegos e comparte tamén unha común mirada dignificadora do noso mundo campesiño co Álbum Nós de Castelao e cos grandes narradores do século XX: por iso o pobo se recoñeceu neste espello.

Noraboa á poeta Yolanda López
Benvida tamén e sobre todo noraboa á poeta e amiga Yolanda López (e seguidora fiel desta bitácora), que gañou recentemente o primeiro premio Antón Tovar, instituído polo concello de Rairiz de Veiga (acabo de enterarme agora mesmo). A nova completa, que nos enche de ledcia, no Galicia Hoxe do 10 de agosto.

Cen anos de historia cultural
1933: Esplendor dos poetas
02.09.2006 (Galicia Hoxe)
Se o ano 1932 foi o gran ano das revistas culturais (nacían Cristal, Yunque, Resol), o de 1933 foi sen dúbida excepcional na produción lírica. Novos poetas, todos moi mozos, dábanse a coñecer nesas datas con libros fundamentais na historia da nosa literatura, moitos deles enmarcados no movemento das vangardas galegas. Por exemplo, Álvaro Cunqueiro, que no mesmo ano daba a coñecer os Poemas de sí e non e máis Cantiga nova que se chama riveira, este na estética neotrobadoresca. Ao mesmo tempo publicaba os seus primeiros poemas na revista Nós e noutras culturais como Resol. Torrente Ballester contaba que o de Mondoñedo escribiu Cantiga nova... nunha taberna de Compostela, retirado do grupo de amigos, en tres ou catro horas: tal era a súa xenialidade. Tamén son de 1933 os poemarios Corazón ao vento, de Aquilino Iglesia Alvariño; Codeseira, de Xesús Crecente Vega; Nao senlleira, de Fermín Bouza Brey e Fírgoas, de Manuel Luís Acuña, o único libro editado en vida deste autor, reivindicado nos últimos anos como unha peza imprescindible da poesía do tempo das vangardas. A esta floración esplendorosa aínda hai que engadir a aparición da revista poética Papel de Color, en Mondoñedo e da man de Álvaro Cunqueiro, e de poemarios como Con prisma azul, do militante ourensán das mocidades galeguistas Xosé Luís Parente; e O poema da Cruña, de Xosé Rubinos (Ed. Nós).Tamén se publican en 1933 obras como o Vocabulario castellano-gallego das Irmandades da Fala; El negrero, de Lino Novás; Ribadeo antigo, de Francisco Lanza; o fundamental Ensayo histórico sobre la cultura gallega (Ed. Nós), de Otero Pedrayo; Los hermanos Eans Mariño, poetas gallegos del siglo XIII, de Armando Cotarelo Valledor; o ensaio A prol do Estatuto, de Manuel Banet Fontenla, candidato do Partido Galeguista nas eleccións a deputados dese ano; Breviario de autonomía, de Ramón Villar Ponte, folleto divulgativo da posición oficial do PG ao respecto; Indice cultural e artístico do Renacemento galego, de Fernández del Riego; Regionalismo, nacionalismo y separatismo, de Xoán Xesús González, ou o breve ensaio de Vicente Risco na revista Nós, “Nós, os inadaptados” e o colectivo Terra de Melide, das xeiras do Seminario de Estudos Galegos. Pola súa banda, Castelao deseña, con Bartolozzi e Lazano, os decorados das Divinas Palabras, de Valle-Inclán. Como se pode observar abundan as obras de propaganda galeguista, pois 1933 foi un ano de intensa propaganda do Comité Central pola Autonomía Galega (logo a derrota das esquerdas e os galeguistas nas eleccións de novembro de 1933 atrasou o plebiscito do Estatuto ata xuño de 1936). Alexandre Bóveda falaba en múltiples foros, como na Cámara Patronal de Vigo, a favor do Estatuto. O PG intensificaba os seus labores políticos, creando grupos de mozos (a Federación de Mocidades Galeguistas, con sección propia en A Nosa Terra) e de mulleres. Plácido Castro asistía, en nome do Partido Galeguista, ao IX Congreso das Nacionalidades Europeas en Berna, o que significaba case o recoñecemento internacional da nación galega. Nacían tamén novos grupos galeguistas como a Vangarda Nazonalista Galega, de Álvaro das Casas, que mesmo se definía como arredista (separatista) e publicaba o seu voceiro Máis: ao seu promotor e fundador, que deixara o PG un ano antes cun chamado ao radicalismo, dedícalle un duro alegato Alexandre Bóveda en A Nosa Terra: entre outras cousas Bóveda pregúntase qué tipo de arredismo se pode facer publicando o seu voceiro oficial na lingua asimilista, en castelán.
Universidade Galega
Tamén foi en 1933 cando se aprobou o Manifesto en pro da Galeguización da Universidade, tras a conferencia de Álvaro das Casas Verbas aos mozos galegos, dita no paraninfo o 9 de marzo. A algún dos seus asinantes, como ao propio Xoaquín Lorenzo Fernández, aquel manifesto, moi cedo atacado polos sectores conservadores da universidade, tróuxolles moitos problemas. Este manifesto fora redactado por Carballo Calero e impulsado polos mozos da FUE en Compostela no curso 1932-1933 (véxanse as cartas de Carballo Calero a Del Riego, publicadas recentemente por Galaxia, p.36). Na cidade herculina comeza a emitir Radio Coruña (23 de xuño) e o Seminario de Estudos Galegos aproba a súa normativa, divulgada no folleto Algunhas normas pra a unificazón do idioma galego. Castelao e Bóveda son elixidos membros numerarios da Academia Nacional de Belas Artes de Lisboa. Nacen novos xornais como o semanario de esquerdas Claridad; La Razón, en Lalín, ou Raza Celta en Montevideo. Nesta cidade uruguaia nace o Comité Autonomista Gallego, a iniciativa de Constantino Sánchez Mosquera. Na Coruña créase unha Agrupación Femenina Republicana. Nas comarcas ourensás da Limia e Valdeorras, rematan as Misións Pedagóxicas, nas que participaron Otero Espasandín, Cándido Fernández Mazas e Ramón Gaya; tamén Rafael Dieste e a súa dona Carme Muñoz estiveron vencellados a este movemento. En 1933 rodáronse dúas películas de ficción en Galicia: o melodrama Odio, de Richard Harlan, en terras de Betanzos, Oza dos Ríos, Combarro e Cambados, e Alalá (Los nietos de los celtas), de Adolph Trotz,en exteriores de Pontevedra, Vigo e Rianxo. Baseada na novela do mesmo nome de Rafael López de Haro, conta a historia dun emigrado que volve á busca das súas orixes. Na liña da defensa do Estatuto de Autonomía, Ramón Barreiro roda a película Por unha Galicia nova, que se estrea o 4 de marzo no Coliseum de Pontevedra.
Morre Hildegart
No ano 1933 nace en Vigo o pintor Xulio Maside e na cidade de Lugo o escultor Francisco Otero Besteiro. Tamén o pintor Jorge Castillo, natural de Pontevedra, é da mesma quinta. E, sen saír do campo das artes, nas mesmas datas morría en Brasil o pintor e gravador Modesto Brocos Gómez, un nome a cabalo entre o realismo e o impresionismo, clave na nosa historia artística.En Compostela pola súa banda vía as primeiras luces do día o futuro arquitecto Rafael Baltar Tojo e na mesma cidade nacía o produtor de cine Jaime Fernández Cid. En Rábade, en terras luguesas, facíao o guionista e director de cine Horacio Valcárcel e na Coruña o actor Héctor Quiroga. Na Coruña nacía Carlos Díaz, “O Xestal”, un home relevante na historia do humor galego da posguerra, identificado coas causas progresistas e nacionalistas na última andaina da súa vida. No Carballiño facíao Bautista Álvarez, que co tempo pertencería en Madrid ao grupo Brais Pinto e sería un dos nomes históricos da Unión do Pobo Galego (UPG) dende os seus inicios. En Bos Aires nacía a poeta Elsa Fernández, filla de emigrantes ourensáns, e en Santiago, o crego e sociólogo Juan José Cebrián Franco. En Folgoso, Cerdedo, vía o mundo o futuro cóengo da Real Colexiata da Coruña e profesor da Escola de Maxisterio, ademais de escritor galeguista, Manuel Espiña Gamallo. No capítulo das despedidas, hai que subliñar os nomes do escritor coruñés Manuel Amor Meilán, falecido en Lugo, e autor en galego de obras poéticas, narrativas e teatrais como Treboadas; Romances; El último hidalgo ou Men Rodríguez Tenorio. Tamén falecía en 1933, en Compostela e na súa plena madureza intelectual, o médico Roberto Nóvoa Santos, intelectual republicano e humanista, e falecía traxicamente en Madrid Hildegart, filla da ferrolá Aurora R. Carballeira, destacada socialista pese á súa mocidade, que co tempo sería protagonista de varias novelas e películas biográficas.

andoliña 2 setembro
Causas, responsables, futuro

As causas dos grandes lumes do mes de agosto son estruturais: voces moito máis autorizadas, técnicos forestais e grupos ecoloxistas entre outros, xa o manifestaron na prensa e no blogomillo. Necesitamos outra ordenación territorial, outra política forestal e outra cultura do monte, outras formas de responsabilidade sobre as terras abandonadas, outras formas de prevención e outros xeitos de investigación e de persecución dos pirómanos, sexan eles quen sexan.
A crise incendiaria revelou, na súa faciana máis positiva, que o Goberno reaccionou axeitadamente no plano informativo (houbo máis información oficial que nunca) e na xestión da solidariedade amosada polo Estado e por outras comunidades: Galicia non podería afrontar soa esta crise, dixo Pérez Touriño. Na parte negativa cabe sinalar a imprevisión da crise nas súas dimensións reais, que nalgún momento pareceu desbordar o Goberno, e os erros de coordinación dos medios de extinción. O presidente da Xunta anunciaba onte mesmo o cambio do modelo actual de loita contra os incendios, que definiu como “xa esgotado”. Un Goberno progresista pode afianzarse dende a autocrítica; de certo, ese é o acento que hoxe queremos escoitar os cidadáns.
(Foto do Museo Juan Barjola, Xixón)

VIAXANDO CON PURA VÁZQUEZ

Con amplos de saudade hei de evadirme
polos labres, con zume de cantigas.

Pura Vázquez (“Maturidade”)


Un dos montes máis orientais da cordilleira dos Cárpatos e ó que lle chaman Halych. Desde o seu cume divísanse largacías extensións do que foi Galicja, país independente en tempos, primeiro medievais, e logo canda o imperio austrohúngaro. O topónimo polaco de “Galicja” (“Galitzia”, en alemán) veu darlle nome á devandita montaña. Hoxe a antiga Galicja repártese entre terras de Polonia, Eslovaquia e Ucraína. Desde o vértice do Halych, que case fai fronteira tripla (de xeito semellante á nosa Pena Tre-vinca), albíscase nos días claros a gran cidade de Lwov, noutrora capital da Galicja -antes de Cracovia- e máis cara ó sur adivíñase Ternópol, afastado lugar desde o que un día veu a Ourense Halyna Kizlyk, máis coñecida –transcrición do cirílico- como “Gala”, muller que coidou da nosa poetisa Pura Vázquez, recentemente falecida. Gala, que foi alí directora dun colexio, veu buscar a vida ó occidente rico europeo, deixando atrás a súa terra, nai, irmans, o seu home, dúas fillas e trouxo consigo a saudade de todo emigrante.

Coincidencias da vida. Gala mudou Galicja por Galicia. Deixou aquelas terras que tan ben coñecera e cantara a escritora galega Sofía Casanova, casada co filósofo polaco Wicenty Lutowslaski, para agarimarlle os derradeiros anos á outra grande das nosas Letras. Gala puxo traballo e corazón, arrimou o ombreiro, coma unha familiar máis, ao grande labor desenvolvido por Antonio e Maria Teresa, Abelardo e Conchita, sobriños queridísimos de Pura, fillos de Dora, a súa inseparable irmá, que denodadamente estiveron ó seu carón sempre, sobre todo nestes últimos e difíciles tempos, nun labor tan calado coma exemplar, silandeiro, ata os intres finais da súa produtiva e dilatada vida. Da que por sorte puiden aprender moito.

Pura era a “tía-do-meu-tío Antonio”. Algo me tocou, familiarmente falando. Desde cativo convivín momentos inesquecibles con ela e con toda a súa familia. Especialmente lembro aquela tardiña de verán na solaina do Pazo de Trasalba onde me deran merenda con roscón da casa e Cola-Cao, mentres escoitaba conversar as dúas irmáns escritoras co seu gran mestre don Ramón, acompañados de dona Fita. Sería a primeira vez que vía a figura colosal do Patriarca, con acenos de fidalgo e afervoada oratoria, aprezada anos despois nunha memorable conferencia no salón de columnas do Instituto. Pura e Dora enviáronme sempre as súas obras, con cariñosas dedicatorias, presentes nesa proximidade literaria e familiar. Oriolos neneiros, Maturidade, Ronseles, Edras do Vento, Orballa en tempo lento, Se digo Ourense, etc..., todo un universo, un mundo desde a nosa Auria eterna… Outra imaxe infantil vénme desde o Salto do Can, polo tempo das vendimas, onde tiñan casal, horta e algúns bancais de terra que ollaban cara ó sueste ourensán e producían aquelas uvas tintas que pisabamos con algarabía rebulideira. Ou cando apañabamos arandos por Teimende, nos montes de Parada de Sil, cara ás penedías do Canón, onde Dora tivera escola rural. Máis tarde chegaron tempos de viaxes e travesías e, de vez, encontros con elas en Cebreiros e Ourense conversando de comúns denominadores: Venezuela e a emigración (aquela crónica viaxeira “Os Aldán foron a América”), os galegos no cabo do mundo, os mosteiros célticos de Irlanda, as teimas de Compostela, os escritores portugueses, os xornais, a televisión galega, os amigos comúns, a familia…

Con ela marchou algo de nós. Despedímola con tódalas honras, vestida coa bandeira azul e branca, camiñando cara ó Alén, recitando os seus versos, quizais ecoando aínda as súas Aleluias de amor a Galicia, para que endexamais se perda o seu patriótico son coma chegado da noite estrelecida:

¡Ai, o celta berro baril e triunfante,
Que agrúa nos montes, forte e arelante!

¡Ai, vieiros floridos do nativo chan
curutos de toxos, soar de Breogán!

¡Ai, o esgrevio canto, ronsel de harmonía,
corazón galego, alma de Rosalía!


Vai con Deus. Descansa en paz, querida Pura.


Luís Menéndez Villalva.
Compostela 2/8/06.

(Nos primeiros días de agosto, o amigo Luís Menéndez Villalva publicou este artigo nas páxinas de opinión de La Región. Reproducímolo aquí co seu permiso).