CEN ANOS DE HISTORIA CULTURAL

1979: tempo de despedidas

O artigo completo

Foi o ano 1979 tempo de despedidas, porque nesas datas marcharon tres das grandes voces das nosas letras contemporáneas: falo do poeta Luís Seoane (nacido en Buenos Aires en 1910 e falecido na Coruña), do novelista Eduardo Blanco Amor (nacido en Ourense en 1897 e falecido en Vigo) e do poeta Celso Emilio Ferreiro (nacido en Celanova en 1912 e falecido en Vigo). Para min cando menos iso significou a apertura dun tempo novo: íanse nomes que marcaban toda a literatura de posguerra, en Galicia e en América, e que mesmo proviñan de xeracións anteriores á guerra civil. Tras a morte nos anos anteriores de Otero Pedrayo, Sebastián Martínez-Risco, Ferro Couselo e Lorenzo Varela, era evidente que se pechaba un tempo e era de agardar que nacese outro, con novas voces e esperanzas renovadas.
Con todo houbo grandes libros nese ano. Entre eles, a última entrega narrativa en galego de Cunqueiro, Os outros feirantes (Galaxia) e unha peza deliciosa de Carlos Casares, Os escuros soños de Clío, onde o ourensán forzaba os territorios da fantasía e da imaxinación, no ronsel de Borges e Cunqueiro. Valentín Paz Andrade ofrecíanos un dos seus mellores poemarios, Cen chaves de sombra; Celso Emilio Ferreiro, a súa derradeira obra, O libro dos homenaxes, e Antonio Alonso Ríos, un dos nomes do exilio galego, deitaba en clave literaria a súa propia experiencia como fuxido na guerra civil na novela O siñor Afranio. Ou como me rispei das gadoupas da morte. Alexandre Cribeiro, vinculado ás Festas Minervais e ó Brais Pinto, publicaba o seu poemario Indo pra máis perto, que incluía os versos de Doente na espranza premiados no Centro Galego de Buenos Aires. E xurdían voces novas comoVíctor Freixanes que gañaba o premio Modesto R. Figueiredo, do Patronato Pedrón de Ouro dese ano co relato A caza das cascudas. Publicábanse xa relatos premiados antes no mesmo certame como Número de patente... de Xan Guisán Seixas; A figueira, de Xosé M. Martínez Oca ou Querido Brais de Ánxel A. Rey Ballesteros. Galaxia publicaba ademais os Contos pra nenos premiados por O Facho e saían á luz tamén poetas como Vítor Vaqueiro, con Lideiras antre a paisaxe, e Claudio Rodríguez Fer, con Poemas de amor sen morte, autores todos eles nacidos na década dos 50. Tamén son desta hora os volumes poéticos Facer Pulgarcitos Tres, de Alberto Avendaño; Galletas Kokoschka Non, de Manuel M. Romón e As ladillas do travesti, de Antón Reixa, en edicións de Rompente o grupo poético que os agrupaba a todos eles. A preocupación pola lingua e a historia de Galicia seguía presente e a iso responden traballos como Galego cero, de Xosé Mª Álvarez Cáccamo; a segunda edición do Vocabulario castellano-gallego de Francisco Fernández del Riego; as Papeletas para un diccionario galego, do Padre Sobreira; Murguía. O Patriarca, de Antón Fraguas; a edición en francés de La Galice, de Abel Bouhier, e a primeira Historia de Galicia, editada polo Frente Cultural da AN-PG, con textos de Barreiro Fernández, Anselmo López Carreira, Francisco Carballo e Felipe Senén: como é sabido o volume foi secuestrado por unha alusión ó "asasinato pola policía española" do dirixente da UPG Xosé R. Reboiras. Tamén en 1979 apareceu o primeiro estudo monográfico sobre O teatro galego, de Manuel Lourenzo e Francisco Pillado; o precioso volume colectivo sobre o pìntor Maside; Libros e autores galegos: dos trobadores a Valle Inclán (F. Barrié de la Maza), de Ricardo Carballo Calero, e o discurso de ingreso de Xenaro Mariñas del Valle na Real Academia Galega, Importancia do público na revelación teatral. O Día das Letras Galegas, dedicado a Manuel Antonio, permitiu a saída de traballos sobre o rianxeiro de Xosé Ramón Pena e do grupo Rompente, entre outros.

Hazañas Bélicas.

Pan por Pan domingo 30 set.

Lembran vostedes “Hazañas Bélicas”? A historieta saíu á rúa dez anos antes de nacer eu, pero era das de maior éxito nos días da miña infancia. En “Los comics del franquismo” Salvador Vázquez de Parga sinala que era un de tantos tebeos fieis á liña oficial do réxime: racismo, belicismo e anticomunismo radical. Os xaponeses eran presentados como “simios amarillos” e “sabandijas color de plátano”: o guionista debía ser un bo colorista. Os malos eran sempre os comunistas rusos e os bos os heroes os americanos, pero á vez tamén se defendía a Alemaña nazi, que estaba entre os amigos de Franco. A guerra aparece idealizada nunha cita como esta: “La guerra es uno de los azotes de la humanidad, pero en ella cristalizan los mejores valores humanos”: Iso si que era Educación para a Cidadanía! Por certo, sobre a guerra dixo babecadas maiores o poeta Marinetti.

Sánchez Dragó e Ana Botella
Andoliña sábado 29 setembro.

Imaxe: O neno de Vallecas, de Velázquez.

Desaparecidos Cela e Umbral, queda Dragó coroando o Olimpo de curiosos personaxes literarios. E Sánchez Dragó, que acadou a popularidade con Gárgoris y Habidis, una historia mágica de España, libro que tanto lle debía ó noso Vicente Risco, volve ser noticia coa chegada a Youtube dun vídeo onde entrevista a Ana Botella en Telemadrid. Antes de empezar a gravación formal, Dragó recoñece que non escribiu o seu último libro: "Es un libro que me han preparado. Una entrevista imaginaria de un colaborador mío. Y entonces se contesta con trozos de mi obra. Yo no he hecho nada".
Pode parecer escandaloso un recoñecemento tan obvio, pero o certo é que hai moitos outros que cultivan o xénero de escribir sen escribir: hoxe en día, quen non ten un "negro", é un ninguén. A min aínda me parece moito máis humillante o "pelotilleo" que demostra con Ana Botella: "Estás muy guapa. Como don Alberto salte a la política nacional, vas para alcaldesa". Neste momento por instinto lembro o papel clásico dos antigos bufóns. Por certo, Ana Botella, aínda co sorriso na boca e diante dun amigo, pois así se presenta Dragó, mantén un rictus de frialdade e distanciamento que, de verdade, mete medo.

ENTRE HORTAS E PORTAS (Xosé Manuel González)
12. Pobres, estraños e chegados.



Miña avoa en paz estea, Vicenta Saavedra, morreu cando a Franco lle quedaba pouco; ela, de noventa anos lía sen lentes e camiñaba seguramente máis ca min. Logo de botar décadas na cidade, ao final era a mesma cervantega (“Que teis, nenín?”) con cara sucada, pano na cabeza e loito perpetuo. Imaxe corrente, paisana e velliña, que axiña empezou a rarear. Pero volve.

Non eramos destino inmigratorio, aínda que vir, algún viña de fóra. A palabra maragato, estraña eufonía, distinguía certos veciños normalmente comerciantes; concidadáns ao cabo, facíase algo raro que os nosos maiores chamasen igual ao foráneo que xurdía, con mula e barullo de rozamento fráxil, pregoando “Botijo finoo!”. Como for, xa que o maragato de liñaxe e residente non adoitaba facer uso do galego, podía dalgún modo ser relacionado con xente coma Julián ou Fusalba.

O señor Julián tiña camión e aquí casara. En San Roque era un veciño coma outro, por certo apreciado en virtude do carácter aberto e garimoso cos rapaces; diferenciábao porén o falar sempre castelán nada vacilante, con tempos verbais compostos e fonética expansiva, es e os nin abertos nin pechados que posiblemente o habilitarían para actuar como locutor de radio, pois era factor de marca negativa o “acento gallego” coma outros noutros lados: Vázquez Montalbán escribira unha vez sobre os radiofonistas cataláns que no franquismo, a forza de hipercorrección, acadaban unha prosodia inverosímil, “que non era deste mundo”. Aínda vin a Julián hai poucos anos, sempre xovial, un lugués de Valladolid.

Máis adusto se conducía Rafael Fusalba, quizá preventivo ante o bulir do mocerío enredando nas postais, ao mellor avisado por anterior e dispendiosa substracción ou estrago. Libreiro de vello, o seu portal na rúa da Raíña seica fornecía con material dificil algúns lugueses que o valoraban e o pagaban; da miña banda, lembro o prezo que lles puxo ás fotos de Mike (doce pesetas do 1967 ou 68) cando Los Bravos viñeran a Lugo e unha recepción tumultuosa, con relatado episodio de histeria feminina, ateigara a mencionada rúa e dera lugar a indignada estupefacción dalgún mozo local e traballador: “Pero que ten ese tío que non teña eu?”. Como seica Fusalba sabía do negocio, debeu vender as fotos; ao xubilarse volveu para Barcelona.

A vida traía algúns portugueses que, por obvio motivo, acababan maiormente confundíndose na poboación autóctona igual ca, inversamente, os galegos en Lisboa, São Paulo ou Mozambique; só se o interlocutor che dicía que anos atrás chegara de Viseu interpretabas o seseo ou tal modismo (“adeus”) diverxente do coloquial lugués e un pouquiño pavero. Os eonaviegos igual toda a vida seguían dicindo “camín”, “millois”, “fillolas” e “síntol”, pero non era habitual telos por asturianos; xaora nunca tal consideramos o Pepín da Muria, á fin e ao cabo militante nacionalista, pero tampouco a pai nin nai, por moito que a familia de Ibias procedese.

Rostros sucados, mans con dureza. Afeitos ao traballo, nos anos sesenta a vida podía ser alegre pero a comodidade non sobraba. A maioría tiña qué comer, onde gorecerse e tempo para dedicar a algún aseo; pero non todos. Unhas casas abaixo de nós estaba a do señor Antonio, o chatarreiro; ingresos non sei, trato razoable, hixiene pouca. No portal petaba cada día algún pobre de pedir; case sempre os mesmos, ficou na miña lembranza “o da muleta”, na convicción popular home riquísimo, fincas e todo iso, que pedía quizá por costume, talvez por avaricia. En calquera lado, a xitana aparecía para che ler a buenaventura. Ao final, con doce anos, tiven que saber o que era aquilo e soltei o peso solicitado indo camiño do Instituto; administrou ela longa ladaíña, botando man de cruz e todo. Prometía maiores grazas correlativas a novo desembolso que non outorguei, e aquí me teñen.

Poden semellar historias doutra vida. Pero a avoa de Ionut, compañeiriño do meu fillo pequeno, que non fala máis ca romanés, imítaselle á miña co pano na cabeza. Os moinantes que con cartóns de viño paran onda a Estación de Autobuses ou nalgún xardín -un deles francés con can, outros quen sabe de onde- presentan o vello perfil do ir indo, quizá con novas lacras. Vense nenos xitanos na escola, tamén na rúa en horas escolares. Agora a cor, revelamos de novo o vello negativo. Seremos xa primeiro mundo?

Uvas e sol, compendio da luz

(Alfredo Conde en El Correo Gallego, 28 set.)

Mediado setembro, este mes que a tantos se lles antolla dourado, e aínda non, andabamos ás uvas. Verdes prós máis raposos, madurecidos náparos pra outros, ácedas uvas do país que outros chaman catalanas pra non poucos, as uvas penduraban ó sol coma se tal cousa; millor dito, como debe ser.
Uvas e sol, velaí o compendio da luz. Unha uva é un sol pequeño, moitas unha luminaria esplendorosa. Se son negras, astrinxen; se brancas, producen laxitude. Se negras, atesouran a luz no medio da que voan as curuxas e outros animais sabios, mouchos e así. Se brancas, a que atravesan os miñatos de vrán e musicou o Maestro Vide. Eu recordoo, pequeno e branco, camiño do Instituto do Posío. El tamén andou ás uvas.
Ir por uvas, velaí unha frase á que sacar moito zume. As froitas proporcionan símiles poderosos. Ir ás claudias, claudiar, é outra da que xa quedan poucos que saiban da súa exacta e terrible concisión. Claudio é o que coxea, o que cae. Claudiar é abatir. As guerras son duras, máis se fraticidas. E a máis dura da dureza fraticida é aquela que padecen aqueles que, nas retagardas, ocupan os lugares dos vencidos. Este noso é un país de retagarda. Foino sempre. Isabel, a de Castela, desmochounos as torres dos castelos, abatéunos os propios castelos, claudiónolos. Logo, afixémonos a elo. Así seguimos. Torre que asoma, torre que abatimos.
Mediado setembro, alguén fixo confesión de parte. Ninguén llo pidira. Colleu un acio de douradas uvas, penduróuno na solaina por ver de que chegaran ó próximo solsticio e fóronlle por elas. Dende outro blog non entenderon nada, así é o país, así somos. Maldita historia.
Hai uvas que, na miña terra ourensá, se chaman de collón de galo, ou de collón de bispo, vostedes disimulen. Son desas das que hai que botar man, precisamente, pra facer confesións de parte, ousando expoñelas á luz sen que ninguén o pida, colgándoas na solaina. Unha vez ó sol han servir prá concordia e o entendemento, nunca pró axuste dunha conta que hai que saber se está ou non vixente, mesmo se o é ou se esta condoada, cando non esquencida ou arrombada pola propia executoria.
Cál afán é o que nos move?: o de xuzgar ou o de condear? Ah, país, país! País, este noso, de xuíces implacables, vingadores e terribles, tal e como o dun Dies irae interminable, sempre no cima dunha torre desmochada, sempre co fondo musical dun renxer de dentes, estremecedor e cruel. Único e tan noso.

Axenda outubro

Abrimos unha nova sección mensual de Axenda de actos, que xulgamos de certo interese. Pódese ir ampliando coas achegas de todos os contertulios.

5 outubro (12 h.). Politécnico, Campus Ourense. Inauguración curso universitario: conferencia do profesor Jesús de Juana, “Historia e galeguidade”.
8 ó 28 outubro. Centro Simeón Ourense. Exposición A Escola da Segunda República. Conferencias os días 9 (Juan Jorganes Díaz), 17 (Eugenio Otero Urtaza) e 25 (José Luís Fernández Díaz).
16 ó 19 outubro. Liceo de Ourense. Ciclo Centenario Arturo Vázquez Núñez. Exposición biobibliográfica, Ofrenda Floral no Cemiterio de Ourense e ciclo de conferencias: Francisco Fariña (AVN e a Comisión Provincial de Monumentos), J. de Juana (Biografía AVN) e M. Valcárcel (AVN e o xornalismo ourensán).
27 outubro, sábado. En Vilardevós, presenza do poeta Antonio Gamoneda (segundo nos informa o amigo Xosé C. Caneiro).

Canción francesa

Segundo me informa un dos meus compañeiros de instituto (J.M. Fidalgo, de Francés), este é un dos cantantes de moda na Francia irmá. Cantou o 14 de xullo no Campo de Marte, convidado por Sarkozy, ante unhas seiscentas mil persoas.
Velaí un video, que me envia o amigo Tacho:
Michel Polnareff - La poupee qui fait non

http://www.youtube.com/watch?v=ew40aVf88ac&mode=related&search=

(A min persoalmente non me gusta, sobre todo despois de escoitar as ligazóns dos amigos de Frank Sinatra. Pero...)

O primeiro Pulgarcito.
Pan por Pan 28 set.

Todos coñecemos a mítica revista Pulgarcito, que acolleu a personaxes como Tribulete, Dona Urraca, Zipi e Zape ou Mortadelo e Filemón. Pero isto foi dende 1947. Antes existiu unha revista infantil ilustrada do mesmo nome, fundada e dirixida por Juan Bruguera en Barcelona. Custaba 5 céntimos e publicaba contos e lendas, textos folletinescos, biografías de grandes homes e historias gráficas de aventuras cheas de piratas, bandoleiros, cortadores de cabezas ou heroes como Gastón de Lis. Contaba con sección patriótica coas notas de guerra “Los héroes del Riff” e textos piadosos e caritativos como “Hermanita de los pobres”. Ediciones B publicou no 2000 un tomo cos 40 primeiros números deste Pulgarcito orixinal, que alguén me agasallou. Milagres da imprenta: ten a súa graza ler, dende tanta distancia, as historias infantís dos tempos dos meus avós.

Cine e medicina, un novo blog

Práceme comunicarlles que dende terras ourensás acaba de abrirse un novo blog cun tema ben interesante: a relación entre o cine e a medicina ("una particular interpretación cinematográfica sobre la salud y la enfermedad"), da man do médico Miguel Abad Vila. (Na imaxe, Frank Sinatra en O home do brazo de ouro, de Otto Preminger).

Aproveito para engadir que, tras uns meses de repouso, volve estar activo o tamén moi interesante blog do profesor Gabriel Laguna, Tradición Clásica.

EN POLEIRO ALLEO

Mal ensinados (Bieito Iglesias en ECG)

Non lle dean máis voltas, a solución ao fracaso educativo é moi parecida á panacea que acaba cos incendios forestais: que chova! Desde logo non se amañará coa supresión do ensino mixto, que recomendan algúns pedagogos avinagrados. Eu estudei nunha escola que acollía a ambos sexos, separados os pupitres femininos e masculinos por un corredor a modo de liña Maginot. Non sobreviviría ás mentiras sobre a Reconquista sen a presenza xentil da Olguita e da Rosa Mari, docísimas nínfulas.

A historia segundo o Kremlin (El País, 27 set. Pilar Bonet)

Polémica en Rusia por un manual para profesores que equipara a Stalin e Putin como modernizadores do Estado.
Vladímir Putin xa ten un lugar privilexiado na historia de Rusia. Un polémico manual para uso de profesores, editado baixo a tutela dos ideólogos do Kremlin, considera ó actual líder como un dirixente de éxito que, como Josef Stalin, soubo manter a integridade do Estado e modernizalo.

Dos tebeos

Pan por Pan xoves 27 set.

Reviso un estudo sobre os tebeos españois da posguerra e encóntrome con personaxes entrañables da miña infancia e adolescencia. Os vellos tebeos dinos moito sobre a microhistoria social (a que non sae nos ensaios históricos). Basta achegarse a Carpanta para imaxinar aqueles tempos de fame e miseria, aquí parodiados con humor e simpatía. Ou lembrar o vandalismo moderado de Zipi e Zape contra unha escola que era aínda máis represiva do que ensinaban estes comics. O mundo rural aparecía asociado á inxenuidade, a ignorancia e a estulticia e del proviñan tipos Petra, “criada para todo” e Agamenón, que sempre facía todo ó revés. E personaxes tan ruíns como Dona Urraca ou xeniais como as irmás Gilda en busca do seu noivo ideal (para iso eran educadas as mulleres no franquismo). Non temos hoxe tebeos que nos retraten nas nosas miserias. Que sen dúbida subsisten.

en poleiro alleo.

A beleza da Terra

(Imaxe de Úrculo, Ruedo Ibérico)

Incide hoxe Miguel Anxo Fernán Vello, en A beleza da Terra, nun tema que xa temos tocado aquí, creo: a maior atención ó coidado do medio ambiente e o patrimonio natural nas terras veciñas de Asturias e Cantabria fronte os desastres que se poden ver Galicia adiante.

Tamén pode ser interesante lembrar que se cumpren Veinte años del gobierno Laxe, como destaca José Luís Gómez en El País. Aínda que hai diferenzas evidentes co goberno bipartito actual, aquela foi a primeira experiencia da esquerda (en alianza co centrodereita de CG e PNG) na transición no noso país.

Por outra parte, non deixen de visitar a gorentosa galería de tapas do amigo Arume dos Piñeiros, todo un convite para achegarse polas terras luguesas nos días do San Froilán.

LIBRO DE VISITAS.
PEZAS EN FUGA, de A. Bahamonde
(la opinion. coruña. 20-7-07)

As uvas na solaina

Se hai un blog en Galicia que é imprescindible visitar ese é As uvas na solaina. Agora cumpre mil entradas, que digo eu que debe de ser como a maioría de idade para un blog, nun medio, a rede, no que cada día nacen e morren miles de botellas enviadas ao mar. Internet fai dos blogs un espazo e unha esperanza da comunicación que son consustanciais á natureza humana.
Dende marzo de 2006, en que botou a andar, é posible atopar cada día en As uvas na solaina unha imaxe feliz, un texto afortunado, unha discusión viva e libre. O historiador Marcos Válcarcel coidao con paixón de orfebre e ten conseguido facer del un punto de referencia ao que moitos acudimos para experimentar un momento de pracer literario e intelectual. Marcos é, ademais, unha personaxe única en Galicia. Se hai alguén no que a Xeración Nós sobrevive é el. Respirou o seu aire, tomou por propias as súas referencias. Otero Pedrayo ou Xocas sobreviven un pouquiño nel.
Ese blog é, ademais, un instrumento para a Historia Cultural de Galicia. A capacidade de Marcos Válcarcel de ir historiando o día a día, de entender como o tempo fugaz do presente tamén é materia da historia futura, lle ten permitido facerse cun arquivo personal poderoso e significativo do que dalgún modo "as uvas na solaina" é unha versión electrónica. Quedémonos hoxe cun só argumento dos que se pode ler en as uvas...: "A crise da nosa paisaxe dos últimos anos moito ten que ver coa crise cultural e de identidade que sofreu o noso país nos tempos máis modernos. Nas últimas sete decádas Galicia perdeu case un millón de familias campesiñas. Despois de séculos de convivencia entre o home e a paisaxe, algo terá que ver esta realidade coa ruptura desa mutua interrelacion".

Denunciar a Deus

Andoliña mércores 26 set. (Imaxe: A Creacíón, de Miguel Ángel)

Xa saberán que o senador norteamericano Ernest Chambers denunciou a Deus ante os tribunais do seu país acusándoo de carecer de compaixón e causar feroces fames, temibles inundacións e desastres que levaron o terror a millóns de persoas na Terra. O señor Chambers, líder negro en Omaha (Nebraska), non saberá, supoño, que xa Curros fixera acusacións moi semellantes en Mirando ó chau e bastantes problemas por certo lle causaron algúns destes versos. Nin saberá tampouco que o poeta Antón Tovar escribiu cousas coma esta: "Si se nos aparece Deus, teriamos que xulgalo como culpable diste anchuroso campo de torturas e de morte que é o manicomio do planeta".

Eu creo que no fondo víñalle ben a Tovar a idea de Deus para liberar a súa carraxe: "Se Deus non existe non hai un responsable, un culpable da dor do mundo contra quen revoltarse, contra quen blasfemar". Tovar necesitaba de Deus para facelo culpable "deste corpo de miseria do que eu non teño culpa". E de grandes blasfemias están ben cheos os seus diarios: "¡Que fusilen o neno Xesús e que boten unha bomba atómica enriba do Vaticano!", chegou a escribir nun deles. O que non tiña o noso poeta era un avogado que lle botase unha man.

en poleiro alleo
ESOUTRO NACIONALISMO, Henrique Alvarellos (GH 25 set.)

Aznar é efectivamente un nacionalista dese outro nacionalismo, o español, que nunca di ser tal, un nacionalismo que só fala de bandeiras agora, cando se sente ameazado. É loxicamente o nacionalismo oficial, diriamos que o establecido, o gañador. Que cando se ve atacado reclama para si todo o que noutros intres criticou: os himnos, as bandeiras, as cores, en fin.
(...) O PP, que en Galicia chegou a estar "no límite da autodeterminación" (Cuíña dixit), é hoxe o prototipo do partido nacionalista español. Ten todo o dereito a selo. Mais ten tamén a obriga de dicilo claramente. E de deixar de condenar todos eses nacionalismos que non son o seu. Porque non é xogar limpo. Aquí o que haberá é que chegar a un acordo plural para continuar coa convivencia e o traballo en común mais no respecto á singularidade de cada pobo.
(O artigo completo)

Stefan Zweig: Carta dunha descoñecida.

Pan por Pan martes 25 set.

Lina hai varios anos e volvín relela nestes días, despois de ver a versión cinematográfica desta novela a cargo de Max Ophuls con Joan Fontaine e Louis Jordan en 1948, tamén maxistral. É unha desas obras imprescindibles en calquera canon literario. Escoiten e logo xulguen se paga a pena (xa me contarán): "Só quero falar contigo, dicircho todo por vez primeira. Terías que coñecer a miña vida, que foi sempre a túa aínda que nunca o soubeches. Pero só ti coñecerás o meu segredo, cando estea morta e xa non teñas que darme unha resposta; cando isto que agora me sacode con calafríos sexa de verdade o final. No caso de que seguise vivindo, rompería esta carta e continuaría en silencio, igual que sempre. Se sostés esta carta nas túas mans, saberás que unha morta estache explicando aquí a súa vida, unha vida que foi sempre a túa dende a primeira ata a derradeira hora”.

A Venus de Milo e a centola de Van Gogh

(Afonso Monxardín en GH 25 set.)

Os cativos miran as cousas con ollos de estrea e por iso nos fan preguntas incómodas. Daquela sorrimos e pensamos que que listos son. Cando as fillas eran máis novas, sufrino moitas veces en propia carne; unha delas hai cinco ou seis anos en París. No Louvre ao chegarmos onda a Venus de Milo preguntoume a maior -nove ou dez anos daquela- que por que aquela estatua era tan famosa e todos lle facían fotos -miles de fotos- e, pobriñas, por que as outras que estaban alí ao lado, igual ou máis fermosas e incluso completas e con brazos, pasaban desapercibidas. Pedíame que lle explicase quen decidía cal sería famosa e cal non. Sorrín, pensei, que lista me é a nena que xa se alía cos perdedores, e empecei un discurso baralleiro sobre a popularización do coñecemento da arte do mundo antigo? e dime: Ou sexa que nin idea, ¿non papá? Touché. Non.
De alí a un par de anos fomos á National Gallery de Londres. Lembreime do caso e rin desinhibido con ela lendo o letreiro dun cadro de Van Gogh que estaba pegadiño a unha das máis famosas versións dos "xirasoles". Tratábase dun óleo titulado Two crabs, dous centolos, ou máis propiamente, dous bois... pois os ingleses andan algo escasos de vocabulario para as cousas do mar. Un dos bois, patas arriba, demostraba ser saborosa femia e o outro retratado cara a baixo ocultaba pudicamente o sexo. O fondo verde cubría todo o lenzo con grosas pinceladas moi soltas e predominaban nos animais uns difusos tons laranxas. O comentario do letreiro da National Gallery á obra do pintor holandés translucía un experto coñecedor da pintura europea da época: "Débese tratar do mesmo boi, posto cara arriba e cara a baixo porque lle falta a mesma pata da dereita en ambos casos". Mirei. Era certo. Se cadra Van Gogh tiña fame cando o pintou e encetou o modelo.
Ese descoñecido cadro tiña unha estética compositiva semellante aos cadros de bazar ou de afeccionado dos que vemos colgados na maioría das tascas, e, seguramente, non se daría vendido, de ocultármoslle a identidade do autor, nin na feira de Sabarís. E como os xirasoles están máis vistos cá ruda, viva pois, a centola de Van Gogh!

a cultura da queixa no BNG,
de Xosé M. Sarille (ECG 25 set.)

Existe dentro do Bloque unha vella tradición, que consiste en lamentarse permanentemente polas rebaixas, os esquecementos de compromisos e as novas posicións da organización. Quéixanse as tendencias que se consideran máis consistentes ideoloxicamente, ás que chamaremos a, fronte ás outras, que producen eses cambios, que se contemplan, en troca, como menos comprometidas e máis lixeiras e que chamaremos b. As primeiras, a, están lideradas pola UPG e persoas soltas que aprenderon nese partido, mentres que as b van cambiando cos tempos: ao comezo eran os de Beiras, despois tamén algúns dos de Camilo Nogueira e agora toda esa xente que rodea a Anxo Quintana.
O ritual consiste no seguinte. Algúns de b, os que sexan, toman unha decisión, que por primeira vez se anuncia publicamente. Por exemplo, que a organización xa non é de esquerdas, senón que iso lle vén dado milagrosamente por ser nacionalista. Só importa Galiza, amigas e amigos, proclama o líder. Entón ao comezo os da UPG laiaranse, somos de esquerdas, afirmarán, o que lles serve para cerrar filas, cultivar unha certa ortodoxia de grupo, e dentro da propia tradición, explotar o elemento da lexitimidade, que é un valor engadido moi rendíbel.
Mais ao cabo dun ano, ou antes, aparecerá unha nova cuestión, que pode ser por exemplo o visto e prace da dirección, nomeadamente do portavoz nacional, para que os políticos do pasado e do presente cobren quince mil eurazos vitalicios só por teren estado na política, fosen útiles ou inútiles. Entón a UPG aborda o novo asunto, sen acenos públicos grandes, pero dando a entender que por eles non sería, e que as cousas dentro da organización son como son. A avantaxe desta nova controversia é que xa non se volverá sobre a anterior, sobre as esquerdas ou non esquerdas, porque hai que atender a nova xeira, cerrando filas e cultivando a ortodoxia de grupo. Un xeito peculiar de estar no contexto, de funcionar na engrenaxe do poder sen renunciar a unha especie de vixilancia de principios, de virtude afectada, que ten como única característica a demora dun ano na aceptación dos recortes. E así sucesivamente.

A ESCOLA E O IDIOMA DE NOSO

La Región 24 setembro (Imaxe: Muller fuxindo, de Genovés, da web de Ruedo Ibérico, cunha boa escolma de arte comprometida)

A escola desgaleguiza. A escola segue a ser un factor de desgaleguización fundamental na sociedade: debe haber un cento de estudos que o demostran, pero, por se iso non chegase, acaba de ratificalo o Consello Escolar de Galicia, a institución máis representativa do noso sistema educativo. O Consello Escolar insiste na necesidade de conseguir unha maior presenza do galego na incorporación dos nenos á lingua escrita, dado que, hoxe por hoxe, a relación entre galego e castelán segue a ser desproporcionada e desfavorable para o primeiro. Especialmente relevante debe ser esa galeguización nos niveis de educación infantil e educación primaria, porque son os que inician a cadea e é o momento en que moitos alumnos, no tránsito da familia á escola, deixan o galego, algúns deles quizais para sempre. En Galicia chegouse a un pacto razoable, hai poucos anos, plasmado no Plan de Normalización da Lingua aprobado polo Parlamento. Cando ese Plan empeza a levarse a cabo con iniciativas como as galescolas e outras un sector político do país recúa e ponse á contra. Saben que terán ó seu favor moitas voces ultraconservadoras, sobre todo nas portadas dalgúns xornais de Madrid. Pero non explicaron aínda por qué non serve agora o que si se vía como válido, cando menos no papel, en tempos do goberno Fraga. Tras esta reviravolta, teñen a obriga moral de explicitar as razóns da súa nova posición: ó cabo fan política nunha comunidade que se chama Galicia, habitada por seres libres e conscientes, que non necesitan seguir as consignas da prensa capitalina para situarse no mundo.

Do mal e do ben. Con maiúsculas ou con minúsculas: quizais o Mal e o Ben con maiúsculas estean construídos coas mesmas moléculas coas que fabricamos o mal e o ben de cadaquén e de cada día. Revisando os meus artigos deste mes vexo que, sen planificación previa ningunha, falei varias veces da profundidade do mal e tamén do demo e aínda dos santos. Agardo que non sexa unha consecuencia dese síndrome posvacacional que lle chaman. Xoán da Coba, asiduo lector dos meus artigos, engade no meu blog esta magnífica cita do noso don Vicente Risco: "Ó Demo, négano os homes pero afírmano os pobos". Do seu libro "Satanás. Historia do Demo".

Goya: esperanza. Esoutro día, por un erro, saíu mal a ilustración da columna na que falaba da necesidade de manter a ilusión polo coñecemento ata o final dos nosos días. A ilustración correcta, que agora recupero ilustrando este artigo, era o debuxo de Goya “Aún aprendo”, que leva este lema nunha beira e que representa ó propio artista apoiándose en dous caxatos, nos seus últimos días de vida. Goya, que representou as realidades máis dramáticas e angustiosas cos riscos máis bruscos nas súas pinturas negras ou no cadro “Loita a garrotazos” (toda unha metáfora de boa parte da historia española), deixounos neste debuxo un canto vitalista que reflicte toda unha filosofía da vida, todo un chamamento, tan necesario, á Esperanza.

Arturo Baltar.

Pan por Pan domingo 23 setembro

Nesta cidade chamámoslle Museo ó que non é tal cousa: velaí a sala de exposicións do Concello, que debería axustar o seu nome para non crear máis confusión. En cambio, somos cutres á hora de crear institucións onde se poida ver a obra dos nosos artistas. Por exemplo, Arturo Baltar. En calquera cidade europea estarían encantados de poder exhibir o mundo marabilloso deste xenial artista, fillo do pobo, alma do pobo. Da súa inxente produción só está accesible, en parte, o seu Belén da Praza de San Cosme. Había un proxecto para crear un museo coa súa obra nunha casa anexa á do Belén: Que foi do mesmo? En que situación está? Tardaremos lustros ou décadas en velo facerse realidade? O bo de Baltar, home modesto, tranquilo, segue ás súas cousas, como xenio anónimo. A cidade está en débeda cos seus grandes artistas: con Arturo Baltar, en primeiro lugar.

(Nas imaxes, dúas pezas do escultor: Árbore, 1977, e Ero de Armenteira, 1975, da colección Caixanova)

CEN ANOS DE HISTORIA CULTURAL

1978: nacen os Premios da Crítica de Galicia (O artigo completo)

Fernández Ferreiro. Alfredo Conde. Xavier Alcalá. Xoán Ignacio Taibo. Benito Vicetto.
Tempo de Compostela. Libro das baladas. As rúas do vento ceibe.
Mar e naufraxio. Silabario da turbina (Rompente)
Manuel Lourenzo. Silvania, de Millán Picouto. Os irmandiños, de D. Cortezón. Almas mortas. Cadernos da Escola Dramática Galega. Artello. A Ilustración e a sociedade galega. A Historia de Risco.
Ricardo Palmás. Alonso Montero.
Paz Andrade. Escola Aberta. Ensaios marxistas. Gaspariño (Xaquín Marín). Secuestro do libro de estudos colectivo Galicia: realidade económica e conflicto social. Os soños na gaiola. Os nomes das cousas.
Nace Fetsival de Ortigueira. Jei Noguerol, Pilocha. Primeiros Premios da Crítica de Galicia: Pexegueiro, Torres Queiruga, etc. As Roladas 2. Nova Galiza. A Nosa Terra.
Morren Lorenzo Varela e Madariaga.
Primeira Xunta preautonómica e aprobación da Constitución.
Alúmina-Aluminio. Un renacido PG con R.Martínez López e Avelino Pousa Antelo.

Tecendo fíos invisibles con palabras...
(Foto: EBA en Mar del Plata, Arxentina, 1927)

Hai uns meses recibín un convite de Fíos Invisibles para subliñar as obras máis representativas da literatura galega para un grupo de novos lectores, que ata entón descoñecían ese mundo. Envieille a miña proposta razoada e aberta a calquera tipo de debates. Agora a encantadora tecedora de Fíos Invisibles infórmame de que ese grupo de lectores/as está en marcha e mesmo de que chegaron aló novas do Roteiro de A Esmorga, do que xa temos falado aquí. E dos libros que están a ler agora e no futuro inmediato. Como mostra do seu entusiasmo e intelixencia, transcribo aquí os seus correos de onte (co seu permiso) como mostra de que a cultura galega está plenamente viva alí onde hai unha alma ilusionada capaz de afrontar todas as dificultades:

21 setembro (4,47 pm)
Ola Marcos!
levo dende o sábado pasado con gañas, pero sen tempo, de contarche unha pequena historia. Ese día, pola tarde, xuntámonos os integrantes das tertulias literarias en galego no Café Tortoni como facemos unha vez ao mes. A novela desa xornada era O bosque das antas, de Francisco Fernandez Naval e, como non podía ser doutro xeito, Ourense e o Miño levaron o seu tempo e dedicación. Había lembranzas e referencias que xurdían dos homes e mulleres alí reunidos, cando pediu a palabra María Rosa Iglesias, unha compostelá que emigrou cos pais aos 5 anos e que chegaba nestes días dunha viaxe de dous meses por Galiza. Eses retornos, aínda sen ser os primeiros, merecen un traballo que algunha vez chegará. Este ven ao fío porque María Rosa contou ilusionada e agradecida que a cidade de Ourense tivera uns carteis nos que se lembraba a Eduardo Blanco Amor. Deume moito orgullo e ledicia falar do Roteiro Blanco Amor (eses eran os carteis que vira a nosa compañeira, sen coñecer o traballo completo no que se engarzaban) e falar dos seus ideólogos. O noso percorrido deste ano non inclúe novelas ou contos de EBA porque o asunto é a nova narrativa galega (co matiz que iso de "nova" pode ter aquí). Pero xa chegará o tempo para voltar ao maxistral don Eduardo. Mentres, o roteiro foi unha bonita descuberta e tamén estiveches presente no material de axuda que compendiamos para colaborar coa lectura da novela de Fernandez Naval. Maneiras da presenza ao lonxe.
Apertas moitas, Débora Campos

21 setembro (5,25 pm)
Benquerida amiga:
Sempre quedo sorprendido da túa cordialidade e do entusiasmo coa nosa cultura. Canto me alegra que o Roteiro Blanco Amor empece a ser coñecido, mesmo en Buenos Aires. Noraboa por todo o que facedes por aló con tanta ilusión e intelixencia.
Unha aperta, Marcos Valcárcel
P.S.: permitiríasme reproducir no blog, se che parece pertinente, parte da túa carta, precisamente para informar dese voso traballo?

21 setembro (8,45 pm)
Graciñas Marcos pola túa agarimosa resposta e nin falta fai que me preguntes: sempre é unha honra que nos teñas presentes. En verdade, mais có meu entusiasmo é merecente de subliñar o esforzo e compromiso deses lectores que dedican tempo e sobre todo enerxía para percorrer novelas non sempre doadas (para outubro analizaremos Pensa nao, de Anxo Angueira e no mes de setembro foi No ventre do silencio, de Ferrín). Por riba, fano nunha lingua que non empregan a cotío (moitos direi que nunha lingua na que nunca antes liran). Tanto Andrea Cobas coma min -aínda a risco de ser algo pretensiosas- sentímonos plenamente orgullosas de ter aberto ese recuncho de cultura galega no Tortoni. E como todos son fíos invisibles que achegan o aquí e o alí, xa ves que en poucos meses e por azar, chegou ata aquí a nova do Roteiro Blanco Amor, traído na alma dunha galega lectora, que pouco sabía do asunto pero que nese momento non necesitaba saber máis. Como refire hoxe Manuel Rivas no xornal El País, dalgunha maneira estamos arxentinos e galegos conectados aínda cando pensamos que non o estamos. E engado eu, por sorte! Apertas moitas e coma sempre (e nunca vai ser abondo dito) grazas transatlánticas!Débora

ENTRE HORTAS E PORTAS.

11. A Porta do Ceo.
Ao Arume dos Piñeiros, autor do pé forzado.

Hai un corredor no adarve. Á altura da Mosqueira vai concluír a terceira volta e xa leva o cabelo grisallo ben húmido; tonificado polo esforzo, apenas advirte a imprescindible canseira. De súpeto un lóstrego, e onde había o “Hostal Rivera”, entresollado e cinco andares, xorde un “Bar Riveira” pequeniño. Todo en San Roque se volveu cativo agás o da garaxe dos Jatos, e albíscanse montes no lonxe.

Comeza a baixada por San Pedro, fóra a Rúa das Flores bole de vida e fondas, pode ler ao paso “Pensión Niza”. Onda Balbino Seoane comeza Montero Ríos e todo é tamén pequeniño quitando o edificio de Sarry, só enorme e vello esquelete desde a segunda planta. Pero a muralla vira á esquerda e no murete de dentro hai sentado un rapaz de trece ou catorce anos, matinando; achégase un vello barbudo, esfarrapado, ao que lle dan bocadillos pola praza da Estación, senta alí ao lado e cara a ninguén murmura cousa como “viñeron as dereitas e...”. Avisado está o rapaz de evitar certos contactos e perturba por 1967, ou 68, algún concepto moi pouco comprendido; ergue logo para irse e, zas, ingresa o seu corpo no do atleta. Pasan silveiros e muros de ladrillo esborranchado, pasa a rúa do Teatro -que diga, General Franco-, o pavillón da OJE, obradoiro de gaitas e eilo, inaccesible, ver e non andar, o xardín do palacio provincial asegurando que as imaxes de libro, de película, non son mentira nin pura ensoñación. Sobe cara á Porta Falsa, di a Amelia que non se adapta ben en Lugo por 1979, sobre todo ao ceo; “é opresivo, non?” inquire ou descobre un Tino Santiago que conversa, non entrevista, e alguén de vinte e cinco anos disente en silencio incomodado. Razoable que ao paso do corredor, zum, se esvaia nel.

Rexorde o “Café Regio” esquinando a Avenida da Coruña, suponse o bater de puños e fichas contra mármore. Traseiras da rúa de San Froilán, un xardinciño e gastadísimos chanzos de xisto baixando á Rúa Nova. Dereito e ancho treito, libre de curutos, e tal faixa de ceo apouvigaría se a carreira admitise darlle tino ao grandor; por consabido, tampouco non se mira o paisano que sacha gran eido de patacas pé da Muralla, por dentro. Pasea o Rodrigo Romaní de dezasete ou dezaoito, con Helena, e ambos quedan ollando ese cincuentón descoñecido que os saúda coa man a mediados dos setenta, facendo unha cousa tan pouco común, aos seus anos, coma correr polo adarve en calzón curto. Pero xa torce, segue cara á Porta de Santiago, tralo Burgo Vello as torres da Catedral, por riba sempre o firmamento. Quen sabe se cóengo en paseo, frade ou cabaleiro non distinguiría aquí cifra de eternidade, omnipotencia divina; podería Lugo albergar un Fray Luís, Pascal ou Heitor Pinto se o Reino de Galicia mantivese a eminencia, se á lingua dos galegos non faltase o Clasicismo.

Sobre o vello poxigo empeza a costa dos Maristas e o abafo. Desde a Porta Agirre aparenta que o Pedrosa alcalde e o primo farmacéutico van cara á Praza Maior; á altura do Seminario -que aínda é Seminario- entrevé quizá un José de Cora con barba escura e Juan Soto de bigote. No cimo, os ollos entrecerrados permiten distinguir a Tuñas Bouzón entrando no Campo da Feira e a capa do concelleiro Ramón González. Vai chegando a Mosqueira, o folgo retorna. Un neno de oito anos que viña do Cantiño incorpórase no corredor e fum, aí se ve o “Hostal Rivera”, a Rúa das Flores é ruína, sobrancea pouco o de Sarry no Lugo do 2007.

Comeza a volta derradeira.

Foto: http://usuarios.lycos.es/geogalicia/clima_archivos/Muralla_Lugo.jpg

Miniconcurso
Hoxe doulles por adiantado a imaxe do "Pan por Pan" de mañá en La Región. Da súa demostrada sagacidade, permítomes convocalos a un miniconcurso: de que falará ese Pan por Pan de mañá? Teñen ata as doce da noite para acertar. Os/as que acerten teñen comprometida unha caña en canto nos vexamos.

(Ben, vexo que a pregunta do miniconcurso era moito máis difícil do que eu pensaba. O "Pan" vai embaixo e saiu dunhas declaracións que veñen hoxe en El País. Pero grazas porque tamén me suxeriron unha chea de temas posibles e de interese para tratar).

Bailes e compostura.
Pan por Pan 22 setembro

Mohamed Hosein Zafra-Harandi é o ministro de cultura de Irán. Un país que, se os mulás o permitisen, camiñaría cara a modernidade co alento dos seus cidadáns e das mulleres iranianas. Este ministro di nunha entrevista que se opón á “música que fai perder a compostura” e cita en concreto o rock heavy metal que xunto coas drogas provoca, di el, que os mozos conduzan a toda velocidade e se tiren polas portas e ventás dos automóbiles. Tamén xustifica a persecución pola policía das mozas que non visten de acordo ós designios do réxime e que, engade, están pagadas cada mes polas potencias estranxeiras. Tales disparates lembran as consignas da prensa española no primeiro franquismo contra os bailes e as modas non recatadas: aquel cartel dunha parella bailando e o mozo convertido en demo. Si, todos os integrismos son semellantes ata o aburrimento.

en poleiro alleo

"Pedagoxía á carta" (Helena Villar Janeiro, en El Correo Gallego, 21 set.)

"Cultura" (Bieito Iglesias, El Correo Gallego; 20 set.)

"Aprobados y selectividad" (unha interesante carta de Raquel Rico Linage en El País, 20 set.)

Libro de visitas
Nesta nova sección recollerei algunhas cartas que falan do blog. Esta ademais informa do cambio de enderezo da páxina Ourense Natural: broma ou realidade.

Noraboa polo blog sensacional.
Ola Marcos, chámome Secundino e dende fai uns anos sei que visitas as miñas páxinas web. Fun profesor nas Lagoas, de matemáticas, durante 27 anos e como sabrás levo dous prexubilado. Nestos últimos anos mantiven varias páxinas web a maioría defendendo a nosa natureza, de feito nas túas recomendacións figuran dúas "A vida nos ríos galegos" que estos días, a xunta me cambiou totalmente agora o link é http://centros.edu.xunta.es/iesaslagoas/webantiga/slorenf/vidario0.htm , este é un dos motivos de este email, para que cambies o link, parece que vou ter problemas para ubicar esta páxina web no Hosting da Xunta, espero resposta a esa pregunta que fixen estos días.
A páxina Ourense natural: broma ou realidade está noutro proveedor e non está afectada.
Tamén manteño unha páxina de investigación histórica sobre un pobo da provincia de Ourense que quedou asolagado por un encoro no ano 1958 chamábase Alberguería e estaba no Concello de A Veiga, tiña naquil intre 103 veciños e actualmente a xente vive no Barco, en Ourense, Vigo, Barcelona, Madrid e moita emigrou a Arxentina, Venezuela, Francia, Suiza e Alemania.
De forma que explico na web son o webmaster da páxina sin ter nada que ver coa zona. Esta páxina tamén na teño na Xunta de Galicia, no servidor da Xunta, e pasou o mismo que a dos ríos, de repente desaparece e ven a ameaza de desaparecer definitivamente.
A páxina éntrase con http://www.albergueria.es xa que fai pouco merquei o dominio. En realidade o link é http://centros.edu.xunta.es/iesaslagoas/webantiga/slorenf/Umia/index.htm
Esperarei a ver como remata o conto, pero estas páxinas, si a Xunta non fai algo por elas pasarán a peor vida.
Espero que o feito de estar prexubilado e non ser actualmente profesor en ningún centro non sexa impedimento para que poida seguir manteñendo as páxinas. Por suposto estou autorizado polo Director do Centro, neste caso, o compañeiro Monxardín, ademais as páxinas non teñen propaganda nin pretendo facer negocio con elas.
Perdona o rollo,pero necesitaba comentar estos puntos xa que estou bastante preocupado xa que é un labor de case 10 anos.
Un saúdo e repito enhoraboa polo teu blog.
Secundino Lorenzo

Os do Alexandre Bóveda

Entre finais de 1989 e o 2001 o Clube Cultural Alexandre Bóveda foi a vangarda cultural da cidade ourensá: está mal que eu o diga, pero así foi. Díxoo tamén moita máis xente. Axuntamos máis de 200 socios e socias, de todos os campos ideolóxicos e sociais (con maioría progresista e de esquerda, iso si) e planificamos un labor cultural continuado e rigoroso durante uns 12 anos. Despois pechamos a tenda porque todo nesta vida ten o seu principio e o seu final. E para non queimar a fórmula. Cada ano axuntabámonos a directiva para sacar unha foto "orixinal" da que sempre se encargaba o fotógrafo amigo e socio Eduardo Núñez e para a que Benito Losada preparaba a intendencia e a escenografía. Esta é unha das máis simpáticas, no Claustro de San Francisco, cos traxes e instrumentos da Banda Municipal que nos facilitou o Xoán Fonseca. En primeira fila: César Ansias, Xoán Fonseca, Marcos Valcárcel, Benito Losada, Afonso Monxardín e Elisa López Grande. E detrás: Pepe Trebolle, Asun Ballester, Xosé A. García e José Luís Alonso (clicando na foto, podedes velos en maior tamaño). Esta foi a última directiva en exercicio, pois o Clube pechara no inicio do verán do 2001 cun macrorecital no Liceo de máis de 70 persoas de Ourense que leramos un cento de poemas do libro "Ourense, craro río, verde val" (Antoloxía poética da cidade).

(Hai outras tamén moi simpáticas e con máis personaxes, pero quedan para outra ocasión)

que pasa no Ribeiro?

Unha amiga escríbeme preguntando que pasa no Ribeiro? Que sucede co proxectado Parque Medioambiental de Carballeda de Avia? O certo é que non souben responderlle: non teño nin a información suficiente nin opinión creada ó respecto. Por iso propúxenlle promover o debate dende aquí, dende o blog, e reproducir a súa carta, co seu permiso, para que poidan intervir todas as persoas mellor informadas ou relacionadas con esta temática. Esa mesma amiga dirixiuse ademais ás organizacións ecoloxistas ADEGA e Verdegaia e tamén reproduzo en "Comentarios" as súas cartas como forma de estimular este necesario debate. Velaí a súa carta:

Ola Marcos: escríboche para que cando teñas un pedaciño de tempo me informes sobre a polémica do parque medioambietal que ten proxectada a Xunta no Ribeiro. Hai moitas cousas que me sorprenden, como a postura contraditoria de Verdegaia, a marxinación nas conversas coa consellería de Ridimoas, e sobre todo o noxento silencio informativo ao que está sometida esta mobilización. Isto de non estar en Ourense pasa factura e entereime este verán por Ánxeles Cuña do que estaba pasando no Ribeiro, e cando vin que ao día seguinte da manifestación a prensa silenciou todo- agás unha pequena tira de Cristina Huete en "El País"- supuxen que algo serio se estaba cocendo e que os intereses deben ser moi fortes. Gustaríame saber cal é a túa opinión para entender o que está pasando. Unha aperta: Maruxa

aínda aprendo, dicía Goya ( e comezou o curso)

Comezou o curso e todos os anos, por estas datas, pásolles ós meus alumnos de Bacharelato unhas notas e normas previas, unha especie de "contrato mutuo" entre eles e máis eu (onde trato de temas como asistencia ás clases, metodoloxía, avaliación, etc.). O remate desas notas-normas acaba cunha reflexión final e persoal miña que recolle a famosa cita de Goya que figura aquí enriba. Pensei que quizais podía interesar a alguén como definición dunha actitude. Velaí:

5. Reflexión final.

Asistimos nos últimos anos a unha desvalorización total dos sistemas de ensino, que actúa en cadea: desde a primaria ata a Universidade, pasando pola ESO e a secundaria. O nivel de reducción de contidos e de esixencias ameaza con chegar a un grao mínimo de competencia formativa: así, chegan alumnos á Universidade sen os mínimos coñecementos nin o dominio das técnicas instrumentais básicas (ler, escribir, redactar, comprender, etc.). Cara atrás ese proceso é aínda máis grave e semella que as institucións educativas son xa case incapaces de frear a estupidización social progresiva transmitida –con éxito, por desgraza- por tantos programas de televisión-lixo, modas e tendencias destinadas á infantilización total da sociedade e outros subsistemas culturais de masas.

Cando menos polo que respecta a este profesor, ese proceso debe ser invertido desde xa e o nivel de esixencia dos Bacharelatos debe corresponder a este planteamento: unha formación en ciencias e humanidades necesaria e suficiente para preparar o acceso á Universidade e a posterior especialización dos estudos. Co tempo, creo que os propios alumnos/as máis conscientes dos retos do seu futuro inmediato, nunha sociedade altamente competitiva e agresiva nos sistemas de regulación do mercado, rematarán por agradecer esta perspectiva. En canto saian fóra das aulas escolares, verán que o mundo non os vai tratar cos criterios infantiloides e sobreprotectores tan a menudo dominantes.

No Museo do Prado hai un magnífico debuxo de Goya no que se ve a un velliño de longas barbas, encorvado sobre o seu caxato, camiñando con dificultade; hoxe sabemos que representa ao propio autor, só bocexado, nos seus últimos anos. O debuxo leva un intelixente lema baixo dos trazos, como adoitaba facer Goya, que indica. “Aún aprendo”, cando xa ao pintor lle quedaban poucos anos ou meses de perspectiva futura. Esta é a filosofía con que deben ser iniciados e levados a cabo calquera tipo de estudos ou actividade formativa: mentres o ser humano vive, mentres ten alento e pode discernir e dirixir a súa memoria, está sempre a aprender. Ningún segundo é inútil. Por desgraza, no mundo en que vivimos, moitos deses segundos son tamén para “desaprender”. O camiño que iniciamos hoxe pretende aproveitar o tempo ao máximo e facer realidade o soño de Goya: aprender xuntos para seguir a camiñar, para seguir a aprender, hoxe e sempre.

Santos: un santo simpático

Pan por Pan xoves 20 setembro

Esoutro día fixen aquí unha mención á vida dos santos e varios amigos fixéronme chegar ó meu blog enlaces valiosos sobre haxiografía: hai unha web moi boa da Universidade de Oviedo, por exemplo. Outro amigo pasoume un enlace sobre o presbítero San Felipe Neri, que viviu en Florencia no século XVI. Polo que leo, era un santo simpático, como Francisco de Asís. O florentino caracterizouse pola súa ledicia e por levar sempre ambientes de festa e bo humor onde chegaba, mesmo facendo o pallaso cando era preciso. Renunciou ás riquezas, educou ós nenos pobres e fixo rir a todos. Leo tamén que tiña tan grandes accesos de amor a Deus que o seu corpo se estremecía e precisaba en pleno inverno abrir o peito para mitigar ese lume de amor. Cando o foron enterrar, viron que tiña dúas costelas saltadas e moi arqueadas para deixarlle sitio ó seu corazón que medrara notablemente.

Fototeca. Xa pasaron uns cantos aniños...

No ano 1995 a Casa da Xuventude de Ourense (as fotos son do seu arquivo) celebrou os seus primeiros 25 anos (fundouse en 1970, nos estertores do franquismo). Celebrouse aquel aniversario cunha serie de mesas redondas e eu mesmo participei nalgunha delas. Recupero estas dúas fotos de cando o nacionalismo (era un debate sobre ese tema, na propia Casa) aínda non gobernaba. Os ponentes son Benito Alonso, historiador hoxe en Tui (o "Roi" para os que o coñecemos de vello, compartimos estadía en Compostela); Heitor, que presidía a Auriense entón, e Alfredo Suárez Canal, que non sei se estaba na Deputación ou xa era deputado galego. Entre o público varios militantes daquela hora: Montse, Carballo, Paradelo, eu mesmo... En segundo plano un noviño aínda Alexandre Sánchez Vidal, hoxe tenente de alcalde na cidade.

en poleiro alleo

Sobre algúns temas tratados nesta casa:
* a educación para a cidadanía: O triunfo da Educación (Miguel Anxo Fernán Vello en Galicia Hoxe
* as oposicións e os interinos: Escándalo nas aulas (Moncha Fuentes Arias en Faro de Vigo)
* Antón Losada e Anxo Quintana: O éxito de Losada (Lorenzo Fernández Prieto en La Voz de Galicia)

Un conto triste.

Andoliña venres 21 set. Foto de Jorge Ruiz.

Nos arredores do Liceo Maribel Verdú asina autógrafos. Mozas e nenos vestidos como campesiños de hai 60 anos. No medio da Praza Maior espera un burro cargado de fardos, con toda a paciencia do mundo ás súas costas: ó escoitar o berro de “Acción” todos se poñen en movemento, tamén o burro. A xente de Auria está contenta porque poden ver anaquiños dunha rodaxe en vivo: hai que agradecerlle a José Luis Cuerda o feito de escoller Ourense para a súa versión de Los girasoles ciegos, obra moi excepcional de Alberto Méndez. Oxalá faga unha gran película: o guión de Azcona é unha garantía, dende logo.

Chámame unha xornalista para preguntarme polo Ourense dos anos 40: cóntolle unhas cantas cousas que sei ou estudei desa etapa. A cidade da época, máis pequeniña (a metade de poboación que hoxe), vivía días de miseria, de represión e de fame. Por se non fosen poucas as desgrazas, ata o Barbaña se rebelaba contra a natureza e saía das súas canles levando por diante animais e persoas. Aló por 1945.

Medo bendicido pola Igrexa: velaí o conto de Blanco Amor, Primeira Comunión: o aceno terrorífico metido ata o fondo dos ósos. Foi como en toda España: un conto triste, iso foi a nosa posguerra.

(Recollido en La Voz de Galicia, entrevista de Cándida Andaluz)

Unha cidade de provincias pequena con gran peso da Igrexa e dos militares

A partir da visión da película Os girasoles cegos moitos ourensáns pararanse a pensar como era realmente a cidade de Ourense naqueles anos. O historiador ourensán Marcos Valcárcel asegura que a obra de Alberto Méndez (na que se basea a película) reflexa á perfección como era naquela época a vida en calquera cidade parecida á ourensá.
Valcárcel indica que Ourense nos anos corenta era unha cidade de provincias pequena -de ao redor de 50.000 habitantes- na que existía pobreza e a represión era moi grande, do mesmo xeito que a propaganda franquista e o poder da igrexa. Destaca para ilustrar o grao de represión que aínda en 1945 tiveron lugar detencións, mortos e fusilados. é naquela época cando a algunhas rúas da cidade dáselles nome militares: Xeneral Franco, José Antonio, Calvo Sotelo. A pesar da situación pobreza, a cidade conta nesa época con tres xornais, todos pertencentes á falanxe.
Nestes anos prepárase o monumento aos Caídos, fronte á subdelegación do goberno -que aínda existe hoxe- e é entre 1943 e 1944 cando o Concello de Canedo da Ponte fusiónase co de Ourense. En 1945, a cidade sofre unha das súas traxedias máis grandes, o desbordamento do río Barbaña, no que morren varias persoas. Marcos Valcárcel subliña dúas obras de Blanco Amor ilustrativas daquela época. Por unha banda unha fotografía realizada polo autor na que se mostra a baixada en procesión duns nenos desde a catedral de Ourense e por outra banda o conto Primeira Comuñón que aparece na obra Os Biosbardos .

Homenaxe a Xoán da Coba
Como homenaxe a Xoán da Coba (e tamén ó contertulio que asumiu este nick), velaí o busto-retrato e única imaxe, que eu saiba, que se conserva do xenial ourensán.

O Betis, o noso terceiro equipo
(Afonso Vázquez Monxardín en Galicia Hoxe, 18 set.)

As amplas lagoas da miña formación inclúen un descoñecemento absoluto do fútbol. Sei que xogan uns once ou doce xogadores de cada parte a darlle patadas a unha pelota que vai dun sitio para outro. A metade queren metela entre uns paus cunhas redes que hai no fondo dun lado e os outros, no outro. As regras son moi simples -case se reducen a que non vale darlle coa man e non pode saír do cadrado marcado con cal no campo- polo que todo o mundo dá en opinar con presunto coñecemento igual de tácticas e estratexias. Un pouco tempo resúltame simpático ver correr, xesticular e berrar eses homes pero moito, aborréceme. Móvese moito diñeiro ao seu redor e hai equipos, ligas, campionatos e copas por todos os lados. Os enfrontamentos dos equipos semellan representacións simbólicas doutras competencias -sociais, locais, nacionais e internacionais ou raciais- nas que todo o mundo, inmediatamente, toma partido. Así, eu non podo ver con bos ollos os que apoian o Real Madrid cando xoga co Celta ou co Dépor. Aínda que non lles sei nada de fútbol, declárome, nestes días que celebra o seu centenario, e como a duquesa-teleñeco de Alba, do Betis. Do Betis... e da oposición.
Non me gusta o seu presidente Ruiz de Lopera por cuestións estéticas -parece saído dunha película máis rancia ca un unto de cinco anos- pero sobre todo sentinme ofendido cando lle cambiou o nome ao estadio Benito Villamarín para pórlle, nun groseiro acto de pedantería, o seu propio. Porque don Benito Villamarín, o rico industrial aceiteiro artífice do despegue do Betis hai cincuenta anos era de Ourense e amigo do meu avó Antonio. Xuntos estudaran na escola laica e na posguerra sempre se lembrou de enviarlles aos amigos da burga preciosos garrafóns de aceite de oliva. Boa xente. Coma o seu irmán, don José Villamarín, presidente do Centro Galego de Bos Aires moitos anos na metade do século pasado. Unha vez de Sevilla mandáronme unha foto dun xantar da directiva do Betis cun gaiteiro tocando detrás. Don Benito tiña cara emocionada? ou se cadra era que lle estaba a rebentar o tímpano aquel punteiro a unha cuarta da orella.
Por certo, que para a clausura das festas do cincuentenario do club, Villamarín convidou a falar ao seu amigo Eduardo Blanco Amor. Engadiría hoxe o escritor co seu xusticeiro ferrete, "como nunca tal fixo ningún equipo galego". E razón tería.

Cidadanía (entrada n.1100 do blog)

Pan por pan martes 18 setembro (Na imaxe, Santa Águeda, de Zurbarán)

Disque, malia o barullo mediático, foi un fracaso a campaña contra a Educación para Cidadanía: os promotores da obxección contra a mesma só recolleron o apoio de 84 pais entre os douscentos mil posibles. En cambio xorden voces, mesmo entre os opositores, para “adaptar” esta nova materia ós idearios, por exemplo, dos colexios relixiosos. Nalgures lin que estes propugnaban incluír a vida dos santos no curriculum real, o que logo se dará nas escolas, da EPC. Aló cadaquén, pero vexo difícil que os mozos de hoxe cheguen a identificarse cun San Sebastián, aseteado por axudar ós cristiáns e logo botado ás cloacas; ou con Santa Lucía, violada e torturada, para logo arrincarlle os ollos; ou con Santa Águeda de Catania, á que lle cortaron os senos cunhas tenzas. Sinceramente, eu preferiría unha cidadanía un chisco máis tranquiliña, con menos dramatismo e menos mártires.

Arte e pobo: Arturo Baltar (FOTOTECA)

Un dos máis grandes da nosa arte e tamén da arte popular: o escultor Arturo Baltar. Así o retratou o pintor Prego aló por 1955. Por certo, segue sen ter un edificio digno onde mostrar toda a súa inmensa e xenial obra. Había unha promesa do concello neste respecto: quedará esquecida, como tantas outras? Se tivesen un Baltar en calquera outra cidade, xa tería un gran Museo no centro urbano, non me cabe dúbida.

IMAZ, ARTUR MAS, GALEUSCAT
La Región 17 setembro (o cartel da guerra civil en Euskadi é de Carmona)

Cataluña. Falabamos esoutro día, nun Pan por Pan, da radicalización do discurso nacionalista en Cataluña, que chega a figuras como Maragall ou Artur Mas. Colegas que traballan en Barcelona relativizan esta interpretación, afirmando que hai moito de “radicalismo estético” en Maragall e que CIU xoga coa tensión en dúas liñas: dende o soberanismo á conquista de competencia e orzamentos para o país. Por outra parte, é ben sabido que nos nacionalismos hai sempre “dúas almas” que abanean entre o independentismo e posicións máis moderadas e pragmáticas: foi así nos tempos da Segunda República e segue a ser hoxe. Haberá, pois, que agardar para saber en qué queda este radicalismo catalán, pasada a retórica dos discursos da Diada. Non cremos que o mapa político catalán permita demasiados movementos bruscos, como parece insinuar Artur Mas, dado que cadaquén garda celosamente o seu espazo electoral (ERC) ou con firmeza as súas posicións clásicas (Josep Antoni Durán i Lleida, por parte de Unió, que non quere saber nada de mesturas con marxistas ou socialdemócratas).
Josu Jon Imaz. Nesta semana produciuse a carta de renuncia de Josu Jon Imaz e reflectiuse o difícil que resulta manter lideratos fortes no nacionalismo vasco, aínda dende o goberno. Lembren a ringleira de nomes: Arzallus, Garaicoechea, Ardanza, Ibarretxe, Imaz, etc. Este último propugnaba un modelo de nacionalismo pactista e pragmático, pero que non renunciaba as súas posicións soberanistas. Ademais, tiña moi claro que ETA sobra no País Vasco e que non se poden planear medidas de cambio de estatus xurídico mentres a violencia non desapareza de Euskadi. A súa carta de renuncia á presidencia do PNV é un modelo de documento político de alta talla intelectual e sentido común: “Creo nunha Euskadi na que os diferentes sentimentos de pertenza dos que compoñemos a sociedade vasca convivan compartindo un proxecto de país, cuxo futuro constrúamos entre todos. (...) Traballo por unha Euskadi na que a nosa identidade vasca se constrúa en base a valores nun mundo cada vez máis aberto e complexo, no que o amor ó propio non nos leve a construír o futuro contra ninguén. Como esa árbore á que equiparaba a súa obra o universal escultor Eduardo Chillida, enraizado na terra vasca pero coas súas pólas e follas abertas ó mundo”. Chapeau por J.J. Imaz! Pouco favor lle fixeron Zapatero e outros destacando “o luxo” de ter un dirixente como Imaz no PNV. Que vai pasar? Fálase dun pacto interno no PNV entre os sectores máis radicais e máis moderados (Eguibar versus Urkullu) para evitar a división do partido: oxalá dean coa mellor fórmula para o futuro de Euskadi e para o conxunto español.
Galeuscat. O BNG, na etapa Beiras, abriu portas co pacto entre os tres nacionalismos periféricos autodenominado Galeuscat. Aquel pacto serviu para presentar o BNG en sociedade e “moderar” a súa imaxe: ó cabo PNV e CIU son partidos moderados e non marxistas, aínda que poidan promover políticas sociais progresistas. Hoxe o BNG é o mellor situado na negociación dos orzamentos do Estado e un aliado fiel de Zapatero e debe xogar esa carta con intelixencia: Galicia non debe quedar atrás, como tantas outras veces.

CEN ANOS DE HISTORIA CULTURAL.

1977: redescuberta dun país

O artigo completo en Galicia Hoxe

Libros de M.Rivas-X.I.Taibo; X.R. Barreiro, A. Bozzo, J.A. Durán, Costa Clavell, Fabra Barreiro.

Carlos Casares e Otero Pedrayo.

A muller en Galiza

O Padre Seixas: autorízanse os nomes en galego

Abelardo Moralejo, Casimiro Torres, Emilio González López

O Facho. Trasmallo. Abel Bouhier. Filgueira Valverde.

Versos de Seoane, Miguel González Garcés, Lueiro Rey, Cunqueiro, Cuña Novás... Eduardo Moreiras na RAG. Camilo Valdeorras.

Xaquín Marín e Siro López.
Vacaloura. O pai de Migueliño. O cadaleito. Os cigarróns. La parranda.

Editorial Alvarellos.
Dos anzos e dos mortos. Editorial Limbro e X. I. Taibo. Neira Vilas, Eliseo Alonso.

Pola UNión, de Benedicto. Xerardo Moscoso, Emilio Cao, María Manoela, Xoán Rubia, Miro Casabella. Doa. Ars Musicae Ultreia.

Soledad Bravo e Luís Cilia en Compostela.

Nace Milladoiro. Pecha Teima. Nace A Nosa Terra, da man de Margarita Ledo.

Encrucillada. Fendendo. Grupos e xornais da AN-PG na emigración.