Os maiores na cultura

Imaxe: Doña Rosita Morillo, de Frida Kählo

O Club de Maiores de Caixa Galicia en Ourense está a celebrar os seus primeiros 25 anos de vida. Con ese motivo, a través da súa responsable, Carmen Bonet, convidáronme a dar unha conferencia sobre a visión dos maiores (ou dos vellos, como prefiran) na cultura, nas artes e na literatura. Preparei un power point duns 60 paneis sobre temas ben diversos, unidos só por esa condición: como reflectiron o mundo dos vellos en diferentes épocas e coxunturas históricas e xeográficas. Algúns de vostedes colaboraron co apartado "Os poetas" cos seus comentarios no post "A idade" que aquí apareceu a comezos de decembro.

É por iso que case me sinto obrigado a traer aquí un esquema desa miña intervención, para que se fagan unha idea de por onde foi. Máis ou menos isto:

Paneis 1 a 11. Imaxes dos Maiores na cultura galega. Castelao: Cousas, Retrincos, Os vellos non deben de namorarse. Carlos Casares: "A vellez" (Á marxe), "Agarda longa ao sol" (Vento ferido).

Paneis 12 a 15. Os vellos na historia da fotografía.

Paneis 16 a 26. Os maiores nas artes plásticas. Un código de valores, virtudes, a santidade. Pero tamén o mundo do desexo, o pecado. As Tres Idades. Susana e os vellos. Cimón e Pero, a Caritas Romana. O paso do tempo, a continuidade da vida.

Miguel Ángel, Rembrandt, Zeus, Caravaggio, Donatello, Cranach, Rubens, Gentileschi, Hans Baldung Grien, Giorgione, Tiziano, Ghirlandaio, Klimt, Rafael Zabaleta, etc.

Paneis 27 a 39. A voz dos poetas. A melancolía, a elexía, a sátira.

Rosalía, Celso Emilio Ferreiro, Fernando de Herrera, Quevedo, Pero da Ponte, Afonso Eanes do Cotón, Lorenzo Gomis, Aleixandre, L. Cernuda, etc.

Velázquez, Rembrandt, Giorgione, Goya, Zabaleta, Frida Kählo, Guaysamín, Zuloaga, Fortuny, Boucher, E. Munch, Emil Nolde, etc.

Paneis 40 a 49. Os maiores no cine. Umberto D (De Sica). Fresas salvaxes, Bergman. A balda de Narayama, S. Imanura. Calabuch, Berlanga. El abuelo, Garci. Sunset Boulevard, B.Wilder. Que foi de Baby Jane?, W.Wyler. Iris, R. Eire. No estanque dourado, Mark Rydell.

A lingua das bolboretas, M. Rivas, Cuerda, Fernán Gómez: don Gregorio.

O subxénero dos avós: de Minnelli a Pedro Lazaga.

O home bicentenario. As uvas da ira. Dous vellos gruñóns, etc.

Paneis 50 a 60. O lecer de Isolino, de Xaquín Marín.

Durero. Lucien Freud. A gran lección de Goya: "Aún aprendo".

Foi todo isto un pequeno intento de historia cultural que non saiu tan mal. O público, cando menos, quedou encantado. E eu, preparando todo, aprendín unhas cantas cousas.

PAN POR PAN mércores 19 decembro 07
O luns pasado estiven no Club de Maiores de Caixa Galicia, que celebra os seus primeiros 25 anos de vida. Convidáronme a falar da visión do mundo dos maiores na literatura e nas artes e preparei un power point que revisa o que do mundo da vellez dixeron ou pintaron, en diferentes épocas, poetas e artistas. De todo houbo na viña do Señor: dende os deuses e santos que simbolizaron as grandes virtudes e valores no Renacemento ou no Barroco ata a visión sarcástica dun Quevedo ou dos poetas trobadorescos de escarnio a bulrarse dos desexos e pecados da vellez. Entre todos eles, poucos tan lúcidos como o noso xenial Castelao, dunha excepcional empatía, sobre todo en “Cousas” pois en “Os vellos non deben de namorarse” deixouse levar por un certo moralismo. O público, ben agradecido: levaba eu uns 40 minutos a falar e pregunteilles se querían que seguise. Dixeron que si: non se aburrían.

en poleiro alleo

¿Bo Nadal? ¿Sonorización da oclusiva dental? (Afonso Monxardín, GH 18 decembro)
Curiosa fascinación pola morte (Andoliña 18 dec.)

Os ministros que pon Galiza (Xosé M. Sarille, ECG 18 dec.)

Sasha en Peredelkino (Luís González Tosar, ECG 18 dec.)

Unha fobia de cine

Pan por Pan martes 18 decembro

No mundo do cine teño moitas filias, pero moi poucas fobias: case ningún director ou actor me produce un noxo inexorable. Agás unha: Chuck Norris. Basta verlle o careto a este tipiño para cambiar de cadea. Resúltame insoportable e dubido moito de que poida ser considerado actor: poucas cousas tan insulsas se poden ver nunha pantalla. Buster Keaton, a quen lle chamaban “cara de pao”, dáballe mil voltas en expresividade sen mover unha cella. Leo agora que, segundo a xornalista Yolanda Monge (El País), o tal Chuck Norris apoia nos Estados Unidos a un candidato ultraconservador, Mike Huckabee, quen nega a teoría da evolución e anuncia cousas como esta: “Esta é a miña política contra a inmigración ilegal: Chuck Norrris”. O actor pasa polas películas dando puñadas sen parar. Se o tal Huckabee chegase a gañar, xa sabemos que os seus partidarios teñen un gusto cinéfilo infumable.

Espiritualidad (Eduardo Mendoza, hoxe en El País)

Imaxe de Paula Rego.

Basta con darse una vueltecita por el centro de cualquier ciudad en estos días para comprobar que la espiritualidad propia de las fiestas navideñas se mantiene intacta, al menos por lo que respecta al sujeto. Lo único que ha cambiado es el objeto. Me explicaré.
Después de 40 años de vagar por el desierto, el pueblo de Israel, aprovechando la ausencia de Moisés, construyó un becerro de oro y lo adoró como si fuera un dios. La Biblia reprueba esta inconstancia, pero la decisión, si se piensa, es razonable. Entre Egipto e Israel hay unos 500 kilómetros mal contados; a una media de cinco kilómetros diarios, que no es matarse, con un mapa y un poco de sentido común, los israelíes habrían llegado a la tierra prometida en poco más de tres meses. Cuando llevaban un retraso de cuatro décadas, perdieron la confianza en su guía y, sin renunciar a la fe, se buscaron un dios que les pareció más amable o, por lo menos, más asequible.
Volviendo a mi razonamiento inicial, creo que hoy pasa algo similar. Después de tantos siglos de castigos divinos y promesas incumplidas, de tanto anatema y tanta prohibición, la gente no ha renunciado a la fe, pero se ha buscado otro destinatario, al que rinde el mismo culto con la misma convicción, la misma devoción, la misma esperanza y la misma entrega. Con la misma paciencia el creyente se aglomera en los grandes almacenes o entra arrodillado en la pequeña tienda, como antes entraba en la catedral o en la ermita, dispuesto a entregar cuanto posee a cambio de mucha luminotecnia, grandes palabras y, en resumidas cuentas, bien poca cosa. ¿Falta de espiritualidad? Todo lo contrario. La misma o más, siempre que redefinamos el concepto. Porque, al fin y al cabo, entre un cura atrabiliario de hisopo y trabuco y el atento y eficaz dependiente de El Corte Inglés, ¿usted con quién se queda?

O pracer de contar a vida
A vida e o mundo de Carlos Casares, a debate en Ourense
O colaborador de GALICIA HOXE, Marcos Valcárcel e o poeta Arcadio López Casanova participaron no Simposio

A xeito de balance: aparece hoxe en Galicia Hoxe e en La Región.

PROXECTO ROTEIRO CARLOS CASARES NA SÚA CIDADE NATAL

Este é o Roteiro Casares, tal como o propuxen no Simposio e como se desenvolveu onte. Queda sobre a mesa a súa posible oficialización (agardemos que o Concello sexa receptivo).

1. Liceo Recreo Ourensán
A súa segunda casa en Ourense. Encontros do Liceo. Os faladoiros e os amigos.
Espazo clave do Ourense do século XIX estudado por Casares: Curros Enríquez, Xoán da Coba. Estatua pendente de XDC, empeño persoal de CC que o concello rematou por non facer.
2. Antigo Pazo do Bispo (hoxe Museo Arqueolóxico)
Na Praza Maior.
Escenario posible de Ilustrísima.
3. Rúa da Paz / Lepanto / Praza do Ferro
Dende o Museo ata a moi achegada Rúa da Paz (antiga Rúa dos Zapateiros). Casas de Otero Pedrayo, Vicente Risco e Xoaquín Lorenzo. Biografías casarianas de Otero e Risco. Deus sentado nun sillón azul.
Moi perto, na rúa Lepanto, casa natal Eduardo Blanco Amor e en fronte, redacción O Tío Marcos d´a Portela, a quen Casares dedicou algún estudo.
Na Praza do Ferro, casa de Florentino Cuevillas, a quen CC admiraba como escritor e investigador.
4. A Revista Nós (antiga casa, hoxe só placa, na rúa de Santo Domingo)
Antiga redacción de Nós e despacho Vicente Risco, que coñeceu CC. Estudos sobre a revista Nós e a súa época.
5. Ubicación da casa natal
Antiga casa, xa derruída, á altura de Cardenal Quevedo, 10 (hoxe Mobles González). Primeiros anos. Casa grande, con oratorio incluído e horta por detrás (ata a actual Valle Inclán), segundo nos contou Javier Casares. Alí estivo os primeiros catro anos de vida.
6. Café Parque
Núcleo de faladoiros ó carón de Risco e grupos intelectuais de Ourense, tantas veces recreado nos seus artigos dos xornais.
7. Antiga sede da Libraría Tanco
Paseo fronte Goberno Militar. Libraría progresista e galeguista da posguerra (Carlos Vázquez). Lugar de traballo do poeta Antón Tovar: o modelo, triste, dun escritor para o primeiro Casares. Moi perto, fixemos mención á placa que marca o local da antiga Sala Auria, memoria sentimental da cidade (aínda que Carlos non era moi bailón, seica) e case enfronte a casa do escritor José Luís López Cid, con quen tamén tivo amizade.
8. Café Miño e La Región.
Núcleo de faladoiros ó carón de Risco e grupos intelectuais de Ourense. Vicente e Antón Risco, Xocas, Trabazo, Gimeno, Manuel Luís Acuña, etc.
Moi perto, máis abaixo, a antiga sede do xornal e libraría de La Región, onde empeza a publicar Casares xa nos anos 60. Tamén traballaron alí, como redactores, Fernández Ferreiro e Arturo Lezcano, e o que foi editor e o seu amigo, Luís Mariño.
9. Cardenal Quiroga (e regreso final ó Liceo)
Restaurante San Miguel (unha das súas entradas): núcleo de homenaxes ó propio Carlos Casares (organizada polo Clube Cultural Alexandre Bóveda) e doutros a figuras da cultura ourensá nas que el participou como os irmáns Quesada, o poeta e compositor Manuel de Dios e ó escultor Buciños.
Moi perto, na mesma rúa, o café restaurante La Mejicana: José Suárez e Antón Risco.
Tamén nesta rúa estivo o cine Mary: Xornadas de Cine das Nacionalidades e Rexións, nas que participou CC.
Outros espazos posibles. Seminario de Ourense. Os cines. Radio Ourense (rúa das Tendas). O derruído Volter do Tucho na praza do Eirociño (Risco e os artistiñas).

O ROTEIRO CARLOS CASARES EN FOTOS (grazas, Trebolle)

A crónica do acto en La Región (na versión en papel inclúe un plano)

Nas fotos de Trebolle pódese recoñecer, entre outros, a Cristina Berg, Javier Casares, Xoán Fonseca, Ana Carballal, Xoán Fonseca, Iago Martínez, Miguel A. Murado (Fundación Casares) e Fernando Román.

Nota: os risos da primeira foto, a máis inferior, teñen explicación: iniciamos o Roteiro coincidindo con todo o barullo dunha voda en Santa María Madre. Case nos botan a nós arroz tamén.

Casares, Torga, Del Riego, González Tosar

PAN POR PAN domingo 16 decembro. Caricatura de Miguel Torga por Suso Sanmartín.

Chea de intervencións de interese estivo a última xornada do Simposio Carlos Casares: o luns falarei dalgunhas delas. Inauguramos un roteiro dedicado ó escritor na súa cidade natal e centro de boa parte da súa obra de ficción e dos seus estudos. Rematou o encontro o poeta Luís González Tosar, que evocou as súas viaxes de amizade con Casares, sempre cheas de anécdotas asolagadas en humor. Relembrou cando visitaran en Coimbra ó poeta portugués Miguel Torga, que se ergueu da sesta para recibilos e foi moi amable con eles (aínda que non era ese o seu carácter habitual). O mesmo Miguel Torga veu noutra ocasión a un acto en Vigo e don Paco del Riego tentou convencelo de que escribise sobre Galicia: “escriba algo sobre esta terra tan fermosa, cunha paisaxe tan verde...”. Pero o xenial autor dos “Diarios” só acertou a dicir: “Si, é unha terra ben verde. Pero eu non son unha vaca”.

A boutade do día

A de onte, na entrevista con Rexina Vega, en El País:

Sobredimensionada, porque o país é pequeno e igual se lle presta demasiada atención a algunhas cousas. Á Xeración Nós no ensino, por exemplo, cando arestora é unha burrada terlle que explicar Risco aos rapaces. E isto convive cunha atención desmadrada polo novo e polo de muller [acenea] nos medios de comunicación e nas esquelas.

Quizais a gañadora do último Xerais non quixo dicir isto - que a obra de Risco sobra nas escolas- ou quizais non o recolleu ben o xornalista. En calquera caso, creo que Rexina Vega debería aclaralo, se non se sente representada nas palabras recollidas.
Pregunto eu, nos programas de Literatura Castelán dos Institutos: sobra Unamuno? ou sobra Dámaso Alonso?

Última hora

De fontes ben informadas, cóntanme que dimitiu o Subdirector Xeral de Cultura, do que depende a política editorial, o escritor e amigo Francisco Xosé Fernández Naval. Que ía facelo en maio, pero adiantou a súa decisión. E que a conselleira afirmou nunha xuntanza que unha dimisión dun director xeral era case un tema administrativo, de escasa importancia.
En fin, por casos precedentes (Ánxeles Cuña), semella que a Consellería de Cultura non é lugar de acougo fácil: din que algunha figura comisarial por alí instalada provoca tantas cousas raras...

ENTRE HORTAS E PORTAS, de Xosé Manuel González
23. Saír de Lugo.
Para o Marcel Swann,
estes retallos case puramente imaxinados.
(Foto: http://static1.bareka.com/photos/medium/475768/barcelona-catalunya.jpg)

Rúa de Ramón Montenegro, 1963
“E agora... volver marchar. Madrid, a casa, naciches alí, dinme. Nacer, nacín. Pero a casa era Sevilla, o balcón; o Teatro San Fernando e a academia de dona Adelita; copla, baile, actuar para os convidados. Que duro foi vir para esta cidade pequena e escura, onda esta xente seria, que non bailaba nin cantaba pola rúa aínda que falando parecía que cantasen. Tanta calma, aquel silencio esmorecido...”.

“É aparencia, agora seino. A vida, en Lugo, reside portas adentro. Non xaora no colexio, esa cadea igual ca onda as monxas de Sevilla. A merenda cas das amigas, recurtando mariquitas e lendo as historias da Celia. A función de Entroido, para cantar “El relicario”; ao final, en Lugo tamén cantan, ¿esquecerame en Madrid o “Ondiñas veñen”?. Foise facendo, pouco a pouco, fogar sen te dar conta. Os meus bichiños, ese acougo esmeralda no paseo, acocorarse na babuña e o poema; o domingo polifónico, estancia por estancia, hora tras hora, nun vagar e devalar que sacia o degoro. Cinco anos”.

“Volverei para o baile do Círculo? Queixaranse os veciños cando o papá poña o tocadiscos? Poderemos ter o Bobi? Viranme visitar Carmiña e Manolita? Onde se ven os mozos en Madrid? O colexio, unha prisión, coma o resto deles. Haberá Clube Fluvial, e praia, concerto da Banda, filloas...? Alá vas, Paloma”.

1965. A Piringalla.
- Seica marchas para Barcelona.
- Marcho. Quen cho contou?
- Meu pai, que llo dixo o teu botando a partida. Pero e logo?, tiña idea de que che estaba indo ben no taller.
- Mal non me vai, se lle chamas iso a ir tirando. “Tirando”, é o que di todo o mundo ao preguntarlle como anda. En Lugo non che hai vida, Paquiño. Teño vinte e catro anos; botei de pinche no taller dos quince aos dezaoito, antes non me deixaron meter debaixo dun coche. Xuntei catro pesetas para levar á mili, volvín hai ano e pico e non se dá feito un can. Aí vos queda todo, eu voume.
- Home, aquí ben se pode un ir valendo. A min, xa sabes, acábanme de coller na Abella, ao final hanme facer fixo e...
- E nada. A ti córreche présa casar, a Maruxa apúrate e non dás cavilado. O ano que vén vas para a mili; seguro que che gardan o choio, porque teu pai traballa alí, é home serio e con que ti non saias moi revirado compénsalles. Igual aínda che amañan para ires a Parga, despois quedar no cuartel de Garabolos e traballarlles algo. Co tempo, si, fante fixo, casas coa Maruxa; colles un piso no Agro do Rolo, nesas casas que non se para coa humidade. Tes fillos, quérelos estudar, aínda buscas outro choio para completar ingreso; cando toque, axudar na aldea, a matanza, sachar as patacas... Gañar dous pesos, traballo, traballo e traballo. Que, tamén, é o que se pode facer nesta puta aldea, quitado ir á taberna e encherte despois das oito.
- Quero mellor quedar na terra, Fermín, antes que ter todos os teatros, cafetarías e as luces de Barcelona. E que vas facer alí, traballar de mecánico?
-Acabouse a graxa de coche. Meu curmán Perico, xa sabes, que se fora hai catro anos, encontroume un choio a carretar gando para os matadoiros; aínda hei vir con frecuencia buscar becerros, non me has perder de vista tan fácil. A terra tamén che me tira a min, non digo que non. Pero toda terra é dos homes...

Barrio da Ponte, 1968
É verán, Pepiña Mourelle baixa das Arieiras. Súa nai, Josefa Mourelle, faleceu en xaneiro e todos os meses lle levou flores. Só a ela tiña na vida, gardou a touca sen lavar; pola noite búscalle o arrecendo e aínda muda o leito cada semana.

Coñece porén que a saudade rebordou calquera límite razoable. Conservará o loito adentro, retornará lembranza dolorosa en termo cada vez máis dilatado. Pero cómpre mirar pola vida. Trinta e dous fará en setembro, solteira e xa sen traza para deixar de selo. Nunca xurdiu afección intensa -fóra da nai- e unha filla de solteira con vida retirada, sen facenda nin aspecto que chame alá moito a atención, non chegou a provocar grande cobiza.

Atrás queda o empalme de Portomarín, ascende agora cara a Pontegaos. É unha boa costureira, traballo non falta nin faltaría. Seu pai, sabe quen é, ben lle axudaba de querer subir para Lugo, instalarse e realizar para as señoras encargantes o requirido labor de agulla; axudaba, que llo notou na cara polo funeral e na romaría pasada. Antes morta. En vida da nai puxo el vinte quilómetros no medio que semellaban cen; en mil e sen estrada os volverá agora ela.

Pepa Mourelle marcha para Londres desque pase o San Froilán. Fíxoo antes unha amiga da nenez, para o caso a única; no hotel onde se emprega a outra lavará pratos quen renuncia a ser modista. Adeus, vista dos meus ollos; váleme, San Lázaro. Será unha emigrante igual có tío Antonio, quen sabe onde ha de andar, se vive, na Arxentina. Ela seguro que retorna, de visita, con que a vida se endereite, canda un home se cadra e algún neno. Procurará a quen a trouxo ao mundo sen querer e, daquela, falaralle: aquí me ten, señor cura; non lle debo nada.

1969. Sanfiz.
Faltan sete días para a excursión e non che dan pasado. Saír de Lugo, por fin. Non á aldea, ou a Sarria onde viven os tíos. Non á praia de Miño. Nin sequera ir á Coruña, pasear polos Cantóns ou de comercios se fai tan prometedor; vaiche boa, nin comparanza: ao estranxeiro, vas ir ao estranxeiro por primeira vez na vida.

Polo que din algúns maiores, estranxeiro será, pero paréceo a medias. Din que os portugueses falan galego cerrado e supós que debe ser certo, xa que se os policías son “guardinhas” e o que repiten sempre “mais lá”, moito para galego non lle falta. Pero ides en autobús, durmides fóra unha noite, pasades unha fronteira.

Falan os maiores de comprar café, eles saberán por que, e gardalo non sei onde. Todo se lles vai en latricar do café, o máis la e os guardiñas. Ti recordas libros e lecturas; trescentos mil habitantes, segunda cidade de Portugal, soa a cousa grande, nunca tal viches. E como será, o Porto?

Rúa do Doutor Castro, 1970.
Non o creo, non o podo crer. El, precisamente? O preferido das mozas, o máis popular no colexio. Se hai un mes, domingo á mañá, aínda estaba mazando no Pipper’s; iso vendo eu, que desde aquela non volvín.

Eu sei que tal cousa existe polos libros; ou sexa, nunca vin que existise. Tamén hai películas, se poñen Molokai córreche algo por dentro; pero isto non é cine. Aí o vén: - Fiúza!

- Ola. Como che vai?
- Ben ves. Pero é certo?
- O tema da semana, seica. É certo e ben certo.
- Pero, ¿como... como?
- Voume facer Marista. Igual ca, hai dous anos, quería ser médico. Remato o COU e marcho para León.. Tan simple coma iso.
- Ou sexa, os dous hermanos que viñeron a semana pasada... convencéronte.
- Convenceron, si, pero con eles dous seguro que non chegaba. Non, Tomás, a mim chamoume Xesús...

1973. Avenida da Coruña.
“María:
Escríboche nun vagar entre cavilación e cavilación. Tan rápido foi o curso, logo a selectividade, case nin tempo houbo para decatarme do que vai pasar en outubro. É setembro e cáelle a unha todo enriba.

Voume da casa! A ilusión é moi grande, pero eis tamén a evidencia: mamá non vai estar, papá non me resolverá as dúbidas de química. Hai que se render a ela: en Santiago, nin Mirador Rosalía nin terrazas do Centro; nada de quedar en Radio Meilán. Estudar, disque, arreo; xa me vou preparando, logo do visto o curso pasado.

Medicina... Cando llo dixen ao papá, abriu ollos coma mazás. “Vas facer unha carreira de homes?”. Pobre papá: véndose aquí tan poucas, aínda non debeu asimilar que lles permitan ás mulleres facérense médicas; e aínda se fose puericultora, pero... cirurxiá!!?? Para abrir enfermos, cortar e andar co sangue? Esqueceu que, cando nena, nunca unha ferida me sacaba de ir xogar, viñan el ou ela a correr detrás miña coa mercromina e o esparadrapo. En fin, ver unha filla súa co título (iso espero) será de certo a mellor cura de espanto; ademais, quiteille unha preocupación: a farmacia, definitivamente, será para o meu irmán.

Ben, Compostela. Poderei estar máis, e máis a gusto, co Fernando, el vai facer Económicas; e iso que na residencia onde me meten, “Cristo Rey”, seica é obrigado entrar ás nove en punto da noite. Contigo tamén, xa non só na praia e en agosto. Imaxinas? Vernos todas as tardes, ou de cada dúas. Cultivar a miúdo esa novidade con gusto especial, falar galego, sen temor a que apareza a nai medoñenta de que a filla se lle volva unha pailana. Pobre mamá, aínda non me fun e xa murmurando dela. Déixote, volvo aos meus planos. Bicos e apertas mil.
Charo”.

Burozos, 1975.
Orde para que a recruta Enrique Sangiao García, nado en Lugo, provincia de Lugo, o 18 de setembro do 1955, se persoe o día doce do próximo mes de xaneiro, e ano de 1976, a fin de integrarse na expedición na que será conducido ao Campamento de Instrución de Recrutas de Alcalá de Henares, onde realizará o seu período inicial de adestramento militar.

- Ala, fodeuse, a cortar o pelo. A ver se, polo menos, quito o carné de primeira.

Risco, Piñeiro, Casares

Andoliña sábado 15 dec.

(Caricatura de Vicente Risco, por Álvaro Cebreiro)

Resultou ben interesante o Simposio Internacional Carlos Casares, celebrado en Auria polas tres universidades galegas. Remata hoxe. Afondouse no seu xornalismo, na orixe das novelas Xoguetes, Ilustrísima ou Deus sentado nun sillón azul e nas referencias europeas da súa literatura. É de subliñar Tempos de Compostela, a conferencia que impartiu Arcadio López Casanova co seu estilo elegante, mesurado, impecable: por sorte está gravada. López Casanova evocou os días comúns en que os dous descubrían o país na súa estadía universitaria (1961 a 1964) con anotacións valiosas sobre sucesos como as Festas Minervais ou o primeiro Día das Letras Galegas de 1963. Na charla do poeta aludiu a Vicente Risco, xerando unha pequena polémica. Deu conta do desgusto de Casares cando saíu o libro de Ramón Lugrís e encontrouse coa imaxe que de Risco había nos reducidos ambientes galeguistas, incluído Ramón Piñeiro. Casares só quería defender o seu mestre e amigo dos faladoiros ourensáns. Pero mestre en valores e en ideas estéticas, non nas políticas.
O galeguismo de Casares tivo outras fontes arredadas de Risco. Pero, ademais, o autor de Ilustrísima rendíalle culto á amizade, moi por riba desas diferenzas.

Sábado 15 decembro, 13 h., dende o Liceo: proposta dun novo roteiro Carlos Casares, conducido por Marcos Valcárcel.

Festival de Cine: debate en Telemiño

P A T É T I C O
Acabo de ver o programa: concelleira e responsable de cultura do BNG fronte ó exconcelleiro de cultura do PP, o actor Abelardo Gabriel e Precedo, do Cine Clube. No medio, a xornalista Sonia Torre.
(Non sei que me pasa, pero cando fala toda esta xente, síntome máis próximo ao Pepe Arauxo que a eles...)
Estareime facendo do PP? Como pode haber tanta incompetencia?

Esta é unha mensaxe dun amigo despois de ver o programa desta noite en Telemiño. Tiven outras dúas mensaxes moi semellantes: non foi ocasional, pois. Eu mesmo, que non o puiden ver todo, sentín máis ou menos o que aquí está expresado. Imos apañados...

UN ESCAPARATE CHEO DE LIBROS

Andoliña venres 14 decembro

Corría o ano 1967. Xavier Carro e Carlos Casares ían cara a Facultade, cando ían a clases, e cruzando a Rúa do Villar compostelá pasaban por diante da Libraría Porto. Carlos Casares queda apampado diante do escaparate, supomos que ben fachendoso: está todo el cheo de libros galegos, presididos por unha bandeira galega, en concreto do seu primeiro libro de relatos, esa marabilla que se chama “Vento Ferido”.
Contou a anécdota onte Xavier Carro no I Simposio sobre Carlos Casares e contou tamén o ambiente do faladoiro daqueles mozos que sempre estaban a falar de libros, ademais do seu compromiso político: fixos eran Casares e Carro, e Luís Mariño e Fernández Ferreiro (“Pepiño de Ramuín”). Ás veces andaban por alí tamén os artistas Xulio Maside e Ventura Cores e o profesor Benito Varela Jácome. Os do PCE facían faladoiro aparte, detrás deles.
Todo ese mundo está no substrato de “Xoguetes pra un tempo prohibido” e do mesmo fixo o profesor Carro, que tamén formou parte del, unha magnífica análise. E dos libros que lían: ademais dos sempre citados (Kafka, Proust, etc.), autores dende o Juan Goytisolo de “Señas de identidad” ata “La edad prohibida” de Torcuato Luca de Tena.

Avance de contidos

Estes días, co Simposio Carlos Casares e outras cousas, non creo que poida escribir moito. Só dicirvos, a todos/as, que na primeira sesión, de mañá, xa se contaron moitas cousas de interese. Sobre todo na intervención de Xavier Carro que conviviu con el na etapa que Casares retrata en "Xoguetes pra un tempo prohibido" e que mesmo lle pasou moitos dos libros que puideron influír nel naquel momento.
Tomei bastantes notas: en canto teña un pouco de tempo, seguro que esas notas acaban por aquí.
Por exemplo, só como avance: entre os libros que lían os mozos da NNG, ademais dos que se citan sempre (Joyce, Proust, Kafka, Faulkner, etc.), había outros que puideron deixar unha forte pegada no Casares dos "Xoguetes". Por exemplo, "Señas de identidad", de Juan Goytisolo (na primeira edición mexicana). E "Tiempo de silencio", de Martín Santos. E "Encerrados con un sólo juguete", de Juan Marsé. E mesmo un de Torcuato de Lena, "La edad prohibida": obsérvese que palabras como XOGUETES e PROHIBIDO estaban xa nesas referencias.

HOMENAXE Ó EXILIO MEXICANO
Andoliña venres 13 decembro

O cineasta Carlos Velo, o pintor Arturo Souto, o poeta vadeorrés Florencio Delgado Gurriarán, o mestre Luís Soto, compañeiro de Castelao, todos eles impulsores da revista “Vieiros”, unha das xoias da historia da prensa galega. Quedan aínda descendentes de todos eles e de moitos máis centos de galegos que se refuxiaron no exilio mexicano. O México de Lázaro Cárdenas recibiunos cos brazos abertos: dende os que desembarcaron no buque Sinaia ata todos os que alí se achegaron despois. Aló proseguiron co seu labor republicano e galeguista. Aló saiu o “Caniconeiro da loita galega” de 1943. E “Loita”, revista galeguista da comisión galega do PC de Hespaña. E a antoloxía “Poesía de Galicia”, de Alejandro Finisterre (1969)-
Toda unha aristocracia intelectual que enriqueceu a cultura mexicana con acenos galegos: lembremos tamén ó poeta Lorenzo Varela, acollido na casa de Octavio Paz; ó arquitecto José Caridad Mateo, Serafín Ferro, Marcial Fernández, Roxelio R. de Bretaña, ó médico Francisco Comesaña, etc. Ata a morte de Franco, México mantivo o apoio ó goberno republicano no exilio. A Xunta, con Pérez Touriño á fronte, homenaxea agora esa xeración: con toda xustiza.

en poleiro alleo

(Imaxe: "Laura", de Giorgione, 1506)

"Unha torpe política cultural" (A. Conde en ECG 12 dec.)

"Agradecemento e adulación" (X.M. Sarille en ECG 12 dec.)

Fotos e espíritos.

Pan por Pan mércores 12 decembro. Foto enviada por Monxardín.

Falei o domingo aquí da fascinación que produce a morte: dos anuncios sensuais dunha funeraria italiana ou das campañas en Centroamérica con simulacros de mulleres asasinadas. Quizais sempre existiu esta fascinación. Velaí as fotos dos defuntos para lembrar a un ser querido, tan abundantes en Galicia mesmo con fotógrafos ambulantes que ían polos pobos. Ou as chamadas “spirit phtohraphy” nas que din que saen os nosos antepasados ó carón dos vivos. No blog dime un colega que no París de mediados do XIX a xente pagaba para visitar a morgue, onde se exhibían os cadáveres dos suicidas ou dos que sufrían morte violenta (contouno Dickens nun texto). Logo viñeron as fotografías forenses: o libro de Eugenia Parry, “Crime Album Stories!, dos arquivos policiais franceses de finais do XIX. E agora a serie C.S.I.: o mundo xira e xira. Cantas cousas volven!

Carlos Casares, a estudo

Andoliña mércores 12 decembro

Arquitectura en toda España

O colega e amigo Carlos Varela pásanos referencia desta web sobre Arquitectura Española: ARCHXX-SUDOE.ES.

Contén unhas fichas valiosas, con foto, sobre edificios de valía arquitectónica, catalogados polas diferentes provincias do Estado: en Ourense, 12 de diferentes épocas. (Na foto a casa de Vázquez Gulías, en Praza Maior, 4).

Entrevista
Na web do Consello da Cultura Galega, Manuel Gago colgou unha entrevista en MP3 comigo (uns 12 minutos) sobre a ponencia que presentei onte.
Presentárona así:

Marcos Valcárcel: “O galeguismo foi moi crítico coa prensa do país”
11 de Decembro de 2007
O historiador e profesor Marcos Valcárcel repasou onte no Consello da Cultura Galega a relación entre a prensa e o galeguismo no marco das xornadas Medios de Comunicación e Identidade. Para Valcárcel, o galeguismo foi “moi crítico” cos medios de comunicación nas primeiras décadas do século XX: “Antón Vilar Ponte falaba de que en Galicia, no xornalismo, hai unha selección ao revés. Ascenden o que non valen”. Valcárcel sinala que o galeguismo achegoulle á comunicación en Galicia unha nova modernidade e destaca as coincidencias entre as denuncias sobre o xornalismo galego nos anos 20 ou 30 coa situación actual da comunicación en Galicia: “moitos dos artigos que levo lido son actuais mesmo nas condicións máis degradantes do que é o oficio de xornalista”. Nesta entrevista, o intelectual ourensán tamén repasa os cambios que estamos a vivir na cultura e na comunicación en Galicia coa chegada de Internet e dos blogs. Escoita a entrevista completa con Marcos Valcárcel.
As xornadas "Medios de comunicación e identidade" no web do Consello da Cultura Galega; As Uvas na Solaina, blog de Marcos Valcárcel.

Prensa e nacionalismo (Coloquio en Compostela, Consello da Cultura Galega)

Algunhas referencias na prensa:
"A lingua na encrucillada" (Galicia Hoxe e ECG)
Tamén hai unha columna en El País sobre a xornada de onte.

Do que puiden asistir, toda a mañá e media tarde, destacaría as intervencións dos ponentes cataláns e valencianos, por ofrecer algúns datos orixinais, e a do vasco, J. Larrañaga, por saber facer unha lectura en positivo da realidade nada doada do número de eusquera-falantes e o seu papel na prensa e en Internet (toda a prensa vasca está monopolizada, agás os medios en eusquera, por dous grupos de comunicación: Vocento e Grupo do Norte). Cos mesmos datos, un galego estaría laiándose e fustrigándose en clave victimista, como indiquei eu mesmo no coloquio.
Os cataláns comentaron a experiencia de "El Periódico de Cataluña" que edita dous diarios, idénticos, un en catalán e outro en castelán, cunha audiencia arredor dos trescentos mil exemplares, distribuídos en 45-55% cada edición. Víctor Freixanes cuestionou a identificación mecánica entre emprego da lingua galega e nacionalismo (é nacionalista a Radio e TVG, preguntábase?).
Houbo polémica tamén co profesor andaluz, que reivindicou Andalucía como nacionalidade histórica (Vilhar Trilho interveu no debate en contra desta tese) e sobre a relación entre as linguas e a territorialidade: dende o público, Camilo Nogueira defendeu con contundencia que (á marxe do fenómeno Internet), ambas cousas non podían separarse nunca. Unha lingua só pode ir adiante cun territorio de referencia e Estado propio ou cunha institución política que fixe o seu estatus (exemplo de Suíza).
Do resto, unha intervención desaforada e fóra de tono (nas formas) de Xosé Luís Barreiro Rivas, nunha liña totalmente liberal respecto dos medios, contestada polos valencianos e cataláns que reivindicaban a necesidade dun Consello Audiovisual, como o aprobado en Cataluña, e dun control e regulación das TVS privadas, que están a facer, díxose alí, "prevaricación" e poderían ser pechadas por non cumprir cos seus cometidos fundacionais.

Estatuaria urbana (4)

Nova entrega, toda ela con fotos de Trebi.

A horrorosa pontiña da que xa falamos.

A peza dun escultor portugués ("Vixiante d0 Camiño" ou algo semellante) que estaba no inicio da Ponte Vella e con bo tino se levou para outro lugar alí perto do Pavillón.

Unha imaxe de Concepción Arenal no seu actual emprazamento, ó carón do Palacio de Xustiza.
Un grupo escultórico relixioso diante do Colexio dos Salesianos.
Unha bola do mundo (supoño?), que tamén é fonte, diante do Pavillón de Deportes.
O coloso do escultor limiao Carrera, instalado na entrada da Ponte do Milenio, na etapa do alcalde Cabezas (houbo que traer nun trailer a peza dende Xinzo, estivemos nesa inauguración).

en poleiro alleo

Kaitep e Hetepheres, en lembranza (Afonso Vázquez-Monxardín, GH 11 dec.)

Sobre información e violencia contra as mulleres:

Se cadra é bo un apagón informativo (Monxardín, La Región 11 dec.)

O vento que axita a cebada
Andoliña martes 11 decembro

Vin nestes días O vento que axita a cebada (2006), unha das últimas películas de Ken Loach. Narra as orixes da independencia irlandesa e as loitas fratricidas que acompañaron aquel parto, tema tratado tamén en Michael Collins, de Neil Jordan. Os militantes máis radicais non aceptaron a partición dos condados do norte (o Ulster) nin o pacto cos terratenentes do país. No Reino Unido, os medios conservadores tachárona como película pro IRA, pois o centro desta é o papel desta organización naquela loita. Tampouco é a primeira película sobre o IRA: lembren O delator, de J. Ford, 1935.
Vista dende aquí, con todo, é inevitable pensar en Euscadi e nas posibles semellanzas: a estratexia de guerrilla dos voluntarios irlandeses, o apoio do clero ó nacionalismo etc. Aquilo foi en 1920 e xa choveu, moito cambiou o mundo e a contorna internacional. Pero, sería imaxinable unha Euscadi Sur, sen a parte francesa, a padecer unha guerra fratricida entre vascos, digamos vascos do PNV contra vascos de ETA? A organización terrorista xa ten atentado contra cargos peneuvistas: posibilidade nada inverosímil, pois. Agardemos que na Europa do século XXI tal horror non sexa posible.

BLANCO AMOR E A MEMORIA DA CIDADE (e 2)

Continuación do artigo do 3-XII. La Región. Imaxe: El Orense Perdurable, Conde Corbal.

A mesma realidade urbana que vimos en A esmorga aparece reflectida en La catedral y el niño, Os Biosbardos ou Xente ao lonxe. Ás veces a definición dos espazos urbanos sérvelle ó autor para marcar o perfil dunha cidade que gardaba aínda fortes xerarquías no seu plano físico, como manifestacións dun clasismo que viña de moi vello; así no inicio do conto A arrasadeira, cando nos lembra que os mozos do pobo non entraban no paseo do medio, porque “era o do señorío”.
Véxase o papel simbólico da igrexa de Santa Eufemia no conto Primeira Comunión ou o retrato dun día de Corpus en Auria arredor da Praza Maior, a rúa da Paz, a Praza da Verdura e a Fonte Nova, rúa de Alba, a Travesía, Progreso, para rematar nos espazos sagrados das igrexas de Santa María Madre, a Trinidade e Santa Eufemia ou no cemiterio de San Francisco (O estreno). Tamén son identificables os lugares da liberdade e da transgresión, recunchos que escapaban o peso abafante das xerarquías dominantes na cidade; velaí no remate do conto O estreno o papel do Campo dos Remedios, territorio da ilusión do rapaz namorado, ou a fuga dos mozos de A arrasadeira polas terras de Oira, Peliquín, Cudeiro, realidade transustanciada desde o mundo onírico do protagonista.
O mesmo simbolismo encerra o Campo dos Remedios como lugar de concentración das organizacións agrarias e sindicatos obreiros no remate de Xente ao lonxe. As mobilizacións obreiras permitían vivir a ilusión, sequera por un día, da posesión real da cidade polos obreiros e campesiños, cando as clases fidalgas e o Bispo marchaban para os seus aposentos extraurbanos, á espera de que pasase a marea popular. No resto dos días os obreiros retirábanse “pra os arrabaldos de casas de pallabarros onde vivían os máis dos traballadores”. Entre os territorios propios figuran tamén a Escola Laica e as asembleas obreiras en casas particulares (a Casa del Pueblo non se inauguraría ata maio de 1929).
Téñase en conta, ademais, que EBA escribe sobre o pasado, mesmo un pasado arredado, pero sen esquecer nunca un presente que en paralelo empezaba a debuxar posibilidades reais de democracia e liberdade. Como sinalan Mª Victoria Moreno e Xesús Rábade, os sucesos de Oseira, contados en 1973, facían relembrar necesariamente as loitas labregas aínda recentes en Castrelo de Miño e, aínda de forma máis evidente, a apoteose obreira de Xente ao lonxe ten moito que ver tamén coas loitas obreiras e a organización sindical galegas de fin do franquismo e particularmente co pulo das grandes folgas obreiras en Vigo e Ferrol no ano 1972, moi pouco antes da publicación da novela.
Moitos outros espazos simbólicos aparecen nos contos e novelas de EBA: O Posío, a Praza de Abastos, a Praza do Trigo, o río Barbaña, o camiño de Seixalbo e as proximidades do Cumial, etc.. Realmente ningún lugar significativo da cidade daquela época está ausente do microcosmos blancoamoriano. Existe outro Ourense desde que Eduardo Blanco Amor pisou as pedras de Auria e, sobre todo, desde que, moitas décadas despois, desde América, recreou na súa memoria un espazo literario novo, que xa é tan ou máis auténtico que o Ourense histórico daqueles días.

"Urbano Lugrís: viaxe ao corazón do océano"
Antón Patiño. Ediciós do Castro. Arte, 2007.

"O presente libro vai abranguer a figura de Urbano Lugrís na súa dimensión conxunta, vida e lenda, a creación artística e a súa produción literaria. Relatos breves e poemas que xiran sempre de xeito hipnótico (e mesmo obsesivo) arredor do mundo mariño e toda a súa iconografía. Ese foi o Norte magnético do compás que guiou sempre a Urbano Lugrís. Mesturando o espazo físico e mítico na alianza da imaxinación creadora." (Fragmento do prólogo)
(Segue en Comentarios)

Estatuaria urbana (3)

Que está a suceder? Perderon o gusto os ourensáns das últimas xeracións? Ou só as súas autoridades, e logo calamos todos? Porque é evidente que noutros tempos as estatuas urbanas tiñan outra presenza, outra dignidade, outra calidade artística.

Non quero caer no de "calquera tempo pasado...". Pero compárense as instaladas en tempos recentes (máis abaixo) con calquera das colocadas no século XIX ou inicios do XX: o Padre Feijóo (1887), Concepción Arenal (1898), grupo de Lamas Carvajal (1949, o busto é de 1907), etc. A comparación é contundente a favor das estatuas históricas. (Na imaxe, a estatua de Concepción Arenal no seu primitivo emprazamento, na actual praza do Bispo Cesáreo, de onde foi sacada con nocturnidade e alevosía e a protesta pública de intelectuais como Otero Pedrayo).

Estatuaria urbana (2)

Máis imaxes da estatuaria ourensá, varias delas enviadas por Trebi. Clicando nelas, pódense ver ampliadas, as que paguen a pena (que non son todas, nin moito menos).

Entre elas, dúas históricas, os monumentos a Valentín Lamas Carvajal, no Posío, e o busto de Prado Lameiro, agora moi perto da outra (sobre as estatuas ourensás ata 1993: Mª das Mercedes Gallego Esperanza, Evocaciones en piedra y bronce. Escultura pública en Ourense, Deputación Provincial Ourense).

Das recentes, van nesta entrega O Carrabouxo, de César Lombera; A Castañeira, do Parque de San Lázaro (creo que de Xosé Cid); A muller deitada da Alameda (Borrajo?, foto Juan, http://www.galicias.com/); e unha foto mellor do Castelao de Buciños.

Morte e fascinación.

Pan por Pan domingo 9 decembro 2007

Son os grandes temas de sempre, os que entretecen a historia da cultura universal: o amor, a morte, o paso do tempo, a vinganza e as paixóns, o sagrado, etc. De todos eles, sorprende a fascinación pola morte: o oculto, o ignorado, o inaprensible. Ninguén volveu para contárnolo. Por iso Cees Nooteboom publica “Tumbas”, libro sobre a última morada de 80 poetas e pensadores do mundo. Por iso en Guatemala e no Salvador causa estragos unha campaña publicitaria para vender zapatos que exhibe mulleres que simulan ser cadáveres na morgue ou suicidas (cunha tarxetiña colgada do zapato). Xa houbo protestas que acusan a estes anuncios de incitar ó feminicidio, tema grave naquelas latitudes. E unha empresa funeraria italiana (Cofani Funebri: busquen en Internet) publica calendarios de cadaleitos con mozas en poses sensuais. A morte: medo e fascinación.

CEN ANOS DE HISTORIA CULTURAL

1988: O ESPLENDOR DA NOVELA

O artigo completo

Algúns títulos máis completan a relación do ano 1987. Na narrativa, as novelas Saraverde, de Xesús Rábade Paredes, e O sorriso de Gardel, de Isaac Otero, e a última novela de Ricardo Carballo Calero, Scórpio. A reedición do volume de José Ogea, El mundo rural (Biblioteca Gallega) e o valioso ensaio de Xosé Chao Rego, Para comprendemos Galicia, ademais do estudo da profesora Nicole Dulin Bondue, El granito y las luces (Xerais), sobre a pegada da cultura francesa na Xeración Nós. (...)

Os anos 80 foron decisivos na narrativa galega. Abríronse campos ata entón case inéditos: a novela policial, a novela de aventuras, a de ciencia-ficción, a novela histórica da guerra civil etc. E publicáronse cando menos dúas ou tres novelas por ano de relevancia destacada, consolidándose unha xeración con nomes como Alfredo Conde, Víctor Freixanes, Carlos Casares, Méndez Ferrín, Xavier Alcalá e un longo etcétera de nomes máis novos que viñan detrás.

O tema da guerra civil estivo presente en 1988 (tamén o ano anterior, como vimos, con Casares): nesta ocasión con Vísperas de claudia, de Manuel Guede Oliva, o relato do fascismo auriense, e O bosque das antas, de Francisco Xosé Fernández Naval, cun espazo xeográfico semellante (Ourense, Velle, o protagonismo do río Miño), a novela que gañou o Xerais daquel ano, resolto en Baiona. Da mesma andaina son a novela intimista de Marina Mayoral, Unha árbore, un adeus; unha procura na ciencia-ficción de Xesús González Gómez, Ucronía; a novela de viaxes e aventuras de Martínez Oca, As florestas do Mañuema; e os relatos de e os relatos de Camilo Franco, na súa estrea literaria, A lúa no cénit e outros textos. E unha das ambiciosas novelas do ciclo de Víctor Freixanes, O enxoval da noiva, trasladada ata a Italia do Renacemento, á Roma de Alexandre VI e o papa Borgia, cando as vodas da súa filla Lucrecia. , trasladada ata a Italia do Renacemento, á Roma de Alexandre VI e o papa Borgia, cando as vodas da súa filla Lucrecia. A narrativa do 88 achegounos Catro novelas sentimentais, de Ramiro Fonte; Meta-relatos, de Claudio Rodríguez Fer; O camiño de Middelharnis, de Xosé Cid Cabido; O misterio do barco perdido, novela policial de Carlos Reigosa; As cereixas, de Riveiro Loureiro, e Turbo, de Miguel Suárez Abel. Na narrativa xuvenil tiñan especial éxito, Anagnórise (Galaxia), de María Victoria Moreno, que arrasou nos institutos; Investigación 091, sobre o mundo do contrabando, de Pepe Carballude; Moncho e Driar, en clave de ciencia-ficción, de María García Yáñez; De cando o Suso foi carteiro, de Neira Vilas; Lembranza nova de vellos mesteres, de Paco Martín; Chuchamel, de Concha Blanco, e O gato metido nun saco, de Alberto Avendaño.

Estatuaria urbana de Ourense (I)

Xulguen vostedes mesmos:

Castelao, de Buciños (foto Pili Prol).

A leiteira, de Ramón Conde (foto Nacho Rego).

A muller coa bola do mundo, na rotonda de Pardo Bazán, dun discípulo de Buciños (?), foto Trebolle.

O Otero Pedrayo, de Buciños, na praza do Correxedor.

Ladislao Reverter e Colemán, Los chicos del rallye (descoñezo o autor..., case mellor así).

O Fauno e a Serea (1995), no Parque Barbaña, as dúas de Acisclo Manzano (da web artebronce.com).

Outra visión

Outra visión dun acto comentado abondo estes días, nesta casa:
"A homenaxe a Blanco Amor" (Monxardín, La Región 8.12.07)

López-Casanova. Jane Birkin.

Os dous teñen admiradores, de seguro, nesta casa. O poeta Arcadio López Casanova, catedrático na Universidade de Valencia, estará o próximo xoves 13 (19,30 h. no Liceo), en Ourense, falando de "Tempo de procura (Casares en Compostela)", dentro do Coloquio Carlos Casares.

"Biblos recompila 40 anos de poesía de López Casanova" (J. Floriani, GH. 8.12.07)

"Jane Birkin e as pantasmas" (J.M.Giráldez, GH 8.12.07)

Zapatero, un tipo con sorte
Andoliña 8.12.07

(Imaxe: de novo de V. Brauner, artista surrealista que estou a descubrir nestes días)

Aínda non lin o libro sobre Zapatero de Suso de Toro, Madeira de Zapatero, que en galego publicou Xerais: cando o faga xa lles darei o meu parecer. Pero do libro xa andan moitas opinións circulando por aí. Din os que xa o leron que nel non hai ningunha crítica ó presidente, agás as distancias evidentes de Maragall, molesto porque Zapatero pactase con Mas o Estatut deixando en segundo plano o socialismo federalista dos socialistas cataláns.
Contan tamén que o libro, feito con entrevistas de persoas próximas ó presidente de goberno, dá en xeral a visión dun tipo con sorte, ó que todo lle saíu ben na vida: un neno que sempre aprobaba os exames, que nunca levou unha labazada dos pais, a súa nai tiña por el un amor intenso, etc. Ou sexa, un individuo do máis normal.
Pero algo máis debe ter para chegar onde chegou, digo eu: a dirixir o socialismo e logo o goberno do Estado. Din tamén que posúe unha grande intuición política, certa astucia que explica que lle saían ben as cousas: algúns mesmo falan da súa baraka (benzón ou boa sorte). Tampouco é un intelectual, nin moito menos, engaden outros. Pero, nos nosos tempos, non creo que iso sexa preciso para dirixir un goberno.

ENTRE HORTAS E PORTAS, de Xosé Manuel González
22. No poleiro.
Non é La Salle, pero algo haberá do seu gusto.
Para o Leituga-1 vai, logo.

O domingo había tres cousas fixas: baño, misa, cine. Podíase incluír sábado á tarde, cambiar a orde dos factores e quedar só a integral, demorada ablución, inamovible na mañá festiva. Como e cando for, a certa hora e con Ovidio pola man, paseo deica a sala correspondente, entrada, manís e para a bancada.

Non sempre fora nin sería de tal modo. Á mamá tamén lle gustaba a moderna arte; e como a tarde libre da escola era a do xoves, e ofrecían varios exhibidores nese día a Sesión Familiar, ía con ela a Silla, tránsito da popular General á privilexiada, case plutocrática Butaca. Pola Ronda, estreita beira da esquerda, á expectativa de auga sucia cando o rombar dun automóbil se escoitaba e alí estaba a poza, por onda o Bar Viveiro achegabámonos ao Kursal. Unha vez fomos ver certa película que lle debeu parecer suxestiva polo título; non esperaba ela, seguramente, que cousa tan negra e escura -en algo máis ca cromatismo- se chamase “O manancial da doncela”. Tal rótulo ficou na miña lembranza, co impacto de moitas imaxes e o paliativo final; habían servir, máis adiante, como ponte a Ingmar Bergman.

En Silla presenciaría, de moi mozo, unha representación dramática de “Nai Coraxe e mailos seus fillos” no Gran Teatro. Entre o escaso público, na fila de diante había un descoñecido señor, galegofalante e con algunha barba; quedou igualmente na memoria ata que anos máis tarde o souben nomear, Manuel María. Xa polo 71, en Compostela, viría “Macbeth” ou “Esplendor na herba”. Pero dos doce anos -ou por aí- aos dezasete, a visión da pantalla foi principalmente sen confort e desde o alto.

Era tempo de moito compartir en espazo público e espectáculos; frecuente a bancada, en cinema normalmente de madeira e sempre o acceso máis barato. General, xa foi dito, de seu nome ordinario, a retranca enfatizábaa ata Butaca Corrida ou “de Estudiante”; certa batalladora solidariedade grupal -ou mecanismo compensatorio-, convertíaa en Poleiro. O lugar, sen dúbida, máis barulleiro e ocorrente; sen dúbida así mesmo, a falta de respaldo e apoiabrazos, a carencia de mulido para as cachas, algo terían que ver na algazara.

Pido desculpa, xa que entramos en materia pouco delicada. Na porta, a sala de cinema era lugar parsimonioso onde alguén, con librea ou uniforme, recollía as entradas; apagada a luz, aquel poleiro abolía cerimonias e declaraba entroido. Entre a anécdota máis estentórea figura cousa non vivida, oída, nun local de Ourense: “Acomodador! Aquí cáganse!”. “Deixa que se caguen!”. “Pero cáganse na nai que te pariu!”. En Lugo, o acomodador procuraba con lanterna os perturbadores (en Silla adoitaban queixarse) e case sempre había algún expulsado; pero o efecto disuasorio non chegaba, máis gorentoso era o delito cá película. Filme de romanos, batalla concluída, visión panorámica dun campo cheo de mortos; subitaneamente, voz xuvenil, descrida, barrial: “Mañá hai carne fresca na praza!”. Un “Cyrano de Bergerac” de serie B (por poñerlle letra), encontro nocturno entre cabaleiro e dama moi escotada; benévolo consello, con entoación certamente pousona: “Coidado, a ver se lle vas estoupar unha teta...”. Se a produción resultaba tediosa de máis -aínda que non-, o auditorio da parte alta -e os de abaixo que disimulaban- parecía agardar con impaciencia un clásico, a ventosidade anal, xulgando pola inmediatez no improperio de variada alusión porcina ou estabulante; e total, podíalle suceder a calquera...

Sen dúbida, o encontro máis ou menos romántico tiña e encontraba sitio sen buscar protagonismo; que sei eu se o bico en celuloide -que marcaba pateadura, ganido, asubío- daría lugar a encontro paralelo ou non era daquela o momento preciso. Seis eran, seis, os cines de Lugo; ben cercanos, conferindo ambiente.

Na rúa do Progreso, o España; seica nel pasaba moitas tardes Ánxel Fole, que lle traballaba alí o irmán. Dun lado, dando ás Norias, o vestíbulo aberto con carteis, imaxes e entrada para Butaca, a cuberto de sol e auga; do outro, contra os Almacéns Amaro, a taquilla de General -afora- e porta cara arriba. O España debeu acadar, nalgún tempo, algunha das superproducións, que ben me lembro de facer cola para “El Cid”; alí se viron “Os paxaros” de Hitchcock, “Morreron coas botas postas”, igual así mesmo un divertidísimo encontro de indios borrachos, mineiros sedentos, cabalaría e misioneiras, con protagonismo de dous grandes.

A cen metros, na rúa de Xoán Montes, o Central Cinema. Un comercio de electrodomésticos, pantallas no escaparate, permiten arestora prolongar o hábito de quen tantas veces, gardando quenda no lateral Canellón dos Carteiros, mirou alí fotogramas. Eran profusos no ben cumprido pórtico ao abeiro da inclemencia. A memoría non se decide, aquí, a concretar imaxe quizá de melodramas (Hudson, Day...), heist ou peplum nun se cadra máis incerto.

Moitos elixían película mirando os carteis. Se non chamaba a do España nin a do Central, deica o Gran Teatro non habería un cuarto de quilómetro.

Foi o teatro que Lugo tivo. Para a anual e esporádica xira de compañía madrileña, despois para a dramaturxia do país: o transporte de persoas e efectos cruzaba a Porta da Estación e xa se metía na praciña valada. Mitin político tamén, festival ou evento extraordinario. Por aquela táboa pasou, pasamos, profesionais e afeccionados, propio e visitante. Vexo o encerado que a cotío un operario especializado cubría con nome famoso; no magma persoal aparenta deliñarse en gran formato “Ben Hur”, pequeno e doutras veces Kirk Douglas, Gina Lollobrigida... Esmendrellouse un co Louis de Funes, viu o que marchou co vento en sesión estival e partida. Era un edificio de Alfredo Vila, excelente acústica e forma exterior imitando vella radio. Alguén demandou, non hai quince anos, o terreo para construír. Houbo cartas, manifesto, opinión contraria de voces ben autorizadas; Moncho Borrajo faría alegación in situ e sesión propia, canto de cisne. Presidía a Provincia Francisco Cacharro Pardo, e decretou que o teatro era construción horrible, carente de mérito artístico; aínda, hai unha década, pasaban tales cousas. Sen el quedamos, quedou o recinto amurallado.

No anterior daquela, se letras do encerado e fotos non convencían, extramuros e preto ficaba o mencionado Kursal, a súa gran pantalla, outro amplo vestíbulo e dúas entradas. Sobrio e duradoiro, durante anos acolleu un cine clube.

A ruta das catro salas debuxaría pentágono irregular sobre un mapa daquel centro urbano que reunía a aparente vida social; na Praza Maior, entre o bazar 0’95 e os Franciscanos, tiña carteleira o outro par de exhibidores. “Botón de ancla”, “O día máis longo”, suxerían que a mil metros andando había tamén espectáculo.

Rúa de García Abad; camiño da Milagrosa, entre a estrada da Coruña e mailas Casas Baratas. No Victoria pagábase menos, proxectaban a miúdo cousa popular de, por exemplo, non sei que gremio mexicano; branco e negro estrito, cuate e manito, charros ou modernos. Era o local máis pequeno e explicitamente humilde. Entre as dúas décadas, un cambio cultural ostentosamente emerxido no 68 renovoulle cara, tapizaría e programación: o cine de Arte e Ensaio trouxo ao Victoria unha viaxe alucinante coa sexosimbólica Raquel Welch, psicodelia e “Yellow submarine”. Buscando perfil, cobrando carácter fronte ao Paz.

Estaba ao lado e pertencía ao grupo Fraga; este en Vigo e Botas en Ferrolterra semellaban o máis consistente na industria de difusión cinematográfica galega. En Lugo, o Cine Paz tiña a mellor maquinaria; unha especie de auréola vermella realzando, entre apagar de luces e empezar de NO-DO, o entramado que bordeaba a pantalla; había butacas boas e cobraba máis có resto. Lugar distinguido, o máis prestixioso. Agás improbable lapso de memoria, fora o escollido para amosarlle á sociedade que Franco era aquel home; e amosara a tensión de Gregory Peck con Anthony Quinn camiño de Navarone.

Inicial e sucesivamente, desapareceron o cine con nome de país e o de sintaxe anglosaxona; cadanseu bloque de vivendas foi remendo estraño onde estiveran España e Central Cinema. Foise Victoria, ao lado Paz e a memoria de dous conceptos que o franquismo puxera en secuencia transcendente. Sobrou para algúns un Gran Teatro. Non hai tanto, acabaron borrando a outra sala, con modificado nome teutón. Seis eran, seis, os cines de Lugo. Houbo outros, hoxe ningún fica en todo o casco urbano.

Probablemente, unha maioría dos agora vivos nin coñeceu poleiro nin bancada. A cinematografía compartida, en lúdica asemblea, vólvese fenómeno crecentemente ocasional. Lóxica, talvez; e algo frío, coma ela.