Trinta anos despois (Igrexa e franquismo)
Andoliña 19 xuño

O proceso de transición democrática que se abriu coas eleccións do 15 de xuño do 1977, hai agora trinta anos, non foi unívoco: houbo freadas e mesmo retrocesos. Hainos aínda hoxe. Por exemplo: os lectores/as lembrarán que un sector da Igrexa, mesmo da xerarquía, tivo problemas serios co franquismo. Monseñor Añoveros, bispo de Bilbao, estivo a punto de ser expulsado con Arias Navarro por unha homilía na que falaba dos dereitos non recoñecidos do pobo vasco. E o cardeal Tarancón acabou nas pintadas da ultradereita ("Tarancón ó paredón") por dicir cousas como que El-Rei debía ser o rei de "todos" os españois. Esta Igrexa do 77, cando menos en parte, estaba xa moi lonxe dos bispos que saudaban brazo en alto ó carón de Franco cando o ditador entraba nas catedrais: as fotos están en internet.
Hoxe a Igrexa está recuando e non se recoñece naquela imaxe de hai 30 anos. Antonio Cañizares, unha das máximas voces da xerarquía eclesiástica, desfacíase onte, nun xornal de Madrid, en gabanzas do xornalismo antisistema (Jimenez Losantos), afirmaba que en España só hai rexións e mesmo falaba das "Vascongadas": eu podo adiviñar o ton despectivo desa expresión tan dos tempos do ausente.

DÚAS NOTAS SOBRE O 15-VI-77
La Región 18 xuño.

15 de xuño. As eleccións do 15-xuño-1977, conmemoradas nestes días, abriron unha nova etapa democrática na historia española sobre a que existe hoxe unha ampla e rigorosa bibliografía. A transición española mesmo se ten presentado como un modelo dentro do conxunto das transicións á democracia no mundo occidental, pero tampouco foi a única con éxito naquel momento (velaí Grecia ou Portugal). O tratamento mediático leva á simplificación e pode suceder que as novas xeracións vexan o fin do franquismo e a chegada á democracia como un conciliábulo dun reducido grupo de actores políticos. Por suposto, ninguén lle nega o seu papel a Adolfo Suárez, que encabezou o abano de reformistas comprometidos en autoliquidar a ditadura, nin tampouco o protagonismo do monarca ou das diversas forzas que se posicionaron na contorna internacional. Adóitase tamén subliñar o relevo dalgúns políticos antifranquistas (Santiago Carrillo dende o PCE) ou a moderación táctica dun movemento sindical que subordinou as súas estratexias á conquista da democracia.
Protagonismo popular. Todo o dito anteriormente non debe ocultar o protagonismo popular de centos de iniciativas, partidos, forzas sociais, que se organizaron contra a ditadura e marcaron dalgún xeito o ritmo dos cambios. Certo que moitas delas eran rupturistas e que o que logo saiu adiante foi un xeito de “reforma pactada” pero de amplas perspectivas: de feito, Javier Tusell fala dunha “ruptura por procedementos reformistas ou unha reforma tan fonda que fixo desaparecer radicalmente o reformado”. Os mesmos resultados das Eleccións do 15 de xuño de 1977, que nos situaron a todos no plano da realidade, ofrecen un mapa político non moi diverso do que xa se consolidara na Segunda República, feito este menos destacado. Así, as comunidades que votaron á esquerda na República fixérono tamén en 1977 polos socialistas e os comunistas. O centro reformista e a dereita (UCD e AP) tamén tiveron os seus mellores resultados nas zonas de predomino do centro e a dereita nos anos 30: velaí a memoria do pobo.
Algúns detalles. Dito isto e subliñada a lexitimidade daquel proceso electoral e reformista, tampouco sobra dicir que a UCD do 77 tivo a Televisión para ela soia e a maioría dos medios de comunicación, así como o respaldo dos poderes económicos e fácticos. Ou lembrar que a esquerda e o galeguismo tiveron que facelo todo dende os seus inicios: como crear medios de comunicación propios como a revista “Teima” (1976), por exemplo. Ou que moitos partidos á esquerda do PCE chegaron ás eleccións sen ser legalizados ou tiveron que acollerse a coalicións electorais para poder presentarse. Así lle sucedeu, por exemplo, á UPG creando xunto coa AN-PG a plataforma do Bloque Nacional-Popular Galego. Aínda en 1977, uns quince militantes da UPG eran (eramos) detidos na Praza do Toural e convidados a visitar os calabozos de Raxoi por querer vender na rúa o “Terra e Tempo”. Son “detalliños” menores estes: a letra pequena da historia.

CEN ANOS DE HISTORIA CULTURAL

1960: cUNQUEIRO, dEL RIEGO, mARTINEZ RISCO

1961: eSPLENDOR NA NARRATIVA

1962: lONGA NOITE DE PEDRA

Pois vai ter razón o amigo Arume: debín esquecer de colgar os artigos da serie CEN ANOS relativos a 1960, 1961 e 1962. Recupero agora sequera os textos, no apartado de comentarios (en Galicia Hoxe dixital xa non os vexo).
Polo demáis, se alguén quere clicar no apartado de Etiquetas (ó cabo destas liñas) encontrará os artigos ordenados, cara atrás, dende 1970 a 1950 (falta algún máis).
A serie empezou en 1906 e rematará, nuns meses, co 2006. Cando teña tempo (ben tan escaso) poñereille etiquetas a todos para que sexan accesibles dende aquí.

CEN ANOS DE HISTORIA CULTURAL.

1970: OS CEN MELLORES POEMAS DA LINGUA GALEGA.

Nas fotos, retrato de Xoana Torres (Adiós, María) e portadas dos libros de Alonso Montero e Celso Emilio Ferreiro.

O Miño afía o azul e segue a viaxe…

Os ourensáns somos fillos das augas. Fillos das Augas Quentes das Burgas nas que se bañaba a nosa Callpurnia Abana e fillos da indómita raza de mulleres que baixaban as beiras de Oira nun fermosísimo artigo de Florentino López Cuevillas, recollido en “Cosas de Orense”. Don Floro falou tamén de Navia, a deusa pagá que asociaba o noso arqueólogo ó culto das augas. Tamén o pai Miño é o noso deus da infancia, símbolo da liberdade primixenia nos tempos en que o río navegaba libre e os coiñais de Ourense eran lugar de baño habitual dos veciños. Alí aprendín eu a nadar co meu pai e irmán maior e tamén cun fermoso pastor alemán que era quen de cruzar o río sen repouso. Alí houbo antes moitos días de ledicia e descuberta da vida, vino despois nas vellas fotografías das revistas e xornais: os ourensáns a bañarse libremente arredor da Pena de Francia, antes dos lóbregos días da barbarie fascista.

Veu despois Oira, lugar de lecer organizado, as primeiras piscinas da cidade, que os ourensáns chamabamos, cun aceno algo cursi, a nosa “praia fluvial”. Os meus ollos de neno lembran ben cando acudín a Velle co meu pai, para ver desde preto, pero da outra banda do río, o recinto das piscinas totalmente cuberto polas augas, en calquera das cheas do río que se deron nos sesenta: xa daquela chovía a cachón e as augas invadían terreos virxes, nada era capaz de deter o seu pulo devastador. Como naquela arroiada dos anos corenta no Barbaña que levou consigo porcos e galiñas das humildes casas á beira deste río. As piscinas de Oira significaron dalgún xeito a decadencia dos anteriores lugares de baño, os coiñais arredor da Ponte Nova e, máis aló, as beiras do río ata a Ponte Vella, onde aínda asentaban daquela as súas chabolas algunhas familias xitanas.

O pai Miño era tamén o acubillo do misterio e os rapaces paseabamos polos arredores, dende a estación de tren na Ponte ata a Chabasqueira, patria infantil do xenial escritor noso Bieito Iglesias: o creador de “Miss Ourense” aínda lembra os seus anos de infancia eivada nese barrio cando os xitanos axudaban a levar o material para a construción da que demos en chamar Ponte Novísima e algún burro baixaba augas abaixo levado pola corrente. Ou subíamos á ponte do Viaducto a xogar co perigo adolescente e admirar as paisaxes dende as alturas sobre o río. Tamén había, cómo non, a Ponte Vella, quizais menos impresionante nos seus cumes, pero tan chea de historia e de vellos mitos transmitidos de boca en boca. Era a ponte dos suicidas e o poeta Antón Tovar dedicoulles un fermoso artigo ós que alí decidiran truncar a sorte do destino.

Porque o río simbolizaba ademais o perigo da morte presentida e cada ano se cobraba o seu óbolo de suicidas e rapaces afogados nalgún dos seus tramos á beira do mundo urbano, entre Oira e as milagreiras augas de Reza e O Tinteiro, onde nos levaban curar os grans e as feridas da pel. Pero os mozos non tiñamos medo e proba inevitable na loita pola vida era o reto cotián da baixada do río, dende as piscinas de Oira ata os coiñais, que só ousaban arriscar os moi bos nadadores, xa algo curados do medo nas recén inauguradas piscinas do Pavillón dos Remedios. Aínda que o río, traidor, non deixou de cobrar nunca as súas vítimas entre a mocidade ousada, quizais só para manter o seu ben coidado prestixio de misterio e fascinación.

Souben despois, moito despois, que aquel era o mesmo “río dos grandes destinos” que cantara Curros e que mereceu tamén versos e prosas ben fermosas de escritores como Celso Emilio Ferreiro, Miguel Moreiras, Xosé Fernández Ferreiro, Manuel de Dios, Víctor Campio, Fernández Naval ou Millán Picouto, entre outros. Malia iso os políticos ourensáns daquela hora non sabían da existencia do río máis que para denominar ó Festival do Miño-Canción do Mundo Celta, que seica descubriu algunhas voces famosas doutrora, dende o Andrés do Barro que agora relembran con nostalxia na TVG ata o asturiano Víctor Manuel ou o catalán Joan Manuel Serrat. Os ourensáns redescobren agora, e alegrámonos porque nunca é tarde, o benquerido río, o seu río, o pai Miño de Otero e Cuevillas, facendo unha nova peregrinación ritual polas súas beiras. Recupéranse as vellas termas, río abaixo, e todo o mundo fala do gran potencial termal da cidade que nos situará no mundo sen complexos e xerará a riqueza necesaria para seguir progresando.

E eu lembro aqueles versos de Euxenio Montes:
“Ourense é afiador.
Roda de pedra
O Miño afía o azul
e segue a viaxe”.

Culturas políticas (achega de Isildur para abrir o debate)

Por iniciativa de Isildur abro un novo fío de debate sobre o tema que encabeza este post: as culturas políticas das diferentes forzas e partidos deste país. Pode ser continuación do fío sobre os Pactos Municipais, xa selados nesta hora. De certo hai non moitos anos era difícil sequera imaxinar que forzas como o BNG e o PSdG-PSOE puidesen chegar a cogobernar a Xunta e as principais cidades do país. Doutra banda, o que hoxe parece tamén imposible (acordos de goberno, en calquera nivel, entre o PPdeG e o BNG), quizais en datas non moi arredadas chegue a materializarse sequera nalgúns campos: os "populares" que ata agora negaban totalmente esa posibilidade, fartáronse de seducir ó BNG tralas municipais. Existen realmente culturas políticas diferenciadas? Hai barreiras infranqueables? Ata onde dominan os vectores dereita-esquerda ou nacionalismo-estatalismo? En palabras de Isildur:

Por que semella ser tan difícil a convivencia harmónica e a experiencia de cogoberno entra o PSdG e mais o BNG? Por que son, en xeral, tan tirantes as relacións? Son comparábeis ás que hai entre forzas políticas do abano da esquerda (ERC, IpC e PSC en Cataluña, IU e PSOE noutras partes do Estado...) noutras latitudes? Que hai na cultura política de socialistas e nacionalistas galegos que fai parecer que non son quen de xerar unha cultura de coalición? Por que é tan difícil poñerse de acordo en pontos comúns? A ver se vai ser verdade aquela vella teoría da que tanto gostaban algúns líderes da UPG e que tamén se lle escoitaba aos do PP "da boina": que, no fondo máis fondo, os políticos do PP rural e os nacionalistas teñen máis en común que os "enxertos" españolizantes do PSOE urbanita. Hai algo de verdade nese aserto? Ou é só unha de tantas ocorrencias e miraxes etnicistas?

ENTRE HORTAS E PORTAS (Xosé Manuel González)

(Imaxe: San Roque, bastantes décadas antes. Seguramente, a corporación municipal vai cumprir o voto ao santo. Sería, logo, 16 de agosto. Do Arquivo Castro Freire. Tomada da web http://personal1.iddeo.es/palvez/glugo.htm)

1. A cen metros de San Pedro.

A lembranza máis antiga trae unha imaxe de nena declarando que xa tiña sete anos; inquirido, retruco eu con medio imitada resignación que sigo en catro. Pola conta, debeu ser no 1958. Fico no limiar da casa, temos á fronte o lateral da Capela de San Roque e non hai vía pavimentada: camiño de terra, sen nome, conduce desde a rúa do santo ata a de Ramón Montenegro, facendo curva que deixa á dereita un campo onde pace o cabalo do carboeiro, miña nai pon a roupa ao clareo e nós xogamos con pelota ou o que cadre.

Era verán. Dous nenos fóra da escola, en hora bastante ceda e mañá medianamente luminosa; ata non sei se o arrecendo do xardín, para alá da igrexa, non mandaría no ambiente. Pouca xente pasa, e ningún coche pola rúa que é sen aínda eu sabelo a N-VI, estrada que seica vén de Madrid á Coruña. A radial vence a costa, igualmente anónima, que desde a Tolda deixa á esquerda As Pedreiras e logo á dereita o cuartel de cabalaría das Mercedes; pasa o fielato, vólvese recta cuxo primeiro treito se chama -de hai pouco- Muñoz Grandes e por onda as casas de Méndez asume o vello nome de San Roque, dous ou trescentos metros antes do número trinta e sete onde eu estou e a estrada non para, camiño da Muralla e a Ronda de Castela.

Poucos anos deberan pasar deica a segunda instantánea, pero xa mudaría a década. É inverno agora, se non nevou logo o fará, e hai matanza. Temos horta a douscentos metros da casa, e bichos. De alí traen a cocha, que vai a onde miña nai a chama e moita pena lle dá; co bo tempo, ás tardes sacabámola por fóra e tiña costume de achegarse á dona atal un can. Vai a marrá pola rúa de San Roque e case non estraña; algún transeúnte se cadra aínda viu carros transpoñendo o muro romano para retirar estrume dos cortellos. O matachín actúa alí perto e a min non me levan; quizais demasiado cruento para un neno, e iso que na cociña da casa un xa está familiarizado coa morte de polos e coellos. Tamén sinto mágoa, pero comerei frebas e filloas sen remorso. Nas vacacións de Nadal, a mamá vai facendo nos chourizos ao tempo que avía casa e xantar.

Miñas primas e eu somos os primeiros da familia que nacemos en Lugo; coma cas doutra xente. As construcións do barrio adoitan ser populares e vellas, con raro enclave burgués e dous grandes edificios: a igrexa e o antigo Mesón dos Toldaos, onde se debeu hospedar o difusor da Biblia George Borrow, agora convertido en dúas vivendas e morada para o popular ex-alcalde Portela. Conta meu pai como fora pasar aló algunha noite, pois había ameaza expresa do maquis ou noticia de incursión; o pai é garda municipal, e completa ingreso a cobrar recibos e representar firmas comerciais: así se pagará a miña carreira e algunha longa viaxe, pero de momento ninguén sabe nada diso. Transcorre o tempo de lecer entre a lectura (os Capitán Trueno e Jabato que troca a Carmiña no portal-libraría, algún raro libro, canto prospecto apaño), o trato cos mozos que a nai ten de pensión (nesta casa, todo o mundo traballa seguido), o irmán e os do meu tempo que encontro fóra.

Deles, dúas portas por medio vive Cheché Real; nin concibe presidir unha Asociación de Empresarios de Hostalaría que aínda non existe. Un triciclo seu, azul, embalado costa abaixo e que me envorca, terá moita responsabilidade en que eu nunca chegue a andar en bicicleta; estou vendo, mazado e na terra, como o Cheché apaña o meu sombreiro en papel de cores, pono na cabeza e sae apalillando, o moi paspán, coma se riba miña non quedase o triciclo; coma se en San Roque non houbese pais, nin lei nin orde.

Polas rúas de abaixo mora o Xosé Manuel Sarille, rapaz con pelo mesto que de seguro non cavila para nada en normalizar o uso da lingua galega. Cando en xullo e agosto baixo co porrón de arxila, baleiro, cara á fonte dos Paxariños, el a miúdo está por onda o taller do Lombao. Posiblemente segue alí cando subo de volta co porrón cheo, mais a miúdo non estou para detalles. Vémonos e coñecémonos; trato, naquela altura, pouco.

Bole San Roque, hai tendas de comestible (a do señor Gabino e algunha outra), chacinaría, estanco e despacho de pan, tabernas, farmacia... Na beirarrúa da esquerda, a penúltima casa antes da prazuela é nova e ten moi amplo baixo; será garaxe, pero antes albergou concorridísimas xornadas artísticas con ballet. Á praciña mencionada chamámoslle A Mosquera e xa case linda coa Muralla, catro ou cinco casas polo medio. No portal da última á dereita senta unha velliña, con touca e pano de loito, que ofrece mercadoría de melindres e outras lambetadas, disposta nunha cesta; loce sorriso desdentado e permanente.

Por alí e apegados ao propio monumento (éo, Monumento Nacional, desde o 1921) a ambos lados da Porta de San Pedro, a Perrucaría de Saavedra, cafés e tabernas onde se botan a parva e a partida: o Riveira, Bar Lugo, Asuero... Neste, posiblemente coinciden Antonio Rosón e Ramón Piñeiro; xaora, a Manel, a min, que non me pregunten. Van chegando os 25 Anos de Paz.)

Mitos clásicos.

Pan por Pan 16 xuño

Formeime como lector, entre outras cousas, lendo libros de mitoloxía clásica. Son sempre útiles para nenos e mozos, como son necesarios os contos infantís e, por favor, sen censuras de corrección política. Logo coñecín traballos valiosos sobre mitoloxía, como os de Carlos García Gual, catedrático de Filoloxía Grega na Complutense, que dos mitos falou nestes días en Vigo. Os mitos seguen aí como decorado –no cine, na linguaxe, na psicoloxía, nas artes, etc.- pero perderon o seu valor heroico e exemplarizante. Hoxe chamámoslle mito a todo: un actor novo, un novo grupo musical prefabricado polas multinacionais, o que sexa. E o sistema remata por devoralo todo, ata os mitos políticos. Velaí: en Vallegrande, Bolivia, onde apareceu o cadáver do Che Guevara queren facer o roteiro turístico do Che, con hoteis e todo o necesario. Se Hércules levantase a cabeza!

En poleiro alleo

"Cocientes" (Bieito Iglesias, ECG, 14 xuño)

"Que din os rumorosos" (Ferrín, FV, 15 xuño) : Ferrín continúa co tema do Himno Galego e penetra no seu significado (observen o cambio de trato, con respecto ó artigo anterior, sobre os aludidos XCC e BI: case semella unha rectificación que pola miña parte agradezo).

(Imaxe: Beata Ludovica Albertoni, de Bernini)

Nervios, caras demudadas
Andoliña 15 xuño. Imaxe: Retrato de muller, Goya.

Nervios a esgalla, caras demudadas, consultas ó médico en busca de tranquilizantes… Primeira xornada da selectividade. Moitas mozas, inmensa maioría, os mozos son os menos. Pertencen a unha xeración que non viviu as reválidas nin o temido exame de ingreso. Enténdese a súa sensación de pánico. Algúns perden as etiquetas. Outra pega a da compañeira sen querer: menos mal que se deu conta. En castelán caen o eterno Bueno Vallejo e un texto ben pensado de Javier Cercas sobre o ensino, a memoria, a autoridade nas aulas e todo iso. En galego, un anaco de Xabier Quiroga e un comentario sobre a eutanasia: non son difíciles ningún deles. Coa Xeración Nós na teoría. Algúns xa parecen máis calmados. Non pasa nada. Sen infartos.
A mañá non foi difícil. Tampouco a tarde: en filosofía hai abondo para escoller. En historia, o mundo obreiro ou a Guerra Civil: a memoria do pobo en calquera caso. E o de inglés, máis fácil que outros anos, con audición e todo. Véselles a todas máis tranquilas.
Eu, que estou do outro lado, lembro cando estaba aí sentado, 1975. ERGA convocara un boicot ás probas. Pero non houbo valor. Como di o amigo X.M. González, coas cousas de comer non se xoga.

Brincadeira: os cartos da Pantoja

O malo dos cartos e que non te deixan dormir. Se non me credes, mirade o leito da Pantoja.
(Envío de Tacho: graciñas)

Bob Dylan
Na foto con Joan Baez, na marcha dos Dereitos Civís, 1963.

Era o cantante preferido do meu irmán maior nos primeiros 70. El trouxo a casa os seus discos. El levoume, case escondido (eu non tiña aínda a idade), a ver "Pat Garret e Billy o neno". Eu sempre asociarei a Bob Dylan co meu irmán na súa fase "hippie" cando quería estudar Belas Artes en Madrid.

Recomendado. "Dylan, o premio premiado" (Manuel Ángel Candelas Colodrón, hoxe en Faro de Vigo).

Pan por Pan 17 xuño

“Cantos camiños ten que andar un home/ antes de que lle chamedes home? (...). “Si, e cantos anos pode existir unha montaña/ antes de ser bañada polo mar? / Si, e cantos anos se permiten vivir a algúns/ antes de que se lles conceda ser libres?/ Si, e canto tempo pode un home volver a cabeza/ e finxir exactamente o que non ve?/ A resposta, meu amigo, está a soprar no vento,/ a resposta está a soprar no vento./ Si, e canto tempo ten un home que mirar cara enriba/ antes de que poida ver o ceo?/ Si, e cantos ouvidos ten que ter un home/ para que poida oír á xente berrar?/ Si, e cantas mortes se aceptarán, ata que se saiba/ que morreu demasiada xente?/ A resposta, meu amigo, está a soprar no vento,/ a resposta está a soprar no vento”. Premio Príncipe de Asturias das Artes, Bob Dylan. Discútese no meu blog se tiña ou non boa voz: a estas alturas da película iso non sei se iso importa.

Máis sobre Irán.

Pan por pan 14 xuño. Foto de Abbas, da súa serie sobre Irán.

Saben quen foi o primeiro país do mundo en meter no cárcere a un internauta por facer un blog, aló polo ano 2003? E saben cal é un dos países con maior número de blogueiros, que segundo diversas estimacións están moi por riba do medio millón de persoas? Pois nos dous casos a resposta é Irán e non calquera outro europeo ou occidental que estean imaxinando. Irán vive unha auténtica explosión de comunicación na blogosfera, di Nasrin Alavi, sobre todo porque as condicións de censura son moi duras e o goberno filtra ou bloquea máis de dez millóns de sitios web. Pero, malia iso, os iranianos fan marabillas para comunicarse dende a Rede e xerar novos espazos de liberdade. O goberno iraní pechou na última década máis de cen publicacións, incluídos 45 diarios: moitos destes xornalistas están agora refuxiados no periodismo dixital. E aí non hai que cubrirse co velo.

Falan de nós, bastante ben (e a selectividade)

Hoxe estiven coas alumnas e o alumno (no meu centro só había un rapaz aprobado, o resto eran mozas) nos exames de selectividade. Bastante ocupado, polo tanto. Só agora tiven tempo de revisar un bo mangado de mensaxes atrasadas dende onte. E entérome de que falan de nós, destas Uvas na solaina noutro espazo virtual significativo deste país: o foro de Arroutadas.
E, ademais, en xeral falan abondo ben de nós, con gabanzas mesmo personalizadas e outras hiperbólicas (Xeración Nós, etc.). Dende aquí un saúdo para os compañeiros de Arroutadas e graciñas a todos, os que nos dedican as boas palabras e mesmo os que nos critican, porque o fan con graza e sen mala intención, de seguro.

Polo demáis, como hai ensinantes escoitando, pola Selectividade bastante ben. Os primeiros exames non foron difíciles en xeral: nin o de Lingua e Liter. española nin o de Lingua e Liter. Galega nin o de Historia nin o de Filosofía. Ata o de inglés, que ten fama todos os anos de ser máis complexo, este ano non era demasiado difícil, segundo din, sobre todo un texto que falaba de Agatha Christie. En Lingua española caiulles un anaco de La fundación de Buero Vallejo, libro de lectura obrigada, e outra opción cun interesante artigo de Javier Cercas en El País Semanal sobre educación, o papel da memoria ou o tema da disciplina e a "autoridade" intelectual na educación: moi na liña do que aquí temos falado. En Lingua Galega un texto breve de Xabier Quiroga e na outra opción un texto xornalístico de Victorino Pérez Prieto arredor da eutanasia. En Historia, textos sobre a guerra civil ou, na outra opción, sobre o movemento obreiro e a industrialización.
Os rapaces, por suposto moi nervosos. Non estamos xa no tempo das reválidas nin dos grandes exames de ingreso doutrora e iso lévaos a darlle unha dimensión excesiva a este evento: é a primeira vez que os examinan fóra do seu instituto e profesores que non coñecen. Pero xa saben que logo aproban o 94 por cento ou algo así.
En fin, lembro na miña memoria recente os días da miña selectividade en Compostela, cando a primeira (ou segunda?) convocatoria. Que ben o pasamos a panda ourensá: Bieito, Xan, Roi, etc. !! Por certo, ERGA convocara daquela un amago de boicot ás probas, pero non houbo valor e todo quedou en nada.

Dúas caras.

Pan por Pan 13 xuño. Debuxo de Renoir.

Esoutro día o historiador Antonio Elorza publicou en “El País” un traballo moi crítico con algúns intelectuais islámicos moderados como Tariq Ramadán. Segundo el, este ensaísta usa unha dobre linguaxe: moderada e democrática cando se dirixe ó mundo occidental e coa súa faciana máis fundamentalista cando fala para o mundo islámico. O relevante do artigo de Elorza é que Ramadán é hoxe a cara máis aberta do Islam en Occidente. Pero toda realidade ten dúas caras. Mesmo en países islámicos como Irán, onde as mulleres poden ser multadas por maquillarse ou ensinar os cabelos, a sociedade vai por outro lado. Segundo Mehdi Kalaji, o islamismo está en declive en Irán e as clases medias, con estudos e mentes independentes, están a moita distancia das arroutadas do presidente Ahmadineyad. Só queda saber quen vencerá: os cidadáns ou os fanáticos empoleirados no poder?

Luc Ferry, filósofo e exministro francés
Moi interesante a entrevista con Luc Ferry, en El País. Subliño estas súas dúas respostas sobre a educación e sobre o poder real e o goberno. Ámbalas dúas moi pertinentes.

P. ¿La educación no se ha resentido?
R. Sí, junto a los valores tradicionales se destruyó también la autoridad. En los colegios se ha impuesto la ilusión pedagógica: primero hay que apasionar a los alumnos y después hacerlos trabajar. Es al revés. Uno sólo trabaja por obligación. No hay espontaneidad en el aprendizaje. A todos nos ha marcado algún profesor, y solía ser un gran carismático que nos hacía trabajar, no un animador cultural. La ilusión pedagógica nos dice que podemos reemplazar el trabajo por el juego. De ahí el desastre. Hay que inventar nuevas formas de autoridad sin volver atrás como reaccionarios. Los pilares de la educación europea son griegos (por la cultura), judíos (por la ley) y cristianos (por el amor). Si damos el amor sin la ley, no funciona.

P. ¿Cuando un filósofo se hace ministro se vuelve más pragmático?
R. La experiencia más fuerte que tienes cuando llegas al poder es que no tienes poder. El proceso se nos escapa. Tenemos las apariencias del poder: coches, banderas... Como mucho, un ministro puede alegrar o fastidiar la vida de 300 personas, ahí se acaba todo. Si alguien moviera los hilos de la marioneta, como creen los militantes antiglobalización, estaríamos de enhorabuena. La lógica del mercado es anónima y ciega. Los políticos tienen ahora mucho menos poder que hace 40 años.

O resultado dos pactos (foro de debate)

Por indicación de APC abrimos este foro para quen considere pertinente opinar sobre o resultado final do novo mapa político municipal galego.

Homofobia.

Pan por pan 12 xuño

Xa teño confesado aquí que en cuestións como o cine (sobre todo clásico), unha parte da música contemporánea, algúns grandes escritores e artistas USA e as series de televisión non son nada antinorteamericano. Prefiro os orixinais ás copias: gústame máis “Anatomía de Grey” que as versións españolizadas por aquí. Pois ben, Isaiah Washington, actor negro e doctor Preston Burke en “Anatomía de Grey”, foi despedido da serie por chamar “marica” a un compañeiro, o actor T.R. Knight, quen logo recoñeceu a súa homosexualidade. Os propios compañeiros de Washington non querían xa traballar con el. Nestas cousas os norteamericanos sonche moi seus: lembren a historia da novela “A mancha humana” de Philip Roth (logo levada ó cine con Anthony Hopkins e Nicole Kidman) onde un profesor de Universidade cae en desgraza tras chamar “negro” a un alumno das súas aulas.

UNHA VERDADE INCÓMODA
La Región 11 xuño

Al Gore. Celebrouse o 5 de xuño o Día Mundial do Medio Ambiente e nestes días puiden ver a película de Davis Guggenheim, “Unha verdade incómoda”: o proxecto de Al Gore, exvicepresidente dos Estados Unidos, convertido xa en gurú do clima para percorrer o mundo alertando das consecuencias do cambio climático.
A película está concibida para lucimento do que foi candidato presidencial no 2000 fronte a Georges W. Bush (Gore logrou máis votos, pero non a presidencia, lembren) e nese sentido enténdese a clave biográfica do documental (as alusións á enfermidade dun seu fillo ou á carreira presidencial), ó que quizais lle sobre un certo alento narcisista. Pero hai que recoñecer que o tema ecoloxista non é novo en Al Gore: en 1992 publicou un bestseller titulado “A Terra en equilibrio: ecoloxía e espírito humano”. Os críticos apuntan que puido facer moito máis cando foi vicepresidente e defender Kioto con máis pulo en vez de venderse ós intereses económicos que agora denuncia. O documental, con todo, é útil e necesario: dende un enfoque didáctico (comprensible por un alumno de segundo ciclo da ESO, cando menos), non carga as tintas en deseños apocalípticos como outros produtos semellantes. A realidade xa é bastante aterradora e así a presenta esta película: zonas moi importantes e urbanas de Europa, Estados Unidos ou a India pagarían moi caro, mesmo asolagadas, o desxeo das masas polares que xa está nos seus inicios, segundo todos os cálculos científicos.
Mil trescentos millóns. Mil trescentos millóns de persoas vivirán graves secas polo desxeo provocado polo cambio climático: así o constataba esta semana un informe específico da ONU. Sen neve nas grandes montañas non hai ríos e os principais ríos de Asia nútrense das neves do Himalaya. Só a suba dun grao centígrado na temperatura supón elevar a cota de neve nos Alpes 150 metros, con importantes consecuencias na economía da zona e no abastecemento de auga. Sobran informes que constatan o descenso das cubertas de neve e o quentamento espectacular do Ártico e todo isto afectará a todas as rexións xeográficas do mundo: como se indica na película de Al Gore, nin sequera se sabe cómo se comportarán as correntes mariñas que xa hoxe provocan furacáns tan devastadores como o Katrina. Onde antes había grandes glaciares, estes vanse retirando e deixando só como restos grandes lagos que deixan constancia deste quecemento global.
Príncipe de Asturias. Al Gore acaba de obter tamén o Premio Príncipe de Asturias de Cooperación Internacional 2007: é importante que líderes mundiais coma el se poñan á fronte destas causas que antes se desprezaban como “teima neurótica de catro ecoloxistas tolos”. As opinións públicas deben facer valer a súa presión, porque está todo por facer: o recente cumio do G-8 foi frustrante nas súas conclusións a este respecto. Quizais porque á cabeza dos países ricos está o país máis contaminante e consumista do planeta: os Estados Unidos que quixo presidir o mesmo Al Gore.

África, a gran esquecida

Andoliña 12 xuño

A Feira do Libro de Madrid deste ano, que rematou este domingo, estivo dedicada a África. Dese continente íase falar tamén no cumio do G8, na aldea alemá de Heiligendamm, aínda que disque pouco se acordou a este respecto: había outras prioridades que ocuparon todo o tempo. Os africanos tampouco van protestar por iso.
África segue sendo a esquecida nas axendas mundiais. A visión do continente segue a abanear entre a traxedia (as pateiras, as guerras xenocidas, o drama xigantesco da sida) e a color exótica das visións turísticas. Só a núcleos reducidos chega a noticia da súa riqueza e diversidade na produción cultural (literatura, música, artes). Hai 20 anos deseñouse unha Nova Orde Mundial da Información cun novo papel para os países africanos: tamén quedou no caixón dos proxectos.
África só representa o un por cento da riqueza do mundo. Nin sequera é unha potencia contaminante, tan pouco conta. Foi, é na actualidade e seguirá sendo territorio privilexiado de todos os espolios. Para máis mala sorte é rica en fontes de enerxía e materias primas cobizadas polos países ricos. Non hai peor desgraza para calquera país africano que posuír petróleo ou diamantes: alí nacen todas as guerras.

CEN ANOS DE HISTORIA CULTURAL: BALANCE DOS 60

A entrega de hoxe nos "Cen Anos..." fai balance do acontecido na década dos 60, comentada nas dez últimas semanas. En clave de resume, isto foi o que deu de si aquela "década prodixiosa".

Nas fotos, Miro Casabella na Nova Canción Galega; Celso Emilio Ferreiro con Farruco Sexto; primeiro cartel do Día das Letras Galegas; Pilar Jeremías e Clotilde Iglesias recitando en Buenos Aires, e foto de Muros nos anos 60 realizada por Blanco Amor.

NACIONALISMO E IDENTIDADE. NACIÓN E CONCIENCIA. Do pensamento de Manuel Murguía

Varios participantes neste foro pediron un post-debate sobre IDENTIDADES E NACIONALISMO. Vouno abrir con varias citas do pai fundador do galeguismo, Manuel Murguía, e dalgúns pensadores foráneos, Manzini, Renan, que puideron influír no seu perfil ideolóxico, segundo os rigorosos estudos de Ramón Máiz. Se estas son as bases ideolóxicas do nacionalismo galego, dende logo non son estrictamente reaccionarias, como ás veces se quere facer crer. Opinen, se lles parece.

“A Península Ibérica non constitúe unha entidade nacional, e, o que é máis grave, advírtese así mesmo que se acha dividida en tres grandes porcións territoriais que informan respectivamente o sangue e a tradición… O fondo da poboación, os costumes propios a cada un dos devanditos grupos, os pensamentos que abrigan, danlles fisionomía propia e condicións de verdadeira nacionalidade. Ata tal punto e con tal forza, que cada unha das agrupacións en que aparece entón dividida a Península dá vida a unha civilización e crea unha lingua, signo o máis característico e declarado de toda nacionalidade lexítima.” (Historia de Galicia, vol. IV)

“Nación é unha comunidade natural de homes unidos nunha vida común pola morada, a orixe, os costumes e maila linguaxe, que teñen conciencia desa comunidade” (“¿Qué es la nación?”, en La España Regional, Barcelona, tomo II, 1886)

“Nación, sociedade natural de homes con unidade de territorio, de orixe, de costumes e mais de lingua, dotados de comunidade de vida e conciencia social”. “A nacionalidade non é outra cousa que a explicación da liberdade”. (P.S.Mancini, “Della nacionalità como fondamento del diritto delle genti”, en Diritto Internazionale, Nápoles, 1873)

“A patria é unha Misión, un Deber Común. A Patria é a vosa vida colectiva, a vida que anoa unha tradición de tendencias a efectos conformados por tódalas xeracións que xurdiron, traballaron e pasaron sobre o voso chan... A Patria é, antes que nada, a Conciencia da Patria. Así, o chan no que pousan os vosos pasos e os límites que a Natureza sitúa entre a vosa terra e as estranxeiras... non son senón a forma visible da Patria: pero se a alma da Patria non palpita naquel santuario da vosa vida denominada Conciencia, aquela forma permanece semellante a un cadáver sen movemento nin alento de creación, e vós mesmos seredes turba sen nome e non nación; xente e non Pobo... A Patria é ante todo a Fe na Patria”. (P.S.Mancini, Ai giovani D’ Italia, 1859).

“O rexionalismo proclama moi alto que é por esencia réxime de liberdade; o máis grande e o máis necesario. Está unido estreitamente ós principios liberais e neles se informa. Pertence á nova sociedade... Os rexionalistas queren conserva-lo que é privativo do seu pobo e rexión... pero isto dentro das liberdades modernas, sen renegar da civilización actual, da que derivan as doutrinas que sustentan. Se somos fillos da nosa rexión sómolo tamén do noso tempo”.
(“El Regionalismo”, Eco de Galicia, Bos Aires, 1899)

Unha nación é unha alma, un principio espiritual. Dúas cousas que non son máis que unha, constitúen esta alma, este principio espiritual. Unha está no pasado, a outra no presente. A unha é a posesión en común dun rico legado de recordos; a outra é o consentimento actual, o desexo de vivir xuntos, a vontade de continuar facendo valer a herdanza que se recibiu indivisa. A nación, como o individuo, é a consecuencia dun longo pasado de esforzos, de sacrificios e de arelas. O culto aos antepasados é o máis lexítimo de todos; os antepasados fixéronos o que somos. Un pasado heroico, grandes homes, a gloria (refírome á verdadeira); velaí o capital social no que se asenta unha idea nacional. Ter glorias comúns no pasado, unha vontade común no presente; ter feito grandes cousas xuntos, querer facelas aínda, velaí as condicións esenciais para ser un pobo. Ámase en proporción aos sacrificios soportados, aos males sufridos. (...) Si, o sufrimento en común une máis que a ledicia. En punto aos recordos nacionais, os dós valen máis que os triunfos, pois impoñen deberes, ordenan o esforzo en común.
Unha nación é pois unha grande solidariedade, constituída polo sentimento dos sacrificios que se fixeron e os sacrificios que aínda se está disposto a facer. Supón un pasado; resúmese, non obstante, no presente por un feito tanxible: o consentimento, o desexo claramente expresado de continuar a vida en común. A existencia dunha nación é (perdóenme esta metáfora) un plebiscito de todos os días, do mesmo xeito que a existencia do individuo é unha perpetua afirmación de vida. Ernest Renan, Qu’ est-ce que’ une nation?, 1882.

En poleiro alleo
Rivas escribe sobre Paleopolítica. E non deixen de ler o artigo de Antonio Elorza, moi crítico coa figura "moderada" de Tariq Ramadan, do que se falou aquí con detalle hai uns meses (non accesible na rede, pero seguro que teñen El País en casa).

No es lo mismo un paleopolítico que un paleoterrorista, pero suelen ser complementarios. El paleoterrorismo puede ser minoritario pero condiciona la vida de todos. La paleopolítica lo utiliza, por ejemplo, para empujar a la democracia hacia los lindes de la excepción. Un ejemplo palmario de paleopolítica lo tenemos en lo más alto del poder mundial. No es un chiste: Bush y Putin se desentienden del calentamiento global, aunque parecen dispuestos a reanudar la guerra fría. En cuanto al paleoterrorismo, tenemos el trágico privilegio de poder observar un extraño caso de retroceso en la evolución de las especies. El texto en el que ETA anuncia su vuelta a las armas es una declaración de ardor guerrero frente a la política, no porque la política fracasara sino por el peligro de que triunfara, como ha demostrado Nafarroa Bai. ETA ha vuelto con una antigüedad futurista. En sus últimos vídeos propagandísticos, los símbolos nacionalistas son las armas. ¿La verdadera identidad es Euskal Herria o es la guerra?
"Paleopolítica", Manuel Rivas, El País 9 xuño.

A lingua de todos (na estación de ferrocarril de Ourense)
O mes pasado convidáronme a facer un breve discurso para a saída do Tren da Lingua da estación de Ourense, en actividade que organiza, como sabedes, Caixanova (xa fun tamén o ano pasado). Preparei unhas notas a man pensando que ían ser lidas diante de nenos de primaria, de menos de doce anos. Chegado alí, nesa xornada que os nenos están tan contentos porque van de festa (con pallasos e todo iso), senteime no chan, á altura dos seus ollos, e conteilles o que vai aquí embaixo (o texto completo remata en comentarios).

Hai moitos anos, antes que os vosos avós e que os vosos bisavós e quizais antes que os vosos tataravós, celebrábase aquí en Ourense unha gran festa, á que asistían todas as autoridades da época para celebrar un dos grandes acontecementos daquela época: a chegada do ferrocarril a Ourense. Foi no ano 1881 e chegaba aquí, ó barrio de Ponte-Canedo, a primeira máquina locomotora que viña dende Vigo. Fixéronlle unha gran festa e alí leu Curros o seu famoso poema:
Velaí ven, velaí ven avantando
cómaros e corgas, e vales, e cerros.
¡Vinde vela, mociños e mozas!
¡Saudaina, rapaces e vellos!

E sabedes por qué os ourensáns facían unha gran festa. Porque pensaban que a chegada do ferrocarril era a chegada do progreso e que dende entón a súa sorte ía cambiar. E que melloraría o comercio, a economía e as súas condicións de vida. Hoxe vós ides coller o camiño de ferro, quizais algúns por primeira vez, e para vós este encontro vai ser tamén unha festa. Debedes estar tan contentos/as como os ourensáns que se xuntaron arredor da locomotora hai máis de 120 anos. Vós estades aquí tamén para celebrar a vosa festa que, felizmente, acolle dúas ideas: o ferrocarril e a nosa lingua. Porque ides coller o Tren da Lingua e iso é unha forma de recoñecer a importancia do noso idioma e o moito que debemos traballar para afortalar o seu recoñecemento e facer del unha lingua normal, útil para todos os usos sociais. E iso vai depender sobre todo de vós: se dentro de 30 ou 40 anos o galego é unha lingua normalizada, ben instalada na sociedade, será co esforzo e co entusiasmo dos milleiros de nenos/as galegos que estes días collen o Tren da Lingua en diferentes localidades do país. Fixaivos cal é a vosa responsabilidade e a vosa importancia: seredes vós os queides decidir cómo será a Galicia do futuro. (...) (...)

En Poleiro Alleo

Méndez Ferrín escribe hoxe sobre o aristocratismo ético e intelectual dos "galeguistas de antano", a propósito de Arturo Noguerol e dun estudo do ourensán Fernando Román (en separata do Boletín Auriense). Miguel Anxo Murado (en LVG) volve sobre o tema da letra do Himno español, que tamén tocou nestes días Bieito Iglesias. No caso de Murado tamén con ironía e humor, rexistros que manexa ben. (A imaxe é de Sorolla)
* Galeguistas de antano (Méndez Ferrín).

* Letras e himnos (Miguel Anxo Murado)

Episodio de caza- Historia e memoria en Ferrín

Terceira e última nota sobre Ferrín e outras historias. Santiago Lamas fai unha magnífica viaxe metaliteraria polo ronsel dos escritores suicidas: de Pavese a Maiakovsky, de Hemingway a Virxinia Wolf. “Matarse é confesar que un non comprende a vida ou que fomos sobrepasados por ela”, escribiu Camus en O Mito de Sísifo, un escritor máis á procura do misterio da conduta suicida. Tamén fala Lamas de historia e memoria. Volvamos a Méndez Ferrín: hai pouca historia nos relatos e novelas do escritor e moita memoria. Enténdase historia como análise e esculca miúda e contextualizada da obxectividade. E memoria como memoria subxectiva, sentimental e persoal. Que pode ser memoria dende unha nidia toma de posición: en nome dunha clase ou dunha nación.

A vantaxe dos grandes escritores é que eles poden construír a súa propia memoria, mesmo por riba da Historia con maiúsculas. Así o fixo Otero cos seus fidalgos galeguistas, comprometidos coa patria. E faino Ferrín acotío. Velaí o relato Episodio de caza: a FUE, o galeguismo, a resistencia guerrilleira. Ó cabo, un intelectual na biblioteca do Sarmiento: épica da Galicia soñada que puido ser.l

Memoria de don Celestino Fernández de la Vega

En homenaxe ó noso amigo lugués (XMG), recupero aquí unha recensión que fixen hai seis anos da biografía que siro López dedicou ó filósofo de Lugo Celestino Fernández de la Vega, do que me acordei nestes días falando sobre escritores e suicidas. (O artigo completo vai en comentarios).

(...) A segunda parte do libro é magnífica porque Siro acerta a darnos un retrato humano desa personalidade complexa que foi Fernández de la Vega, un romántico e filósofo-poeta, filósofo do humorismo tamén, “pero non humorista, tal e como nos ensinou a entender o termo”. Ese retrato non debe quedarse no estereotipo dunhas cantas claves repetidas a menudo: pesimismo, nihibilismo, escepticismo sarcástico, que, con ser reales, quizais reduzan ó personaxe en exceso. Sitúase ó autor moi perto de Luis Pimentel como exemplos do que Heidegger chama “existencia auténtica”, anticipación da morte e, xa que logo, morte ontolóxica, incorporada á vida, vivida a cada instante; nesta liña case nin sorprende a carta, divulgada por Alonso Montero, que Cilistro lle mandou a Unamuno, en marzo de 1935, intuíndo xa o que sería o seu triste final cinco décadas despois: “me asusta la idea de que mi paso en este mundo no quedará otra huella que la escueta noticia de un periódico provinciano que diga, poco más o menos, “ayer aparecía en el Miño el cadáver de Celestino F.de la Vega”.
(...) Siro acerta plenamente ó recrear a este intelectual, lector de Unamuno, Pimentel e Francis Jammes, a pasear polas rúas de Lugo, namorado da súa cidade e sen medo a ser tachado de provinciano: “Pero, ¿no se da cuenta de que Lugo es el crisol del mundo? ¿Quedan en otro sitio esta paz, esta posibilidad de diálogo, esta inquietud y variedad artística?”.

NUNCA SABEREMOS OS PORQUÉS
Andoliña 8 xuño (Imaxe: detalle de Delacroix)

Sigo aprendendo moitas cousas no último libro de Santiago Lamas, “Ferrín e outras historias” (Ediciós do Castro). Como xa dixen, boa parte do mesmo está ocupada por un ensaio sobre os que se quitan de en medio, referido a escritores e a personaxes suicidas, con especial atención ós que aparecen na narrativa de Méndez Ferrín: velaí os de relatos como “Odiado Amado” ou “Morrer en Laura”, entre outros.
Hai milleiros de libros e artigos sobre o tema dos suicidios: estudáronse os seus condicionantes, variables, formas, etc. Pero nada sabemos dos porqués: “a socioloxía do suicidio non nos ensina nada sobre o suicidio como drama individual.” Porque pertence á máis radical subxectividade: un acontecemento banal para uns pode ser determinante noutra persoa para que se derrube o seu mundo e busque o seu final. Aínda que existe unha palabra breve que nos achega a esas claves: “só”. T. Joiner conta o caso dun paciente que deixou unha nota na que dicía que ía camiñando até a ponte de Golden Gate, pero que, se no camiño alguén lle sorría, xa non o faría. A literatura si sabe dos porqués. A soidade como expresión do sufrimento. Como no magnífico poema rosaliano “Soia”: “como naide a esperaba/ ela non tornou máis”.

Erros meus, má fortuna, amor ardente

Este soneto é citado e reproducido no libro de S.Lamas que comento nestes días. E creo que moi a conto co tema do seu estudo. Ademais, Ferrín abre o seu poema "Triste Stephen" cun verso deste poema: "Errei todo o discurso dos meus anos..."

Erros meus, má fortuna, amor ardente
Em minha perdição se conjuraram;
Os erros e a fortuna sobejaram,
Que pera mim bastava amor somente.
Tudo passei; mas tenho tão presente
A grande dor das cousas que passaram,
Que as magoadas iras me ensinaram
A não querer já nunca ser contente.
Errei todo o discurso de meus anos;
Dei causa [a] que a Fortuna castigasse
As minhas mal fundadas esperanças.
De amor não vi senão breves enganos.
Oh! quem tanto pudesse, que fartasse
Este meu duro Génio de vinganças!

Luís de Camões

En poleiro alleo

* Himnos (Bieito Iglesias, ECG)

* O labor ambiental de Al Gore merece o Príncipe de Asturias (El País)

* Admitida a demanda contra o historiador Dionisio Pereira (EP)

* "Europa segue sendo Kafka" (entrevista de Juan Cruz con Carlos Fuentes, EP)

Un valioso ensaio.

Pan por Pan 6 xuño

Esoutro día, paseando pola Feira do Libro, un amigo fíxome un agasallo ben gorentoso: o seu último libro, recén saído do forno, “Ferrín e outras historias”, de Santiago Lamas (Ediciós do Castro). O volume acolle tres suxerentes ensaios de temática moi variada: “Volverse contra si: as mortes por propia man na narrativa de Méndez Ferrín”; “Nunca chegarás a nada”, que xira arredor de Hugo Pratt e o seu personaxe o mariño Corto Maltés, e “De homes, lobos e lobishomes”, que trata sobre personalidades múltiples, asasinos en serie e o popular Manuel Blanco Romasanta, que mesmo chegou ó cine. Tras destas páxinas está o saber dun experto psiquiatra, pero tamén un lector entusiasta e observador moi atento do devir das letras e das artes en Galicia e no mundo. Que teñen que ver algúns personaxes de Ferrín cos de Virginia Woolf ou Albert Camus? Disto seguiremos a falar mañá.

Pan por Pan 7 xuño (Imaxe de Munch, O vampiro, 1893)

Sigamos, pois, con “Ferrín e outras historias” de Santiago Lamas. O psiquiatra ourensán esculca aquí e aló as posibles referencias estéticas e claves da escrita do autor de “Crónica de nós”. Encontra unha certa proximidade entre o proxecto literario de Valle Inclán e o de Ferrín, que este non desbotaría (sempre amosou a súa devoción polo autor de “Tirano Banderas”). Relaciona o Mersault de “O Estranxeiro” de Camus con León Barreiros, estudante nun conto de “O crepúsculo e as formigas”: como aquel, León sufría porque non sufría e nada sentía no enterro da súa nai. Personaxes no agromar dunha psicose, di Lamas: “matarse é confesar que un non comprende a vida ou que fomos sobrepasados por ela”, escribiu Camus en “O Mito de Sísifo”. Tamén Virxinia Woolf, Pavese ou Maiakovsky sérvenlle a Lamas para facer espléndida metaliteratura sobre os personaxes que se quitan do medio.

Un amigo ourensán infórmame da nova campaña da D.X. de Tráfico. Necesaria, sen dúbida. (Grazas, Henrique)

En poleiro alleo
Monxardín pregúntase de quén son as siglas dos partidos políticos. Xosé M. Sarille xustifica o peche dun canal de TV venezolano por ser golpista. Pola súa banda infórmase da edición dun epistolario de Dionisio Ridruejo, personaxe do que se falou aquí hai unhas semanas.

Siglas políticas (Afonso Monxardín en Galicia Hoxe)

O cerre de Radio Caracas Televisión (Sarille en El Correo Gallego)

Dionisio Ridruejo, o fillo contrariado de Franco (Galicia Hoxe 6 xuño)

Andrés do Barro.


Andoliña 6 xuño

Hai uns días a TVG emitiu un programa especial dedicado a relembrar a figura do cantante galego Andrés do Barro, falecido no 1989, cando contaba 42 anos. No que eu vin, que non foi todo, tivo certo interese, aínda que o actor Luís Tosar abusou un pouco insistindo niso da estética do dobarrismo. Doutra parte, moitas das versións que alí se tocaron a min gústanme máis na súa interpretación orixinal.
Esta recuperación deste cantante ferrolán non é de agora: hai meses que está en vigor na Radio Galega e no mundo dos blogs de internet. Despois de moitos anos esquecido, agora todo o mundo relembra cancións como O tren, Rapaciña, Corpiño xeitoso ou Teño saudade: de O tren, da que son coautores os letristas Xosé Manuel Silva e Xavier Alcalá, falamos o domingo pasado na sección Cen Anos de Historia Cultural pois apareceu no ano 1969.
O artista coincidiu no seu tempo histórico co nacemento de Voces Ceibes, con Benedicto, Bibiano e Miro Casabella, entre outros. Dende a esquerda facíanse críticas duras contra este modelo de canción comercial en galego, por non comprometida. Hoxe hai que admitir que o ferrolán tiña pezas fermosas. E, ademais, había sitio para todos.

SEGURO AZAR. Todos menos un (Damián Villalaín en A Nosa Terra)
Aínda que é evidente que nas eleccións hai sempre quen gaña e quen perde, os resultados das municipais do pasado domingo introducen tantos elementos de compensación para uns e para outros que, finalmente, incluso os que perden votos poden considerárense, se non completamente satisfeitos, si polo menos mellor parados do que se prevía. Puido ser peor, estarán pensando aliviados, por exemplo, nas sedes pontevedresas do PP, e mesmo celebrando como unha gran victoria a agónica conservación da Deputación Provincial por un pequeno número de votos. Hai nacionalistas que se sinten decepcionados pola non consecución dalgúns importantes e explícitos obxectivos, pero o certo é que o seu descenso nas cidades vese compensado polo relevante papel que van desempeñar na súa gobernación. Os socialistas, dende logo, teñen que estar ben contentos. Por aí non hai queixa, aínda que algunha das moitas expectativas depositadas nestes comicios non fose finalmente cumprimentada.
Así que todos poden atopar nos resultados definitivos algún motivo para estar contentos e mesmo para sacar peito. O cal está moi ben, pois nada hai mellor para o tranquilo discorrer da convivencia que un sentimento xeral de triunfo e de poderes repartidos.
Só hai unha excepción a este estado global de felicidade absoluta e victoria para todos. Chorando polas esquinas, apiltrafados e catatónicos, andan os que máis o merecían. Vou facer leña da árbore caída e deixar aquí escrito que unha das alegrías que a moitos nos depararon estes comicios foi o boicot do electorado aos descarados executores da fea manobra de usurpación e manipulación política das siglas históricas do partido fundado hai oito décadas polos galeguistas das Irmandades da Fala e da Xeración Nós. Unha ducia de políticos rebotados, dispostos a especular co seu voto nos desafortunados concellos nos que conseguiron entrar, é todo o botín atrapado por esta nada romántica requitropa. Só exclúo da miña ledicia por tan contundente fracaso a unha candidata de Vigo, Maite Fernández, respetada ex-concelleira do Partido Popular, inexplicablemente implicada nesta trapallada. Pero que non lograse poñer o pé en María Pita o piernas que optaba a facerse co control do urbanismo coruñés, con abraiantes apoios mediáticos e económicos e con mensaxes radicalmente contrarias ao ideario representado polas siglas baixo as que se disfrazaba, é a máis edificante lección que os picaros da política poden obter destas municipais. E, ademais, evitóuselle un disgusto a don Avelino Pousa Antelo.

COUTO MIXTO E RESCALDOS ELECTORAIS.
La Región 4 xuño (Na foto, cruceiro de Meaus, no Couto Mixto)

Couto Mixto. A pasada semana aprobouse no Congreso español unha declaración que insta ó goberno do Estado a recoñecer o Couto Mixto como un espazo transfronteirizo con identidade propia e impulsalo e desenvolvelo cos medios máis axeitados. A proposta foi unha iniciativa socialista, do parlamentario ourensán Alberto Fidalgo, e foi transaccionada co Partido Popular para logo ser apoiada por unanimidade na cámara. Co entusiasmo ademais dos nacionalistas vascos e cataláns, segundo me conta Luís García Mañá, primeiro historiador que chamou a atención con seriedade sobre esta realidade. Estiven convidado en varias xuntanzas dos promotores do recoñecemento do Couto Mixto que inicialmente parecía unha utopía propia dalgúns idealistas. Pero a utopía está a facerse realidade, cando menos nos seus contidos simbólicos. Para ben de todos.

Rescaldos electorais. Xa en pleno debate dos pactos, quedan aínda sen apagar algúns rescaldos electorais. Con escenas insólitas como ver o PP implorando pactos do BNG ó que sempre se acusaba de ser a Herri Batasuna galega ou a confrontación xa aberta na cidade dos sectores que representan Cabezas e J.L. Baltar no marco da dereita ourensá. Supoño que se estará a discutir aínda moito máis nos aparatos e asembleas internas dos partidos. Deberían discutir tamén os nacionalistas, pois o BNG non perdeu (porque entrará no goberno de moitas cidades) pero tampouco gañou (porque perdeu 24.000 votos nesas mesmas cidades que vai cogobernar e só logrou frear suavemente un proceso de caída electoral). E hai datos que dan para moito reflexionar dentro do BNG: por exemplo, a cidade de Ferrol onde os nacionalistas chegaron a ter no seu día a alcaldía (en coalición) e pasan a ser agora a quinta forza do concello, por detrás de Esquerda Unida. A comarca de Ferrol estivo sempre baixo o control do secretario político da UPG, Francisco Rodríguez, que sempre manexou moitos dos fíos invisibles que conducen o BNG. Haberá autocrítica nesta ocasión?

Telelixo. Aclarouse todo. O programa da TV holandesa no que varios enfermos renais competían por un transplante era só unha montaxe televisiva. “Lisa”, a suposta enferma terminal, tiña que decidir qué concursante recibiría o seu órgano coa axuda dos SMS que lle enviasen os espectadores: reality show puro e duro. Esa é a noticia. Pero non: a verdadeira nova é que isto está hai días nos xornais e, aínda que a tal Lisa só era unha actriz, a todos nos pareceu verosímil e posible, sobre todo na televisión holandesa, que seica foi a inventora do formato de “Gran Hermano”. E iso é o terrible, en verdade: que unha cousa así ata podería ser real no mundo no que vivimos.

Galicia borrosa

M. Swan citou nun post recente o libro de Santiago Lamas, "Galicia Borrosa" (Publicacións do Seminario de Estudos Galegos, 2004) e con ese motivo recupero dúas vellas andoliñas que lle dediquei (10 xuño e 16 xullo 2005) a este autor ourensán, ademais amigo desta casa.
Da Galiza borrosa e sen memoria
Levo días a ler un magnífico libro que fala das identidades e dos nacionalismos, das memorias –soñadas, inventadas, reconstruídas- e dos lugares da memoria, da retranca e da ironía, da saudade e das paisaxes do noso “patriotismo vexetal”, etc. Podería titularse, en lingua coloquial, “¿Como somos os galegos?”, así, mantendo os interrogantes, pero titúlase “Galicia borrosa”, o seu autor é o sabio e psiquiatra Santiago Lamas e sacouno á rúa Ediciós do Castro na serie de Publicacións do Seminario de Estudos Galegos.
O volume está cheo de descubertas e suxerencias: por exemplo, fálase tamén desa teima nosa, nos últimos tempos, de reiventar festas históricas e feiras medievais. Pode semellar unha teima moi galega, pero non: a única festa radicalmente galega sería o Día das Letras Galegas, a única sen connotacións extragalegas, di Lamas; en realidade estoutras celebracións son copia do modelo norteamericano de festexos dun pasado sen heroes nin datas, poñendo en escena unha suposta Idade Dourada. A diferencia nosa co pobo norteamericano é que nós si temos Historia, por trasfegada que ela sexa. E tamén datas propias e lugares da memoria a reivindicar… ¿Que sucede logo?
GALIZA VERSUS XAPÓN
Hai anos un pintor xaponés, que visitaba Galiza, afirmaba nunha entrevista que en todas as súas viaxes nunca vira lugar tan próximo a Xapón como a nosa Terra. Pensei eu daquela nalgúns elementos da nosa paisaxe, como o cultivo en sucalcos, pero, malia iso, vía a súa declaración como pura retórica. Pero quizais non. Xa falei aquí noutras ocasións da nosa peculiar proximidade ao mundo poético dos “haikus” que engaiolaron a autores como Novoneyra, Helena Villar ou Consuelo García Devesa. E hai outros fíos que nos comunican …
Na súa “Galicia borrosa”, Santiago Lamas recolle estudos antropolóxicos sobre o país de Oriente Extremo que falan de cousas que os galegos entendemos ben: velaí esa “reticencia verbal” (a cultura xaponesa aconsella non dicir claramente o que un quere), que aboia no mesmo mar da nosa ironía e a retranca. Amigos meus que viviron en Xapón volveron de aló falando marabillas dalgúns dos seus costumes como o amor á Terra e ás árbores de onde derivou a arte dos bonsais. O noso panteísmo semella máis esquecido. A Fisterra occidental e a Fisterra oriental: Galiza versus Xapón. Tamén hai diferencias, por suposto: disque o Xapón é unha illa. E non o será tamén a Galiza?

Arredor do pai Miño

Agora mesmo rematei un traballiño, para unha revista-programa das Festas do Corpus de Ourense, que se titula "O Miño afia o azul e segue a viaxe", título prestado duns versos de Euxenio Montes. É un xeito de viaxe literaria-sentimental ó Miño da nosa infancia, dos da miña xeración, e tamén dos escritores. Máis adiante colgarei aquí o texto: de momento vexan unha das fermosas fotografías que ilustrarán o traballo.

I N V I T A C I Ó N Editorial Alvarellos

ALVARELLOS EDITORA E O LICEO DE OURENSE

CONVIDAN A VOSTEDE AO RECITAL E PRESENTACIÓN DA OBRA

Teoría de Galicia. Artigos esquecidos en Vida Gallega, 1926-1963,

deRamón Otero Pedrayo

Día: martes, 5 de xuño de 2007.Hora: 17: 30 h.Lugar:
Salón de Tertulias do Liceo de Ourense, rúa Lamas Carvajal.

Participan: o profesor, historiador e autor do limiar Marcos Valcárcel; as recitadoras do Liceo Tereixa Devesa e Loli Conde, e o editor, Henrique Alvarellos.

CEN ANOS DE HISTORIA CULTURAL. 1969: o ano en que naceu a revista CHAN


Púñase en marcha a revista bilingüe dirixida por Borobó.

Nun ano cargado de bos libros de poesía, narrativa e ensaio:
Marcial Suárez, Luís Seoane, Neira Vilas, Fariña Jamardo, Carlos Casares, Manuel Casado Nieto, Celso Emilio Ferreiro, Xesús Alonso Montero, Otero Pedrayo, A. Cunqueiro, etc.

A lectura (Casa de Citas)

A lectura é unha enfermidade de transmisión oral.
Sergi Pàmies, "Babelia", El País, 2 xuño.

Kim Phuc, o poder dunha foto.

Andoliña 5 xuño

Unha nena espida corre por unha estrada cos brazos abertos, algo caídos, chorando e berrando de desesperación. Ó seu arredor, corren outros nenos e nenas. Tras deles camiñan tranquilos un grupo de soldados: ó fondo a inmensa fumareda dos bombardeos. Esta foto marcounos a todos os que eramos nenos en 1972, cando foi tomada polo fotógrafo Nick Uth. Esta foto e máis aqueloutra na que un home, un xeneral survietnamita, apunta á cabeza a un soldado en plena rúa que logo caerá asasinado. Daquela guerra arredada que un neno non podía entender, queda Vietnam, ese nome, e estas dúas fotos, que simbolizan para nós a dor de centos de miles de persoas e un país arrasado por unha guerra imperialista, a mesma contra a que cantaron nos seus versos Uxío Novoneyra e Celso Emilio Ferreiro.
Hoxe aquela nena de nove anos, que se chama Kim Phuc e sobreviviu á catástrofe, percorre o mundo convertendo esa foto nunha icona contra a guerra e pola paz: diso fala o corpo queimado daquela cativa. Salvouse porque o napalm non lle queimou os pés e puido correr. A foto serve tamén para lembrarnos que hoxe segue habendo, mundo adiante, outros Vietnam e tamén moitos Kim Phuc.