Un pasado non tan arredado
A Nosa Terra, 4 xaneiro 2008 (Imaxe: Borrachos, de James Ensor, 1886)
A Nosa Terra, 4 xaneiro 2008 (Imaxe: Borrachos, de James Ensor, 1886)
Hai unhas poucas semanas presentamos no Liceo ourensán o último libro de Xavier Castro, “Servir era o pan do demo. Historia da vida cotiá en Galicia. Séculos XIX e XX” (Nigra), nun acto compartido co propio autor e co tamén historiador Jesús de Juana. O traballo de Xavier Castro, que ten un precedente para a etapa anterior nun excelente estudo de Pegerto Saavedra, é unha esculca polo miúdo das formas da vida cotiá na Galicia campesiña tradicional e, en menor medida, tamén no mundo urbano. Co apoio sobre todo de testemuñas literarias (tan vizosas na nosa cultura) e tamén de entrevistas orais e doutro tipo de documentos oficiais, o historiador vai retratando como era a vida nos fogares galegos, a súa alimentación e indumentaria, a hixiene e o vivir tremendo de frío, a historia da infancia e da escola, as formas de noivado, amor e matrimonio ou o que el chama o Ars Amandi na vellez, que tamén interesou ó Castelao escritor nas súas “Cousas da vida” e en “Os vellos non deben de namorarse”.
No coloquio posterior constatei dúas realidades. Primeiro, que ese pasado non está tan arredado: os presentes naquel acto, que non somos tan vellos, tiñamos aínda vivencias en común coas que se contan no libro. Segundo, comprobei que o dirixir a mirada cara o pasado leva a dúas actitudes vitais contrapostas: dende a condena radical dos tempos idos ata unha visión idealizada do pasado que subliña a perda dos valores auténticos que definían as sociedades tradicionais e comunitarias: había outra ledicia nas caras, díxose alí. A afirmación pode ser obxectiva, pero non debe ocultar outras sombras, que están no libro que comentamos: o maltrato habitual ás mulleres, as xerarquías autoritarias que dominaban todo, o absentismo escolar porque o traballo infantil era necesario, etc. Era, admitamos cando menos isto, unha sociedade na que o azar determinaba moitas vidas: a filla maior dunha casa, por exemplo, raramente podía estudar, á marxe da súa valía, e convertíase nunha segunda nai e escrava dos seus irmáns.
Entradas
16 comentarios:
Non só a primeira: na miña familia política directa, catro fillas: a primeira casou (é miña sogra); a segunda quedou na casa, solteira; a terceira casou con máis de corenta; a derradeira, nada con todas as outras de mociñas, foi mestra. Seguro que vdes. teñen testemuñas dabondo no mesmo sentido.
Con todo, eu tamén testemuño -como espectador e escoitador, hai que dicilo- a outra cara: a ledicia, non só ocasional e festiva, tendo pouco.
Non teño ningunha lembranza positiva da aldea na que só estaba no verán. Ningunha e digo e repito ninguha.
Podo ser máis claro, pero non me fagan tonto.
Pois eu sí que as teño, Xaime, e moitas. Pero posiblemente haxa unha explicación: vostede estaría cós páis, i eu cós abós. É posíble que a cousa cambie bastante.
Os borrachos do post deberon estar estudando as "cinco dimensiós" de Hofstede no poster da parede., e collérona boa mentras reflexionaban
A botella debía ser da marca que me agasallóu o Xaime: engañaba de carallo. Unha soa botella chimpóunos á miña dona e a mín, anque á percepciós organolépticas non parecía ...
Onde puxen XDD quixen poñer XDC. XDD
Canta verdade hai na derradeira frase do escrito do post.
A miña estadía na aldea que era na Casa do Calieiro de San Martiño de Guillar do Concello de Outeiro de Rei, a escasos dez kilómetros de Lugo, era cos abós maternos.
Home, non é que non teña algún recordo bón, si que o teño pero para o que nos interesa, ningún.
Eu, a experiencia directa do rural téñoa de veraneante. E un pouco máis, porque, cando vivín alí todo o ano, xa aquela parroquia ía sendo pouco a pouco absorbida pola cidade e, máis que a parroquia rural que coñecín nos meus veráns infantís, era xa un área "rururbana" de Vigo.
Cando ía de pequeno, só había dous coches, o do meu pai e outro, dun veciño que traballaba en Barreras e que era o único obreiro industrial do lugar. Eu escoitaba as badaladas da cercana igrexa románica, misturadas ás veces co son dos axóuxeres das ovellas que se recollían coa chegada do solpor. Alí fun feliz xogando ao fútbol e ao escondite, e tamén lendo "Los pazos de Ulloa" e Valle-Inclán. E aínda lembro a sensación de felicidade e de progreso experimentada polos parroquiáns cando chegou o alumbrado público. Como se de indios se tratase, bautizaron a vella corredoira xa asfaltada e iluminada co nome de "Avenida do Pau da Luz". En galego, a finais dos anos 60.
A miña condición de señorito da cidade que pasaba tempadas no campo non me impedía, porén, facerme cargo do bo e do malo que alí se concitaba. Pero hai unha cousa certa: en canto se fixo o barrio de Coia, moitos dos meus convenciños colleron as poucas maletas que tiñan e para alá marcharon. En canto puideron, compraron tamén os coches que hoxe asolagan o lugar, derribaron as vellas casas de pedra e construíron "chalés", inzaron o lugar con polideportivos, centros culturais e, ultimamente, urbanizacións de adosados.
Comprendo a nostalxia das persoas que asocian o rural a momentos felices das súas vidas. Compréndoa dende a suxeitividade de cada quen. Pero creo que defender con criterios obxectivos a superioridade da "vida de antes" sobre a actual non é nada fácil. Case ninguén prefire a pobreza, o frío, os malos olores, a suciedade e o illamento á abundancia, a calefacción central, as estancias perfumadas, a ducha e a inmersión á carta na vida colectiva. A m in estas discusións lémbranme aos que defenden o "comunismo" fornte ao "capitalismo". Eu só coñecín en toda a miña vida a un señor que se fose voluntariamente a vivir á extinta URSS, na que durou sete anos. Pero todos sabemos que houbo moitísima máis xente que intentou saír de alí. E non todos por motivos políticos ou ideolóxicos. Unha vida desexable, tanto no campo como no comunismo, só será viable cando teña posibilidade de producirse en condicións materiais boas.
Eu teño tantas anécdotas da aldea...
Unha vez trouxéronme os meus pais de Alemania un papavento de plástico. Transparente nos bordes pero no interior levaba pintado unha águia, de xeito que ao estar no aire mesmo parecía unha rapaz de verdade. Despóis de moito esforzo, aprendín a "voála". O cordel daba pra elevala bastantes metros, e podíase ver desde lonxe. De repente, oín dous tiros de escopeta. As vellas do lugar alarmáranse ao ver os pitos chiar e correr a esconderse por instinto. E avisaron a un veciño cazador que lle descerrexóu dous tiros ó meu papaventos. Algún grao de munición déulle, pero podía voar igual. O caso fora célebre e moi comentado.
Había un veciño que sempre contaba as súas peripecias na guerra civil. Cómo o sorprendera o alzamento segando en Castela, cómo foi reclutado polos "roxos", cómo se pasóu ó bando franquista pra acercarse á familia etc, etc. Un día gravéino nun magnetofón sen que se dera conta. Deixéino falar e falar. Ó final fóise quentando e rematóu por cagarse en Franco, nos curas, nos obispos, etc.
Ó outro día fíxenlle escoitar a súa propia voz gravada. Ao principio, quedóu asombrado de que o locutor do "arradio" soubera a súa vida, hasta que logréi convencelo de que era él mesmo. Escoutóuse ensimismado hasta que chegóu a parte en que se cagaba en Franco. Entón púxose a berrar, a tremer de medo, a preguntarme quén máis escoitara aquelo e a pedirme que o borrara. Eu ó principio mexábame coa risa, pero logo borréino todo,xa serio. El non quedóu convencido de que o borrara. Destruín a cinta ante os seus ollos, pero aínda así non estaba tranquilo. Durante varios días acercábase á miña casa, ás veces algo bebido e pedíame chorando que borrase aquelo, que non llo puxera a ninguén, que non era broma ningunha. Eu convencíao de que non había problema. Marchaba tranquilo, pero volvía igual ó outro día. Pasóu a mirarme de xeito receloso hasta o fin dos seus días canbdo se atopaba comigo.
Amigo xoan da coba.Vostede que lee moito, podeme decir algo de:"Entre dos aguas", novela de ROSA RIBAS que trata dos emigrantes Españois en Alemania. E por si merece a pena, pois lín que a merece...
Trebi
Pois non a lín, nen coñecía a referencia. Pode estar seguro de que a vou mercar hoxe mesmo, se a teñen. Graciñas polo dato,e xa lle contaréi.
Por certo, arruínanme vostedes a libros, XDDD. Onte sorteéi unhos libros de AFP, que xa lera,entre varios rapaces novos. ÓS que lle tocaron, foron todos contentos. A ver se os leen.
Cando falamos do noso pasado nunca somos obxetivos. O caso é que o rural de hai só 25 anos non ten NADA que ver co actual. Era divertido ir armadas de caldeiros por auga á fonte, entre 4 raparigas e no verán. Hoxe pregúntome cómo sería no inverno e dou grazas polos pozos de barrena. A festa (para os nenos, claro) de queimar o lixo non reutilizábel (bolsas rotas, ferrenchos inservíbeis) substituiuse agora polo paseo semanal ao colector. (Os orgánicos, coma sempre, para fertilizar a horta). O aparato de radio modernizouse pero segue presente no seu andel da cociña. O teléfono, a calefacción... cantas cousas fan a vida máis doada na aldea! Con sorte, algún día, chegará o ADSL...
As comodidades no rural son, efectivamente, algo relativamente moderno. Até aproximadamente mediados dos anos 80, eran moi comúns en moitas aldeas (do interior) de Galicia atopar casas:
- coas cortes no piso de abaixo
- sen traída de auga
- sen sanitarios
- sen servizo de recollida de lixo
A meirande parte das pistas para coches aínda estaban sen asfaltar. As eiras eran puros vertedoiros de lama. O teléfono empezou a chegar a finais dos 80. En moitas vilas, aínda non chegaran os supermercados, por exemplo.
Penso que o momento no que mellorou o nivel de vida dos paisanos foi cando lles empezaron a pagar ben o leite, a mediados de década. O control do nivel de natalidade tamén debeu de axudar. En carto á cousa pública, todo cambiou coa a transferencia de cartos da Xunta aos concellos, grazas en boa medida á UE.
Os comentarios feitos polos visitantes estranxeiros desde o século XVIII son ben elocuentes da probreza e o atraso da meirande parte de galegos.
Publicar un comentario