Onte en Auria (foto Trebolle)

Tivemos onte en Auria un festival folclórico internacional con grupos de mozos/as moi novos, case nenos, chegados de diversas xeografías. Velaí unha mostra, chegada dende Ucraína.

Organizaba o festival o colectivo Queixumes dos Piñeiros (algún lector ourensán pensaba que por aí andaba o noso contertulio Arume, pero non; é só coincidencia).

Máis fotos da xornada, que foi día dos Maios e logo celebración madridista, no novo blogue do amigo Trebolle.

Conversas contemporáneas (2), entrevista realizada por M. Vidal Villaverde.

Na publicación en papel (non na web) a entrevista sae ilustrada coa foto que agora adxunto: do fotógrafo Eduardo Núñez, fíxoma hai uns anos na Biblioteca da Deputación ourensá para o seu libro "Retratos. Eduardo Núñez" (Concello Ourense, 1999, col. Auria).

Ourense como xeografía intelectual e sentimental. Cal é a túa definición dende algures a xalundes, pasando, claro está por ese lugar que moitos de nós-outros adoitamos dicir Ningures, Terra de?
Para min Ourense é unha localización sentimental e literaria no mundo, cun perfil moi preciso ("Ourensanía" chamoulle Luís González Tosar), pero perfectamente compatible coa nosa identidade galega. A Xeración Nós entendeuno ben ofrecendo a súa visión do mundo, por riba de calquera localismo, dende unha pequena cidade case agraria naquel tempo pero cunha fortísima personalidade cultural.

Vicente Risco -sempre inevitábel-; ti tes unha visión del -dende o punto de vista político máis que literario, se mal non recordo- por outra conversa- que non coincide co que o nacionalismo galego -de esquerdas- ten do etnógrafo, historiador, arqueólogo e mesmo novelista ten del. Por medo, sufrimento, ou convicción ideolóxica, Risco non retou máis que subliminalmente en santa comuñón co fascismo, co nazismo, esquecedendo o "credo" anterior?
Creo que non existe unha visión tan unívoca de Vicente Risco, porque era un personaxe de gran complexidade e perspectivas diversas. É evidente que o seu substrato era conservador e fondamente católico e irracionalista e que en 1936 cambiou o "chip" do nacionalismo galego, sequera temporalmente, polo nacionalismo español.
Pero esa é só unha das moitas perspectivas posibles de Risco: non se esqueza o seu papel de maxisterio nas vangardas de preguerra (de Blanco Amor a Manuel Antonio, pasando por Castelao) ou o seu rol de núcleo aglutinador dos artistiñas do Volter e dos escritores ourensáns dos anos 50. Por riba das súas conviccións ideolóxicas, eses escritores e artistas que tanto admiraban a Risco eran de esquerdas e antifranquistas. E noutros planos como as artes ou a literatura Risco foi sempre un home aberto e modernizador.

E despois desta túa resposta, non cres, Marcos, que a evolución de Ramón Piñeiro estaba connotada coa mesma liña de Risco?
Queda moito aínda por investigar sobre o galeguismo de posguerra: convén arredar nese campo o que é substancial do que é anecdótico. E Galaxia e Piñeiro tamén se empeñaron na recuperación de Risco neses anos para a cultura galega: entenderon que era un luxo absurdo prescindir da forza da súa personalidade e da súa obra.

Imaxino, ben lonxe do imaxinario que ti lerías a "monumental" viaxe de Beranmendi recentemente publicada "De provincia a nación". Tes algún punto de desencontro con Beramendi?
O certo é que non a rematei aínda, pero é unha entrega fundamental para a nosa historia política e cultural. Dende os seus primeiros traballos sobre Risco, Beramendi, que foi compañeiro meu como alumno na Facultade de Historia, marcou un outro xeito de traballar na historia do nacionalismo, privilexiando as compoñentes ideolóxicas sobre a historia máis factual.
O seu último libro é unha entrega moi valiosa neste sentido e eu non tería nada relevante que contradicirlle. Só engadir que, por razóns obvias, a última parte do volume, sobre o nacionalismo contemporáneo, é só un apuntamento dun posible traballo de fondo sobre esa etapa que quizais Beramendi ou outro historiador afronten no futuro.

E posible unha nación sen Estado de si?
Obviamente existen nacións culturais moito antes que os Estados; así foi tamén na Europa ata datas non moi arredadas. Depende da evolución histórica e da vontade maioritaria dos seus cidadáns que esas nacións, como Galicia, Cataluña ou Escocia, rematen por constituírse en Estados ou acaden graos de maior ou menor soberanía dende outras fórmulas. No mundo de hoxe, globalizado e nunha perspectiva europea, o que interesa son os resultados finais para o benestar dos cidadáns e non a forza dunha palabra fetiche determinada.

Dous artigos de interese (El País 6 maio 2008)

Ou, cando menos, que eu xulgo interesantes. O de Almudena Grandes porque reflicte como é na dereita onde hoxe está a mobilización política máis dinámica e onde hoxe se reivindica, curiosamente, o papel da ideoloxía (se don Gonzalo erguese a cabeza...). O de Antón Baamonde, porque subliña as grandes virtudes do bipartito galego na Xunta no que significa de reforzamento dun discurso plural e non sectario.

"Mejor dos", de Antón Baamonde

"Ideología", de Almudena Grandes

RELECTURAS. O NACIONALCATOLICISMO (e II)
La Región 5 maio 2008. Imaxe da Enciclopedia Estudio, anos 50.

Ceo e diñeiro. Abordamos o pasado luns a primeira parte dunha relectura: a do libro “Cielo y dinero. El nacionalcatolicismo en España (1881-1975)”, un estudo de Alfonso Botti (1992). Vimos como o NC se definía como unha ideoloxía marcada pola consubstancialidade entre o elemento católico e o nacional na Historia de España e como asentaba as súas bases no pensamento antiliberal do século XIX: Donoso Cortés, o carlismo, Menéndez Pelayo, e logo nos intelectuais axuntados nos anos 30 arredor da revista “Acción Española” (Maeztu, Pradera, Montes, etc.). Xa desde antes da guerra civil o NC vai subliñar dúas claves que marcarán despois todo o período franquista: o ideal panhispánico, que considera a América de fala española como obra do catolicismo (12 Outubro, Festa Nacional) e a vea africanista que tería a súa orixe no “mandato de civilización” contido no testamento da raíña Isabel (1504) e como desexo de desquite contra o Islam. O ideal panhispánico queda reflectido tamén no propio programa de Falange que reclama un Imperio para unha España como “eje espiritual del mundo hispánico”: dalgún xeito, a mesma tese do “espazo vital” que reclamaron tamén os fascismos en Italia e Alemaña. O crego vasco residente en Buenos Aires Zacarías de Vizcarra escribe destas cousas neses anos e nos anos 40 o réxime lanza revistas tan significativas como “Cuadernos Hispanoamericanos” e “Mundo Hispano.”
Papel unificador. O NC tivo dende os anos 40 un poderoso papel de unificación das forzas gobernantes e o citado “hispanismo” serviulle a Franco para rachar o illamento internacional do ONU: só os países latinoamericanos tiñan relacións co ditador e por exemplo a chegada de Perón ó poder significou un aluvión de importacións dende a Arxentina. A linguaxe vaise axeitando ás necesidades: os bispos, xa en agosto do 36 o bispo de Santiago, falan de “Cruzada” para xustificar a guerra civil e da necesidade de recristianizar a sociedade. Os párrocos rurais son os encargados de expedir certificados de boa conduta, que podían librar do cárcere ou da morte. O xesuíta Francisco Peiró non só pide a camisa azul e a asistencia ós desfiles, senón tamén a militarización interior do espírito. Nos primeiros anos do franquismo, figuras como Areilza, Castiella e Martín Artajo son fundamentais no NC español, como o será no pensamento García Morente, que escribe en favor dun Imperio Católico Mundial. Xorde tamén o grupo católico-falanxista da revista “Escorial”, da que sairía un núcleo crítico co réxime (Ridruejo, Laín Entralgo, Torrente Ballester, etc.). Moi cedo prodúcese tamén o despegue do Opus Dei, fundado en 1928 e que encherá de ministros tecnócratas os gobernos franquistas dende os anos 50: a santificación polo traballo e a lexitimación da ambición por amor a Deus. Botti subliña o papel no NC de figuras como Ángel López Amo e Rafael Calvo Serer, que tiña gran amizade con Caetano e admiraba o model portugués salazarista. Apostaban polo desenvolvemento económico como camiño para o político e por unha monarquía social na figura de Juan Carlos, de feito designado sucesor por Franco en 1968.

Conversas contemporáneas (1):
serie de entrevistas de MANUEL VIDAL VILLAVERDE en Galicia Hoxe 5 maio.
Marcos Valcárcel: "O galego debe ser un valor de mercado no mundo globalizado".
Sae hoxe, en GH, a entrevista que me fixo o amigo Vidal Villaverde na súa serie Conversas Contemporáneas. Fálase nela da lingua galega, da Historia de Galicia, de Vicente Risco e Ramón Piñeiro ou das posibilidades dunha dereita galeguista, entre outras cousas. Reproducireina no blog, en 3 entregas, por se alguén quere debater arredor dalgún dos seus apartados.

Marcos, ti como historiador, e mesmo "in illo tempore", necesariamente entre aspas, máis que en cursiva, nunca che tentou o elaborar unha evolución da lingua da Nación galega?
Pois, se te refires ó nivel científico da evolución da Lingua Galega creo que eu non sería a persoa axeitada para iso e hai xa varias Historias da Lingua no mercado ben valiosas. Outra cousa sería estudar o papel que a lingua como clave fulcral tivo no pensamento galeguista de todos os tempos, dende os pensadores rexionalistas ata hoxe; neste sentido tamén hai achegas ben valiosas sobre o papel da Lingua na definición da nación en Murguía, Risco, ou Castelao, por exemplo, pero si sería posible e pertinente un ensaio de conxunto, que fose marcando con detalle todas as modulacións dese debate. En calquera caso, só dende o galeguismo e o dende o nacionalismo, houbo unha atención preferente a este tema: ignoramos qué opinan do papel da lingua na nación doutras claves ideolóxicas e nalgúns casos semella que prefiren negala antes de formularse este problema.

Despois desta túa resposta, e retornando ao idioma, cal é a túa opinión con respecto á chamada "normativa de concordia?
Apoiei dende sempre todos os pasos cara a unha normativa de concordia (varios centos de profesores de galego asinamos no seu día unha carta nesa liña) e creo que o acordo conseguido foi moi positivo, no xeito de integrar cantas máis forzas mellor na loita pola normalización do idioma, respectando a estrutura profunda da lingua.

Ves o galego -refírome naturalmente ao idioma- en perigo de extinción ou desaparición fronte ao castelán?
Os perigos son evidentes pola aparente falta de relevo no nivel da mocidade dos falantes actuais, de maior idade. Pero ninguén pode predicir con total seriedade o que vai suceder: depende esencialmente das xentes, co apoio das institucións públicas. O galego dende logo non é ningunha lingua marxinal: ten un status oficial, unha poderosa literatura e soporte cultural detrás, ó seu favor a vontade de grupos moi concienciados e, en xeral, unha posición non de hostilidade senón de indiferenza nos sectores menos comprometidos coa lingua. O desleixo é máis perigoso, porque socava as bases do contrato social do país coa súa lingua. Os grupos máis hostís son moi barullentos, como os carballos que caen facendo ruído, que di o Ferro Ruibal, pero mentres o conxunto do bosque segue a medrar en silencio. O que si sería moi positivo é esculcar nas estratexias máis acaídas para implicar a mocidade na causa do galego, con mensaxes en positivo: como di, un pouco en brincadeira o amigo Monxardín, teriamos que contratar a favor do galego o xerente da Coca-Cola. Por probar?

O bilingüismo -castelán-galego- é algo natural e consubstancial aquí?
O bilingüismo é sempre unha situación transitoria e filla dunha evolución histórica na que o galego, lingua de noso ou lingua propia, tivo todos os atrancos contra todas as vantaxes do poder a favor do castelán. Pero a historia non pode dar a volta e imos cara ó futuro. E o futuro non será monolingüe, sen dúbida, nin sequera bilingüe: oxalá sexa plurilingüe e os nosos mozos e mozas se enfronten ó mundo co coñecemento de varios idiomas. E entre todos eses idiomas, o galego podería e debería ser a lingua de instalación preferente da nosa sociedade: iso será moito máis rico, dende logo, que rendernos ante a presión do castelán e converternos nunha "provincia" máis, sen singular personalidade cultural. O galego debe ser no futuro un valor a engadir, mesmo un valor de mercado no mundo globalizado, aquilo tan repetido do vello Risco: "Ser diferente é ser existente", que encabeza como lema o meu blog (As uvas na solaina).