29 dic 2007

FÍRGOAS (1): COLEXIO PILAR.

Gustaríame encontrar a tecla que abre o disco duro e dende aí ir sacando, de vagariño, as lembranzas esquecidas da miña infancia. Pero non é tan doado. Para empezar, imos con algunhas anécdotas escolares da infancia que mesmo lles teño contado a algúns alumnos/as. Eles, dende o que coñecen hoxe e o que viviron, raramente poden crer que pasaban estas cousas. E non hai tantos anos. Ou si.

Da miña etapa infantil, un dos colexios que tivo maior pouso na miña vida, para ben ou para mal, foi o Colexio Pilar, que estaba no Parque de San Lázaro, ó carón do edificio sindical. Saiamos a xogar ó recreo ó propio Parque. A dona era unha muller que levaba ese nome e o seu marido chamábase Rubén, profesor de francés: polo que lembro este me quería ben.
Isto foi antes do ingreso, un ou dous anos antes. O colexio seguía as pautas represivas da época: era habitual castigarnos, cando nos portabamos mal (como sería iso, daquela?) deixándonos pechados, ás escuras, de pé e cun fato de libros en cada man, cos brazos en cruz. A profesora marchaba e volvía ó cabo dun rato, todos caladiños, ás escuras.
Unha profesora que vivía perto da miña casa (creo que esquecín o nome: mellor así) pediume unha vez o caderno de caligrafía ou do que fose. Non lle gustou o que viu e rachoume o caderno en varios anacos, diante miña e de todos. Quedei máis amolado que se me deran un par de labazadas.
Contáronme anos despois os meus pais que a tal directora nunha ocasión falara co meu pai e lle dixera que eu non servía para estudar, que nunca sería capaz, que mellor que me puxese a traballar no taller e aprendese un oficio (o meu pai tiña un taller de xoiería). En casa non fixeron caso, por fortuna, pero daquela anécdota quedou en min un certo respecto, case temor, pola responsabilidade que os profesores poden (podemos) ter para decidir o futuro dunha vida. Dende logo este tipo de contundencia, tan intransixente e ignorante, pode ser case letal.
Non sei cantos anos botei alí, non moitos dende logo. Naquela época a caligrafía era fundamental. Sentabámonos nuns pupitres pequeniños de madeira, que tiñan de fronte un rebaixe alongado, para colocar a pluma, e na esquina dereita, un buratiño para colocar o tinteiro. Se caía unha mancha de tinta había que empezar de novo. Ou borrar co secante e seguir logo.
Nunha ocasión, o neniño que eu fun debeu quedar sen tinta ou algo semellante. O caso é que mirou para o pupitre que estaba detrás, pedindo algo, e nestas sentiu un lóstrego de dor e crueldade incomprensible. A profesora (ou profesor?) aproveitou a ocasión para pegarme na cabeza con toda a súa forza e deixarme a boca esnafrada contra a madeira do pupitre traseiro. Non lembro moito máis: só o sabor a sangue na boca, algún dente roto e ir correndo para a casa, chorando, a uns quince minutos de alí. O meu pai indignouse con toda xustiza, porque era totalmente contrario ós castigos corporais e de feito nunca nos puxo un dedo enriba a ningún fillo.

Ó día seguinte xa non volvín a aquel lugar e cambiáronme de colexio, para outro máis achegado aínda: os Maristas, que estaban case en fronte de onde eu vivía nesa época, na Avenida da Habana (n.111 daquela). Por certo, enfronte, aínda que daquela case non nos tratamos, vivía un tal Afonso Vázquez-Monxardín: curiosidades da nosa pequena historia. Quero engadir ademais que os castigos físicos estaban totalmente estendidos e tamén en Maristas pegaban algúns "Hermanos" (e algún laico): a min case nunca me tocou. Só nunha ocasión caeume unha labazada por detrás dun crego, pero non se me ocorreu dicir nada en casa. Tiña alí xa todos os amigos e non quería mudar de novo de centro e sabía que se en casa se decataban (mesmo tiven ese medo unha tempada) o meu pai volvería a cambiarme de colexio.
Fototeca: Arturo Baltar, Risco, López Cid...

Para o convite da exposición de Arturo Baltar no Centro Cultural da Deputación usaron esta simpática e histórica foto, datada o domingo de entroido, 22 de febreiro de 1960. A foto é de Arturo Cudeiro e na calesa (non se sabe o nome do conductor), están, de esquerda a dereita: Adolfo Estévez, Arturo Baltar, José Luís López Cid e Vicente Risco.



Fototeca: Casares e Conde

Outra foto de hai uns cantos anos, arredor de 1982 (enviada por Monxardín). En Trasalba, na festa dos Premios, pero aínda sen carpas. Carlos Casares, a súa dona Cristina e Alfredo Conde en primeiro plano. En fronte debe estar Sixto Seco. O que toca as maracas podería ser, ten un aire, o Segade, profesor da Facultade de Dereito, pero quizais só sexa un paisano que se lle parece.


Actualización (30 dec.): como confirma nunha mensaxe X.L. Carrión, o paisano das maracas non é Segade, senón o señor Juan, que formaba parte da charanga do Cuco de Velle. Engadimos unha carátula deste grupo festivo musical: o señor Juan está no centro do grupo, por baixo do Cuco de Velle, alma mater do grupo.


Xosé Cuiña deixa orfa a dereita galeguista
O ex conselleiro da época Fraga Xosé Cuiña faleceu onte no Clínico ó non superar unha dura pneumonía bilateral complicada cunha lexionela de evolución moi rápida (foto e titulares de Galicia Hoxe).
O home que o foi case todo no país galego
O político que tivo un soño imposible (polo de agora)

ENTRE HORTAS E PORTAS, de Xosé M. González
25. Festa, sombra, melodías.
O Jimmy de Rairo, disque,
ten encontrado entre hortas e portas algún tempo suspendido.
Para el é esta mónada luguesa.

(Foto tomada de http://sanfroilan.lugo.es/postais.asp?cat=Antigas: páxina ben interesante por certo de postais antigas, engado eu, M.V.)

A máis dalgún non oriúndo, a epigrafía local mantén lembranza de tres compositores. Fica extramuros a vía dedicada ao máis recente, Jesús Bal e Gai, e menos popular; pasou moita vida lonxe, non é o labor musicolóxico para multitudes, rara vez se encontrará obra del en repertorio de banda. Naceron os outros dous na Rúa Nova; o máis vello pertence ao Rexurdimento, epígono ou continuador é o máis novo e en tal liña cadansúa peza son ou foron emblema local. Que ambos nomeen rúa no casco vello igual ten fundamento no ano da respectiva morte (1899, 1948) e a escasez do Lugo exterior ata os cincuenta; ou se cadra é debido á máis doada popularidade. Arestora, chámase Xoán Montes un instituto de ensino secundario, Gustavo Freire un auditorio; casualidade ao mellor, volve resultar suxestivo o caso de Bal: dálle nome á residencia universitaria.

Nos anos sesenta, bandas e corais adoitaban interpretar, rexistrar en disco “Negra sombra” e “Festa na Tolda”. Polo topónimo incluído, calquera lugués identificaba a segunda coa propia cidade, relacionase ou non o título con aquel asubiado tan corrente. O da primeira non é sinxelo explicárllelo aos mozos arestora; quen fora Montes, o título e comezo da letra debían integrar o patrimonio inmaterial común. Eran, polo menos, coñecemento moi xeneralizado; un dato: que lembre, non me constaría que o poema o escribira Rosalía de Castro ata ter eu dezaseis ou dezasete anos. Quen sabe cantas veces levaba xa escoitado “Negra Sombra” pola radio, en palco ou ante o busto do compositor, no Xardín de San Roque.

Estaría máis difundida, entre os restantes galegos, a autoría rosaliá. Pero deles, aparte saudade e metafísica, posiblemente moitos non desdeñasen considerar o texto como ex libris xeitoso para a cidade amurallada, aló no seu outeiro; onde o escuro treboento do país se fai alta pantalla e un escaso neón mantén xenuína sensación de noite; onde a néboa, que aparenta acomodada, sen ser negra volve sombras os contornos. Pola contra, con Freire alborexa a romaría na linde fluvial, un arrecendo a herba seca trae sinestesia case alimenticia, pon no cerebro acougante nova de que o verán lles dá tregua e vitamina a óso e artello. Pasa a banda, queda a gaita; sobe e estoupa un foguete, entre a misa e o xantar hai encontro, leria e recoñecemento.

O lugués goza coa festa e tamén se sabe sombra; grande é aínda o prestixio de Montes, sesenta e pico anos xa na cova. Realizara moito labor en Lugo, non foi un dos menores traballos fundar e dirixir o multilaureado Orfeón Gallego onde cantara o meu veciño Luís, pai do Pirulo; nos oitenta, coma o músico tamén se había chamar outro orfeón, dirixido polo Enrique Alvarellos que tiña academia e editorial case ollando aquel mencionado busto. Antes, agrupación distinta abrangue boa parte da sona en materia de música tradicional: Cantigas e Frores; botou un tempo inactiva, pero fotos e imaxes traen vizosa memoria de cando o feito lingüístico e nacional galego tiña acocho e expresión pública no folclore. Os Montes, Os Amigos... tercetos e cuartetos, con diana e alborada, provían alegría fronte a algún desprezo; houbese ou non gaiteiro en Penalta, ninguén probablemente o encontraría “coma un príncipe cumprido”.

Porque “música culta” era idea distanciada do “regional”, e tamén modernidade. O Círculo das Artes fornece marco para a Sociedade Filharmónica programar concerto e sinfonía; “marco incomparable do Salón Rexio” non vulgariza o concepto, resulta lucensemente exacto: ningunha outra sala á altura, con leve dúbida para a lembranza do Gran Teatro. A sociedade fomenta así mesmo o instrumental de corda: Tino Prados organiza un Grupo de Pulso e Púa; xorde o Rocho Musical. Considerada máis selecta, a solfa chamada clásica ten o prestixio do exclusivo e distinguido; espiñento resulta afirmar -a teor de experiencias posteriores- que sempre a audiencia compartise melomanía ou ficase libre de carraspeira. Sexa como for, afección hai; e empezando os setenta xorde a Semana de Música do Corpus.

Pero se un di popular, a máis da resistente gaita refírese inequivocamente a banda e orquestra. Gusta o lugués adulto, non despreza moito mozo, das agrupacións con gorra de prato e habitual vestiario azul: ten sona a Lira de Ribadavia, algo equívoca a de Celanova e na provincia a de Sober; esperta interese o grande e prestixioso colectivo que veña en ocasión especial. Pero sobre todo, ante todo, a Banda Municipal de Lugo, dirixida polo Mestre Méndez, é unha das cousas que o cidadán coñece e verifica por súas e ben feitas; xoves pola tarde, domingo á mañá son as semanais e concorridas exhibicións, na Praza Maior.

Onda a orquestra hai encontro de vellos e novos. Aqueles oen, botan o pé se toca pasodobre; estes danlle a todo, ao que poden se cadra ou lles deixan. Sesión vermú, festa, verbena... Cada cidade ten o seu creto ou mito; Poceiro en Pontevedra, Pontinos de Ourense, Trébol ferrolá... Sintonía viguesa, Satélites ou Españoles; por riba, atinxible canto á música, de incomparable semántica, aquel grupo cun nome do río Tambre e o único Boedo. Acaban os sesenta, Pavillón dos Deportes; entre dúas cancións, conta un conto: fóra do país, entra na barbería, demanda servizo, pregúntanlle se é galego, “no”; reitérase logo a pregunta, “no, aféiteme”; entra un compañeiro, igual Prudencio Romo ou Paisal, “Pucho, vés agora?”, “despois, desque me afeiten”; barbeiro: “oiga, ¿por qué me ha negado que es gallego?”; “muy sencillo: es que no me gusta darme importancia”.

En mal tempo para tales alegrías, emerxendo, Pucho Boedo e Os Tamara presumen polo mundo de galegos. O país devolve enorme popularidade: en toda Galicia, grupos e orquestras mandan correr a Carmela, que chove; compadecen os mariñeiros de Noia, cegado porto de Compostela. Con diferente aire e motivo, a luguesa Clave, se cadra, no San Xosé das Gándaras pregunta polo carro do Manolo; a Vélez evoca un rancho grande en Domingo Tallo; Kalú ao mellor -e co Julito no palco, movendo o pedido cigarro, vertixinoso e incrédulo ante tanto protagonismo- mándanlle a Alma Llanera na Praza da Soidade. Probablemente, en todas partes remata a Muiñeira de Chantada.

Rock e achegados son asunto exclusivamente xuvenil, madia leva, e para iso limitado, baixo certa sospeita. Curioso que o primeiro grupo de guitarra eléctrica e batería forxe nome baixo o abeiro dun influínte cidadán, Alejandro Santín Díaz; Los Alesandi abren camiño polo que andarán Nez, Amable, Moreno, Grandío... Dous programas da SER -“Superventas” e“El Gran Musical”-, un de Radio Popular de Lugo (“Aquí la Juventud”) facilitan encontro, non ficamos sós. No espazo lugués da COPE, cara ao público, sábado á tarde, Manolo Lombao ofrecerá escenario, actuación para moitos; virá tamén folk, O Carro, Sendas del Folk, Fuxan os Ventos, máis tarde A Quenlla. Historia, porén, que me pide outro relato.

A memoria, o tempo, os afectos
Andoliña sábado 29 decembro. Foto William Wegman.

Hai unhas semanas aparecía en varios xornais unha nova de carácter científico sobre a memoria que me gustaría rexistrar aquí, neste meu diario, tamén de afectos e descubertas. Contaban aqueles xornais que uns investigadores da Universidade de Buenos Aires concluíron que a memoria garda con máis facilidade datos vinculados a algunha carga afectiva. O cerebro garda aínda milleiros de misterios, moitos deles asociados á memoria: non podemos lembrar todo, é necesario que vaiamos borrando datos do disco duro. Ou quedarán por aí esquecidos, perdidos nalgún recuncho ignoto, ata que alguén aos resucite de novo?
Todos sabemos que as persoas maiores poden lembrar cousas da súa infancia e esquecer as cousas cotiás só poucas horas despois. Todo iso debe ter moito que ver cos niveis de emoción, como din os estudosos arxentinos. En realidade, eu creo que xa o sabiamos, sequera como intuición. Sabíano dende logo os poetas e os artistas. Como a dama namorada do trobador Xulián Bolseiro, cando lembra a brevidade das noites de amor co amado e se angustia ante a longura das horas en que o amigo está ausente, imprecando así a Deus: "porque as non fez ataes (as noites) / no tempo que meu amigo/ soia falar comigo?".














William Wegman.
Pan por Pan sábado 29 decembro. (Na foto superior, W.Wegman co seu can Fay Ray, nun retrato de Annie Leibovitz)

Onte colguei neste recuncho, falando dos animais e das súas emocións antes negadas, unha foto de William Wegman. Hoxe vai outra. Wegman é un fotógrafo norteamericano obsesionado cos cans, en concreto cos da raza weimaraners. En 1970 colleu un inexpresivo sabuxo que nacera no seu estudo e chamoulle Man Ray en honor ó gran fotógrafo do surrealismo. Logo veu o resto da familia: Fay Ray, Crooky, Chundo e a agarimosa e sexy Batty.

De todos eles fixo William Wegman múltiples fotos e tamén vídeos e ata performances: moitas desas mostras pódense encontrar na rede. Se un dos obxectivos de calquera artista é encontrar a súa propia voz, este fotógrafo atopouna con estes cans, disfrazados, envoltos en exóticas escenografías, humanizados sempre. Quen lles dera a moitos actores ter a expresividade dos canciños das imaxes de William Wegman !