"O humor galego pérdese, precisamos recuperar a retranca"

Entrevista a Xaquín Marín en VIEIROS

V.: Cales son, dos seus personaxes, aos que máis cariño lles ten?

X.M.: Sempre penso que é o último que acabo de facer... Pero imaxino que Gaspariño, foi o primeiro e durou bastantes anos, editáronse dous libros e tivo bastante éxito. Mesmo hai dous sinais de tráfico en Malpica dos de "precaución: escola", coa imaxe de Gaspariño.

V.: Gústanlle máis os personaxes arquetípicos cás caricaturas... lembra un pouco a Castelao. Cales eran as súas referencias cando comezou a debuxar?

X.M.: De Castelao, a verdade, pouco sabía cando comecei. Pero gustábanme moitos debuxantes... Boixcar, de Hazañas Bélicas, Mingote, que daquela publicaba na Codorniz, Topor... E de hoxe en día, gústame El Roto.

V.: Falando da actualidade... Como é o humorismo gráfico na prensa de hoxe?

X.M.: Pois cada vez ten menor tamaño e importancia o debuxo, unha mala estratexia, porque o que máis le a xente son as viñetas e as necrolóxicas, é o que se recorta e se pon nas paredes dos bares. Por outra parte, só debuxan na prensa uns poucos, e é inevitábel. Levan moito tempo neses postos e non entra xente nova, pero hai xente como Quesada, que leva toda a vida, e segue a ser moi gracioso.

V.: E se pensamos no humor en Galiza?

X.M.: O cómic está na súa idade de ouro, pero o humor non tanto. A banda deseñada conta historias moi tristes, eu fun xurado dalgún premio e hai historias que dan gana de chorar. Pero e que no propio Estado non hai nada, non sendo El Jueves, que non ten nada que ver connosco. Iso si, temos dúas revistas, BD e Barsowia, do colectivo Polaqia, e chegamos a tirar nada menos que 100.000 exemplares de Golfiño.

V.: Pero o que é humor propiamente...

X.M.: Publicacións puramente humorísticas, ningunha. Estase perdendo moito a retranca. Houbo algún intento, como Xatentendo, que non sei por que a pecharon, Sapoconcho, que editabamos dende o Museo, pero pechou por non haber cartos e quen a fixera...

Galicia como arquipélago (A. Baamonde en El País 1 outubro)

(O artigo completo)

La nuestra ha sido en el pasado una sociedad de complejidad minusvalorada y hay que ver en ello otra de las manifestaciones del atraso. Esa complejidad va a seguir aumentando, esperemos que en la forma de un crecimiento sostenido, pero tendrá lugar en una sociedad en la que el más del 60% de su población es trabajadora, en la que su campo va a vivir procesos de progresiva capitalización a cargo de empresas madereras, vitivinícolas, de extracción de granito, etcétera. Y en la que, por supuesto, el porcentaje de inmigrantes transformará no sólo el paisaje urbano, sino también el de nuestros pueblos y aldeas. Convendría que nos rascásemos la cabeza para entender que en nuestros días la realidad cambia más rápido que los conceptos que tenemos para manejarnos con ella.

(Foto de Xulio Villarino, da súa reportaxe publicada en "El País" sobre galegos inmigrantes, que tamén percorreu Galicia en forma de exposición)

POLÍTICOS E LINGUAXE
Marcos Valcárcel
Algúns profesores de literatura pensan que os seus alumnos esquecerán moi cedo todo o que aprenden nas clases. Pero non sempre é así. Se se dedican á política, por exemplo, sonlle imprescindibles todos os recursos da retórica literaria que os mozos estudan facendo comentarios de texto. Por exemplo, o emprego de imaxes e metáforas é preceptivo en campaña electoral: non chega con dicir que o político adversario mente, hai que engadir que lle medra o nariz como a Pinocho e xa está o titular asegurado. Ou un Barbarroja ou o que faga falta. A hipérbole é tamén moi útil e pode aparecer combinada mesmo con propiedades adiviñatorias: así o facía Fraga cando aseguraba nalgún mitin que, se hoxe vivise Castelao, votaría sen dúbida polo Partido Popular. Supoñemos que don Manuel, novo Orfeo, baixaba a cotío ata o Hades para falar de política co rianxeiro: levaría el tamén unha queimada para convidar ó Cancerbeiro?
Matrimonios. Esta semana vimos varios exemplos dignos de subliñar sobre a capacidade retórica dos nosos políticos. O máis notable foi o do propio alcalde, Francisco Rodríguez, cando afirmou no seu balance dos cen días de goberno que o bipartito “é un matrimonio político xove e ás veces hai problemas de adaptación nos primeiros días. Podemos discutir por inxenuidades ou por cousas menores e iso non significa que ese matrimonio non durma na mesma cama e teña unha relación correcta”. A imaxe é moi expresiva, pero deixa moitas dúbidas no aire: por exemplo, nunha “relación correcta” entra tamén cumprir co débito conxugal? Fóra ironías, o bo deste tipo de imaxes é que, ademais de asegurar un titular, son entendidas por todo o mundo: case todos saben o que é o matrimonio e as disputas menores que son superadas. O perigo é que tamén son recursos literarios moi doados de combater: o portavoz popular saíu de inmediato dicindo que “PSOE e BNG forman un matrimonio de conveniencia e deron un braguetazo con Ourense”. Habería que engadir que hai moitos matrimonios de conveniencia que funcionan ben moito tempo porque, xa se sabe, o amor paixón é curto e ten hora final de remate. Ademais, en política, mellor paixóns as mínimas.
Karaoke. Enrique Nóvoa tamén estivo espelido na súa roda de prensa sobre os cen días. Utilizou un símil que tamén coñece calquera cidadán do común: “os éxitos do goberno bipartito son como os do karaoke, eles poñen a voz, pero a letra escribírona os gobernos do PP”. A comparación é efectiva e, ademais, como nos karaokes faise moito o pallaso e desaparece a fronteira correctora do pudor, crea unha situación ridiculizadora e humillante. Puido ser máis contundente acudindo ó refraneiro castelán arredor do matrimonio onde existen expresións como “Al marido, amarle como amigo, y tenerle como enemigo”, “Dos que duermen en el mismo colchón son de la misma condición” ou “Para torear y para casarse hay que arrimarse”. Todos eles poderían dar xugo.