Ourensanía
Entre as últimas entradas (219 xa), engordamos un pouquiño a etiqueta de Arturo Baltar e incorporo tres xoias: un retrato de Otero Pedrayo cos avós de Afonso Monxardín, en Lisboa (achegada polo neto), e dous retratos, ata hoxe inéditos, do poeta comunista e fusilado Manuel Gómez del Valle, achegados estes pola súa sobriña María Paz, a quen tiven a honra de coñecer onte nos actos da República no cemiterio de San Francisco.

Mesa redonda sobre os Artistiñas do Volter no Paraninfo do IES Otero Pedrayo (11 abril 2008).

A fotógrafa Maribel Longueira mándame estas imaxes do acto do venres, convocado pola Asociación de Amigos da República. Falamos nese acto o xornalista e escritor Arturo Lezcano e eu mesmo; presentou o amigo Benito Losada.

Eu non era a primeira vez que falaba alí, pois xa o fixen noutra ocasión, convocado polo propio centro. Pero esta cita era especial: iniciei a miña intervención cunha mención expresa dos fusilados da guerra e citando os nomes da cultura vítimas da traxedia: nese mesmo Paraninfo, como saben vostedes, celebráronse en 1936 os consellos de guerra nos que eran condenados xentes como o poeta Manuel Gómez del Valle ou o alcalde Manuel Suárez Castro, entre moitos outros. Ocasión emotiva tamén porque a conferencia gustou bastante (moita xente felicitounos, tanto a Arturo como a min) e entre os/as asistentes estaban varios descendentes directos dalgunhas das vítimas ou represaliados, ademais dos Artistiñas do Volter.

A AVENTURA DO VOLTER (1)
La Región 14 abril 2008. Imaxe: cadro de Xaime Quessada dos anos 60. (En Ourensanía hai xa unha boa xeira de fotos do Volter e dos seus artistiñas).

Con Risco. Conmemórase na cidade, por parte da asociación Amigos da República e no aniversario do 14 de Abril, a lembranza dos Artistiñas ourensáns do Volter que marcaron a vida cultural ourensá dos anos 60, da man de Vicente Risco. Arredor do creador de “O porco de pé” axuntábanse para falar de todo o humano e o divino os primeiros integrantes do faladoiro: os pintores Xaime Quessada e José Luís de Dios e o escultor Acisclo Manzano. O centro físico dos encontros era a taberna do Tucho na praza do Eirociño dos Cabaleiros, que Risco bautizou como O Volter xa que lle lembraba un café de Zürich, o emblemático Café Voltaire. Ó grupo inicial incorporáronse logo os pintores Virxilio e Xavier Pousa e os escultores Manuel Buciños e Arturo Baltar e na contorna movéronse outros escritores e artistas.
O grupo naceu formalmente xa falecido Vicente Risco, pois foi en setembro de 1963 cando se organizou unha homenaxe a Risco no Volter, presidida por don Ramón Otero Pedrayo, e cando se procedeu á decoración daquela taberna con pinturas e poemas nos paredes, hoxe todos desaparecidos, igual que o propio local, para propia vergoña da autoestima dos ourensáns e dos galegos.
Os murais. A investigadora Sofía Tros de Ilarduya dedicou un libro á aventura do Volter (Ronsel, 1998) e alí cita as obras plásticas e poéticas representadas nas paredes. Entre as principais, a alegoría de “La Puerta de paja” que pintou José Luís de Dios, de 216 por 330 cm., na que aparecen os personaxes desta novela e na banda dereita o propio Risco contemplando o mural e na esquerda os personaxes do Volter: o Tucho, Quessada, Acisclo, Conde Corbal e o propio José Luís de Dios. Outros frescos eran o “Lobigato” de E. Ortiz; “Érguete Galicia” e “Mueran los enanos”, de Xaime Quessada; e tamén se colgaron debuxos a lápiz e pluma de Risco (“Animales”), paisaxes a plumiña de Luís Trabazo e varia táboas de Virxilio, Prego e Antonio Quesada. O tono rebelde da convocatoria quedaba ben cifrado nos títulos das pezas de Quessada ou nos textos que incluíu este artista como “Viva sempre Tovar” e “¡Érguete Galicia pedra a pedra, érguete Galicia e medra”.
Resistencia. A aposta dos “artistiñas” inscribíase nas coordenadas da resistencia cultural das novas xeracións que aboian nos anos 50 e 60: un tempo marcado polo antifranquismo, o galeguismo e a percura dunha renovación estética na arte galega. Como indica con acerto Sofía Tros, todo iso prodúcese sobre un relevante substrato cultural (a cidade da Xeración Nós) e coas achegas dun grupo de persoas que colaboraron con eles e potenciaron o seu labor: entre outros, o crítico e pintor Luís Trabazo, o escritor Ernesto Gómez del Valle, o director do Museo Xesús Ferro Couselo e os mestres de artistas Manuel Prego de Oliver e Antón Faílde. A triste historia da negación cultural do franquismo explica que descoñecesen, en cambio, a obra dalgúns artistas das vangardas galegas como Cándido Fernández Mazas e Manuel Méndez, dous ourensáns esquecidos naquela altura.

en poleiro alleo
memoria histórica (Lalo Pavón, La Región 13 abril)

Dejo para el final, conscientemente, a Manuel de Dios. Sé que su proverbial discreción y la natural humildad que se esconden detrás de toda su humanidad, le hacen mantenerse al margen de cualesquiera vanidades. Le basta sentir a su lado al reducido grupo de incondicionales que se reúnen para casar sus músicas y sus arreglos, algunos de los cuales acaban de ver la luz en forma de CD, sin apenas ruido o más bien en silencio. Pero, ¿qué necesita este Ourense para dejar constancia de la admiración hacia quien -además de excelente profesor para generaciones de estudiantes- durante 35 años, nada menos, ha sido el alma mater de la coral De Ruada, hoy institución artística decana en la provincia, que se encamina hacia el nonagésimo aniversario de su fundación. Primero formando tándem con su hermano Álvaro y luego en solitario, pero maestro siempre, hasta que pasó lo que pasó. La labor de ambos en favor de la música, pero sobre todo del acervo musical gallego, resulta impagable.Manuel de Dios vive apartado del mundanal ruido porque le da la gana, pero acaso también por las heridas de la vida y del alma, y a las primeras han contribuido la desmemoria de muchos -sería honroso que entonásemos un catártico mea culpa colectivo- y el oprobio de unos poquitos.