14 ene 2007



195o: Nace Galaxia, morre Castelao.

O 25 de xullo de 1950 constituíase en Santiago a Editorial Galaxia, dando cabo así a unha serie de xestións encamiñadas bastantes meses antes. Xuntábase todo o galeguismo resistente, convencido de vivir unha situación histórica que impedía a acción política na clandestinidade, e tomaba a decisión de afortalar unha especie de fronte cultural que serviría para formar as novas xeracións no amor a Galicia e á súa cultura: “Sementar nas novas xeracións a idea e os valores de Galicia, que se estaban perdendo”, en palabras de Ramón Piñeiro. Foi Piñeiro, procedente das Mocidades Galeguistas, a figura clave deste período e ó seu carón estaban outros antigos nomes das Mocedades como Francisco Fernández del Riego, Ramiro Isla Couto, Carballo Calero ou Ferro Couselo. Pero tamén os nomes históricos do galeguismo “dos maiores” como Gómez Román e Otero Pedrayo, ademais de Álvarez Blázquez, Domingo García Sabell, Agustín Sixto Seco, Fermín Penzol ou Antonio Fernández. O panorama editorial galego só recollía nese momento como iniciativas regulares a colección Benito Soto e Bibliófilos Galegos (fundados en 1949). No mesmo ano 50 nace tamén a Editorial Monterrey, da man de Xosé María Álvarez Blázquez e Luís Viñas Cortegoso. Calquera lector pode achegarse ós libros de memorias de don Paco del Riego ou ós epistolarios de Ramón Piñeiro para saber o que significou Galaxia na reanimación cultural do país. Entre outras cousas, 1950 foi un ano extraordinario na produción literaria, sobre todo na poesía, aínda que Galaxia non sacará o seu primeiro libro ata 1951. Ó longo do ano 50 apareceron títulos tan relevantes como Dona do corpo delgado, de Álvaro Cunqueiro (que xa andaba a escribir o seu Merlín); Anxo de terra, de Ricardo Carballo Calero; Cantigas da noite moza, de Augusto Casas; Triscos, de Luís Pimentel, todos eles na excepcional colección pontevedresa Benito Soto, onde tamén saíron nese ano o primeiro poemario de Manuel María, Muiñeiro de brétemas, co que o poeta da Terra Cha se presentaba como o primeiro “poeta novo” da posguerra; Gárgolas, de Tomás Barros; Cantos de Cotovía, de Eliseo Alonso Rodríguez, e El Dios de los precipicios, de José Ruibal, estes tres últimos en castelán. (...)

(...)É tamén 1950 o ano da morte en Buenos Aires de Castelao, feito que conmocionou a toda a colectividade cultural galega (véxase ó respecto ó recente volume Laio polo irmán ausente, preparado por Alonso Montero) e que na prensa, sometida a normas estritas de censura, foi case silenciado e ocultado: só o “Suplemento del Sábado” de La Noche publicou, na súa portada, un artigo extenso de Valentín Paz Andrade titulado Castelao, el hombre y el artista (14 xaneiro). A finais dese mes tiña que pechar este histórico suplemento cultural cando chegaba só ó seu número 15 (que, mal numerado, era o 16): a censura non soportou as loubanzas a un político exiliado como Castelao e decretou “por oficio de la Superioridad” o peche do suplemento. No mesmo ano morría en París o histórico dirixente republicano coruñés Santiago Casares Quiroga, o político de orixe galega con maior protagonismo nese período, tamén perseguido con saña polo franquismo: velaí a novela Os libros arden mal, de M. Rivas.

Cen anos de Historia Cultural: velaquí o artigo completo)




Catalá Roca
Sempre me pareceu moi simpática esta foto de Francesc Catalá-Roca, "Señoritas paseando pola Gran Vía de Madrid", que se ten exhibido en moitas antoloxías de fotografía española. A outra, do mesmo estilo, titúlase "Azafata saíndo do metro na Gran Vía de Madrid" (1952).

O galego deixou de ser a lingua da Igrexa no século XVI
Ferro Ruibal salienta o peso do cristianismo na normalización dos idiomas ·· Marisol López inaugura as Xornadas dos mestres católicos (Galicia Hoxe, 13 xaneiro 2007)

A Igrexa deu nova vida ao exipcio e ao arameo, que deixaran de ser linguas de cultura en tempos de Alexandre Magno, elevou outras ao rango de escritas, como o etíope, o armenio e o xeorxio, e creou o estándar, como no caso do alemán. E co galego tamén pasou un caso semellante, pero no século XV comezou o seu declive. Así ou sinalou onte o académico Xesús Ferro Ruibal, nas Xornadas de Normalización Lingüística da Federación de Escolas Católicas de Galicia (Ferega)
Ferro Ruibal falou da presenza do galego na Igrexa e puxo exemplos tan importantes como uso documental que facían da lingua os eclesiásticos nos séculos XIV, XV e XVI. No XIV, en concreto, nas catedrais de Compostela, Ourense e nos mosteiros de Ribas de Sil, o seu uso era do 88,3 por cento, quedando para o latín un 8,6 por cento e para o castelán o 4 por cento. Tamén foi importante nos sínodos de Santiago, Mondoñedo e Ourense, cun 55,5 por cento, fronte ao 44 por cento de documentos en latín.
Ese uso documental chegou non século XV ata ou 94,7 por cento, aínda que no século XVI baixou ata o 56,3 por cento. E o pobo, engadiu o académico, tamén falaba de Deus en galego nos séculos escuros. Aínda que teñen moitas erratas, indicou que son dobremente valiosos os 118 refráns galegos que Hernán Núñez incluíu no seu Refraneiro salmantino. Entre eles hai algúns de tema ou alusión relixiosa.
Dos innumerables exemplos expostos, está ou do propio Padre Sarmiento, que en 1766 pediu un concilio contra a presenza en Galicia de curas que non sabían falar galego. Tanto na catedral de Mondoñedo antes de 1826, como na casa do Hospicio de Santiago, cantábanse panxoliñas, moitas delas en galego que, asegura Ferro Ruibal, eran as que máis gustaban.






O primeiro Fole.

Don Ánxel Fole tivo nos seus anos mozos unha etapa de forte radicalismo, cando dirixía a revista “Yunque”, agora reeditada. Nela publica entregas literarias e artigos contra o caciquismo dirixidos á mocidade e algún “poema roxo”. Porque Fole militou na ORGA e no Partido Radical-Socialista e só despois pasou ó Partido Galeguista. Escribía daquela en castelán e, segundo lle contou a Carlos Casares nun libro de conversas, considerábase entón comunista.

E debía selo, abofé, a xulgar polo poema “Diana”, que abre o número de maio de 1932 de “Yunque” e que transcribo aquí:

¿Rojas banderas en marcha
el aire claro fustigan! ...
Quiebran su serenidad
raudos venablos de ira.

¡Ya no hay ilotas ni parias,
ni bajas frentes sumisas!...
hinche el hondo cielo abierto
un clamor de rebeldía.

Un bronco trueno de pólvoras
sulfúreas luces destila
- en la carne del silencio
desgarradora mandíbula-

Rebota, dura y briosa,
la canción vindicativa,
diana del proletario
que sus ímpetus hostiga:
la hoz segará cabezas
como granadas espigas;
el martillo batirá,
sobre el yunque, la mentira;
la estrella de cinco puntas
serenamente escintila.

¡Rojas banderas en marcha
el aire claro fustigan!...