ENTRE HORTAS E PORTAS, de Xosé Manuel González
22. No poleiro.
Non é La Salle, pero algo haberá do seu gusto.
Para o Leituga-1 vai, logo.
O domingo había tres cousas fixas: baño, misa, cine. Podíase incluír sábado á tarde, cambiar a orde dos factores e quedar só a integral, demorada ablución, inamovible na mañá festiva. Como e cando for, a certa hora e con
Ovidio pola man, paseo deica a sala correspondente, entrada, manís e para a bancada.
Non sempre fora nin sería de tal modo. Á mamá tamén lle gustaba a moderna arte; e como a tarde libre da escola era a do xoves, e ofrecían varios exhibidores nese día a Sesión Familiar, ía con ela a Silla, tránsito da popular General á privilexiada, case plutocrática Butaca. Pola Ronda, estreita beira da esquerda, á expectativa de auga sucia cando o rombar dun automóbil se escoitaba e alí estaba a poza, por onda o Bar Viveiro achegabámonos ao Kursal. Unha vez fomos ver certa película que lle debeu parecer suxestiva polo título; non esperaba ela, seguramente, que cousa tan negra e escura -
en algo máis ca cromatismo- se chamase “O manancial da doncela”. Tal rótulo ficou na miña lembranza, co impacto de moitas imaxes e o paliativo final; habían servir, máis adiante, como ponte a Ingmar Bergman.
En Silla presenciaría, de moi mozo, unha representación dramática de “Nai Coraxe e mailos seus fillos” no Gran Teatro. Entre o escaso público, na fila de diante había un descoñecido señor, galegofalante e con algunha barba; quedou igualmente na memoria ata que anos máis tarde o souben nomear, Manuel María. Xa polo 71, en Compostela, viría “Macbeth” ou “
Esplendor na herba”. Pero dos doce anos -ou por aí- aos dezasete, a visión da pantalla foi principalmente sen confort e desde o alto.
Era tempo de moito compartir en espazo público e espectáculos; frecuente a bancada, en cinema normalmente de madeira e sempre o acceso máis barato. General, xa foi dito, de seu nome ordinario, a retranca enfatizábaa ata Butaca Corrida ou “de Estudiante”; certa batalladora solidariedade grupal -ou mecanismo compensatorio-, convertíaa en Poleiro. O lugar, sen dúbida, máis barulleiro e ocorrente; sen dúbida así mesmo, a falta de respaldo e apoiabrazos, a carencia de mulido para as cachas, algo terían que ver na algazara.
Pido desculpa, xa que entramos en materia pouco delicada. Na porta, a sala de cinema era lugar parsimonioso onde alguén, con librea ou uniforme, recollía as entradas; apagada a luz, aquel poleiro abolía cerimonias e declaraba entroido. Entre a anécdota máis estentórea figura cousa non vivida, oída, nun local de Ourense: “Acomodador! Aquí cáganse!”. “Deixa que se caguen!”. “Pero cáganse na nai que te pariu!”. En Lugo, o acomodador procuraba con lanterna os perturbadores (en Silla adoitaban queixarse) e case sempre había algún expulsado; pero o efecto disuasorio non chegaba, máis gorentoso era o delito cá película. Filme de romanos, batalla concluída, visión panorámica dun campo cheo de mortos; subitaneamente, voz xuvenil, descrida, barrial: “Mañá hai carne fresca na praza!”. Un “Cyrano de Bergerac” de serie B (por poñerlle letra), encontro nocturno entre cabaleiro e dama moi escotada; benévolo consello, con entoación certamente pousona: “Coidado, a ver se lle vas estoupar unha teta...”. Se a produción resultaba tediosa de máis -aínda que non-, o auditorio da parte alta -e os de abaixo que disimulaban- parecía agardar con impaciencia un clásico, a ventosidade anal, xulgando pola inmediatez no improperio de variada alusión porcina ou estabulante; e total, podíalle suceder a calquera...
Sen dúbida, o encontro máis ou menos romántico tiña e encontraba sitio sen buscar protagonismo; que sei eu se o bico en celuloide -que marcaba pateadura, ganido, asubío- daría lugar a encontro paralelo ou non era daquela o momento preciso. Seis eran, seis, os cines de Lugo; ben cercanos, conferindo ambiente.
Na rúa do Progreso, o España; seica nel pasaba moitas tardes Ánxel Fole, que lle traballaba alí o irmán. Dun lado, dando ás Norias, o vestíbulo aberto con carteis, imaxes e entrada para Butaca, a cuberto de sol e auga; do outro, contra os Almacéns Amaro, a taquilla de General -afora- e porta cara arriba. O España debeu acadar, nalgún tempo, algunha das superproducións, que ben me lembro de facer cola para
“El Cid”; alí se viron “Os paxaros” de Hitchcock, “Morreron coas botas postas”, igual así mesmo un
divertidísimo encontro de indios borrachos, mineiros sedentos, cabalaría e misioneiras, con protagonismo de
dous grandes.
A cen metros, na rúa de Xoán Montes, o Central Cinema. Un comercio de electrodomésticos, pantallas no escaparate, permiten arestora prolongar o hábito de quen tantas veces, gardando quenda no lateral Canellón dos Carteiros, mirou alí fotogramas. Eran profusos no ben cumprido pórtico ao abeiro da inclemencia. A memoría non se decide, aquí, a concretar imaxe quizá de melodramas (
Hudson,
Day...),
heist ou peplum nun se cadra máis incerto.
Moitos elixían película mirando os carteis. Se non chamaba a do España nin a do Central, deica o Gran Teatro non habería un cuarto de quilómetro.
Foi o teatro que Lugo tivo. Para a anual e esporádica xira de compañía madrileña, despois para a dramaturxia do país: o transporte de persoas e efectos cruzaba a Porta da Estación e xa se metía na praciña valada. Mitin político tamén, festival ou
evento extraordinario. Por aquela táboa pasou, pasamos, profesionais e afeccionados, propio e visitante. Vexo o encerado que a cotío un operario especializado cubría con nome famoso; no magma persoal aparenta deliñarse en gran formato
“Ben Hur”, pequeno e doutras veces Kirk Douglas, Gina Lollobrigida... Esmendrellouse un co Louis de Funes, viu o que
marchou co vento en sesión estival e partida. Era un edificio de Alfredo Vila, excelente acústica e forma exterior imitando vella radio. Alguén demandou, non hai quince anos, o terreo para construír. Houbo cartas, manifesto, opinión contraria de voces ben autorizadas; Moncho Borrajo faría alegación in situ e sesión propia, canto de cisne. Presidía a Provincia Francisco Cacharro Pardo, e decretou que o teatro era construción horrible, carente de mérito artístico; aínda, hai unha década, pasaban tales cousas. Sen el quedamos, quedou o recinto amurallado.
No anterior daquela, se letras do encerado e fotos non convencían, extramuros e preto ficaba o mencionado Kursal, a súa gran pantalla, outro amplo vestíbulo e dúas entradas. Sobrio e duradoiro, durante anos acolleu un
cine clube.
A ruta das catro salas debuxaría pentágono irregular sobre un mapa daquel centro urbano que reunía a aparente vida social; na Praza Maior, entre o bazar 0’95 e os Franciscanos, tiña carteleira o outro par de exhibidores. “Botón de ancla”,
“O día máis longo”, suxerían que a mil metros andando había tamén espectáculo.
Rúa de García Abad; camiño da Milagrosa, entre a estrada da Coruña e mailas Casas Baratas. No Victoria pagábase menos, proxectaban a miúdo cousa popular de, por exemplo, non sei que gremio mexicano; branco e negro estrito, cuate e manito, charros ou modernos. Era o local máis pequeno e explicitamente humilde. Entre as dúas décadas, un cambio cultural ostentosamente emerxido no 68 renovoulle cara, tapizaría e programación: o cine de Arte e Ensaio trouxo ao Victoria unha
viaxe alucinante coa sexosimbólica Raquel Welch, psicodelia e
“Yellow submarine”. Buscando perfil, cobrando carácter fronte ao Paz.
Estaba ao lado e pertencía ao grupo Fraga; este en Vigo e Botas en Ferrolterra semellaban o máis consistente na industria de difusión cinematográfica galega. En Lugo, o Cine Paz tiña a mellor maquinaria; unha especie de auréola vermella realzando, entre apagar de luces e empezar de
NO-DO, o entramado que bordeaba a pantalla; había butacas boas e cobraba máis có resto. Lugar distinguido, o máis prestixioso. Agás improbable lapso de memoria, fora o escollido para amosarlle á sociedade que Franco era
aquel home; e amosara a tensión de Gregory Peck con Anthony Quinn
camiño de Navarone.
Inicial e sucesivamente, desapareceron o cine con nome de país e o de sintaxe anglosaxona; cadanseu bloque de vivendas foi remendo estraño onde estiveran España e Central Cinema. Foise Victoria, ao lado Paz e a memoria de dous conceptos que o franquismo puxera en secuencia transcendente. Sobrou para algúns un Gran Teatro. Non hai tanto, acabaron borrando a outra sala, con modificado nome teutón. Seis eran, seis, os cines de Lugo. Houbo outros, hoxe ningún fica en todo o casco urbano.
Probablemente, unha maioría dos agora vivos nin coñeceu poleiro nin bancada. A cinematografía compartida, en lúdica asemblea, vólvese fenómeno crecentemente ocasional. Lóxica, talvez; e algo frío, coma ela.
Entradas
