A censura franquista de libros
X.L. Méndez Ferrín (Faro Vigo 28-11-08)

Despois de botarlle unha ollada á exposición "Editar en galego baixo a censura franquista" que, organizada por Xosé Manuel Dasilva, foi inaugurada na Casa Galega da Cultura de Vigo (Fundación Penzol), penso no moito que hai aínda por investigar e divulgar neste material. Seguindo a liña aberta por Abellán, floreceu unha interesante corrente histórica e de crítica literaria centrada no fenómeno da censura franquista e nos efectos ocasionados na literatura castelá e na literatura catalá (non sei se tamén na vasca).
A censura franquista de libros (segundo teño entendido e tamén padecido), divídese en dous períodos. No primeiro, as obras presentadas á censura (na calle Génova de Madrid, que parece ter unha especial vocación inquisitorial) eran examinadas por tres "lectores" que corrixían, tachaban e emitían os respectivos informes. Logo un xefe redactaba a resolución final na que se prohibía a totalidade, se autorizaba ou se suprimían partes da obra. Parece ser que os "lectores" eran anónimos e non se coñecían entre si. O secreto era tal que hoxe ignoramos o nome dos que foron censores ou "lectores" dedicados á vixilancia das letras galegas. A segunda etapa da censura franquista de libros ábrese coa posta en vigor da Lei de Prensa de Fraga Iribarne, que, para algúns, foi aperturista. Cousa, como veremos agora mesmo, completamente falsa.
O Ministerio de Información de Fraga Iribarne abriu un libro de rexistro editorial no que se relataban as editoriais máis de confianza política do Réxime. As editoriais rexistradas e numeradas segundo decisión personal de Fraga Iribarne podían publicar libros sen se someteren á "consulta previa". Ora si, se o libro publicado e distribuído contivese proposicións contrarias aos intereses do goberno e do Réxime podía ser secuestrado, retirado da circulación e os editores e autores procesados.
En canto ás editoriais que non gozaban do privilexio de figuraren no rexistro, seguían obrigadas a pasar os trámites da censura igual ca sempre. Fraga Iribarne non permitiu que Galaxia e as restantes editoriais galegas, a excepción da Val Lemos de Monforte, figurasen no grupo selecto das acollidas no "rexistro editorial". O cal quer decer que para Fraga Iribarne a cuase totalidade das editoriais galegas eran sospeitosas de desafección ao réxime franquista. E penso que non se equivocaba nada, a excepción da Val de Lemos que era inequivocamente antifascista e nacionalista galega.
E aínda había outras censuras. As conferencias culturais tiñan que ser aprobadas, previa presentación do texto ou dun guión pormenorizado, polos Gobernos Civís. Se resultaban desautorizadas non podían celebrarse e se algunha asociaciación se atrevía a facelo, recibía unha boa multa gobernativa ou mesmo era obxecto dun procesamento por parte do Xuzgado de Orde Pública. Aínda me lembro das 50.000 pesetas de multa que lle caíron á Asociación Cultural de Vigo por un coloquio informal e matutino protagonizado por J.L. Aranguren sobre 1968 ¡E da sanción a Manuel María! Determinados oradores nunca ou case nunca eran autorizados a falar en público. Houbo un período no que o mesmo Rector da Universidade de Santiago, García Garrido, prohibía as conferencias dos profesores de Instituto que figuraban na súa propia lista negra.
Naturalmente, nesta ínfima nota non se esgota a historia negra da censura exercida contra a cultura galega. Dos libros que eu publiquei co meu nome, o derradeiro que pasou a censura franquista foi o titulado Con Pólvora e Magnolias e fíxoo en 1976.

A boca pola lingua.

Xosé M. González.
El progreso 28-11--2008

Cando un servidor furga pola internet, entre as primeiras cousas que fai está ir á web de El Progreso (principalmente, sección Opinión) e ao incomparable blog (perdoen os desta casa, para tal preferencia miña non parece haber emenda) As uvas na solaina. Alí, nunha demorada tertulia hai meses, certo estimadísimo participante aludira aos filólogos utilizando a expresión que titula este artigo, caracterizándonos logo coma unha especie -disimulen- de invertidos. Porque ao resto dos seres humanos váiselles, en todo caso, a lingua pola boca.

Marcos Valcárcel

HELENA VILLAR JANEIRO ESCRITORA
(El Correo Gallego -28-11-2008)

Cavilaba eu estes días en que Eduardo Pondal, cando escribiu o poema que se ía converter no himno galego, tivera unha certa premonición de que existiría unha personalidade como Marcos Valcárcel e que lle inspirara en vaticinio aquel sintagma "os bos e xenerosos". Logo visitei As uvas na solaina, un blog moi do meu gusto que publica o ourensán e polo que paseo cada noitiña, e topeime con que xa alguén que quería louvalo a el e ao seu labor utilizara a mesma idea. ¡Que se lle vai facer! Hai coincidencias. Fryderyk Chopin ten no Rondo Krakowiak, opus 14 (1828), catro compases que coinciden con outros tantos da Negra sombra de Xoán Montes e que sorte que o galego a deixara composta para ben da nosa música. Por iso eu tampouco vou renunciar a unha ficción literaria que me parece ilustrativa para dicir o que quero contar do amigo Marcos.

Marcos Valcárcel é moitas, moitísimas cousas. Doutor en Historia e catedrático de Lingua e Literatura Galegas, vinculado a Ourense por nacemento, profesión e vocación, e a Galicia polos traballos de investigación da historia política do galeguismo, coñecedor da nosa literatura e editor dalgúns de grandes poetas, activo xornalista cultural -Galicia Hoxe publica as súas Andoliñas- e un dos blogueiros máis dinamizadores e sistemáticos da rede. Tén publicado un bo número de obras individuais e participa en numerosos proxectos colectivos. O último que coñezo, e acabo de ler e aplaudir, é a análise da nosa literatura nun libro do Consello da Cultura Galega arredor da conmemoración dos seus primeiros 25 anos.

Todo este traballo compaxínao Marcos Valcárcel coa angueira de profesor adiado en ciencia e pedagoxía, co labor no Liceo, coa animación cultural. Nunca dixo que non ao que neste sentido se lle ten demandado e é fácil asocialo ás paisaxes urbanas nas que se celebra un centenario, unha homenaxe ou unha xornada de estudo sobre cultura contemporánea. Á única pregunta á que non contesta é á de como conseguiu fabricar días de 30 horas e gardar a receita para el só. Só neste segredo absoluto Marcos non se nos mostra xeneroso.

Mañá pola tarde presentarase na sede do Liceo o seu libro Historia de Ourense e pola noite os seus moitos amigos e amigas acompañarémolo nunha cea no San Miguel para lle expresar a admiración e o cariño que a Galicia lle merece.