En Lugo

A pasada semana, o 27, estiven en Lugo, na Facultade de Humanidades, no congreso que anuncia ese cartel.

Para min foi unha honra dar unha conferencia plenaria sobre a prensa cultural galega na Restauración e compartir "cartel" con personalidades como Jean-François Botrel, Dru Dougherty ou Yvan Lissorgues, entre outros.

UN CONTO TRISTE
Marcos Valcárcel
Hoxe voulles contar un conto triste, que dicía o mestre rianxeiro. Un conto doutros tempos. Ou quizais non. Antonia é unha muller moi humilde que traballa como asistenta e leva a diario a roupa a enxaboar no lavadoiro público de Marineda, aterecida polos fríos do inverno. O seu propio marido asasinou á súa nai, movido pola cobiza dos cartos da sogra, e paga agora a súa pena no cárcere, mentres ela vese condenada a sobrevivir en condicións de extrema miseria criando a un pequeno. Foron vinte os anos de castigo para o esposo e a pobre muller confía en que o prazo é abondo para curar o medo: en vinte anos, pensa ela, pode o seu home morrer no cárcere, ou podo morrer eu, ata aló falta moito tempo aínda. A morte natural nunca lle asustou, conta con ela: só lle aterroriza de verdade a posibilidade da volta do cónxuxe criminal.
Pero o azar histórico, co nacemento dun herdeiro de El-Rei, facilita un indulto que deixa ó preso libre na rúa. A Xustiza dálle ademais o dereito a compartir a casa onde vive a súa muller e onde el cometera noutrora o seu grave delito. Antonia vive angustiada, pensando na hora dese regreso, temendo ser ela a próxima vítima da violencia do bruto liberado. Chega o día fatídico e é obrigada a acoller ó seu home no fogar e mesmo a compartir leito co asasino. De todos os xeitos, el non chega a matala. Antonia morre “de morte natural”. O corazón non puido máis: morre de medo.
Velaí un breve resume do argumento de “El indulto”, un magnífico conto de dona Emilia Pardo Bazán, publicado en 1883 en “La Revista Ibérica”. O paso do tempo non deixa de ser un xogo un pouco absurdo. Os grandes problemas, os dramas e traxedias, tamén as nosas ledicias, son os mesmos dende que se escribiu a Odisea ata hoxe. O ser humano, para ben ou para mal, non cambiou tanto. Quizais cambiou moito menos do que somos capaces de albiscar. Iso, cando menos, é o que nos fai pensar este relato tan oportuno, no seu tempo e hoxe, da autora de La Tribuna.
“El indulto” é literatura aínda viva: nin sequera é preciso contextualizala. Por desgraza, os xornais contan cada día historias moi semellantes.

ANT, novembro 2008

OURENSE: UNHA VISIÓN HISTÓRICA GLOBALIZADORA

O HISTORIADOR MARCOS VALCÁRCEL DÁ A COÑECER UN CONCISO E RIGOROSO ENSAIO SOBRE O PASADO DA CIDADE DAS BURGAS

Non é a vez primeira que Marcos Valcárcel se interna polos vieiros da historiografía, que eu non me atrevería a denominar unicamente local, pois tanto este libro que arestora chega aos andeis das librarías –Historia de Ourense- como outras achegas que o autor foi dando a coñecer ao longo dos anos, enriquecen, como poucos, o coñecemento que debemos de ter de nós mesmos e da nosa historia, a través da aplicación dun criterio globalizador e xeneralista, exhibindo unha visión de carácter integradora que fai harmonizar os avances na historia con achegas que asentan a súa orixe en fontes arqueolóxicas, económicas, paisaxísticas, arquitectónicas e, xaora, culturais e literarias... Velaquí, sen dúbida, un dos acertos deste volume e que é elemento caracterizador das pescudas do historiador ourensán: traballos de interpretación que concilian a rigorosidade histórica con outras frontes analíticas para abrir, así, novas portas interpretativas do noso presente e, asemade, proxectando as reflexións cara ao futuro.
A través, así pois, de sete breves capítulos, o volume permite viaxar, e non é un eufemismo, desde as orixes da vella Auria, pasando pola marca que deixou a topografía peculiar na cidade ou analizando as pegadas que as distintas épocas históricas foron deixando na cidade ata a actualidade, vendo así medrar unha cidade, por veces chegando a percibir plasticamente a súa dinámica vital ata datas contemporáneas. Conclúe o volume o profesor Valcárcel apuntando a idea crucial, que un asume, de que cómpre identificarse co patrimonio propio e mais coa identidade para garantir un futuro mellor da cidade e promover unha maior autoestima. Sen dúbida, tras a lectura deste ensaio, un decátase de que agora xa está máis achanzado o camiño para acadar ese obxectivo, e estao porque se compendian aquí moitos saberes e moita erudición, mais gobernada por unha inexcusable vontade didáctica e divulgadora, exposta nese preciso punto medio que fai atractiva e áxil a lectura.
Esta Historia de Ourense presentarase hoxe, loxicamente, na cidade das Burgas. A cidade á que o autor rendeu e rende horas de traballo e divulgación agora recoñece o seu labor nun acto de homenaxe. Salientar tanto o rigor dos seus traballos historiográficos, literarios e xornalísticos, por medio dos que tanto ensinou e segue a ensinar, e non só os referidos a Ourense senón a Galicia toda, como destacar esoutro espazo, aquel que atinxe ao seu perfil humano e que o sitúa nese lugar dos bos e xenerosos, resulta hoxe unha débeda, unha obriga que moitas persoas temos contraída con el.

ENSAIO. Historia de Ourense. Marcos Valcárcel. Xerais, 72 pp., 9 €

Ramón Nicolás (La Voz de Galicia, Culturas, 29-11-08)

Mozambique (por Luís Menéndez)
Entendéndose en galego coas tribos dos macuas.

A Marcos Valcárcel, coa meirande amizade, de sempre.

De delirios e feitiçarias
Teus encantos profundos de Africa

Noémia de Sousa.

-¿E os homes están, aonde?
-Nâo há na aldeia. Estan tudos na massanga.

Foi así como respondeu Eliana, mulher de dezaoito anos, nunha das tantas aldeas macuas –barro, canizo, palma- que abeiran a estrada terrea do norte que vai morrer en Mocimboa da Praia. Neno dormente baixo a capolana de cores, garrafa de cinco litros de auga na cabeza, equilibra o seu camiñar randeante na liña de area vermella que a leva do pozo á aldea seguida doutras mulleres ás que acompañan, coma sempre, multitude de crianças. E sorrindo, pero con indisimulado temor, continúa:

-O trabalho dos homes é fazer filhos, eles son a nossa riqueza. É asím.

Ben, si, ás veces velos cavando naquela terra árida, dándolle cun sacho de media manga, achaiando os terróns da massanga para plantar se acaso algunha papaieira desafiante a sequidade, a salinidade, o vento…Pero os máis deles están a durmir á sombra das acacias ou obrigando os rapazolos a botarse literalmente sobre a calzada provocando a freada do 4x4 e metendo pola xanela media libra de castana de cajú, as mangas de Macomia, un galo pericote…

Estou nun país musulmán, este norte mozambicano. Máis xiíta que sunnita. Mesquitas a eito, pero con cultos diversos segundo as confrarías. Todos se reclaman da umma, isto é, do mesmo Profeta e do mesmo Corán. E o home é o home. E a muller, tamén. Pero custa diñeiro, traballa e camiñan detrás do macho. Así foi de sempre….O Islam chega ata estes afastados contornos de África pero compite coas crenzas animistas aínda enredadas co miolo do saber popular. Tamén neses círculos de fe e confesións sobrenaturais a muller ten rol secundario, semella que asume resignadamente unha inferioridade imposta tras séculos de dominación masculina. Despois dunha danza damba na paradisíaca illa de Matemo, no arquipélago das Quirimbas, a grea infantil que participa despide entusiasta o home branco, rico, colono, “patrâo”, coas tres posicións do choque de mans (palma-polegar-palma). As nenas, xa mociñas, agardan para ao final, e cunha tímida reverencia collen a túa man aberta entre ás delas que suavemente esvaran coma un xesto entre protección e cariño. Pero tamén submisión.

A vela árabe, triangulando o ímpeto do vento, empurra a jalufa cara á illa de Ibo, á que fora capital de Cabo Delgado no tempo portugués. Chegar a Ibo é traspoñerse coma dun soño no que amodo vas camiñando pesadamente sobre un chan esvaradío, as figuras deambulan lentas, lentísimas, por aquelas rúas de area (non se coñece coche en Ibo) escoltadas por palmeiras e jacarandás, mesmo na liña das casas coloniais, estragadas totalmente por decenios de abandono. Baixo un sol cegador das nove de mañá, luz e calor pegañento, sae da escuridade interior dun predio un bacoriño negro, seguido de dúas pitas, para finalmente apoiarse no marco da porta un neno de ollos grandes e pel escura con trazos hindús, esculcando silente o paso do forasteiro…

(Foto, unha danza “Damba”, nas illas Matemo (Moçambique). Fermoso , ¿non? )

Que conste...

Que conste aquí o meu máximo agradecemento a Xulio Outumuro, que actualizou durante estes días o blog con intelixencia e esforzo impagable ...