Clotilde Iglesias lembra a Blanco Amor (Ourense, 4 decembro 2007)
Dedico este texto, que me pasou Monxardín, a Déborah Campos e a Ana Miranda.

Señoras e señores; dignísimas autoridades, mestres e alumnos do Instituto Eduardo Blanco Amor e dos outros da cidade, amigos e amigas todos.
Agradezo a deferencia que me fai o Pen Clube de Galicia a través de Don Luís González Tosar, que coñece a miña amizade co noso ben querido Eduardo Blanco Amor, e confía en min a responsabilidade de falar neste acto en lembranza do pasamento –xa van 28 anos- de Eduardo Blanco Amor.

Voulles falar sobre todo aos mozos e mozas que non tiveron a sorte, por cuestións xeracionais e cronolóxicas, de telo como conferenciante, como mestre o simplemente como conversador de extrarodinario voo.
Era eu moi cativa -12 ou 13 anos tiña daquela- cando lle preguntei a meu pai ¿Qué é un autodidata? E constestoume: Pois un autodidacta é aquel no que os seus coñecemento foron feitos sen axuda de ninguén. ¿Sabes quen é autodidacta? , Pois EBA.

Coñecíanse de moito tempo atrás, dende que Eduardo estivo na Arxentina na década do 30, cando era Vicecónsul Xeral de España, na Segunda República. Foi logo colaborador do diario La Nación de Buenos Aires, era máis que notable orador, dotado dunha fina ironía, cun extraordinario sentido do humor que en calquera reunión social acaparaba a atención de todos os presentes, era en definitiva, unha persoa dunha cultura e coñecementos extraordinarios.

Levábase moi ben coa miña nai, pois dicía que ela era a muller indicada para un artista como meu pai, que foi o actor máis importante na emigracion e era coñecido como “Tacholas” e que fixo estrea mundial en Bos Aires, xa que foi elixido polo autor, o esgrevio Castelao, para facer os papeis de A morte e Ramonciño na súa obra “Os vellos non deben de namorarse”.

Desde moi peqeuna lembro a Eduardo connosco, pois houbo datas en que fixemos os veraneos xuntos nas praias de Piriápolis, no Uruguai. De alí gardo unha foto moi graciosa, pois no intre de quitala, fíxenlle pi-pi na perna dereita e ambas expresións –a sua e a miña- ficaron para sempre na foto. Eu daquela tiña ano e medio… Logo cos anos, xocosamente mo botou en cara...

Cando un é mozo -e nisto é no quero facer fincapé nas miñas palabras- deixa pasar diante un intres dos que logo te arrepintes; pois as xentes maiores sobre todo os profesores, sempre teñen cousas para ensinarvos, non por seren máis ca os mozos senón simplemente, por teren máis anos vividos.
Isto pasou, certamente, coa miña xeración na Arxentina. Alí tiñamos nomes tan esgrevios ao noso lado que non lles dabamos a importancia que tiñan e logo, cos anos, cando xa non os tiñamos preto de nós, sentiamos saudades deles e daqueles días. Algún deses nomes, como o que hoxe nos convoca, son para vós, nomes de rúas ou institutos, ou lecturas obrigatorias na escola…

Pero daquela, na miña mocidade porteña, eran algo máis. Como Eduardo Blanco Amor, do que eramos discípulos das súas clases de lingua e literatura galegas… lembro o primeiro ano das clases –debía ser 1960- en que nos deu para traballar o libro “Merlín e familia” de Alvaro Cunqueiro. As clases eran organizadas pola Asociación Arxentina de Fillos de Galegos –onde estaba tamén connosco Anisia Miranda e Xosé Neira Vilas- e dabamos recitais de poesía… Sempre lembro aquelas tardiñas dos ensaios en que levabamos para o intre do descanso todo tipo de pasteis e bebidas ao punto de que a Blanco Amor lle gustaba chamarlle a estas xuntanzas, “reuniones lírico-gastronómicas”.
Unha vez estando aquí en Auria –por usar o seu nome blancoamoriano- no ano 1963, díxome que lle tiraran as cartas do tarot e que voltaría definitivamente á terra; e así foi, dous anos despois…
Tiña anceios moi fondos para que isto, a volta a Galicia, se convertise en realidade… Pero non chegou a vivir plenamente satisfeito no regreso. Se cadra esperaba máis do que era posible ou se cadra o país, os seus intelectuais, non foron con el o xenerosos que debían… en calquera caso, merecer mereceu moito, polo seu traballo incansable e ilusionado xunto cos outros emigrantes e exiliados na diáspora para manter ergueito o facho da cultura galega e da lingua no lugar que non debeu perder endexamais.

En moitas tarefas participou: na fundación da AGUEA –Asociación Galega de Universitarios, Estudantes e Artistas-, na direccion das revistas Galicia do Centro Galego e do xornal do mesmo nome da Federación de Sociedades Galegas… e ben antes xa na fundación da revista “Terra” a semellanza do Nós de Ourense e baixo o maxisterio de Vicente Risco… Pero como home moderno, tivo audicións de radio desde a época dos anos trinta e foi padriño inaugural do programa La Voz de Galicia que dirixia meu pai e cuxo discurso de apertura, está no Arquivo Sonoro de Galicia, grazas ás xestións que o amigo Afonso Monxardín fixo para a tal fin, ata convencerme, hai xa ben de anos, en Bos Aires.
Xa sabedes que Blanco Amor dedicou unha parte moi importante da súa obra a escribir sobre o tema de Ourense, con novelas en galego e castelán. Unha delas, case descoñecida do grande público, La Catedral y el niño, é unha xoia e sería boa eleccion para vós, pois fai unhas acaidas descricións do Ourense antigo... Ou a Esmorga, ese húmido deambular marxinal pola cidade vella e arredores... ou A Xente ao Lonxe, nese agormar da sociedade contemporanea e da conciencia social nos inicios do XX... Ao mellor, entre os personaxes reais que cita, se pode atopar o nome dalgún dos vosos avós...

O seu talento era ilimitado para describir situacións e relatalas cunha prosa fascinante. Era creador con palabras e de palabras.
Cando ergueu da nada o Teatro Popular Galego, soubo que a filla do seu amigo Tacholas, ou sexa eu, estudaba na Escola de Belas Artes, e pediume que fixera a escenografía para as obras.... Eu tiña medo, pois sempre foi moi esixente... e un pouco rabudo. A pesar de todo, non podía negarme. E aceptou as miñas propostas e a montou de acordo ao proxecto, o que para min foi unha grande ledicia.

Unha tardiña do ano 1965, no Centro Galego de Bos Aires, atopeino especialmente ledo. Pergunteille e díxomo. Voltaba á terra para quedar. Despedímonos cun bico e apertas tensas. Non o vin nunca máis. Nunca estiven tan perto del como agora.
Eduardo, para ti esta lembranza da túa Clota, como gustabas de me chamar, coas saudades da Galicia de máis alá do mar e, se cadra, de máis alá do tempo.

A Nosa Terra reformada e a miña colaboración nesta nova etapa
(Imaxe: a que deseñou Francisco Leiro para o centenario)

Como todos vostedes saben xa, ANT empezou unha nova etapa, reformada, con melloras evidentes na súa presenza formal. E cun monográfico cheo de cousas de interese. Xan Carballa chamoume para colaborar nesta nova andaina e eu, que xa o fixen noutras (sobre todo nos primeiros anos), aceptei. De momento, cunha columna semanal: quizais con máis cousas, xa veremos. Velaí amiña primeira columna:

Contar historias
Sempre dicía que necesitaba contar historias para entender o mundo. E para entender as xentes que habitamos nese mundo. De feito, refugaba a retórica vacua de tantos discursos baleiros de ideas. E non entendía como os escritores, que por profesión se dedican a xogar coas palabras e crear historias, podían deixarse enredar pola linguaxe tecnocrática e intelectualizada dos congresos universitarios, por exemplo.
Non foi o seu caso. O seu foi o dominio da palabra e o pracer da conversa. A imaxe amable e en positivo dunha visión do país. Un galeguismo de realidades para facer florecer unha cultura, por riba dos dogmas e as teorías.
Falo de Carlos Casares. Pioneiro en tantas cousas. No xornalismo literario, dende os seus artigos en La Región dos anos 60 ata a súa columna “Á marxe” en La Voz de Galicia ata o día anterior á súa morte, tan traidora, en marzo do 2002. O Casares pioneiro na literatura xuvenil, que abriu portas e fiestras en tantos aspectos. O Carlos Casares creador de mundos propios en obras que son xa clásicos indelebles das nosas letras, dende Vento ferido a O sol do verán, pasando por xoias como Ilustrísima, Os escuros soños de Clío ou Deus sentado nun sillón azul, entre moitas outras. Ou marabillas como Un país de palabras, fóra de xénero, un diamante auténtico da palabra, que nos ensina máis sobre a literatura e o ser humano que todo un anaquel de ensaios. O Casares que estudou o país dende as súas biografías de alta divulgación (Vicente Risco, Otero Pedrayo, Curros, Sarmiento, etc.).
Todos lembramos o seu faladoiro garimoso, o pracer da conversa, a imaxinación desbordada, a palabra como terapia. Dende o día 10 de decembro un Coloquio reunirá en Ourense, convocados pola Fundación Casares e a Universidade de Vigo, a diversos especialistas para falar con rigor e amplitude da obra de Carlos Casares: agardemos que non se abuse da retórica nin da palabrería inútil. Oxalá ata se conte algunha historia: como de seguro desexaría Carlos.

A idade (cando os poetas falan dos vellos)

La edad
A veces pienso que algo se prepara.
Cada mañana veo en el espejo
Un hombre que me mira, un hombre viejo,
Un viejo que me mira cara a cara.

No le conozco, pero –cosa rara-
Me mira con sonrisa de conejo
Y me coge el cepillo, si le dejo,
Y se afeita en mis barbas, y no para.

Y no para y no para de imitarme.
No sé si es un actor o es un abuelo,
Un viejo actor que estudia bien mis gestos

O un abuelo que viene a consolarme.
Es más viejo que yo, ya es un consuelo,
Mi compañero de los ratos estos.

(Lorenzo Gomis)

P.S.: en Comentarios encontrarán tamén poemas sobre a senectude de Pero da Ponte, Afonso Eanes do Cotón, Fernando de Herrera, Quevedo, Rosalía de Castro, Celso Emilio Ferreiro, Pablo Neruda, Corneille, Kavafis: poden ampliar vostedes esta lista.

Na homenaxe a Blanco Amor, no cimiterio de San Francisco (texto de Gabriel Gavela, do IES As Lagoas)

Imaxe de V. Brauner, 1945.

E a cidade abríase aos ollos dos novos poboadores. Afillados dunha metrópole enfastiada de novas tendencias, non son máis que homes e mulleres sen outra pretensión que unha pequena reforma nas súas angueiras máis intrínsecas. A urbe porfíllaos debido a esa inercia estúpida de comprensión e solidariedade característica de pobos afeitos a migracións eternas. Pero esa aceptación trastórnase no intre mesmo da manifestación da identidade. Eis o porqué da exclusión do foráneo. Todo depende do teu devir como un elemento máis da cidade. Se aceptas os acordos xa supostos e argumentados, converxes xunto co resto dos habitantes sen problema ningún. Mais, de teres un espírito desbotado e unha actitude de rebeldía, escusas cismar en reflexións creativas e innovadoras, porque a cidade non permite excesos.

Dicía Blanco Amor: “Ourense apértame como un zapato ás xaponesas.” “É unha cidade con virtudes, pero están dispersas.” E non serven para nada, porque “Ourense non se propuxo facer positivas esas virtudes.” “Ourense non ten destino”.

Algo semellante comentaban os neoprovistas. Falaban da importancia da conciencia clara e esperta. Conciencia esperta. Afirmaba Blanco Amor, cal Sócrates en Atenas, que os deuses puxérano sobre Auria como un tabán sobre un nobre cabalo: para picala e mantela esperta. E morrendo o escritor, morría o espertar.

Dez átomos de carbono e oito de hidróxeno conforman a molécula de naftalina, veleno de couza presente en todas as asociacións culturais, en todas as honras a seres inexistentes. A política aprópiase da cultura, e a cultura colle forma de boneca inchable á que todo insigne persoeiro gostaría deleitar, mais remata desdeñada no silencio colectivo.

Falaba Blanco Amor nun seu artigo do ano 69, dun debuxo de Castelao no que aparecían dous homes conversando nunha rúa.
- Quen é ise? - dicíalle un ao outro.
- Non sei.
- Entón vámoslle a botar un homenaxe.

As homenaxes son actos da época feudal, que naceron das relacións de vasalaxe, mais quedaron embutidos como ritual das tribos máis selectas para gorentar aos homenaxeados que, normalmente, xa teñen sido relados polos bichocos da terra.

Ría Aaylah Assumpta, muller sahariana ideóloga do neoprovismo, das nosas estúpidas neuroses occidentais, das nosas bágoas superficiais, da nosa intelligentsia local rifándose a xenialidade, dos persoeiros que aproveitan a opacidade da cidade e propulsan a súa actitude prepotente.

“Unha tarefa intelectual non é unicamente monólogo e soidade”, sentenciou o Blanco Amor. E laiábase, asemade, da súa cidade. “Ourense e para min o que para os gregos a moira, a fatalidade, que persegue aos heroes ata acabar con eles”.

E aínda non morreu o conto, nin morrerá mentres as mentes sexan esféricas e cortadas en imperfectos cuarteiróns que os homes que gobernan a cidade comen gostosos canda un iogur un pouco de pan de Cea.

en poleiro alleo

(Imaxe: V.Brauner, surrealista rumano-francés, Trio, 1948)

Dos nomes das rúas: "Nomeantes", Bieito Iglesias (ECG 6 dec.)

Da realidade da emigración: "Emigrantes", Xavier Castro (GH. 7 dec.)

O milagre finés.

Pan por Pan venres 7 decembro. Imaxe: W.Bouguereau: Lección difícil.

Andamos os ensinantes cos dentes longos mirando cara Finlandia, que seica posúen a chave do milagre: os nenos fineses sempre os primeiros nos informes PISA de educación. Pois ben, unha mestra finesa, profesora na Costa do Sol, descubría onte o segredo dese milagre, segundo contaba onte en “El País”: profesores moi ben formados, todos licenciados en Pedagoxía e logo especializados noutra materia; coidado dos alumnos máis demorados; liberdade ós profesores para preparar como queiran as súas disciplinas; fincapé nos idiomas, nas materias científicas e artes; normas estritas no bo comportamento e nos bos modais; bastantes deberes para a casa, porque o traballo independente é importante; respecto de toda a contorna social ó labor profesoral. Pois, e se probásemos a copiar dos que funcionan mellor? Cursiños pedagóxicos intensivos en Finlandia: eu apúntome.