Unha decisión acertada

Gran editor, poeta, erudito, divulgador da nosa poesía medieval trobadoresca, ó cabo Xosé María Álvarez Blázquez, citado tantas veces nas quinielas, será o centro do Día das Letras Galegas 2008.

A miña noraboa, que supoño compartirán os contertulios, ó seu fillo Xosé Mª Álvarez Cáccamo e a toda a súa familia.

En poleiro alleo

"Problemas de fondo", de Víctor Freixanes (LVG 30 xuño). Dende a imaxe das multitudes opositoras en Silleda, V. Freixanes reflexiona sobre o futuro da nosa mocidade e a emigración, sobre todo "intelectual", aínda non rematada.

"Unha máis", de X. L. Franco Grande (LVG 30 xuño). Franco Grande retruca duramente algunhas das opinións expostas por Ferrín nun seu artigo sobre Curros e sobre a valoración que o grupo Galaxia tiña do poeta ourensán.
E no suplemento cultural, non accesible dende a rede (creo), artigo de Alonso Montero sobre a recuperación dos poemas do mestre e pedagogo republicano ourensán Albino Núñez Domínguez, por parte de Harmonía Universal, nova editorial fundada polo seu neto o músico Carlos Núñez.

AMOR E MORTE

PAN POR PAN sábado 30 xuño. Imaxe: Moza co can branco, de Lucien Freud, 1951-1952.

Pode o amor burlar as fronteiras da morte? Os poetas entenden que si e ninguén o expresou mellor que Quevedo no soneto “Amor constante mas allá de la muerte”, onde di que os seus restos “serán ceniza, mas tendrán sentido;/ polvo serán, mas polvo enamorado”.

Na mesma liña Villaespesa canta a Elisa, a amada que se revela como presenza espectral: “Mis ojos no la ven, pero la siento/ vagar en torno mío, en el aliento/ que sube del jardín por la ventana;/ y me parece ver en el espejo/ la lunar claridad, como el reflejo/ de alguna sombra de su sombra hermana”. Ata o punto de fundirse o poeta coa amada morta (“¡Y un espanto de muerte me sofoca/ al sentir que su voz sube a mi boca/ del fondo de mi propio corazón!) e desexar non espertar xa máis: “¡Sólo en sueños la ve mi vida enferma!.../ ¡No me despiertes más, deja que duerma/ soñando para siempre con mi Elisa!”.

Os escritores galegos ante a guerra civil

Presentamos o pasado xoves no Liceo o último libro de Xesús Alonso Montero, Os escritores galegos ante a guerra civil española, 1936.1939. Textos e actitudes (Galaxia). Vou dar agora só unhas primeiras notas.
Para empezar, dicir que Alonso estivo brillante, falou moito, pero non cansou. Mesmo cantou algunhas das coplas populares, franquistas e antifranquistas, que el aprendeu de neno no Ribeiro e que aparecen no libro:
Franco, Franco
Qué cara más simpatica
Me pone usted
Parece un requeté

Tocoume facerlle a presentación e dixen alí que Xesús Alonso Montero está a ter un ritmo de publicación case febril, coma se quixese preparar nestes anos as súas Obras Completas. No libro que comento hai 40 traballos de interese sobre os nosos escritores e as súas posicións ante a guerra civil e ante o franquismo, algúns deles xa publicados noutros lugares e outros inéditos.
Alonso é contundente cos textos franquistas de Risco e Cunqueiro e dedícalle un demoledor apartado ó “señorito” Álvaro de las Casas. Tampouco ten perda o estudo do epistolario en galego (algún franquista escribía cartas en galego) dunha “miña xoia de dereitas” como Francisca Herrera Garrido.
Recupera figuras (sobre as que xa ten publicado máis cousas) como Manuel Gómez del Valle, Evaristo de Sela ou Juan Tizón Herreros, ademais de R. Blanco Torres, Víctor Casas, unha achega emocionada a Ánxel Casal e outros autores.
Hai achegas críticas tamén a figuras como Ramón Cabanillas e Sánchez Cantón, das que se desvean facetas ata agora descoñecidas. E dos antifranquistas Carballo Calero, Ramón Rey Baltar, Carme Muñoz ou Blanco Amor (coa súa oferta do seu salario a Azaña).
Alonso é moi duro con Risco e Cunqueiro, pero entende mellor as “musas do medo” cando se refire a Iglesia Alvariño e a Celso Emilio Ferreiro, mesmo cunha imaxe ficcionalizada do momento en que un capitán lle ordena ó de Celanova escribir versos a favor de Franco que sería publicados en “El Compostelano”. (Tamén Camilo José Cela leva os seus paos correspondentes, por suposto).
Alonso introduce pequenos capítulos case memorialísticos entre eses traballos, onde el, neno, se introduce nesa historia da posguerra con apuntamentos emotivos e ben narrados. Un dos capítulos máis valiosos é o dedicado a don Ramón no exilio interior, de 1936 a 1949, explicando por qué Otero Pedrayo mantivo a cátedra ata agosto de 1937 e todo o que sucedeu despois (houbo valedores de peso: entre outros M. Cerezales e Eugenio Montes). Tamén se inclúe o texto oteriano de A estadea, que Alonso encontrou hai anos no Museo do Pobo Galego.
En fin, un libro imprescindible para a historia cultural deste país. Para coñecer as luces e as sombras dos nosos escritores. Aquí, sobre todo as sombras ...

ENTRE HORTAS E PORTAS, de Xosé Manuel González

3. A casa do Martín

Da vintena de rúas que dan á Muralla, case todas van, veñen ou cadran onda unha das portas. É excepción notoria a de Ourense: ancha, dereita, comeza nun dos lenzos de muro máis delongados, entre a Porta Nova e maila do Bispo Odoario. Ao mellor tivo algo que ver coa Poterna de Barras, cegada desde hai moito; en todo caso, comunica dous rueiros de forma e carácter ben diverso, case simbólico: as Casas Baratas (na foto) e as Casas Sindicais.

Cando lle preguntara á miña nai por que aquelas casas tan bonitas eran chamadas “baratas”, contara ela que cando a República fixéranse para traballadores; desde logo, non acabaron sendo obreiros a maior parte dos propietarios, pero co tempo encontrei eu traza posible da primitiva idea: Francisco López Quinte, albanel, firme comunista e candidato ao Senado co Bloque no 77, tiña un dos primeiros chaleciños, acarón do que ostenta discreta e apropiada placa: “Colonia Antonio Miño Seoane. 1937”. Os edificios, albergando unha ou dúas vivendas, certo aire de cottage elegante, ben poden manter algunha aura daquela forma de estado que igual non traía sensibilidade moi galega, pero si intención social e modernizadora. Do pouco que restou, onde menos se pensa.

Desde aquí ata acabar a mencionada rúa haberá trescentos metros. Ao final, dobra un á esquerda e ve coma unha gran caixa de mistos con tellado de colmea; sete pisos. Detrás, colmeíñas similares de tres ou catro plantas e, pechando bloque, outra de sete. Nunha das vivendas criouse Mini, Xosé Luís Rivas Cruz, o barbas de Fuxan os Ventos; bardante o altor aludido, todo é alí cativo: ancho dos predios, tamaño dos cuartos, seguramente o groso das paredes. Queda na memoria, algo impreciso, o que un revocado exterior borrou: en elevado lugar, símbolos da organización nacional-sindicalista (espiga quizá, xugo e mais frechas), letras de grande formato e cifra dun ano: seguramente, 1954. Alí si que vivían obreiros.

Pois a posguerra empezara a baleirar os campos, e a enxurrada que será proletaria desruraliza a medias, a partir da muralla, nomeadamente contra o norte e noroeste. A douscentos metros das Casas Sindicais, os pais de Arturo López Luna, vidos de Caraño e Pol, fixeron casa; no segundo andar, fin dos 70, alugaralles Darío Xohán Cabana, que de Roás e Cospeito fora para Vigo e desde alí volveu coa Amelia, antes de Beluso e Bueu. O pai do meu condiscípulo Arturo púe baldosa, o Darío inicialmente venderá libros, despois fará sindicalismo. Arestora, nos 50 e 60 vai chegando xente coma Martín.

A Gerardo Fernández todos o chaman Martín -o segundo nome- na veciñanza e o traballo. Criado en aldea sarriá por un tío, botou no Instituto lugués tempiño pouco aproveitado. Porén, en anos que non descoñecen o analfabetismo, pasar polo nivel secundario subministra esperanza en materia de emprego: ei-la decepción cando na Residencia Sanitaria, a onde fora recomendado, lle entregan unha farda de conserxe.

Porque o Martín é home bastante mozo, con empuxe que lle dan a ilusión, xeral curiosidade, afán de coñecemento e fondo sentimento relixioso. Será unha das figuras máis coñecidas na institución sanitaria (estimaba ter salvado un home ao observar certo síntoma despois corroborado) e na parroquia nacente de San Antonio. Pesca no río, vai á aldea. No fogar, onde Carme -a muller e cervantega- non é parsimoniosa, o Gerardo sempre anda en algo: labra un peixe con escamas no corno dunha vaca; instálalle despois iluminación interior que cobre cun forro; proxecta copiar certo galeón en miniatura... Así e todo, seguramente o máis célebre foi o da casa.

O Martín e a Carme aforran. Chega o momento no que se pode construír nunha Rúa de Ourense que se estiraba desde os chalés; catro pisos e baixo. Quero supoñer que a obra externa lla realizou un contratista. Porque, desde logo, no traballo de dentro ocupouse el polo menos na primeira planta, e non dou fe de que non o fixese completo. O domingo á mediodía sentaba no chan, touciño, pan e algo de leria por parte de quen chegase; só maiormente, a muller tiña abondo cos nenos que chegaban e algúns vellos que estaban para irse. Un cuarto, outro cuarto; os chanzos da escaleira, a varanda; o pasamáns aínda tardaría. A casa rematouse e alí está. A rúa foi mudando o perfil social, e non moito quedará daqueles labradores proletarizados.

Era primo da miña nai. Cruzabamos a Porta do Hospital (ou Bispo Odoario) xunta o edificio que Eloy Maquieira construíra para Escola de Traballo -á que non fun- e onde acabou instalándose o Instituto “Xoán Montes”, no que dou clase. Fóra, por un camiño entre chantos que sería a Rúa das Anduriñas, acadábanse as Casas Baratas. Lembro a Gerardo cando aprobei o PREU, a aperta e intenso comentario sobre o primeiro da familia que chegaba á Universidade. O Martín quería ser médico, sentíase dotado; foino, éo, unha filla. El, apurado como andaba, xa hai tempo que marchou.