A REPÚBLICA POLO CHAN
(Afonso Vázquez-Monxardín. La Región, 13 abril. Fotos do autor do artigo: clicando nelas vense ben ampliadas)

Non teñan medo que lles empece a falar dos ataques á II República como a “sanjurjada”, a crise de 33, ou o levantamento de Asturias do 34. Non hai caso de que lles conte tampouco a sublevación do irmán do aviador, que tanta guerra deu, nin do traslado da capital a Valencia. Nin sequera da marabillosa operación de pór a salvo os cadros do Museo do Prado na que traballou o noso Ferro Couselo, e que debeu ser a única operación da guerra que acabou en éxito absoluto, pois non se perdeu nin o primeiro. Nin sequera lles mentarei a nosa actual “res pública” na que o enfrontamento que proxectan os políticos fai que medre non o desacougo pero si o escepticismo respecto de tan precisa como interesante actividade súa. Nada tan diso neste fermoso abril de agua e sol.
Vou arrastrar –e espero que vostedes comigo- a vista polo chan nas rúas de Ourense... Pero imos ao conto. Sonlle afeccionado a algo que nin nome ten. Se a numismática é o estudo das moedas e medallas, se a filatelia é a afección aos selos de correos... ¿como lle podemos chamar ao estudo das tampas dos sumidoiros, por palabra árabe-castelá, al-cantarillas? ¿Que lles parece, por exemplo, “tampoloxía”. A disciplina que estuda as tampas dos rexistros urbanos. Sen máis boato, e co permiso das súas caras, queda inaugurada a palabra. Sigamos.
¿Que que teñen de interesante as tampas? Moito máis do que cren. En xeral, a través delas, igual que nas moedas e selos, podemos ir vendo a evolución da historia e das ideas estéticas dominantes. Antes, por exemplo, só había as do Concello e Fenosa... Pero miren ben, algunhas das grandes cadradas, aínda levan o nome da empresa precedente, Sociedad Gallega de Electricidad –anteriores pois a 1943-. Agora hai tamén rexistros de Jazztel, de R, dos semáforos, das calefaccions... Pero e a República?
Pois en Ourense, por sorte, as tampas dos sumidoiros públicos e chaves de paso levaban o escudo da cidade e a data. Foi isto desde 1929 ata unha desgraciada decisión do Concello nos anos finais do século XX que preferiron unhas amorfas e non identificadas, sen escudo nin data, que nos han confundir no futuro. Dese ano 1929, podemos ver algunhas aínda pola rúa do Paseo. Claro que en propiedade, non debemos falar de escudo, senón dos escudos... porque foron cambiando... Nas tampas máis antigas, un estilizado con aires modernistas, fala da estética dos anos vinte... do mesmo xeito que as referencias a Malingre ou Pereira dos Santos, nos lembran a chegada a Ourense dos industriais belgas ou portugueses. E na República, o vello escudo tóucase coa coroa do castelo propia da nova era. Así a vemos nas poucas que hai das fundicións Marín de Gijón, de 1934. (Onda a Deputación, na rúa da Paz, algunha na Avenida de Buenos Aires). E o que é máis interesante de todo... unha curiosidade “tampolóxica” rarísima: as colocadas nos primeiros anos da guerra seguen levando a coroa republicana. Sabemos que, de partida, xogouse á ambigüidade: non deixaban claro se era un movemento pola rexeneración da república ou un atentado contra a mesma, como foi. Ao longo de Santo Domingo, enfronte da Igrexa e na confluencia con Cardeal Quiroga, hai varias. O cambio prodúcese na Praza do Ferro. Alí xa conviven tampas de 1938 co escudo republicano e outras co vello monárquico recuperado. Por sorte o varrido de símbolos non chegou a eliminar estas tampas que ben merecían unha homenaxe pola súa impasibilidade, modestia, discreción e aguante. Por traernos algo cotián da república aínda en activo. E por moitos anos.
Así pois, xa saben; se queren ler unha historia que pisamos todos os días sen reparar nela, unha historia de monarquía, república, ditadura, e democracia recuperada, dean unha volta por estas rúas do centro mirando ao chan. Pero procuren non tropezar.