VERMEER E O SIMBOLISMO DA PERLA
La Región 30 xullo

A moza da perla. Podería ser unha película muda, como as dos mestres primixenios do cine, que nos ensinaon unha nova linguaxe: todo está dito nos planos, nos movementos da cámara, na mirada dos actores; os textos son secundarios e a historia podería ser perfectamente intelíxibel só coas imaxes. Falo de “A moza da perla” (2003), a magnífica película de Peter Webber baseada na novela do mesmo título da norteamericana Tracy Chevalier, un dos éxitos literarios dos últimos tempos. Importa moi pouco que a historia sexa imaxinaria: o xenio e o misterio do mundo de Jan Vermeer respira por cada poro dos fotogramas, un mundo de amarelos, azuis e ocres cunha impresionante riqueza de matices e suxestións. A fotografia do portugués Eduardo Serra fai o miragre de introducirnos na sociedade holandesa do barroco, nese Delft do século XVI tan preciosista nos interiores e tan descarnado nos exteriores, mentres que a música de Alexandre Desplat conduce o cachón de sentimentos que as imaxes traducen. O labor do director, neste caso, pasa desapercibido, pero iso non é un demérito, como se ten dito: non se pode competir coa sensualidade e o erotismo que se desprenden as telas de Vermeer. Todo estaba xa no cadro...

Identidade oculta. Aínda hoxe non se sabe quen é a moza da perla que retratou o holandés. Unha cativa de doce ou trece anos que podería ser a filla maior do artista, aínda que as datas non cadran. O que si é evidente é que hai moito amor e moito misterio nesa mirada, unha das obras mestras da arte de todos os tempos. Hai un momento de especial tensión dramática na película de Peter Webber: aquel no que, tras negarse repetidas veces a rapaza, ó cabo accede a colocarse, cando está a posar para a coñecida táboa, as perlas da propia esposa do pintor, un fulxente punto de luz no medio do cadro, pero tamén moito máis, un símbolo da sutil relación que entre pintor e modelo se establece, chea de múltiples matices de sensualidade, fascinación e misterio.

Simbolismo. A perla na orella da moza era, segundo Norbert Schneider, un símbolo da castidade. Foi un motivo moi presente na pintura do Renacemento e no Barroco: o propio Vermeer insistiu nel, pois o citado autor recolle este elemento ata en en doce retratos femininos da man do artista (“Vermeer. Sentimientos furtivos”, Taschen). Para demostralo o crítico acode ó místico Francisco de Sales que escribiu no século XVII que era un costume habitual nas mulleres pendurarse perlas das orellas polo pracer causado cando aquelas tocaban a pel ao moverse. Pero, na súa “Introducción á vida devota” (1608, oito anos despois publicado en Holanda), engade Francisco de Sales: “Dado que eu sei que Isaac, gran amigo de Deus, enviou pendentes á pura Rebeca como sinal do seu amor, penso que esta xoia significa en sentido espiritual que a orella é a primeira parte que un home quere ter da súa muller e que a muller debe conservar máis fielmente, de tal xeito que non debe traspasala ningún discurso ou tono que non sexa o doce son das palabras castas, que son as perlas orientais do Evanxeo”.