Cen anos de historia cultural
1994: ‘O Correo Galego’
1994: ‘O Correo Galego’
O día de Reis do ano 1994 toda a sociedade galega recibía como un grande agasallo o nacemento do xornal O Correo Galego, dirixido por José M. Rey Nóvoa e antecesor inmediato deste que agora nos acolle. É o primeiro diario monolingüe da historia de Galicia e informaba na súa primeira portada das inundacións do Umia en Caldas e dun comentario sobre os vilancicos de A. Cunqueiro. Xa nos .jpg)
primeiros días contou con colaboradores como Rábade Paredes, M. Anxo Seixas, C. Pajares, X. Ferro Ruibal, Antón Fraguas, M. Dourado ou Iago Seara entre moitos outros (tamén deste cronista, honra da que me gusta presumir). A Mesa de Normalización Lingüística pediu máis subvencións para a prensa en galego e editou 8.000 postais con bicos ó galego e ó novo xornal, coa lenda "Múa!" e con deseño de Suso Otero.
Foi tamén bo ano para as letras. Na narrativa Darío Xohán Cabana gañaba o premio Xerais, ditaminado no Ferrol, cunha das súas mellares novelas: O cervo na torre.Outras entregas do ano foron En salvaxe compaña, de Manuel Rivas; A cidade das chuvias, de Xosé Fernández Ferreiro, dende a voz reflexiva dun vello docente compostelán; o relato de terror A neve e a cadeira e A biblioteca da iguana, ámbolos dous de Xosé Miranda, recolleita de relatos que abanean entre a verosimilitude e o fantástico; Diário de inverno, novela lírica e sorprendente dende a voz narrativa dos escritos do diario dun demente. A novela negra seguía nunha etapa de esplendor, con títulos como Criminal, de Xurxo Borrazás, ou A man dereita, de Aníbal Malvar, e Xesús Rábade Paredes volvía ó mundo do barroco (despois de Branca de Loboso) coa novela As sombras do barroco. Da mesma andaina son Contos de indianos, de Olegario Sotelo Blanco; Polas rúas de Padrón, colección de relatos de Úrsula Heinze; e Trabalhos e paixôes de Benito Prada, novela tamén policíaca do escritor e xornalista portugués Fernando de Assis Pacheco, ambientada en terras ourensás. Manuel Riveiro Loureiro gañaba o premio Modesto R. Figueiredo e Carlos Casares publicaba O galo de Antioquía, logo reeditado varios veces, a primeira na serie dos Contos do Castromil. Xosé Cid Cabido gañaba o premio Blanco Amor con Panificadora, novela de denuncia do capitalismo dende unha aparencia irónica e despreocupada (DLG). No rexistro temático da ciencia-ficción movíanse tanto A sombra cazadora, de Suso de Toro, como Hipogrifo, de Antón Risco. (Segunda imaxe: debuxo de Gonzalo Araúxo, para Estirpe, de Méndez Ferrín)
.jpg)
primeiros días contou con colaboradores como Rábade Paredes, M. Anxo Seixas, C. Pajares, X. Ferro Ruibal, Antón Fraguas, M. Dourado ou Iago Seara entre moitos outros (tamén deste cronista, honra da que me gusta presumir). A Mesa de Normalización Lingüística pediu máis subvencións para a prensa en galego e editou 8.000 postais con bicos ó galego e ó novo xornal, coa lenda "Múa!" e con deseño de Suso Otero.Foi tamén bo ano para as letras. Na narrativa Darío Xohán Cabana gañaba o premio Xerais, ditaminado no Ferrol, cunha das súas mellares novelas: O cervo na torre.Outras entregas do ano foron En salvaxe compaña, de Manuel Rivas; A cidade das chuvias, de Xosé Fernández Ferreiro, dende a voz reflexiva dun vello docente compostelán; o relato de terror A neve e a cadeira e A biblioteca da iguana, ámbolos dous de Xosé Miranda, recolleita de relatos que abanean entre a verosimilitude e o fantástico; Diário de inverno, novela lírica e sorprendente dende a voz narrativa dos escritos do diario dun demente. A novela negra seguía nunha etapa de esplendor, con títulos como Criminal, de Xurxo Borrazás, ou A man dereita, de Aníbal Malvar, e Xesús Rábade Paredes volvía ó mundo do barroco (despois de Branca de Loboso) coa novela As sombras do barroco. Da mesma andaina son Contos de indianos, de Olegario Sotelo Blanco; Polas rúas de Padrón, colección de relatos de Úrsula Heinze; e Trabalhos e paixôes de Benito Prada, novela tamén policíaca do escritor e xornalista portugués Fernando de Assis Pacheco, ambientada en terras ourensás. Manuel Riveiro Loureiro gañaba o premio Modesto R. Figueiredo e Carlos Casares publicaba O galo de Antioquía, logo reeditado varios veces, a primeira na serie dos Contos do Castromil. Xosé Cid Cabido gañaba o premio Blanco Amor con Panificadora, novela de denuncia do capitalismo dende unha aparencia irónica e despreocupada (DLG). No rexistro temático da ciencia-ficción movíanse tanto A sombra cazadora, de Suso de Toro, como Hipogrifo, de Antón Risco. (Segunda imaxe: debuxo de Gonzalo Araúxo, para Estirpe, de Méndez Ferrín)
Entradas
29 comentarios:
A lembrar o papel da MESA de Sarille (e de todos os que colaborabamos daquela) nesa andaina, 1994: apoiando o nacemento de O Correo Galego, antes aínda lanzando a campaña dos Nomes Galegos dende "El Correo G.". Nunha liña de apertura á sociedade e non de confrontacións esterilizantes.
Hai anos, cando en Hespaña só había dúas canles de televisión, a primeira e a segunda, a esta última algunha xente puxéralle o nome de "el canalillo", pois emitían só a media xornada. Tamén os contidos debían influir na denominación daquel "medio canal", que non canal enteiro.
Hai algúns días circulaba unha historia nos xornais dixitais sobre persoas que chamaban a normalización lingüística para preguntar se había axudas económicas para cambiar o nome/apelido do castelán ao galego. Sonlle as conquistas sociais nas que nos está educando Zapatero?
Pra os filólogos do blog:
1)Preciso dun diccionario etimolóxico do galego: recoméndenme un que sea bó.O mellor que haxa. Non vou estar sempre preguntándolle ao XM Glz ou ao Medela.
2)Cal é a etimoloxía da palabra "escarallado"? Ten relación con "scoragiato" ("desanimado") do italiano. Ten relación "carallo" con "coraggio"?.
Non lle hai tal dicionario, da coba. Estaban a facer un hai... quince anos, pero aínda andan traballando nel.
A información etimolóxica que fornece o "Gran Xerais" é escasa (limítanse a citar o étimo, sen dar máis explicacións) e nalgúns casos incompleta.
Terá que conformarse cos de portugués, a non ser que XM Glz atope outra solución.
No meu comentario anterior, esquecín poñer un "?" despóis de "italiano".Estaba preguntando. Son un desatre có teclado, xa o saben.
Da Coba: Grazas pola explicación do caso Rockefeller. Adaptarei a súa estratexia para un tema persoal.
Respectivamente á etimoloxía de 'carallo': Isaac Alonso Estraviz, que rara vez ou nunca se equivoca, derívao do latín 'caraculu'. O caraculu seica viña sendo unha especie de pelouriño das prazas, utilizado como símbolo de poder municipal e/ou lugar de escarnio público. De aí a expresión mandar ao ou para o carallo.
Tamén era, seica, unha especie de mastro altísimo nas embarcacións a vela, a cuxo cumio eran enviados os mariñeiros castigados.
A palabra orixinaria era grega.
'Caraculu' é un diminutivo.
De todo o modo, terá que ser o profesor González o que aclare convenientemente este tema, no que non acaban de poñerse de acordo os filólogos.
Da Coba, haille edición On-line do dicionario Estraviz, en
agal-gz.org
Eu trabállolle na ferralla.
Graciñas Medela. Non sei se é obligado que "carallo" i "escarallado" teñan a mesma etimoloxía. A verdade é que se lle oe decir a un italiano "scoragiato" soa igual que "escarallato". E o senso é prácticamente o mesmo.
Amigo Da Coba:
'Scoraggiàto' é palabra composta, de Ex + 'coràggio'.
'Coràggio' vén do italo-provenzal 'corages', que por súa vez provén do latín 'cor', que signfica, claro é, corazón.
Así, a súa palabra quere dicir sen forza, sen folgo, sen corazón (fig.).
O que me cheira a can é a evidente relación semántica entre ambas as dúas palabras
'scoraggiàto' e 'escarallado', tendo en conta que se pronuncian case igual, significan o mesmo e teñen etimoloxías aparentemente tan diferentes.
Cumprimentos desde Karakalpakstan, o sitio onde o vento dá a volta.
Moitas grazas, Medela.
Cando escribin o comentario, non tiña o meu dicionario de italiano a man, e na Web aparecía de todolos xeitos: scaragiato,scaraggiato,scaraggiatto,...
Eu sorpréndome de moitas cousas en común entre o italiano e o galego que oía na aldea. Por exemplo, a miña abóa decía "Avía!" cando me dixera que me fora pra facer algún recado. Ou sexa, cando os italianos din "Va vía!". E así tantaseoutras, que seguro que o Arume ten rexistradas.
Da Coba: Díxome unha amiga, périta nestas cousas, que tanto o galego como o italiano compartillan un rasgo común: O arcaísmo. O italiano, por proximidade xeográfica. O galego, por terse mantido practicamente abandonado á súa sorte.
Saúdos.
Desculpe, da Coba, a demora en contestar; foi despiste. En efecto, non debe haber fonte etimolóxica galega mediana e sistematizada. Voulle dar o nome dun dicionario portugués que teño desde hai máis de dúas décadas e a min me resulta ben útil. Advírtolle, con todo, un, que o autor como tal non goza de moi grande credibilidade científica (sempre se recomenda que as súas aseveracións e teorías se manexen con coidado); dous, que o dicionario é extenso (cinco volumes) e ten que ser bastante caro.
MACHADO, José Pedro: Dicionário Etimolôgico da Língua Portuguesa.
Indica, en efecto, que caralho < *caraculu, voz latinovulgar, significando "pequeno pau", que á súa vez tería orixe grega.
Se tarda en facerse con el, ou renuncia, pode consultar o Corominas:
COROMINAS, Joan e J. A. PASCUAL: Diccionario crítico etimológico castellano e hispánico.
Adoita traer información sobre correspondentes (digamos) galegos de voces castelás; acontece, porén, que estas (voces casteláns) son as que constitúen entrada léxica.
Para os filólogos:
É curioso o que pasa co galego.
Nunha lingua normal(izada) e normativizada (por exemplo, o español), se queremos saber cal é a diferencia entre "llegaré" e "voy a llegar" podemos ir a unha base de datos lingüística (un corpus textual), que recolla a falantes de español (máis ou menos) estándar e atopar a solución. Independentemente do que digan as gramáticas.
Pensemos agora nun caso en galego: cal é a diferencia entre "cantara" e "cantase"? Poderiamos recurrir a un corpus (escrito ou oral), pero... serían os datos obtidos fiables? Os falantes rurais de galego falan un "galego ambiental", e os urbanos están influídos polo castelán. Onde está a resposta, pois? Nas gramáticas? Quen escribiu esas gramáticas? Que criterios empregaron para establecer a norma?
Por que van ser fiables os datos para o español e non para o galego? Porque partimos do prexuízo de considerarmos a lingua española normativizada e a galega non? Por que sabemos que a diferencia entre "llegaré" e "voy a llegar" non se debe tamén a outros factores entre os que a lingua inglesa (por exemplo: estou simplemente aventurando) pode influir ou a preferencia (por razóns varias) dunha zona ás formas sintéticas (llegaré) sobre as analíticas? O influxo do castelán é un factor importantísimo, pero o español tamén ten outros factores que permiten a súa evolución e as súas diferencias internas.
Estimado Anónimo:
Había cantado............cantara
cantara o cantase........cantase
Sobre o futuro: Tanto en galego coma en português acostúmase utilizar unha locución no canto do futuro:
Mañana comeré en Barcelona
Máñá vou comer en Barcelona.
Sen embargo, hai contextos en que si se utiliza o futuro:
Avoa, de maior quero ser bombeiro... Serás, home, serás...
E esas tendencias interferen co "castelán" falado en zonas urbanas, que non é tal castelán, senón que "algo" chamado castrapo.
"Cuando tu llamastes yo ya llegara"
(Cuando tú llamaste yo ya había llegado)
"Mañana voy comer en Barcelona"
(Mañana comeré en Barcelona)
Para máis dúbidas, a mellor base de datos que coñezo eu é a gramática portuguesa de Cunha e Cintra e a extraordinaria gramática galega de Freixeiro Mato.
Ah, eu non lle son filólogo, son despezador de navíos oxidados.
Ten que consultarse co profesor González.
Cumprimentos.-
Para o Sr Da Coba: sobre carallo, caralho etc pode consultar o artigo de Rafael Chacón, autor dun diccionario "crítico" de galego en http://www.tallerediciones.com/cuza/modules.php?name=News&file=article&sid=290
A etimoloxía é unha das ponlas máis baixas da filoloxía: todo quisque (que ven de quisque) se pendura dela e ata coloca randeeiras para bambearse sen tocar en ningún momento o chan.
En galego, Arume, a interferencia complica o criterio; e non é trivial o concepto cando a interferencia afecta -de maneira alarmante, e desculpe a subxectividade- a propia estrutura do sistema.
A gramática (descritiva ou normativa) non pode considerala froito dun intercambio normal e inocuo -reitero a desculpa-, aínda que só sexa por instinto de supervivencia (terceira vez).
Xa dixen que o contacto e o influxo (o que vostede chama de forma moi aceptable interferencia) co castelán é factor importantísimo e, en moitos casos, determinante, pero quizáis difícil (eu xa digo imposible) de atallar pola vía da Gramática, que eu nunca considerei (por favor, se segue as miñas intervencións non pode siquera albiscarse) como inocua.
O que eu digo é que noutros idiomas, mesmo normalizados, as distincións internas (de todo tipo: morfolóxicas ou sintácticas) ou a incorporación de novas modalidades procedentes doutras linguas en contacto (fenómenos quizáis máis complexos e non tan nítidos como a castelanización do galego) poden mudar a fisionomía do español.
Un académico da Lingua Española con quen falei hai pouco (que non ten por que saber de filoloxía, pero mantén contactos con outros representantes doutras academias hispanoamericanas) confesoume que as diferenciacións no interior da lingua española (a todos os niveis: xeográficos, sociais ou de rexistro principalmente) poden acabar por convertirense en linguas distintas se non media un labor normativizador (unha elaboración ampla dunha koiné) das academias. Recoller auga cun cesto.
O alcance superior da súa intención era claro; eu só quería puntualizar unha diferenza cualitativa.
E no primeiro a cousa é notoria: determinar o matiz gramatical ten que volverse a miúdo operación intuitiva de grande esixencia canto a finura, sendo ncesaria a lide coa variación diatópica, contacto de linguas, pragmática... Canto ao español de América, o meu seguimento é case puramente factual; pero o que factualmente advirto en antroponimia, fraseoloxía e tamén léxico corrente, coloquial, indica unha acción potentísima de superestrato anglosaxón. A acción normativa podería posiblemente nivelar o fenómeno; pero sería -supoño- imprescindible reforzar moito o nivel de escolarización.
A grande pregunta, no caso do galego (lingua nin normalizada nin normativizada no "uso" real dos falantes) é a seguinte: cales son os falantes nativos aos que lle temos que preguntar para saber a diferencia entre "cantara" e "cantase"? Os rurais? Os urbanos? Os rurais-urbanos? Un profe do ILGA? O gramático que estableceu a distinción nunha gramática que non está baseada no uso real da lingua (ou que está baseada en obras literarias redactadas por autores que tiñan o español coma lingua nativa)?
Os conceptos "falantes nativos" ou "uso real" son confusos, por non dicir falaces. A partir daí calquera consideración que se faga é sempre discutible. Se facemos unha fotografía (sempre falseada) no ano 2008 da diferencia entre cantara e cantase, teriamos que facela sobre a base de todas as enquisas (nunca inocuas e nunca exentas de erros, preparadas coas limitacións metodolóxicas que deben declararse) lingüísticas feitas as persoas que o propio estudo determine. De resultas de tal estudo, o gramático normativizador poderá tirar conclusións. E poderá indicalo na súa gramática preceptiva ou tamén poderá advertir que o que a gramática dicía no ano 1986 agora non parece tan claro e polo tanto varía a súa consideración.
Poño un exemplo do español que coñezo mellor: a palabra cantilena, escrita miles de veces e pronunciada como cantinela. Á gramática e a lexicografía non lle quedou máis remedio que aceptar o aparente erro. Ou a confusión permanente entre perjuicio e prejuicio. É posible que dentro duns anos os erros continuados acaben por ser reformulados doutro xeito nas gramáticas.
En todo caso, calquera (culto, semiculto ou analfabeto) que fale ou escriba en galego pode ser fonte de información lingüística.
A gramática (e a pragmática) da lingua non se estudia (só) facendo enquisas de uso, porque os falantes tenden a emitir uns xuízos que non se corresponden coa realidade do se uso.
Si, o USO que fan os falantes é o real, moito máis, diría eu, que os xuízos de gramaticalidade, e máis no caso do galego en que non sabemos quen é ese "falante nativo ideal", polas razóns que expuxen máis arriba.
O uso gramatical só se pode estudar xusto nos contextos de fala (ou en textos escritos). Deste tipo de estudos carecemos en galego (razóns? Sería interesante descubrilas). As moi cativas gramáticas que temos ou ben son "prescritivas" ou abondan na descrición dunha lingua ideal, a do gramático, que tende a ser (como non) normativa. Pero seguindo que criterios se aprobou esa norma?
No Tránsito dos Gramáticos está a chave.
No Tránsito dos Gramáticos? Non o creo. Galicia, a terra dos dez mil filólogos, aínda non estudou a súa lingua en uso.
Como hipérbole para provocar o debate non está mal, pero se pretende dicir algunha cousa en concreto será mellor que afine máis o dardo. Mapas lingüísticos, enquisas sociolóxicas (que moitas veces non se dan a coñecer porque non cunda o pesimismo), gramáticas (normativas e das outras), diccionarios, bases de datos, por non falarmos de numerosos estudos diacrónicos e ao tempo observatorios sobre neoloxía non parecen pataca minuta. Se o que pretende dicir é que tantos estudos desembocan en esterilidade lingüística e filolóxica, non serei eu quen o rebata.
"...por que non cunda..."
Viaje a ninguna parte
Pedro del Llano
¿Escuchaste, lector, la intervención de Ricardo Alarcón el pasado viernes en la Universidad de La Habana? Pues por chocante que pueda resultar su exhibición de desvergüenza, más chocante resulta aún su coincidencia con un entusiasta artículo de un alto cargo de la Xunta sobre el viaje que en estos días emprende a Cuba una romería de gallegos. Al parecer acuden a la Feria Internacional del libro de La Habana como "invitados de honor de un evento multitudinario" organizado por la Administración castrista. Un gran escaparate, al fin, para nuestra cultura y nuestros libros. Dado que no logro asimilar el efecto de las imágenes de la intervención de tan distinguido miembro del Buró Político del Partido Comunista Cubano y que conservo fresco el recuerdo de la dura realidad que encontré en la isla, hace un año, no quiero dejar de escribir unas breves notas sobre lo que considero un deshonroso acontecimiento para la cultura de nuestro país.
Allí, desgraciadamente, me encontré con un pueblo infraalimentado que vive en condiciones equiparables al más denigrante chabolismo y para el que la pequeña delincuencia es ya algo habitual para poder hacer frente a las necesidades diarias. Hablamos de un pueblo que habita un país con una agonizante economía, sin un mínimo sistema de transporte público y con una lamentable sanidad y una sombría y sectaria enseñanza que, en su día, fueron el máximo orgullo de una revolución por la que muchos hemos sentido el más vivo entusiasmo. Un mundo sin la más mínima libertad, en que la literatura contemporánea es algo ajeno a la gran mayoría de sus ciudadanos y donde sus más brillantes escritores son completos desconocidos. Un medio cultural en que la más implacable censura ha convertido las librerías en simples expendedurías de panfletos y en el que el acceso a Internet está reducido a una exigua minoría de fieles privilegiados.
Volví lleno de emoción por la calidad humana de aquellas gentes, y de cólera por la necedad, ineptitud y corrupción de unos odiosos burócratas que pretenden seguir definiéndose como ejemplares revolucionarios. Esta es la razón por la que no puedo evitar exponer mi más dura crítica a lo que considero un acto inaceptable en un gobierno que se autoproclama progresista. ¿Qué hubiésemos pensado los españoles que peleábamos contra la dictadura de Franco si un gobierno democrático acudiese a su Feria del Libro como invitado de honor, trayendo a un grupo de gente teóricamente defensora de una libertad de expresión aquí inexistente?
¿Qué recuerdo guardaríamos de aquellos visitantes después de verlos participar en los actos oficiales organizados con el régimen encargado de humillarnos? ¿Cuáles serían las ventajas económicas que autores y editoriales podrían sacar de su presencia en una Feria celebrada en un país desprestigiado y sin libertad de expresión y sumido en una calamitosa situación económica?
Quiero pensar que todo esto no es más que un mal sueño. Que no hay entre nosotros políticos tan irresponsables como para programar este patético viaje turístico al Caribe. Que alguien habrá capaz de entender, tras una autocrítica introspección que le permita evaluar la importancia de nuestra oferta literaria, que sólo Cuba puede convertir a nuestra literatura en "invitada de honor" de una feria del libro. Que no puede haber muchos escritores, representantes institucionales o editores dispuestos a participar en esta lamentable aventura. Pero sé que no es así. Nuestra circunstancia ética no está, desde luego, en su mejor momento.
Por eso, creo necesario denunciar lo que nunca dejará de ser una estúpida e improductiva inmoralidad y recomendar que cuando nuestros excursionistas regresen, tras llevar a cabo distintos actos acompañados por los representantes oficiales de la dictadura, se entretengan recordando aquel viejo juego infantil que invariablemente preguntaba: "De La Habana vino un vuelo cargado de...?"
Non hai falante nativo ideal, sospeito que en ningún lado; nin sequera en Valladolid.
A fixación normativa é un proceso selectivo, xa que logo sempre discutible, que segue diferentes criterios. Por exemplo, o galego -variante luguesa- que eu aprendín de neno maiormente ignoraba cantase; utilizaba cantara como pluscuamperfecto (antepretérito) e e imperfecto (pretérito) de subxuntivo. A gramática normativa entende que para cada tempo convén seleccionar unha forma, e eis a decisión.
A min paréceme ben. Non se pode dicir que a acción normativa galega non produza ningún efecto. E iso si, o falante seguirá falando diverso; coma en calquera parte, excluíndo a interferencia.
Albricias,albricias!!
Xa hai sustitución pra EHP, do Saavedra! Chámase "Viguerías". Nin máis nin menos que do Arume "dous Piñeiros". Véxan os entrantes no seu .
Han nacido en mi rancho dous piñeiriñoossss...
Dous piñeiriños que parecen xemelgooosss...
Ejem.
Publicar un comentario