Os netos contan a historia da guerra incivil

(Recupero estas tres Andoliñas, publicadas o 31-I, 2-II e 3-III de 2004, con motivo da presentación en Ourense da tese de XULIO PRADA RODRIGUEZ sobre a represión na guerra. Despois sería publicada neste libro de Ediciós do Castro)

OS NETOS DA GUERRA INCIVIL
Son os netos da guerra civil, a terceira xeración, os que finalmente van contar qué sucedeu daquela. Non desde a lembranza evocadora ou desde a recreación literaria, do que xa temos excelentes froitos, senón desde a documentación histórica. Díxoo onte en Ourense, na Facultade de Humanidades, o historiador Julio Aróstegui, no acto de presentación da tese doutoral do investigador Julio Prada, sobre o Alzamento, guerra e represión en Ourense, traballo que foi dirixido polo profesor Jesús de Juana e que mereceu tódolos parabéns.
Aboiaron moitos temas de interese nese acto académico e quero contarllelos aos meus lectores. Por exemplo, que se matou demasiado. Calquera morte é xa demasiado, por suposto, pero a represión foi excesiva e desmesurada en zonas como Lugo e Ourense onde foi escasa a resistencia á sublevación. ¿Por que? Houbo causas económicas, políticas, sociais, vinganzas personais e moito máis. A represión foi brutal e excesivamente cruel: Unha auténtica escola de terror para moitas xeracións. Que non se esquecese nunca o horror.
Houbo moitos niveis de violencia, pero a máis criminal chegou ata todos aqueles que en xullo de 1936 manifestaron públicamente o seu apoio á República, o réxime legal. Como lembraba Ramón Villares, todos os que acoden aos gobernos civís na data do Alzamento foron logo cazados e aniquilados. Agás algunha excepción ben notable, como Ramón Piñeiro. Seguiremos a falar da barbarie ...

REPRESIÓN NADA ARBITRARIA
Os que acudiron aos gobernos civís en defensa da República foron as primeiras víctimas dos sublevados en xullo de 1936. Nun nivel maior ou menor de intensidade, todos aqueles que podían ser identificados coa Fronte Popular entrarían tamén neste sarillo de horrores. Julio Prada fala na súa tese doutoral dun total de 900 ourensáns fusilados na represión, entre eles 176 asasinados por sentencia de guerra e unhas 500 víctimas paralegais, ademais dos desaparecidos, unha gran maioría deles nos primeiros meses da guerra.
A represión foi brutal e exemplarizante, pero non arbitraria. Tiña, sen dúbida, a súa lóxica interna e, ademais, gozaba do custe de oportunidade: podíase matar impunemente. Houbo máis represión carcelaria na España en guerra que no fascismo italiano, dixo tamén Ramón Villares. ¿Sobrevivía aínda a xenreira acumulada das dúas Españas e de todo o XIX español, como sinalou Barreiro Fernández? ¿Hai que acudir á psicoloxía clínica para entender toda a barbarie, pregúntase o presidente da Real Academia Galega?
Empezamos só a albiscar a dimensión da traxedia cos traballos de Julio Prada en Ourense, de María Xesús Souto en Lugo, de Xosé Manuel Suárez na comarca ferrolá. O novo Estado franquista naceu aboiando no sangue dos inocentes, disposto a enterrar a memoria para sempre. Agora que sabemos os nomes e apelidos das víctimas, esa memoria pode e debe ser desagraviada polos demócratas.

APOIOS E SILENCIOS NA GUERRA
Unha última nota en torno á tese doutoral sobre a guerra en Ourense de Julio Prada. Como dixo Julio Aróstegui, necesitamos a marca local, o coñecemento preciso do que sucedeu en cada comarca, para reconstruír un mapa xeral daquel acontecemento tráxico. E saber a orixe dos odios enraizados de vello en certos sectores da poboación, que alimentaron o recurso á violencia desmedida para garantir o trunfo da sublevación. Os estudos indican que Outubro de 1934 foi unha data clave a este respecto: Prada calcula para Ourense que un 35 por cento dos represaliados en 1936 xa o foran antes, nos días revolucionarios.
A sublevación contou, sen dúbida, con fortes apoios, civís e militares. Entre os primeiros, unha Falange conspiradora desde moitos meses antes, que facía prácticas de tiro no Montealegre, segundo o seu dirixente daquela hora Fernando Meleiro. E a colaboración activa dos carlistas. No estamento militar, acudiuse a militares na reserva, algúns con historiais ben confusos, e a oficiais que chegaran ao cuartel de San Francisco despois dunha formación africanista. Algúns darían no franquismo nomes a varias rúas da cidade: por certo, para vergonza dos demócratas ourensáns, aínda quedan algúns deles coas súas placas.
E entre eses apoios habería que citar tamén a parte dos pequenos propietarios labregos e unha franxa das clases medias, nunha urbe dominada polos ferreteiros e almacenistas da alimentación. E mellor non falar da Igrexa: as incendiarias pastorais do bispo Cerviño...