195o: Nace Galaxia, morre Castelao.

O 25 de xullo de 1950 constituíase en Santiago a Editorial Galaxia, dando cabo así a unha serie de xestións encamiñadas bastantes meses antes. Xuntábase todo o galeguismo resistente, convencido de vivir unha situación histórica que impedía a acción política na clandestinidade, e tomaba a decisión de afortalar unha especie de fronte cultural que serviría para formar as novas xeracións no amor a Galicia e á súa cultura: “Sementar nas novas xeracións a idea e os valores de Galicia, que se estaban perdendo”, en palabras de Ramón Piñeiro. Foi Piñeiro, procedente das Mocidades Galeguistas, a figura clave deste período e ó seu carón estaban outros antigos nomes das Mocedades como Francisco Fernández del Riego, Ramiro Isla Couto, Carballo Calero ou Ferro Couselo. Pero tamén os nomes históricos do galeguismo “dos maiores” como Gómez Román e Otero Pedrayo, ademais de Álvarez Blázquez, Domingo García Sabell, Agustín Sixto Seco, Fermín Penzol ou Antonio Fernández. O panorama editorial galego só recollía nese momento como iniciativas regulares a colección Benito Soto e Bibliófilos Galegos (fundados en 1949). No mesmo ano 50 nace tamén a Editorial Monterrey, da man de Xosé María Álvarez Blázquez e Luís Viñas Cortegoso. Calquera lector pode achegarse ós libros de memorias de don Paco del Riego ou ós epistolarios de Ramón Piñeiro para saber o que significou Galaxia na reanimación cultural do país. Entre outras cousas, 1950 foi un ano extraordinario na produción literaria, sobre todo na poesía, aínda que Galaxia non sacará o seu primeiro libro ata 1951. Ó longo do ano 50 apareceron títulos tan relevantes como Dona do corpo delgado, de Álvaro Cunqueiro (que xa andaba a escribir o seu Merlín); Anxo de terra, de Ricardo Carballo Calero; Cantigas da noite moza, de Augusto Casas; Triscos, de Luís Pimentel, todos eles na excepcional colección pontevedresa Benito Soto, onde tamén saíron nese ano o primeiro poemario de Manuel María, Muiñeiro de brétemas, co que o poeta da Terra Cha se presentaba como o primeiro “poeta novo” da posguerra; Gárgolas, de Tomás Barros; Cantos de Cotovía, de Eliseo Alonso Rodríguez, e El Dios de los precipicios, de José Ruibal, estes tres últimos en castelán. (...)

(...)É tamén 1950 o ano da morte en Buenos Aires de Castelao, feito que conmocionou a toda a colectividade cultural galega (véxase ó respecto ó recente volume Laio polo irmán ausente, preparado por Alonso Montero) e que na prensa, sometida a normas estritas de censura, foi case silenciado e ocultado: só o “Suplemento del Sábado” de La Noche publicou, na súa portada, un artigo extenso de Valentín Paz Andrade titulado Castelao, el hombre y el artista (14 xaneiro). A finais dese mes tiña que pechar este histórico suplemento cultural cando chegaba só ó seu número 15 (que, mal numerado, era o 16): a censura non soportou as loubanzas a un político exiliado como Castelao e decretou “por oficio de la Superioridad” o peche do suplemento. No mesmo ano morría en París o histórico dirixente republicano coruñés Santiago Casares Quiroga, o político de orixe galega con maior protagonismo nese período, tamén perseguido con saña polo franquismo: velaí a novela Os libros arden mal, de M. Rivas.

Cen anos de Historia Cultural: velaquí o artigo completo)