Onte, hoxe, mañá (DESPEDIDA 2º BACHARELATO, 26 maio 2008).
Deixo aquí (está íntegro en Comentarios) o meu discurso do luns no IES A Carballeira, en nome dos profesores do centro. De seguido, algunhas frases soltas para convidarvos á súa lectura.
Falo dunha Galicia moi diferente desta, cando non había televisión nin internet nin xogos de consola. Eu aínda acordo a chegada das televisións ás cidades, na miña infancia, e dos primeiros baños de aseo nas casas das aldeas. Pois antes non os había. O primeiro edificio con calefacción na nosa cidade foi o Hotel Miño, na rúa do Paseo, e inaugurouse con todo o esplendor, no ano 1936. (...)
A barbarie quixo evitalo nin máis nin menos que cunha guerra civil: lograron parar o reloxo da historia uns corenta anos, pero nada máis. Os ideais e ilusións de outrora renaceron nas xeracións que aboiaban ó mundo nos anos 60 e 70: as que puxeron as bases da Galicia que hoxe vivimos. (...)
Porque esas son as nosas raíces. Porque somos fillos desas xentes e deses tempos. Deses nosos avós que marcharon a América, ou logo a Europa, cunha maleta mal atada e as catro regras: Galicia non pode ser ingrata coa realidade inmigrante de hoxe, sería un sacrilexio. Os nosos avós son tamén os marroquís, romaneses e colombianos que chegan agora ás nosas aulas. Que teñen dereito a un mellor destino integrados nesta Galicia aberta a todos/as. (...)
Non é o mesmo a Divina Comedia de Dante que o Chickiliquatre. Non é o mesmo Umberto Eco que María Patiño. Non é o mesmo o xornalismo que o habitual espectáculo de mentiras, desinformación e manipulación que padecemos a cotío. Non perdamos o norte. Lin de moi novo e releo moitas veces a Divina Comedia e sei que aínda nos meus últimos días encontrarei algo valioso en libros como ese; en cambio, dentro duns meses e por sorte, digo eu, xa non lembraremos quen representou a España no 2008 en Eurovisión. Chámase a isto xerarquía cultural. E é necesaria para situarnos no mundo. (...)
E houbo persoas que se ergueron e convocaron á loita contra a escravitude, contra a discriminación racial ou contra a explotación das mulleres. Todos eles, e elas, foron adiantados ó seu tempo: o primeiro que tiveron que facer foi convencer ós seus contemporáneos que unha sociedade de escravos non era o máis xusto, que a discriminación dos negros non era a vontade de Deus ou que as mulleres eran algo máis que bestas de carga e seres sen dereitos. Non lles foi doado, seguro, porque sempre é máis fácil deixarse levar polo pensamento dominante. (...)
Lembrade a Goya, o xenial pintor, cando realiza, xa no remate da súa vida, un fermoso debuxiño dun vello de longas barbas brancas camiñando, apoiado en dous caxatos. O debuxo leva un pequeno texto debaixo que é toda unha filosofía da vida: “Aún aprendo”. Con ese optimismo, con esa esperanza, con ese entusiasmo, calquera reto que vós decidades afrontar nos novos capítulos da vosa novela vital pode ter éxito. Que teñades tamén toda a sorte necesaria para facer esa viaxe salvando todas as treboadas ata a ben amada Ítaca.
Entradas
5 comentarios:
O cadro da muller de perfil é de Goya.
Onte, hoxe, mañá (DESPEDIDA 2º BACHARELATO, 26 maio 2008).
Boas tardes
1. Onte: o home con raíces.
Inicio aquí unha pequena viaxe en tres tramos de camiño: onte (o pasado), hoxe (o presente) e mañá (o futuro). E temos que empezar polo onte. Digamos pola xeración dos vosos avós, ou dos meus, que sería a dos vosos bisavós. Falo dunha Galicia moi diferente desta, cando non había televisión nin internet nin xogos de consola. Eu aínda acordo a chegada das televisións ás cidades, na miña infancia, e dos primeiros baños de aseo nas casas das aldeas. Pois antes non os había. O primeiro edificio con calefacción na nosa cidade foi o Hotel Miño, na rúa do Paseo, e inaugurouse con todo o esplendor, no ano 1936. Pola contra, cando a xente fala daquela época, fala do frío. Facía un frío espantoso en todas partes. E había dúas Galicias, a que comía pan branco, de millo, e a que comía pan negro, de centeo; a que durmía nos colchóns de la e a que durmía en colchóns de follasca: así o conta o historiador Xavier Castro. Unha Galicia de duros traballos, para homes e tamén para nenos e para mulleres, as grandes negadas naquela época. E na cal a escola era excepcional: quen podía ir á escola na nosa Auria hai cen anos? Só os fillos dos fidalgos e dos burgueses que pagaban os escasos colexios relixiosos da urbe: cando chegou o Instituto con razón se interpretou como símbolo da modernidade e do progreso. As cifras de analfabetismo superaban en moitas comarcas –Verín, Valdeorras, etc…- o 95 por cento: os máis espelidos sabían asinar co seu nome e así o facían, por exemplo, nos carnés de embarque para emigrar a América. Galicia iniciaba, na época dos vosos avós, un proceso de modernización espectacular e esplendoroso na vida social e cultural: nacía unha nova Galicia. A barbarie quixo evitalo nin máis nin menos que cunha guerra civil: lograron parar o reloxo da historia uns corenta anos, pero nada máis. Os ideais e ilusións de outrora renaceron nas xeracións que aboiaban ó mundo nos anos 60 e 70: as que puxeron as bases da Galicia que hoxe vivimos.
Por que credes que vos conto todo isto? Pois, porque é necesario. Porque esas son as nosas raíces. Porque somos fillos desas xentes e deses tempos. Deses nosos avós que marcharon a América, ou logo a Europa, cunha maleta mal atada e as catro regras: Galicia non pode ser ingrata coa realidade inmigrante de hoxe, sería un sacrilexio. Os nosos avós son tamén os marroquís, romaneses e colombianos que chegan agora ás nosas aulas. Que teñen dereito a un mellor destino integrados nesta Galicia aberta a todos/as.
Porque, se non coñecemos as nosas raíces, iremos dando tombos dun lado para outro. O noso pasado, do que debemos estar orgullosos, porque eles souberon vivir con dignidade en medio das desgrazas e das dificultades, é o chan sobre o que podemos erguer os soños do futuro.
2. Hoxe: o presente.
Rematades hoxe unha parte importante da vosa formación educativa. Pero non toda a educación chega dende as aulas: sabedes que se fala de educación formal e informal e de moitos tipos de intelixencia, ningún deles desprezable, incluída a intelixencia emocional tan de moda nos últimos tempos. De todo ese cóctel de informacións, vós tedes que elaborar os instrumentos necesarios para acceder a novos coñecementos e aprendizaxes.
E todo é importante, pero non do mesmo xeito. Non me teño por inimigo da cultura de masas nin por retrógrado ó respecto: no meu blog fálase hoxe mesmo, a un tempo, de Sarmiento e de Janis Joplin, de Roy Orbison ou do futuro do galego. A cultura de masas forma parte xa do noso universo cultural: o cine, o rock e a música pop, a literatura de masas, a TV e a banda deseñada, etc. Pero, admitido isto, quero subliñar a importancia de saber escoller e discernir entre o importante e o banal, por riba dalgúns tópicos posmodernos. Non é o mesmo a Divina Comedia de Dante que o Chickiliquatre. Non é o mesmo Umberto Eco que María Patiño. Non é o mesmo o xornalismo que o habitual espectáculo de mentiras, desinformación e manipulación que padecemos a cotío. Non perdamos o norte. Lin de moi novo e releo moitas veces a Divina Comedia e sei que aínda nos meus últimos días encontrarei algo valioso en libros como ese; en cambio, dentro duns meses e por sorte, digo eu, xa non lembraremos quen representou a España no 2008 en Eurovisión. Chámase a isto xerarquía cultural. E é necesaria para situarnos no mundo.
Queremos individuos críticos, un pouco rebeldes, preparados ante un mundo que segue a ser inxusto e que renxe polas súas costuras. Un mundo que pode e debe ser mellorado, co esforzo de todos, sobre todo de vós, que estades a formarvos neste presente histórico. Porque xa houbo mundo menos xustos ca este. E houbo persoas que se ergueron e convocaron á loita contra a escravitude, contra a discriminación racial ou contra a explotación das mulleres. Todos eles, e elas, foron adiantados ó seu tempo: o primeiro que tiveron que facer foi convencer ós seus contemporáneos que unha sociedade de escravos non era o máis xusto, que a discriminación dos negros non era a vontade de Deus ou que as mulleres eran algo máis que bestas de carga e seres sen dereitos. Non lles foi doado, seguro, porque sempre é máis fácil deixarse levar polo pensamento dominante. Sempre son necesarias persoas que non se contenten coa visión do mundo que se lles ofrece, como se esa fose a única posible e desexable.
Este é o voso presente: un mundo perfectible, que deu moitos pasos cara adiante, pero que garda tamén aínda moitas zonas de sombra e escuridade. Que avanzou moito máis no seu relevo tecnolóxico que nos perfís da súa conciencia moral. É o mundo que vos deixamos, e somos conscientes das súa moitas eivas, pero vós podedes melloralo e modificalo en favor da xustiza e da liberdade. Non agardamos menos de vós.
3. Mañá: o futuro.
E, finalmente, o futuro, o mañá. O mañá xa está aí, nas vosas mans. O futuro empeza hoxe en realidade. E debedes afrontalo con ilusión, esperanza e entusiasmo. Din algúns autores que estamos ante a xeración de mozos mellor preparada da nosa historia, a que está a saír das universidades, e será certo, seguro, en moitos casos. Dispoñedes dunhas posibilidades nin soñadas nin imaxinadas noutros momentos: o reto das novas tecnoloxías como un mar de información e coñecementos se un sabe navegar a xeito entre esas augas, ás veces suxeitas tamén a treboadas. Estes alumnos que chegan agora ás universidades e ós ciclos formativos, case todos co seu flamante portátil baixo o brazo, teñen todas as potencialidades. Agardemos que os seus novos mestres saiban facer o necesario para desenvolvelas. Tampouco vós, os alumnos/as, debedes facervos demasiadas ilusións: na Universidade, como en todas partes, hai de todo, profesores bos e moi bos, outros mediocres, algún que outro bastante malo. Vós en todo caso teredes que suplir esas deficiencias, se as houbese, coa vosa vontade e curiosidade: “se un neno non é curioso dende cativo, non poderá aprender”, dicía o noso Padre Sarmiento aló xa polo século XVIII.
Abrides un novo capítulo na novela da vosa vida. Cheo de inquedanzas e de futuros resultados. A literatura, téñollo dito moitas veces ós meus alumnos, ó cabo sempre trata dos mesmos temas: a vida e a morte, o peso do tempo, o amor e o desamor, u odio e a vinganza, o descoñecido e o sagrado, a dor e a felicidade, etc. Do mesmo tratan, dalgún xeito, a filosofía, as artes plásticas, a antropoloxía, a filosofía das ciencias, todo o noso universo cultural en conxunto. E de todo iso haberá sen dúbida nos capítulos que están por escribir nas vosas novelas vitais. Uns escribirán cuns matices e outros con outros, cunhas ou outras técnicas narrativas, con maior ou con menor ambición… iso depende de vós, que sodes como novelistas soberanos absolutos no voso texto. Tratade ben ós vosos personaxes. Describídeos con xeito e con agarimo, dedicádelle todas as atencións. Todo serve nese labor: facede como os escritores, que son auténticas esponxas, a absorberen influencias dun lado e doutro, do que viven eles e do que viven os outros, dos libros que len e das obras de arte que admiran, da música que escoitan e aínda do que soñan ou desexarían soñar.
E, sobre todo, non vos rendades nunca. Velaí o gran segredo. Sempre hai moitas máis razóns para seguir que para renderse. En todos os casos, sabede que aquí estamos, os vosos antigos profesores/as, para axudarvos naquilo que sexa preciso e poidamos botarvos unha man. Sempre con desexo de aprender e de superarse: dende que nacemos non deixamos de aprender un só minuto das nosas vida e o que convén é potenciar e discriminar para ben as aprendizaxes positivas, aquelas que nos son útiles e que nos forman como seres humanos, como persoas mellores. Lembrade a Goya, o xenial pintor, cando realiza, xa no remate da súa vida, un fermoso debuxiño dun vello de longas barbas brancas camiñando, apoiado en dous caxatos. O debuxo leva un pequeno texto debaixo que é toda unha filosofía da vida: “Aún aprendo”. Con ese optimismo, con esa esperanza, con ese entusiasmo, calquera reto que vós decidades afrontar nos novos capítulos da vosa novela vital pode ter éxito. Que teñades tamén toda a sorte necesaria para facer esa viaxe salvando todas as treboadas ata a ben amada Ítaca.
Bonito texto. Mais a carón dunha metáfora orixinal e oportuna: "...sodes como novelistas soberanos absolutos no voso texto", hai tamén outra tópica e algo cursi: "Abrides un novo capítulo na novela da vosa vida".
Así é a vida, así somos todos nós, así é Marcos Valcárcel.
Señor Apicultor, hai tópicos que expresan moi ben a realidade e, aínda que os de certa idade os teñamos escoitado moitas veces, os rapaces desa idade non. O que importa é a eficacia expresiva, ¿non lle parece?
Home, visto así non lle falta razón.
En todo caso, eu non pretendía criticar ningún texto e menos este, que me parece moi xeitoso e apropiadísimo para a ocasión. De feito por iso dixen que todos somos ("así somos todos nós": incluíndome eu nese nós) unha mestura de orixinalide e de "topicidade", de frases afortunadas e de frases comodíns. O que, ben mirado, non deixa de ser outra afirmación igualmente tópica (e mesmo algo cursi).
Publicar un comentario