PREGÓN FEIRA DO LIBRO DE OURENSE 2009.
Ramón Caride Ogando
Foto "Paseo" do Trompeta. Ourense.

Do blog Madialevo de David Paz Nóvoa.

Amigos e amigas lectores, libreiros e compañeiros de letras, distinguidas autoridades:

Antes de nada o meu agradecemento pola oportunidade de compartirmos este acto.
Para min este pregón é un acto moi especial. Primeiro, porque toda feira do libro ou presentación pública de calquera novo libro –e nesta son moitos os que se presentan- é un acto sinalado. Unha ocasión que sempre ten algo, ou ten moito, de milagre e de prodixio. Aínda que raras veces nos paremos a pensalo, fan falla o traballo, a esforzo, a teimosía e a profesionalidade de moita xente (autores, editores, correctores, impresores, encadernadores, distribuidores e un longo etcétera…) para que calquera libro vexa a luz. Porque un libro é un obxecto de longa supervivencia e de cualidades asombrosas, sempre ameazado e sempre renacente.

Segundo, porque esta é a feira do libro de Ourense, e Ourense, ben o sabedes, non é un sitio calquera. Tampouco para este que lles fala, é moito máis que un universo literario -aínda que tamén e sobre todo, Ourense é un universo literario asombroso: o universo de Blanco-Amor, o de Risco, o de Otero, o de Lamas Carvajal e Curros, o de tantos e tantos outros nomes que impoñen, coa súa sinxela mención, unha responsabilidade adicional a esta presentación. Por non falarmos de tantos e tantos escritores e escritoras felizmente vivos, algúns deles con nós neste acto.

Ourense é terra de tantos e tantos libros que nomealos sequera sería alongar este acto máis do que prudencia recomenda. Lembrarei só un feito ben coñecido: o primeiro libro impreso en Galicia, en terras de Monterrei, foi feito en 1494, só 40 anos despois da Biblia de Gutemberg, obra considerada o inicio da edición moderna. Este libro que xa cumpriu cincocentos quince anos chámase Misal Auriense, e tampouco se chama así por casualidade, senón porque en contra do que algúns queren pensar, esta sempre foi unha terra aberta ao mundo e amante da cultura.

Decía, así e todo, que Ourense para min é moito máis que un universo literario, é unha paisaxe vital, un xeito de sentir o mundo. Ourense, para os que somos ourensáns, transcende o pensamento nídio da razón e adéntrase en nós polos nos carreiros escuros e vizosos do sentimento. Canto máis cando, por poñer un caso, eu mesmo nunha feira do libro coma a de hoxe, a do ano 1990, para min inesquecible, presentei, na compaña de Darío Xohán Cabana, un dos meus primeiros libros, o volume de relatos de Os ollos da noite. Era a miña primeira intervención nunha feira do libro, e era o meu primeiro libro de prosa, e o primeiro que presentaba en público, e foi eiquí. Abonde isto como mostra, para dicir a débeda impagable que teño con Ourense.

A aquela cordial acollida, cando era recén chegado a estes eidos da letra impresa, seguiron moitas mostras de agarimo e de xenerosidade de Ourense comigo, e coa miña obra. Non vou lembralas todas, sinxelamente quixera lembrar que na maioría destas ocasións foi clave unha persoa sen a que a cultura en Ourense non tería a mesma difusión nin a mesma importancia. Esta persoa de quen estou a falar é Marcos Valcárcel, e nel quixera personificar a miña gratitude.

Terceiro, e non menos importante, porque estamos nunha feira, feira de libros pero feira a fin de contas. E unha feira debe ter sempre moito de celebración compartida, de encontro na rúa, de disfrute e lecer. Unha feira non é, a fin de contas, unha cátedra estática, nin debe selo, senón unha invitación a camiñar, ver, tocar, abrir os libros, lelos; e sobre todo, non convén esquecelo, compralos.

O libro é arte, transmisión de ideas e experiencias, camiño de saberes e artificios, pero tamén unha das nosas grandes industrias. Nas miñas viaxes teño comprobado que aínda hai moito camiño por facer para que no mundo saiban de nós e da nosa cultura; pero tamén que un libro pode ser, moitas veces, o noso mellor embaixador. Cando agasallamos un libro galego no estranxeiro hai dúas reaccións que se repiten moitas veces: a sorpresa polo idioma no que está feito, o galego; pero tamén a calidade formal, o coidado da edición e do deseño do libro galego, ventaxes das que podemos presumir, con razón, polo mundo adiante.

Nestes tempos de consumo rápido e reducción de todo a estatísticas, parece que a lectura esta ameazada, que hai unha crise da lectura. Permítanme dubidalo: a palabra crise xa ten pouco sentido en si mesma, ou significa cousas distintas segundo quen a diga. Como a moeda que se devalúa de tanto pasar de mao en mao, as palabras tamén se gastan. Esa é outra das razóns para facer libros, a de devolverlle a cada palabra o seu sentido orixinario.

Mais aínda que así fose, que a lectura de libros afronte unha fonda crise, pouco nos debía importar. A crise do libro vén de moi lonxe. Como acertadamente sinalou Daniel Pennac hai anos, o certo é que para ler nunca hai tempo, nin tampouco hai tempo para namorarse, nin para ter fillos, nin para cociñar. Non hai tempo para nada que realmente mereza a pena. Entón: ¿por que se seguen lendo libros? ¿por que se seguen editando libros? ¿por que se seguen escribindo libros? ¿por que a xente segue namorandose, tendo fillos etcétera? Pola mesma razón de sempre: como nunca hai tempo para as cousas importantes, segue habendo cousas importantes aínda que non haxa tempo. Son os feitos e os afectos, os fitos esenciais e cotiáns da vida, os que marcan o noso tempo; e nunca ao contrario. Porque o tempo non vale nada en si mesmo. O único que vale é atoparlle ao tempo un sentido.

Ou dito doutro xeito: as cousas importantes da vida non se poden reducir a estatísticas nin a modas, mal que lles pese a algúns. Tampouco os libros. Cando calquera persoa - mozo, neno ou vello- abre un libro estase debruzando nun mundo novo, abríndose a unha experiencia sempre asombrosa e sempre de final incerto, pero en todo caso apaixoante.

Non importa nisto a categoría nin o xénero do libro, nin a encadernación ou o formato, nin o número de exemplares vendidos ou a fama do autor. Nada disto ten importancia no momento da verdade: o momento en cada ún comeza a lectura. Aí xa non caben enganos. Cada libro é unico cando é lido por cada lector ou lectora particular. A lectura é fondamente democrática e a todos nos iguala: non é menor a emoción que experimenta un adolescente que se mergulla na lectura da súa saga fantástica favorita nun mundo de intrigas, trasnos ou vampiros, que a emoción que sinte un investigador que descobre un tratado senlleiro da máis alta filosofia ou innovación científica.

Sen os libros o mundo sería máis triste e máis escuro, non saberiamos que a saudade ten un significado metafísico nin o humor un segredo, nin que cada esmorga é unha viaxe baixo un volcán, que algunha paisaxe pode ser unha bocarribeira, que os esqueletes teñen ollos de vidro, que hai porcos de pé, que os cronopios dubidan da realidade –ou mellor dito é a realidade quen dubida deles-, nin que a terra chá ten longos ceos e longos ríos, nin que un home pode transformarse en cascuda; pero tampouco que os ríos ou as fontes poden decir adeus, ou que varias décadas do pasado século foron unha longa noite de pedra. Mirade: os libros son tan importantes, tan importantes, que deles ata falan os que non os leron xamáis, e moitas veces estes son os que máis falan...

Parafraseando a John Donne, citado ao comezo de ¿Por quen dobran as campás? por Ernest Hemingway, quen sen dúbida nalgún universo paralelo anda estora visitando tabernas e tendas de libros vellos na compaña de Carlos Casares ou de Ramiro Fonte, temos que dicir: “a morte de calquera libro fainos máis pequenos porque todos os libros estan ligados á humanidade”. ¿Que poderiamos decir, logo, dos que alentan a perda dun idioma? Soamente desde a mentira a mantenta, ou desde e estulticia –as dúas se poden curar lendo, por certo- se pode presentar ou defender a perda dun idioma como progreso.

Mais semellantes prantexamentos pasarán, como pasan todas as modas. E falaremos axiña doutras cousas, de outros libros, de outras crises e de outras certezas. Deixádeme rematar con unha certeza, logo. Mentres haxa homes e mulleres que sexan quen de sentir, soñar, imaxinar e sufrir, existiran os libros. Existirán libros alén da súa apariencia: sexan feitos de coiro, de papiro, de pasta de papel ou de pedra, ou de píxeles na pantalla dun computador. Porque a materia real dos libros sempre é a mesma, sabedes cal, é a mesma materia da que están feitos os nosos soños. A mesma da que están feitos tamén a amizade e o amor.

Tamén o amor aos libros que nos reune aquí, e a vosa amizade, que me agasallou este tempo cunha atención inmerecida a estas palabras. Por todo, de verdade, MOITAS GRAZAS.