6 ene 2007


A ORIXE DO MUNDO (1)

Aló por 1866, o pintor Gustave Courbet pintou un cadro misterioso, que permaneceu oculto durante moitos anos, titulado “El origen del mundo”. O artista francés rompía así un tabú que pesou sobre a humanidade durante milenios: por primeira vez abordaba a representación do sexo feminino sen ningún tipo de pudores nin estilizacións, na súa carnalidade máis pura. Con ese mesmo título, Juan Abad publicou na editorial Hiperión (2004), unha antoloxía de poesía erótica universal que toma o sexo feminino tamén como cerna do pulo creador dun amplo abano de poetas entre os que os escritores españois e os sudamericanos teñen un relevo moi particular.
Anota Juan Abad que este tema foi tabú non só nas artes plásticas, senón tamén en boa parte da poesía clásica grecolatina, agás en textos groseiros e despectivos que o antólogo prefiriu rexeitar. O que se ofrece, agás o “Concurso de Pubis” do poeta grego Rufino, parte da poesía popular española e do barroco ata a nosa contemporaneidade. Entre eles, moitas xoias de todos os tempos e lugares. Como “A gruta de Cac Co”, da poetisa vietnamita do século XIX Ho Xuan Huong: diríase que a autora só quería describir o misterioso cadro de Courbet.

Conmove todo o que existe
A vizosidade de imaxes que o mundo feminino foi quen de xerar na historia da literatura ocupouse tamén dos seus máis fondos misterios: a escolma de Juan Abad “El origen del mundo” ofrécenos valiosas pistas ao respecto. Cando menos nas letras en castelán, desde o cancioneiro popular ata hoxe, os poetas optaron preferentemente por unha imaxinería procedente da natureza e da paisaxe: “rosa bermeja”, “pluriabierta rosa”, “bosque”, “fruta vedada”, “fruta más sabrosa”, “coral y rubí partido”, “valle sin arar”, “jardín”, “pradico verde” que arela ser trillado, a orquídea de Pierre Louÿs, etc. Como nesta simpática copla popular: “Cuanto más chiquitica,/ madre, la rosa,/ cuanto más chiquitica,/ más olorosa”.
Hai algo de misoxinia en Góngora cando canta as virtudes dese cofre “chico y bien encorado/ y le abre cualquier llave/ con tal que primero pague”. Quevedo pensou nun braseiro e nunha muller humilde que se dirixe fachendosa a un conde: “Pues sople este tizón vueseñoría”. Mallarmé falou da “concha marina” e Claudio Rodríguez da “caverna del resplandor”. E de Rubén Darío son estes poderosos versos: “Pues la rosa sexual/ al entreabrirse/ conmueve todo lo que existe,/ con su efluvio carnal/ y con su enigma espiritual”.

Metáforas cultas e populares
No seu estudo sobre “O sexo na poesía popular” (1995), Xosé R. Mariño Ferro esculca nas múltiples imaxes poéticas creadas arredor do sexo femenino. Algunhas delas coinciden coas que xa vimos na obra dos poetas cultos; outras, en cambio, semellan moi vencelladas ás súas raíces galegas: o ourizo da castaña, por exemplo, e símbolos animalizados como a lebre, a rata ou o coello: “Debaixo da miña cama/ teño o coiro dun conexo,/ e ti debaixo da túa/ tes o vello colgarexo”. Pero quizais sexan máis universais do que eu penso: na escolma de Juan Abad encontro estes versos de Apollinaire: “Coñezo eu outro coelliño/ ao que quixera coller viviño…”.
Poetas e artistas de todos os tempos compartiron metáforas e por iso Théophile Gautier rexeita nun poema a tradición pictórica que refugou o vello do pube, ao tempo que fai a gabanza de Tiziano cando rachan este tabú: “Tú, sólo tú, viejo divino,/ sabes, bajo una mano breve,/ ensortijar el musgo leve/ que alfombra el monte venusino”.
Tamén nisto somos debedores da mirada dos artistas. Afírmao solemne o poeta Fernando Aramburu: “As pinacotecas ensinan que a muller só está de verdade/ espida cando abre as pernas”.
(Imaxe: A lección de guitarra, de Balthus, 1934)

No hay comentarios: