ENTRE HORTAS E PORTAS, de Xosé Manuel González
16. Ámbito reservado.
16. Ámbito reservado.
Imaxe tomada de http://saltonline.com.ar/salto/images/mu_casariego01.jpgSobre o 1950
Remata o curso e o Colexio Fingoi ten festa; no patio aberto, alumnos e profesores pululan con bastante animación.
Onda o valado exterior, algo arredados, un grupo de nenos populares contempla a escena -cores, tecidos, caras e actos- ben diferente ao seu hábito cotián. Veos Antón de Marcos -propietario do centro-, vai onda o Director e demanda (ou suxire) que os rapaces de Fingoi e Magoi sexan admitidos ao espectáculo. Don Ricardo permite o achegamento ata a parte de aló da cerca.
Dentro, as rapazas dispóñense para danzar metidas nos traxes. Fóra, o Paquiño pensa: “Que guapas!”.
Polo 1966
Na ribeira dereita, o Clube Fluvial ocupa algúns hectómetros do Miño. Un caneiro delimita algo así coma piscina; ao longo da veiga hai espazo para pic-nic; máis aló do edificio, zona de tenis, xogos de pelota e piragüísmo.
Coarse nas instalacións é empeño asumido gozosamente por un número variable de mozos que non son socios; impedilo, esforzo que lles vai no salario aos empregados. Pero hoxe, 29 de xuño, é especial: no San Pedro, o Clube franquea portas e convida a unha xornada de usufruto. Vai calor e está ateigado.
1968, quizá
Detrás do muro pola Ronda, salvando a portaría na rúa López Pérez, o Colexio Marista posúe unha grande área de deporte. Tres ou catro foráneos entran pola tarde xogar ao baloncesto, é a primeira vez e disimulan entre tanto rapaz facendo o propio.
Unha segunda ou terceira, porén, deficiente ratio aro/encestadores, inevitable falta de quen os xulgue compañeiros, certa rivalidade con efecto permanente definen intrusismo e desbotan acollida. Dáse un intento oral de expulsión por iguais, os alleos resisten; é chamada a autoridade.
Chega o Hermano Tomás e demanda adscrición; que do Instituto, recoñece Manel. Afablemente, o marista declara moita amizade co señor Rábade, patentiza o incomodo nunha instalación que -di- xa non chega para os do colexio e autoriza, sempre amable, a seguir xogando.
O Manel dilles aos seus que teñen que vir menos. De feito, nunca han volver.
Contra o 1970
Na rúa do Conde Pallares, un dos pazos ten na planta baixa a coñecida e diocesá imprenta-libraría “La Voz de la Verdad”. No portal de a carón hai placa en material nobre que alude ao primeiro andar e pasa máis desapercibida: “Casino de Lugo”.
Moitísimo lugués da rúa, será a gran maioría, ignora o que hai alí dentro; ende ben ou ende mal, case todo o mundo ha carecer de dato e ansia sobre posibles feitos e faceres. O fillo dun director bancario explica: poucos membros, criterio de admisión notablemente selectivo. A sociedade escolma, e non escolma pouco.
Rodrigo di, por outra banda, que estivo no último baile de disfraces e resultou altamente divertido, moi ben o pasara. Xente falangueira e descontraída, entre eles.
O Círculo das Artes
Sede en lugar de privilexio, é a institución privada máis coñecida e influínte na cidade. Trala porta xiratoria, bo número de socios visitan a cotío salas de billar ou ambigú, soben a escaleira ata a biblioteca-hemeroteca, mandan os vástagos recibir ensinanza artística.
Lugar de realce, unha dependencia interna e espectacular loce con orgullo o nome de Salón Rexio. Madeira boa, metal brillante, dourados, un estilo modernista dotado con boa acústica. Alí son os bailes de gala e outros eventos de relevo, por veces abertos a convenio societario (a Filharmónica non encontraría lugar mellor para os concertos) ou acto con admisión xeral. Os bailes do Círculo conmoven a rutina de familias burguesas e rapaza de estrea. Cando persecución e descreto reducen o Entroido de fóra a lacón e filloas, aqueles salóns seguen acollendo versión elegante da transformación indumentaria; brilla Antonio Penedo, o cronista Rivera Manso -durante anos- relatará as actividades do Círculo baixo o rótulo “Los carnavales de nuestro pueblo”.
Ás veces un entraba con algún socio e, na sesión vespertina do San Froilán, podía escoitar a Nuestro Pequeño Mundo; ou, achegándose á hemeroteca, follear xornais de cabeceira insólita, repasar lombos de libro trala reixa do andel e albiscar un Sempre en Galiza probablemente inadvertido. Raro era no 71, porén, conseguir acceso libre salvo en día de “rellenos”.
Non se di bingo, si lotaría, hai bólas e bombo. Nas vacacións de Nadal xógase en día corrente no baixo, a tira de papel é barata e o gaño estimable, pero non demasiado alto. Ora, os días sobranceiros (Noiteboa, Anovello) sae caro o cartón e o premio sobe das trinta mil pesetas; membros e alleos acugulan o Salón Rexio cos entresollados, vocéase o número, tenso, tenso, debe estar para caer, fáltanme dous e un “Altooo!” -voz, de gutural e aguda, case rota- decepciona pero acouga. Alguén fixo o día e as festas.
Avanzando a inconformista década, certo día de baile porta e porteiros asisten a un enredo antigaravático. Antonio, fillo de socio, chega co seu carné e un polo de colo alto; non é vestiario admisible. O mozo, que vai presto para a loita, pide emprestado, volve con raquítica chaqueta -mangas deica o antebrazo medio- e garavata anoada sobre o colo de cisne. Os ordenanzas contemplan escépticos, un resolto Antonio abre os brazos, o grupo usual de curiosos parece engrosado. Están para foto.
Os últimos setenta ven no Círculo das Artes moito teatro, concerto, mostra, conferencia ou presentación de acceso libre; será xa dinámica permanente. Decorren máis anos, aumentarán as prazas escolares e festas Fin de Curso. O Casino pechou no 1975. No Colexio dos Maristas, muro pola Ronda, nova e máis alta fachada en López Pérez. O Fluvial ampliou masa social, igual tamén abano; pero os rapaces da Ponte seguen tentando coarse. Os de sempre.
Entradas
17 comentarios:
Medrei noutra cidade, tamén nun ambiente popular. Aínda que son máis novo que vostede, teño moi metido na memoria o clasismo que existía en moitos ambientes aínda a finais dos anos setenta.
Hhabía varias "barreiras" ben visibles entre "las mejores familias de la localidad" e o resto. O ascenso social era limitado e moitos querían que as cousas seguisen así indefinidamente, "rexime" polítoco incluído.
Unha delas era a lingua que falaban os pais e o seu nivel cultural. Os pais de profesión liberal e os tendeiros falaban castelán. Velaí o modelo a imitar para os demais.
Outra, se pertencías a determinado clube deportivo privado. Xa no te podías codear ao mesmo nivel con eses "amiguitos", aída que vivisen dúas escaleiras por medio.
Unha terceira, se os teus pais tiñan vacacións e podía viaxar. Aquilo era un luxo. Estaban os que tiñan "chalet" e os que non tiñan nada (ou tiñan aldea).
E unha máis: o colexio a onde te levaban. A igrexa é universal, pero "los mejorcitos colegios" sempre estiveron nas cidades (non no campo), e pensados para dirixir as mentes da xente con pasta. Con todo, sempre hai excepcións, e desa maneira eu estudiei nun colexio de curas un pouco progres e que non eran nada elitistas.
Ías ao médico, a un hospital ou a unha oficina pública e case había que pedir perdón por molestar. Mesmo hoxe, a paciencia coa que aturamos a ineficaciia da administración ten que ver con este respecto franquista polo que manda. "No sabe con quien está usted hablando" era unha frase que se escoitaba moito naqueles anos.
Coincido plenamente coa súa reflexión sobre o clasismo daquela época, aínda presente, atenuado ou disfrazado, na sociedade. Naquela Ponferrada onde eu estudiaba (Escola Pública La Puebla, lembra de Rairo?), o dos chalés, os escandalosamente ricos, os luxos eran moi escasos. Todos participabamos de case todo, agás esas ínclitas institucións que xogaban a trazar unhas liñas divisorias máis ficticias ca reais. De tanto marcalas, Casinos ou clubes de Tenis ou foron cedendo á entrada de nova xente (despois de ver como ficaban sós sen parellas de baile nos salóns) ou foron desaparecendo. As clases excluidas, pero con cartos novos, foron abrindo outros espacios para o encontro e fixeron desaparecer aquelas antiguallas conservadoras e abriron outras, máis abertas ao principio, que co tempo foron lugar para unha nova forma máis sutil de clasismo.
Lugo, Ourense, Pontevedra, Santiago, Ferrol, ... eran, daquela, literalmente "cidades provincianas".
Pequenas, rotinarias, acolledoras e ao tempo claustrofóbicas, nas que case todo o mundo se coñecía e nas que os comportamentos sociais estaban profundamente pautados e arraigados, e onde os barrios ou a ubicación urbana de cada quen sinalaba estigma simbólico ou distinción máis ou menos aparente, o "clasismo provinciano" era a tónica dominante.
Non era exlusivamente clasismo ao modo clásico (netamente económico: tanto tes, tanto vales), senón tamén o clasismo das apariencias (que, dalgún xeito, pervive transmutado), do quero e non poido, de "señoritas de caldo a la merienda", de oficicistas bancarios con pretensións sociais, de funcionarios que apuñan sempre o don ao seu nome.
Tamén tempo de trasvase poboacional do campo á cidade, ou do campo á emigración e da emigración á cidade, engrosando o raquítico sector terciario: tendas, bares, mercerías, quioscos, zapaterías, ...
E, paseniño tamén, se ían incorporando imperceptibles pero imparables cambios sociais e culturais: máis nenos de procedencia humilde accedían ao ensino medio, abrindo fendas no que antano era coto vedado. O bacharelato abríase aos fillos da emigración, aos vástagos dos tendeiros recén chegados da emigración. Os colexios de curas facían o seu agosto cos internados, o ensino público non daba para máis.
Naqueles espazos de sociabilidade estudantil acrecéntanse as interaccións sociais: o fillo do funcionario ou do avogado local coñece o rapaz que aínda nos veráns caza paxaros na aldea, e viceversa. Non desaparecen os signos clasistas, pero atenúanse, fanse máis vaporosos, cando menos aparentemente. Uns tiran para arriba nos estudos, outros para abaixo, con independencia da orixe social. Depende da vontade e da capacidade: a natureza non reparte os seus dons segundo criterios clasistas, senón azarosos, ao chou.
Daquela, cada vez máis mozos dan o salto aos estudos universitarios á soñada Compostela: os que poden en diñeiro e capacidade vense acompañados -e non poucas veces superados- polos que pouco poden (que grandes sacrifizos familiares!) pero que teñen tesón, capacidade e ansias de tirar para adiante.
Ao tempo, vai xurdindo a "contestación". Familiar, xeracional, comportamental, musical, indumentarial, finalmente política en casos. Prodúcese un peculiar fenómeno de converxencia epocal en moitos xoves: orixes sociais diferentes pero arelas comúns de respirar, de mudar -non se sabe moi ben que e como- as cousas. Por unha vez, o futuro non estaba fatalmente preescrito.
(Ao lonxe, como permanente telón de fondo, os pais traballando arreo, preocupados...)
Vouvos contar unha historia certa:
Íbamos ó colexio xuntos,nenos e nenas.Diferentes "capas sociáis",mesturadas.Uns con roupa nova de moda.Outros coa roupa usada polos irmáns máis vellos dous ou tres anos antes.
Xogando no recreo,na rúa vemos ó lonxe unha leiteira,trafegando leite cós seus cacharros no carriño.Algús sabemos que é a nae dunha rapaza que xoga con nós.Un dos "rapaces señoritos" dille,sinalando, "¡mira a túa nae!",sorrindo irónico,pra avergonzala por ter unha nae tan humilde.A rapaza ruborízase e marcha correndo e chorando "¡Esa non é a miña nae!".
Avda. de Bós Aires, perto das Mercedes,Ourense,1970.Sinto tanta tristura ó lembralo.E tanta culpa,por rirlle a gracia ó "señorito",en vez de darlle un puñetazo nos fuciños.Quédame consolo de que a nae (creo que) nunca soupo que a súa filla á negou.
Magníficas reflexións todas as aquí deitadas ata agora: en efecto, ese clasismo económico e simbólico estaba en case todas as cidades galegas, dende logo nas pequenas e máis provincianas, e tiña axentes poderosos: os colexios relixiosos, tamén. Para o caso ourensán e para tempos máis remotos (inicios do s.XX) retratouno moi ben Blanco Amor en toda a súa obra: el mesmo usa a cotío a expresión "señoritos de caldo á merenda". Contra iso batallaron, xa se dixo aquí, os internados dos colexios relixiosos, que acollían múltiples fillos de emigrantes, dun contexto labrego, e logo as becas-salario que mesmo permitiron o acceso á Universidade de mozos de orixe abondo humilde.
Non hai, como dice Marcos, irse as capitales para nota-lo clasismo de entreseculos.
Vilas como Viviero, Sarria, Vilalba e Monforte e moitas máis o longo do país, con unha gran raigame de abolengo decimonónico, moitos foros e terranenientes poderosos, constituíanse e pechabanse sobor de sí e arredor de institucións do máis variopinto, para aillar a esa puxante clase media de pequenos comerciantes, incipientes profesionais liberais e empregados fixos de empresas estatais (Peixe, Banca, Ferrocarril, minas, etc)
O Lugo que describe o condanado do Saavedra, que as sabe todas e paradigmático e un luxo lembralo
Desde logo, a forza do que conta Saavedra convidanos ao recordo e á reflexión, pero esquecemos o ben que escribe o condanado, como di o amigo Xaime.
Chego dunha fin de semana en Cervantes e encontro as súas evocacións, que darían para ben análise sociolóxica e histórica. A do Apicultor, en particular, conéctoa coa determinada análise do Anónimo Político-Cultural, sobre a chegada ao galeguismo e o nacionalismo de moito estudante de distinta adscrición.
Un dos compañeiros de acampada estudara en Peleteiro. Ao mellor, estes días abrollan experiencias particulares dalgún centro ou institución coma as aquí indicadas.
Amigo Saavedra, creo que Apicultor e A.P.-C. veñen a ser o mesmo:
A.P(i).-C(ultor).
Teño que anunciarlles que D. Xosé Manuel González, pasou a engrosar unha listaxe de colabouradores diarios, do xornal lugués El Progreso, anunciada a toda plana e con foto no día de hoxe (28-10-93)
Esperemos, que non vaia en detrimento deste recuncho, xa que polo de pronto é un éxito para El Progreso.
Pola miña banda, noraboa e que seña para ben.
Pois alégrome moito. Sen dúbida que o xornal e os lucenses han saír ben beneficiados da fichaxe.
Parabéns, Saavedra, pero non se esqueza destes seus amigos. Porque con quen ía polemizar se non.
Acáboo de ver na edición dixital de "El Progreso" nunha excelente foto na que sae todo interesante cunha bonita gabardina branca.
Se pode, póñanos aquí o enlace todos os xoves, que o habemos ler encantados. Reitero os meus parabéns.
Parabéns tamén da miña parte, González. E siga por aquí, que seguro que lle daremos "munición" para máis dun dos seus artigos.
Grazas a todos. Xa pensara na idea de pór aquí os enlaces, aínda que a columna vai ser na sección de local e sobre temas especificamente lugueses, neste caso actuais.
E, xaora, que o Anónimo Político-Cultural "siglou" en AP-C e este, á súa vez, desenvolveu en Apicultor sábeo medio blogomillo e eu non o ignoraba. O Apicultor igual lembra o comentario ao que aludo, ¿ou?
Felicitacións, sobre todo, a "El Progreso" (xosé m. gonzález non as necesita e ademais espero seguir lendo aquí os seus artigos a pesar dos mil e pouco kms de distancia)
Tén razón no que día Xaime un pouco máis arriba de que non había que ir ás capitáis de provincia pra vivir o "clasismo".Eu dígolle máis: o "clasismo" era MOITO MAIOR nas vilas que na propia capital,polo menos no caso de Ourense.
O "señorito de vila" era infinitamente máis repugnante que o de capital.Pódello decir calquera que vivira a cabalo dos dous mundos.
Esquecía cumplimentar a XMGlz!
Que lle vaia bonito
Publicar un comentario