ENTRE HORTAS E PORTAS
24. Uns que veñen, outros que se van, de Xosé Manuel González
O Apicultor d’ As Uvas forneceume atención e bo consello.
Isto non é pagamento, só gratitude..

Eu só quería levar pelo máis longo, pantalón máis ancho e, podendo ser, alaranxado; tan pouco, e tan inaceptable para os maiores: en medio século, ou por aí, non se vira home nin rapaz de melena, roupa así folgada por baixo. O 1968 culminaría aquela década rebelde, e a epiderme de toucado e vestimenta daba quizá para albiscar outra insurxencia. Na periferia do mundo chamada Lugo.

Notoria imaxe do Caudillo aínda preside moitos lugares públicos, pero cada vez escasea máis a de ollada á fronte, bigote negro e capote forrado. Un avó substituíuno, lixeira farda aínda militar e ás veces faixa bicolor; paulatinamente, o sogro do moi mundano Marqués de Villaverde amosa traxe, garavata, perfil menos terminante. A escala de mando inmediata, o xerifalte de provincias, van arrombando boina escura, camisa azul, guerreira branca de días sinalados. Insensiblemente, aquí e aló danse de baixa, no partido único FET y de las JONS, este e aquel, tal desafecto, algún decepcionado, outro que non sabe para que valerá iso agora. Franco envellece, tamén o seu poder. Certa oposición, inimigos de sempre atopan oco, fan socialmente palpable a disensión. De a pouco, home e réxime serán provectos.

Non de momento, vive Carrero e o xugo con frechas mantén educación política en escolas, institutos. “Formación del Espíritu Nacional” é chamada; José Luis de Blas Escolante elabora un manual da materia, publícao en Bilbao; imparte a doutrina oficial, disque con alento joseantoniano, quizá tamén retórica, na Escola de Maxisterio lucense. Posiblemente ande xa a elaborar unha longa Historia da Guerra Civil; en todo caso, con dona Cecilia a de Música é dos máis coñecidos, permanente no elenco profesoral que forma educadores.

A carón de Maxisterio, no Instituto Feminino o catedrático de Historia chámase Federico Bouza; alto, cabeza grande, expansivo, non parece de mal trato; “la coña integral” escóitoo unha vez definir certa situación de paradoxo. Protexe, traspasando límite, cando menos unha alumna ante abuso de poder: din que por iso e outras cousas decae como Xefe Provincial do Movimiento. Que Bouza é falanxista firme, Lugo enteiro ben o sabe. Filias aparte, e asoballamento, algún respecto merece quen mantén fidelidade e coherencia, principalmente se o tempo vira.

Coma o Pepiño da Lotaría, peixe miúdo. Esborrállase todo e el segue a proclamar adhesión fascista pola Praza Maior, Rúa Nova ou estación do tren; cotián, ruante. Dous uniformes con gorra, azul e gris, alternan para cubrir corpo, sustentar a insignia vermella e amarela; esa que algúns reclaman, outros aceptan, case ninguén ostenta. Avanzando os setenta fai Pepiño coda no desfile militar, e a marcialidade pretensa mal disimula fatiga nun continente escaso, volto repoludo. Caín se lle chamaba, ás veces con asañamento algo inane ante a patente decadencia.

E os outros agroman. Jesús Vilela García dá tamén clase de Historia, no Instituto Masculino. Testa redonda, mestamente poboada; un noventa seguro, amplo tórax e contorno, pándego indesmentible. “Voy dispuesto a todo”, afirma certo día -de garda, reclamado por alumnos- cara á porta atrancada do retrete. As listas do 23-F presentan coma “nacionalista radical” a quen nos últimos anos, talvez marcando distancia, apenas fala galego en acto público e se proclama de “los unitarios”. A súa academia no Camiño Real abeirara algunha reunión de contacto e intención post-franquista. PSP daquela, PSOE máis tarde.

Pero a ollada máis frecuente e numerosa procura outro albo, certa usual evidencia. Adoita a lingua do país no trato ordinario, en momento escolar motivado que dará lugar a advertencia; “o galego non é vehículo docente”. Conta el na aula, porén, o que pouquísimos saben: houbo cantiga de amor e rexouba, hai historia literaria que chega a Celso e Manuel María; no seu pupitre, Darío e Xesús Rábade xa eran coñecedores, pero seguen aprendendo. Corre a especie de que o profesor é comunista e non todos o cren, tan forte resulta a palabra. Que ateo, di algún, pero é tema menor; a querenza pola poesía de Curros, que difunde arreo, transmite censura ao estamento eclesiástico. Deu clase en Maxisterio, sae de alí ou bótano; a cátedra no Instituto queda fóra dese alcance. No curso 1970-71, noticia de que era desterrado trae consigo unha homenaxe dos alumnos maiores; á hora da reunión hai dous policías armados no soportal do concello, e os de paisano comparecen no “Monterrey”, xa que o acto quedara suspendido. Pola Rúa Nova, algún grupo pequeno canta o “Venceremos nós”; aquela noite, o delegado dos alumnos no PREU de Letras, Xosé Manuel González, discute de política por primeira vez na casa. Xesús Alonso Montero, compendio antifranquista; embaucador de mozos para a voz anónima que trona sobre o ouro de Moscú.

E os novos chegaban. No lar do boticario Figueroa, a filla prepara as probas de madurez preuniversitaria. Pero vén do corredor alta voz de muller madura, “a ver, onde está esa mociña que me quería coñecer?”. Virxinia Pereira fálalle a unha impresionada rapaza en cuxa alcoba entrou subitamente a lenda, aínda que sexa por medio interposto. A Adela parécelle recibir un legado, o do galeguismo cuxos militantes sempre se trataron por “irmáns”; había ser o 1964, igual 65. Polo 71, os alumnos do PREU de Letras encontran certa mañá, ás nove, os primeiros panfletos da Unión do Pobo Galego. Entrégaos na dirección o delegado, logo de cada un gardar o seu; mal pode el saber, xaora, canto semellante espallará nun futuro escasamente demorado.

Como rolan as cousas, que fluencia. De fondo, un cantante afirma que a vida segue igual.