ENTRE HORTAS E PORTAS (14)

Lixeiriño (Xosé M. González)

(Foto: www.lugotur.com/rutas/fotos/marques.jpg)

“Agora con estes cacharros Lugo ten pinta de gran ciudá”. Mediando os anos sesenta estableceuse a primeira liña de autobuses urbanos, e segundo Javier conferíanlle á aldea grande (constatación local de habitual minusvalor) dinamismo como o experimentado os domingos no cinema; porque vivilo, ao mellor na Coruña ou rara visita a Madrid que fornecía conversa previa para quince días, e a posteriori situaba ao viaxeiro na primeira liña de preguntas, interese ou certo prestixio igual por outros quince.

Aquí, sobre todo, a xente andaba. “En Lugo chégase a pé a calquera sitio” significa arestora circunstancia afortunada, ou en realidade leva consigo nostálxico aceno de expresión obsoleta; pero daquela connotaba por veces o aldeanismo sentido como atraso. “Iso é máis vello ca andar a pé”, sentencia o topos. “O de andar parece unha cousa tan antiga...”, ironizaba certo amable mindoniense que me recollera en autostop hai trinta anos. O automóbil fascinaba, tamén en parte o ascensor -grande, elegante, de madeira- que poucas e vellas casas do centro adoitaban incluír no seu equipamento.

Aínda moita xente madura presentaba o perfil delgado e fibroso doutrora, o que se advirte en fotos vellas; haberá quen llo apoña a unha alimentación tirando a minguada, pero dubido que fose razón exclusiva: parte da culpa tíñaa o andar. Os rurais camiñaban deica a leira, facían a cava ou semente e retornaban como viñeran; non todos os urbanos tiñan obradoiro onda o dormitorio. E tal costume persistía superado o tránsito laboralmente máis activo: xa contei de miña avoa paterna. A tía Vicenta, concretamente, adoitaba subir ao camposanto das Arieiras, visitaba os defuntiños e volvía. De San Roque un descende ao río, cruza a ponte e agabea -quen coñeza ese treito igual non encontra inapropiado o verbo- pola vella estrada de Santiago ata a derradeira morada. Sobe, baixa, rezo, baixa, sobe; igual non falta moito para dez quilómetros, se non soborda, e a avoa daquela xa non facía noventa anos.

Nos seus relatos lugueses, un Fole autodiexético pasea abondo. Pode perfectamente, en abril e acabando o café da tarde, dar unha volta á Muralla, endereitar cara Ombreiro, cear alí e volver á cidade por Meilán; tamén come, madia leva (desa feita, troitas, tortilla de patacas, queixo, cuns xarrotes), e conversa. Aínda se imita a nosoutros -con máis vagar el, así e todo- cando no verán e día festivo iamos e volviamos do río; baixando mantenza na ida, volvendo coa bolsa baleira. Moito me incomodaba a min, demandante de autobús, que miña nai aducise a conveniencia de estirar as pernas “e a garganta”. Porque a costa desde a Tolda, polas Pedreiras e o Polvorín, vía no solpor de agosto rea de grupos, en abano horizontal, afirmando plenitude con motivos canoros do país, da cidade, do barrio.

“Por dicir viva San Roque,
prenderon o meu irmau.
E agora que o soltaron,
Viva San Roque e o can”.

A perda de camiñar non foi privativa de lugueses; nin o son problemas metabólicos e acumulación adiposa. Aínda que a locomoción veloz ameace con volver anécdota o homo viator, peso e brandura chaman o ser humano cara ao vello camiño. E cando encontra polo Rato, estrada de Ombreiro ou Duquesa de Lugo -rutas vixentes do colesterol- corentóns ou cincuentóns de cara arrubiada, con carga de roupa e paso forzado, un cavila que igual era preferible, hai anos, persistir no deporte. Ou lembra o Paco Martín, resolto defensor da actividade disque natural, andar, xa que el non é propenso a máis vigoroso movemento: canto a exercicio ambulatorio, conste, e non doméstico. Libre me vexa de inducir furor magistri por sospeita de falsa imputación que declaro formalmente refugada.