Recuando…

Tony Blair recoñece que a guerra de Iraq é un desastre. Altos cargos da administración USA empezan a falar dun repregue a medio prazo. Saben que aquilo non ten remedio: cen mil vítimas e as cousas están peor que antes. Para que se lanzou Bush e o triángulos das Azores a esa escalada bélica? Uns din que polo petróleo e os intereses de Halliburton; outros, que pola defensa de Israel; aqueloutros, que pola paixón relixiosa de Bush e o desexo de vinganza contra Sadam. O argumento oficial foi a loita contra o terrorismo e a loita pola democracia no Oriente Medio: en realidade, afortalar a hexemonía norteamericana na rexión. Pero as cousas están saíndo mal: o cambio de réxime en Bagdad favoreceu ós xiítas e isto reforzou, de xeito indirecto, o réxime de Irán, de maioría xiíta, que Bush colocou no Eixo do Mal. O presidente non ten moitos motivos para estar satisfeito.
(Imaxe de Patrick Demarchelier)

Pau Casals.

Como é ben sabido, Paul Casals (1876-1973) foi un gran músico catalán, defensor da Paz e dos Dereitos Humanos e autor dun Himno da Paz. Catalanista e antifranquista, falou e cantou en catalán en 1971 na ONU (“Cant dels ocells”), revolvéndolle o bandullo ó réxime franquista: foi a primeira vez que souben eu, cando contaba 13 anos, da existencia de Cataluña como país.

Na película “La escuela fusilada”, sobre a represión dos mestres da República, contan unha preciosa anécdota que o retrata con dignidade: o 18 de xullo de 1936 estaba tocando nun concerto nunha fábrica de Barcelona, cousa que facía a cotío, fundando Escolas Musicais para achegar a música ó mundo obreiro. Avisárono de que estoupara o golpe franquista, pero el decidiu seguir tocando. E engadiu: “Continuemos porque pasarán moitos anos ata que poidamos volver a facer isto nun lugar coma este”.

O ILG rastrexa máis de 25.000 apelidos nun estudo pioneiro
Unha iniciativa ben fermosa, da que xa nos falara en Ourense, hai uns días, Ferro Ruibal.
Cóntao así El Correo Gallego:

Un buscador en rede posibilita a consulta da distribución xeográfica da onomástica galega ·· A ferramenta, presentada onte por Ana Boullón e Xulio Sousa, pescuda na procedencia, frecuencia e espallamento
O Instituto da Lingua Galega da Universidade de Santiago de Compostela (USC) desenvolveu un proxecto que permite coñecer a distribución xeográfica en Galicia de máis de 25.000 apelidos mediante a súa representación cartográfica nun mapa de concellos. Trátase dunha ferramenta pioneira nos estudos onomásticos hispánicos, xa que aínda que se poden atopar webs semellantes referentes aos apelidos italianos, franceses ou ingleses, é a primeira vez que se fai tomando como base os dun territorio de España ou Portugal.
No traballo partiuse dos apelidos proporcionados polo Instituto Galego de Estatística pertencentes ao censo de poboación de 2001, que inclúe datos de 2.750.648 persoas.
A investigación, elaborada en colaboración coa Real Academia Galega (RAG) e coa a axuda do Centro de Supercomputación de Galicia (Cesga) permite coñecer tamén a frecuencia dos apelidos.
A nova completa aquí

Xosé
Agrelo
Hermo,
in memoriam

Vaise outro loitador...
Vaise outro loitador do nacionalismo e da cultura galega: Xosé Agrelo Hermo, a quen moitos coñecimos nos tempos da AN-PG e a difusión do teatro popular país adiante. Pego a nota biográfica que acaba de espallar a AELG. Que a terra lle sexa leve...

Naceu o 10 de abril de 1937 na freguesía de Santa Cristina de Barro (Noia,A Coruña). Criouse, como el mesmo deixou escrito, na época do estraperlo,do racionamento e do wolfram. Aos dez anos marchou para o SeminarioConciliar de Santiago onde estudou Humanidades e Filosofía e, a punto deprofesar o sacerdocio, abandonou e marchou a Madrid –tiña naquela alturavinte e un anos–, onde traballou de mozo de carga, tenedor de libros,vendedor a domicilio, de profesor particular de latín e grego e demontador ascensorista, mentres seguía estudos de cinema e xornalismo. Desiludido, endurecido polo traballo físico, e co servizo militar feito,voltou a Noia. Estudou a carreira de Maxisterio por libre e, anos máistarde licenciouse en Filoloxía Románica. Exerceu a docencia en colexios públicos de Boiro, Outes, Torea e Esteiro, onde se xubilou como Directordo CEIP “As Ínsuas” en 2002. No exercicio da docencia encontrou a verdadeira vocación: para as moitas xeracións de escolares que formou coseu saber, o seu exemplo e o amor a Galiza, o mestre Xosé Agrelo sempreserá unha referencia.Simultaneamente coa dedicación ao ensino, iniciou na década dos 60 unha intensa relación co mundo do teatro, polo que sentiu verdadeira paixón:autor, actor, director, promotor de grupos de teatro infantil e deadultos. Foi un home de teatro e nesta singradura sempre estivo acompañadopola súa compañeira, Solita Roo Rey, primeiro como actriz e despois comomembro do persoal técnico (atrezo e maquillaxe), e contou co apoio e aaxuda dos seus fillos, Cristina e Xosé Ramón. Na andaina inicial dos 60 e como codirector do grupo “Talía” de Noia, representou comedias de humor deMiguel Mihura, Juan Chorot e Carlos Llopis. En 1973 fundou, e dirixiu,“Candea” do Liceo de Noia, grupo comprometido co teatro popular, coalingua e con Galiza que durante sete anos fixo centos de representacións por toda a xeografía galega en salóns de bailes, igrexas, garaxes, sen apenas medios pero co entusiasmo e o pulo que contaxiaba o seu director.“Candea” montou os seguintes espectáculos: Romance de Micomicón e Adhelalade Blanco Amor (1973); Pancho de Rábade de Álvaro das Casas (1974);Rexurdimento de Leandro Carré (1974), e as obras da súa autoría: Noite delobos (1975); Metá a metá (1976) e O mestre (1978). En 1980 fundou enEsteiro o grupo “Xestruxo” co que representou: Os vellos no deben de namorarse de Castelao (1981), Pancho de Rábade (1982) e Metá a metá(1983). En 2001 fixo unha nova montaxe de Os vellos non deben de namorarsecun grupo organizado no seo do Liceo de Noia. Desde 2004 puxo a súaexperiencia ao servizo do grupo “O Xeito Teatro” da Asociación Cultural“Do Xeito” de Esteiro, co que dirixiu as montaxes de O achado do Castro(2004) e Os vellos non deben de namorarse (2005). Consciente daimportancia de levar tamén o teatro ás aulas, fundou e dirixiu o grupoinfantil “Agrocobo” co que representou: Auto dos Reis Magos, anónimo(1975); O espantallo da súa autoría (1976); O telegrama de Manuel Fernández Núñez (1977); Os vellos non deben de namorarse (1978); Xuicio nobosque de Dora Vázquez (1981); Aventuras e desventuras dunha espiña detoxo chamada Berenguela (1982) e Os soños na gaiola 19(1983), ambas deManuel María. Neste mundo do teatro, e dentro da súa faceta de autor,viron a luz as obras que creou para “Candea”, Candea 70 (Tres pezas deteatro) (Toxosoutos, 1989) e O ensaio (Do Castro, 2005), que obtivo oPremio Estornela 2004 da Fundación Neira Vilas. Como actor interveu nasrepresentacións de Noite de lobos e O mestre, dirixidas por el, e fixounha incursión no cinema na curtametraxe Macana de dote ché, con guión deEuloxio Ruibal e dirección de Miguel Castelo.Como autor de creación, alén do teatro, cultivou tamén a narrativa e deuao prelo o conto infantil O espantapaxaros (Galaxia, 1972), Premio “OFacho” 1971; a novela Os sete coitelos (Toxosoutos, 1994) e o relato Rumboao Maluco (Toxosoutos, 2003), Premio”Avilés de Taramancos” 2003). É autor así mesmo de diversas obras de ensaio biográfico, de reseñas históricas,de guión de cómic, de recursos didácticos, de investigación: Efemérides noyesas (El Eco Franciscano, 1971), en colaboración con Manuel Hermida; Oxogo dramático (de, con, por, para NENOS), (Toxosoutos, 1990);Aproximación didáctica á obra de Antón Avilés de Taramancos (Toxosoutos,1995), en colaboración con Pilar Sampedro; A freguesía de Santa Cristinade Barro (Toxosoutos, 1996); Noia, porto de Compostela (Toxosoutos, 2002),con ilustracións de Xosé Luis Veiras Manteiga; Avilés de Taramancos(Toxosoutos, 2002); O cartafol de Ruperto (edición dixital, Biblioteca Virtual Galega, 2002); Alejandro Rodríguez Cadarso (Toxosoutos, 2004); Afreguesía de Santa Mariña de Esteiro (Toxosoutos, 2004), en colaboracióncon Francisco Abeijón Núñez; Derrota e singraduras do Joaquín Vieta (Toxosoutos, 2005); Catastro de Ensenada. Noia e a súa xurisdición (1752)(Toxosoutos, 2006). Traballador infatigábel, ten no prelo de Toxosoutos o libro De Pedro a Ratzinger, e deixa varias obras inéditas: “Cántico dacostureira poeta”, dedicado a María Mariño; Catastro da Ensenada de Boiro;unha novela histórica medieval e un relato sobre a Noia dos anos 50. No terreo social, viviu intensamente e defendeu con vehemencia osproblemas do seu país. Militou no nacionalismo desde 1975 na ANPG; foi concelleiro en Muros durante catro anos en representación do BNPG efigurou na candidatura ao Senado en 1981, sendo a persoa máis votada.Como dinamizador de iniciativas e empresas culturais, foi Redactor Xefe e colaborador do xornal quincenal Barbanza, que editou a “Asociacion Cultural Barbanza”, do que saíron corenta e dous números; pertenceu ao Consello de Redacción e colaborou con diversas seccións na revista Alameda desde o primeiro número (maio de 2000), editada pola Sociedade Recreativa e Cultural Liceo de Noia. Desde 1988 foi Director da Editorial Toxosoutose alentou numerosas coleccións, algunhas tan importantes como “Keltia”,“Trivium”, ou “Memoralia”, por citar tres, que el contribuíu aengrandecer.Coa súa morte, Galiza perde unha figura importantísima no mundo cultural,elemento ponte entre diveras xeracións, home entrañábel a nivel humano,conciliador e, ao tempo, firme nas súas conviccións.

Chema Madoz
Non tiven tempo para colgarvos aquí algunhas recomendacións do Outono Fotográfico deste ano. Entre as imprescindibles, dende logo, a serie "Una película de piel XII" que exhibe na Galería de Arte Marisa Marimón o fotógrafo conceptual Chema Madoz. Se acudides pedide o folleto que editou a galería con 20 magníficas fotografías e un limiar de Francisco Carpio titulado Ideas coleccionadas. Manual de ideas cazadas por un artista-taxidermista.

Catálogo
E, por certo, xa está editado o catálogo desta edición: unha excepcional colección de fotos e exposicións e artigos de Miguel Anxo Fernández (Fotografando o ser ido) e de María José Ruiz Vázquez (Seis imaxes do rito nupcial). Podedes consultar os textos (e fotos) na web do outono. (En calquera caso, dada a xenerosidade de Benito Losada, supoño que quen queira o catálogo en formato libro, pode pedirllo a el directamente e non será defraudado).

Galegos nos campos nazis
Xosé Ramón Paz Antón, deputado do BNG no Parlamento Galego, escribe sobre os galegos nos campos de concentración nazis, un tema non demasiado coñecido polo gran público, creo.

A ESCOLA FUSILADA

Manuel Luís Acuña. Estiven na Pobra de Trives, participando no III Congreso Manuel Luís Acuña, que organizaron a Universidade de Vigo e a Consellería de Medio Rural da Xunta de Galicia, coa man sempre dilixente e atinada de Xoán Carlos Domínguez Alberte como coordinador técnico. Despois de tres convocatorias, é xa case unha tradición visitar as terras de Trives nestas datas para falar de historia, de literatura, de pedagoxía, arredor da memoria da figura do creador de “Fírgoas”, aquel gran poeta, mestre e republicano, natural destas terras. Este ano o tema monográfico da cita era o maxisterio republicano e a represión sufrida por este colectivo social nos anos da guerra civil. No encontro participaron moitos amigos como Antón Costa Rico, Xosé M. Cid, Raúl Soutelo, Xosé M. Salgado, Xurxo Sierra Veloso, Xesús Alonso Montero ou Ramón Nicolá. Tamén houbo achegas ás innovacións educativas no IES da Pobra de Trives, a cargo de Francisco Javier González Álvarez, ou á realidade política da comarca nos inicios do século XX, por Francisco García Sánchez, o que permitiu unha maior proximidade á contorna social na que se desenvolvían os debates. Participaron tamén (pero non puiden estar en todas as sesións) profesores como Isaac Alonso Estravís, Sabela Rivas Barrós, Santiago Veloso e algúns colegas portugueses; eu botei en falta a voz de Carlos Casares que apoiara esta iniciativa dende os seus comezos e que estaría moi satisfeito, dende logo, desta lembranza de quen foi para el tamén unha especie de amigo e profesor cando Carlos, na súa mocidade ourensá, empezaba a pensar en ser escritor.
A Escola Fusilada. Un dos momentos centrais do encontro foi a emisión da película documental “La escuela fusilada”, de Iñaki Pinedo e Daniel Álvarez, un relato tan emotivo como digno e rigoroso que fai balance do que significou a represión no corpo do maxisterio: abríronse 61.000 expedientes de depuración, dos que unha cuarta parte remataron en sancións e, como é sabido, en moitos casos co asasinato de tantos mestres identificados coa República e a Fronte Popular. O documental, moi crítico co papel da Igrexa, que segue sen pedir perdón por bendicir como “Cruzada” a barbarie franquista (algo que xa indignara a Castelao e a algúns galeguistas católicos), denuncia a ocultación do legado do maxisterio republicano ata datas moi recentes: as voces dos fillos dos mestres asasinados dan así o perfil exacto do que concibimos como reivindicación da Memoria Histórica: un acto de xustiza, un acto necesario de recoñecemento dunha realidade que se quixo facer desaparecer durante máis de 40 anos.

Unha opinión de Carlos Fuentes
Unha opinión, sobre a realidade política latinoamericana, de Carlos Fuentes. A entrevista completa ("El Cultural-El Mundo", 7-IX-2006), aquí:

"Chávez es un payaso lamentable”
–¿Qué papel puede jugar el presidente venezolano Hugo Chávez en el futuro de la zona?
–Espero que ninguno. Es un payaso lamentable.
–¿Es, como dice Vargas Llosa, responsable de la radicalización del continente latinoamericano?
–No, porque no es un radical, es un fascista. Es un hombre de extrema derecha disfrazado de izquierdista. Es un engañador. La verdadera izquierda está en Lula, en Michelle Bachelet, en Tabaré Vázquez.
–Pero Castro le cree.
–Castro no tiene más remedio que creer a todo el que le hace caso. Pero Cuba va a tener una transición pronto, con una solución a la china: dictadura con capitalismo.
–¿Será necesaria la intervención de Estados Unidos?
–Ellos no deben meterse en nada. Desde la guerra con España, EEUU ha intervenido de manera fatal en los destinos de Cuba. Si algo le alabo al gobierno de Bush, al que detesto realmente, es que no se preocupa por América Latina, lo cual es muy bueno. Bendito sea. Está ocupado con guerras que ha inventado en Iraq.

De libros.
(Pan por Pan sábado 18 novembro)
A amiga Débora Campos sempre constante a imaxinar grandes ideas para defender o noso idioma e a nosa cultura dende Buenos Aires. Agora quere axuntar aló un grupo de novos lectores que se vaian afacendo a ler en galego. E pide suxestións de libros imprescindibles. Aí van as miñas, só de clásicos da narrativa:
“A esmorga” e “Os biosbardos”, de Blanco Amor; “Contos do camiño e da rúa”, de Otero;
“Retrincos”, de Castelao;
“Prosas galegas”, de Cuevillas;
“Estebo”, de Lesta Meis;
“Merlín e familia”, de Cunqueiro;
“Á lus do candil”, de Fole;
“Os escuros soños de Clío”, de Casares;
“Arraianos”, de Ferrín;
“Remuíños de sombra”, de Neira Vilas;
“Vilardevós”, de Silvio Santiago;
“O acomodador e outras narracións”, de Marcial Suárez;
“Morrer en Castrelo de Miño”, de Fernández Ferreiro...
Iso todo só para empezar a descubrir un novo mundo.

(É só unha opinión, tan subxectiva e discutible como calquera outra)
P.S.: Está exposta en Ourense, na Aula Cultural, nos baixos do Liceo, a mostra de fotografías de Blanco Amor que patrocinan Galaxia e a Consellería de Cultura da Xunta.

Sesenta anos: un mestre de ilusións
PAN POR PAN domingo 19 novembro
Se as miñas fontes de documentación non están erradas, cumpre hoxe 60 anos o meu amigo Benito Losada, o director da Casa da Xuventude. E está neste curruncho porque o merece, non por ser o meu amigo, senón porque toda a súa vida está rodeada de amigos e amigas entre as xentes de Auria. Veu dende o seu Lugo natal e leva aquí trinta anos, nunha xa longa andaina construída a base de sementar amizades, abrir fiestras, tender pontes e dignificar a cultura e a mocidade na cidade. Hai días que temos a mala sorte de ter que soportar a algún mal bicho, pero o certo é que moitas das persoas que nos rodean son boas persoas e traballan xenerosamente por iso que chamamos ben común. Benito é desas persoas: un “mestre de ilusións”, como o definiu Roberto Verino na homenaxe que lle fixemos a Benito no 2001. Que non morran nunca esas ilusións. E feliz aniversario.

Adrián Solovio…

O próximo venres terá lugar, no Paraningo da Facultade de Xeografía de Historia da Universidade de Santiago (ás 19 horas), a lectura do discurso de ingreso de Ramón Villares Paz na Real Academia Galega, co tema “Fuga e retorno de Adrián Solovio. Sobre a educación sentimental dun intelectual galeguista”, a quen responderá en nome da Academia o escritor Víctor Fernández Freixanes.

Os que nos consideramos os seus discípulos (con permiso) e, dende logo, si admiradores da súa obra e amigos da súa persoa, estamos de noraboa.
E estamos seguros de que este discurso será unha peza literaria moi coidada e dun altísimo rigor intelectual, porque ese é o estilo habitual do seu autor en todos os seus textos (orais e escritos).

Un auténtico desastre...
Se é certo o que conta Galicia Hoxe non só non haberá acordo entre as diferentes liñas opositoras á dirección do BNG (Alternativa, Encontro Irmandiño, MDB...), senón que algunha delas ata podería escindirse.
Algúns xa tiñamos moi poucas esperanzas sobre a rexeneración do BNG: por este camiño, ata esas esperanzas quedarán frustradas... Que fado lle caeu enriba a este país?

A imaxe social dos mestres
(Andoliña venres 17 novembro)
Que imaxe teñen na nosa sociedade dos mestres, dos profesores de hoxe en día? A pregunta deitouna unha das relatoras dun Seminario de Dinamización Lingüística que se celebra en Ourense con asistencia masiva de xente procedente do ensino. E as respostas non foron sorprendentes: uns señores que cobran moito, teñen moitas vacacións e non traballan case nada, dixo unha das asistentes. Só os mestres de Infantil e Primaria vense en parte recoñecidos a nivel social: é ese o período en que os pais aínda asisten ás xuntanzas do colexio, o momento no que se concibe a educación como un conxunto harmónico de pais, mestres e sociedade: a educación pola tribo, que di J.A. Marina.
Peor que iso, engadiu logo outro mestre, os mestres somos hoxe os monicreques, os pallasos que reciben os golpes, vítimas de agresións que son logo exhibidas e amplificadas polos medios de comunicación. E así todos os días. E algúns rapaces, ben espelidos no seu, xa entenderon como funciona esta sociedade: mesmo provocando as agresións para gravalas e logo vender as imaxes. Sempre haberá algunha televisión morbosa que merque as imaxes para difundilas en máxima audiencia. A lei da selva en marcha, así andamos...
(Imaxe: tinta negra e azul e lápices de color, de Federico García Lorca, en páxina 62, fronte ó poeme "Verlaine" de Canciones (1929), La Habana, 1930, Museo de Belas Artes de Cuba).

Galiza 1906-1936: cómo se constrúe unha nación
Mañá, 17 de novembro, estaremos de novo en Trives, como nos últimos anos, para honrar a figura do gran poeta Manuel Luís Acuña. Por alí andarei para falar (12,30 h.) dun tema tan ambicioso como o que suxire este título: Cómo se constrúe unha nación? a través dun Power Point que irá revisando toda a historia cultural e social dese período. A crónica dun gran esplendor que só a barbarie militar e franquista foi quen de tronzar: sen contar co inmenso drama humano da traxedia, Galicia perdeu cando menos 30 na ditadura posterior para volver ás claves culturais, económicas e sociais de preguerra.

Exiliados galegos

Lorenzo Varela, nun retrato do seu amigo Luís Seoane (detalle)

Exiliados.
Cando Castelao escribe no seu exilio de Buenos Aires o “Sempre en Galiza”, está a pensar non só nos galegos que o arrodean en América, senón sobre todo nos que quedan na Galicia do interior e nos que virán despois: isto é, as xeración futuras ás que quere deixar o seu testemuño persoal do galeguismo de preguerra. Por iso é necesario recoñecer o labor dos exiliados: somos nós, tantos anos despois, os destinatarios das súas mensaxes. E por iso merecen todos os parabéns os promotores da Biblioteca do Exilio (Díaz Pardo e Charo Portela no noso país), que están a editar un total de 100 obras dos exiliados republicanos nas catro linguas do Estado, 37 xa publicadas. Entre elas, as creacións de autores tan notables como Max Aub, Ramón J.Sender e Bergamín, pero tamén doutros menos coñecidos como Juan Rejano, Juan Chabás ou o noso Lorenzo Varela, entre outros.

Máis de abusos cotiáns
Pan por pan, mércores 15 novembro

Sigamos cos abusos cotiáns que sufrimos, dende o teléfono, dende as pantallas de televisión e dende outros lugares. Velaí a estulticia de moitos anuncios televisivos que padecemos sen defensa (agás a posibilidade de apagar o televisor) : un deles presenta un paspán que tropeza contra a andamiaxe dunha igrexa románica en restauración para logo dicir: “Bien, no hemos hecho mucho por las gárgolas medievales, pero...”. Todo iso para vendernos un automóbil: nun país que despreza a cultura e deixa caer en anacos o seu patrimonio artístico.
E que me din das enquisas e das estatísticas? Alguén cre aínda nelas? Esoutro día un xornal galego publicaba unha que “demostraba” que os mozos len cada día entre unha e catro horas diarias: supoño que en calquera empresa seria o responsable de tal disparate estaría xa castigado a pegar selos durante moitas semanas.
(Imaxe: Beckmann, A toilette, 1923)

Sempre co idioma a voltas e "un galego de nación"

Dous artigos de interese hoxe en El Correo Gallego. No de Luís González Tosar fálase dun galego de nación, Vicente Almazán, falecido recentemente. E con certa ironía fala así do galego de hoxe, en moitos sectores sociais, neofalantes:
El captaba bárbaro os matices e niveis lingüísticos dos seus interlocutores, era un apaixoado da fonética, do léxico, da sintaxe. Axiña descubría os neofalantes, dicía que eran como "soldados tatexos", gozaba escoitando os paisanos, chamáballes "dicionarios vivos". Antes de marchar, nomeámolo Galego de Nación. Cando publicou o Breviario, escribiume unha longa carta contándome as motivacións do libro. Non lle contestei.
Agora, querido Vicente, penso o ben que o ías pasar coas novidades: nacionalistas que falan polo "i"desprezando a popular conxunción "e", amantes de todavía no canto de aínda, vaidosas poetas que lle non dan traza aos pronomes, incapaces de articularen o "n" velar, ¡tan enxebre!, esforzados cheiradores do sutaque portugués... Unha marabilla.

E no de Xosé M. Sarille ("O exemplo dos estudantes en folga"), faise esta rotunda afirmación, que ten máis valor por vir precisamente de quen vén:
A indiferenza por este idioma foi grande coa Xunta do Partido Popular, mais o bipartito condúcese do mesmo xeito, sen facer nada. Ou aínda peor. O acceso do BNG ao poder serviu para constatar que ningún partido, tampouco este, está disposto a cumprir co ordenado polos cidadáns, nin co seu compromiso electoral. Preferiron evitar o desafío, porque son débiles e indecisos.