ANTONIO MACHADO E A SÚA MUSA GUIOMAR (Andoliña 19 abril)
O hispanista irlandés Ian Gibson está especializado en facer biografías de personaxes da España contemporánea: García Lorca, Salvador Dalí, Cela. Agora publica unha achega a Antonio Machado (“Ligero de equipaje”) a quen define como un home de esquerda liberal que “pretendía que as cousas mellorasen pouco a pouco”. Diríxese Gibson, en propia confesión, ao lector medio e de seguro o libro, en clave didáctica, chega en boa hora porque Machado foi tamén símbolo dos valores cívicos que definiron a República rememorada nestes días.
Tamén fala Gibson das mulleres que inspiraron ao poeta, como a súa dona Leonor ou a inaccesíbel e casada Pilar de Valderrama, alcumada “Guiomar” como musa poética. José Luís López Cid no seu día chamou a atención sobre os seus vencellos con Galiza e disque o escritor ourensán Angel Lázaro foi confidente destas relacións co poeta. “Guiomar” viviu en Noia e Betanzos e pasou ademais parte da guerra civil no noso país. Espero que o hispanista recoñeza tamén as conexións galegas de Machado, ben sistematizadas polo profesor Claudio Rodríguez Fer no libro “Antonio Machado e Galicia” (1989).

Á morte non lle teño ningún medo, de
Fiz Vergara Vilariño(Cen Poemas- Escolma Persoal, 4)
Non tiven a sorte de coñecer ao poeta Fiz Vergara Vilariño. Só o puiden ver nunha ocasión, xa estaba el moi enfermo e empuxándose con caxatos, na entrega dos Premios da Crítica do Círculo Ourensán-Vigués (eu estaba noutro xurado, déranlle o premio da crítica en 1991). Pero teño algúns dos seus marabillosos libros. O Diccionario da Literatura Galega- Autores (Galaxia) comenta polo miúdo “Nos eidos da bremanza” (Galaxia, Dombate, 1990), que foi o libro premiado na cea de Vigo precisamente. Excelente sonetista, ten merecido a atención crítica entusiasta de autores como Darío Xoán Cabana, Alonso Montero, Xavier Rodríguez Barrio, Luís Alonso Girgado e Helena González, entre outros. A riqueza do seu léxico sitúao entre os grandes poetas constructores da nosa lingua literaria. Se tivese que escoller algún dos seus poemas (algúns anos fago tamén unha escolma persoal para os meus alumnos de bacharelato, ao rematar o curso, e doulla en fotocopias), quizais debería estar algúns dos seus magníficos sonetos de “Pastora de sorrisos”, (Lugo, Sons Galiza, 1993) cheos de sensualidade e erotismo, de amor á natureza e de valentía case lúdica ante a morte.
Por exemplo, este:
Quero ser enterrado na Xabreira,
xunto ós meus devanceiros benamados,
nun sartego de terra viva e fértil,
onde ti tripes sen notarse apenas.

Que me deixen os ollos ben abertos
pra poder contemplar os altos cumes,
a casa e o muíño, os horizontes
onde lindes lizgaira o meu sorriso.

En canto chegue o Día de Difuntos,
vén visitar a miña tumba aberta
e tráeme un ramallo de panqueixos.

Que eu seguirei amándote decote
dende debaixo a terra campesiña,
ata que cinza sexan os meus ósos.

(A imaxe é do pintor A. Sucasas)

E ao César o que é do César
(Andoliña martes 18 abril)
Hai xa uns cantos anos, nestas datas, paseaba eu pola fermosa vila de Allariz coa miña familia. Encontreime entón ao alcalde daquela vila, hoxe vicepresidente da Xunta, presidindo todo circunspecto unha procesión. Non era o único cargo do Bloque que o facía: había máis país adiante. O pasado domingo repetiuse a escena co alcalde da miña cidade e outros catro concelleiros á fronte dunha cerimonia semellante: neste caso no ambiente aboiaba unha certa polémica porque antes o bispo de Ourense publicara unha dura filípica contra este alcalde por oficiar o primeiro matrimonio gai dun cargo do Partido Popular en España. O bispo está no seu dereito a ditar normas para os seus fieis. Os que están descolocados, en ámbolos dous casos, son os representantes dun Estado aconfesional (artigo 14. 3 da Constitución) que nada pintan, creo eu, á fronte dun ritual sacralizado.
Se queren asistir como católicos, por suposto están no seu dereito pero que o fagan co conxunto dos crentes e non encabezando a procesión rodeados de maceiros. Sobre todo por aquilo que está nas escrituras como consello do mesmo Xesús que celebran os católicos: “Dar a Deus o que é de Deus e ao César o que é do César”. (Imaxe de Burne-Jones)

CEN POEMAS- ESCOLMA PERSOAL
(3: O meu país, Xoán Manuel Casado)
Este poema tiña que estar aquí. Quizais non sexa un dos cen mellores poemas das letras galegas, non o imos discutir agora, pero tiña que ter o seu sitio na miña escolma persoal. Cantábao Miro Casabella nos tempos de Voces Ceibes, en todos os seus recitais, cun aquel de saudades e melancolías (creo que hai unha versión máis recente de Luar na Lubre). O texto do poema é de Xoán Manuel Casado Martínez (Barcelona, 1949-2002), fillo dos poetas Manuel Casado Nieto e Eva Martínez-Carmona, e un nome bastante esquecido (fíxolle unha Homenaxe o PEN e pouco máis neste país). Para min simboliza os anos universitarios de Santiago e todo o que aquilo conlevaba: hoxe son xa só lembranzas "de alento e desalento" tamén neboentas. Ademais, quero destacar que naqueles días, cando o noventa por cento da poesía era poesía social (boa e mala, de todo houbo, xa falaremos diso), este poema aportaba un outro enfoque non menos enriquecedor e que cheirab a autenticidade (Ilustración de Virxilio).

O MEU PAÍS
O meu país, é verde e neboento
é saudoso i antergo, é unha xente i un chan.
O meu país, labrego e mariñeiro,
é un recuncho sin tempo, que durme, nugallán

Que quece na lareira, aló na carballeira
bota a rir.
É unha folla no vento, alento e desalento,
o meu país.

O meu país, tecendo a súa historia,
muiñeira e corredoira, acocha a súa verdá.
O meu país, saúda ao mar aberto,
escoita o barlovento, e ponse a camiñar.

Cara metas sin nome, van ringleiras de homes
e sin fin.
Tristes eidos de algures, vieiros pra ningures,
o meu país.

O meu país, nas noites de invernía
dibuxa a súa agonía, nun vello e nun rapaz.
O meu país, de lenda e maruxías
agarda novos días, marchando de vagar.

Polas corgas i herdanzas
nasce e morre unha espranza, no porvir.
É unha folla no vento, alento e desalento,
o meu país.

De Enkheduanna, a primeira escritora da historia
(Escribín hai tempo estas liñas, cando empezaba a guerra do Iraq, pero creo que non perderon actualidade, por desgraza...)
Enkheduanna. Disque alí houbo unha gran calamidade cara o 2900 antes de Cristo: desbordamento de ríos ou un maremoto, iso que rexistran varias relixións como a crónica do Diluvio Universal. Era a vella Mesopotamia e foi isto antes dos tempos históricos de Sumer, que deron paso a unha vizosa civilización que inventou grandes cousas: a escritura e as primeiras escolas, a literatura e certos coñecementos médicos, tamén a cervexa (kash) para alimentación e farmacopea. Alí tamén encontramos o primeiro escritor de nome coñecido na historia da Humanidade: unha muller, Enkheduanna, filla do rei Sargón de Acad, gran sacerdotisa e autora dun poema á deusa Inanna. É un nome difícil, pero Enkheduanna merece pasar á Historia con máis mérito que os xenerais que hoxe enchen de bombas e estreliñas bélicas ese mapa.
Torturas e odio. “Hay golpes en la vida tan fuertes, yo no sé,/ golpes como el odio de Dios./ Son pocos, pero son”, escribiu o poeta César Vallejo. Versos anguriados, conciencia desesperada que fala da arma máis mortífera do mundo, moito máis perigosa que as supostas armas químicas e biolóxicas: a arma do odio. Ese odio reprodúcese coa masacre de víctimas civís e coa prepotencia inútil dos invasores que se queren liberadores en todas as guerras. As imaxes horrorosas das torturas son só un pequeno recuncho dun gran cadro que se nos oculta na súa integridade. Na “Orestíada” de Esquilo, Orestes, consumado o seu matricidio contra Clitemnestra, é perseguido polas Erinias, as deidades da vinganza. A deusa Atenea perdoa a Orestes e calma as furias vingadoras. Pero nós non sabemos o remate destoutra traxedia.
Por un papel. Disque é importante saber de onde é un e en qué tempo vive: “son fillo do meu país e fillo do meu tempo”, dicía o noso Murguía. Con iso debería chegar. Pero hoxe é preciso ademais levar na carteira o DNI e unha chea de documentos, con cadanseu número, testemuña de que existimos. Eses papeis necesarios levan a milleiros de inmigrantes hispanos a alistarse nos exércitos do coloso norteamericano. A cambio o Estado promete garantirlles a cidadanía. As lexións romanas conquistaban países e facían moreas de escravos entre os vencidos para traballar os seus eidos. Hoxe os escravos están dispostos a matar ou morrer, non por intereses económicos ou políticos. Só por un papel de cidadanía. ¿Avanzamos?
(A imaxe de Ingres como contraste, outra vez)

De "Merlín e familia" e o xenio de Cunqueiro
(Pan por Pan venres 14 abril)
No especial “50 anos con Merlín e familia” do que falei onte (Cadernos Grial) hai varios traballos de interese. “Cunqueiro e o marabilloso inverso”, de Xosé Miranda, é un dos máis suxestivos: bota por terra moitos tópicos sobre o mindoniense e, entre paradoxos, marca as súas exactas lindes coa Materia de Bretaña e a literatura artúrica, co realismo máxico, coa literatura fantástica e coa tradición oral. Con todo isto non lle resta nada de importancia a don Álvaro: todo o contrario, sitúa a Cunqueiro como un dos cumes da literatura (non só galega e española) do século XX. Un escritor moderno na súa obra que foi antimoderno na estética e na ideoloxía. Un escritor complexo e cheo de significados. Por iso tivo discípulos, pero non existe cunqueirismo literario. O único cunqueirismo posíbel é esa lexión de xenios que se chama Borges, Marcel Schwob, Tolkien, Dusany, Calvino, Perucho, etc.

As criadas como fonte documental nas letras galegas
(Pan por Pan xoves 13 abril)
Tense escrito xa sobre o papel dos avós nos nosos escritores. E habería que facelo tamén sobre as criadas nas vellas casas vilegas. No pasado nadal publicouse un especial de “Cadernos Grial” dedicado a Cunqueiro nos 50 anos de Merlín e Familia. Alí se publica unha conversa de Casares co señor de Mondoñedo (parte dun frustrado libro de entrevistas, qué mágoa!) e este recoñece así a súa débeda coas criadas: A miña nai, en cambio, falaba galego constantemente. E o mesmo facían as serventas, todas elas fillas de caseiros da miña familia materna, en Miranda. Unha delas, Encarnación Teixeira, natural do lugar de Espasende, en Riotorto, era moi afeccionada aos contos de medo. Viu o anano de ouro do Castro. Outra, Esperanza Sixo, de Guillán, era moi cantora de romances. Sabía, por exemplo, o da Frouseira, “De Francia partió la niña” e outros. Cantábaos todos coa mesma música.

HITLER, OS ALEMÁNS, FRANCO
(Andoliña xoves 13 abril)
Adolf Hitler rapinou media Europa e esquilmou os bens do cinco por cento da súa propia poboación, os xudeus alemáns. Isto é ben coñecido. Pero o historiador Götz Aly, que dirixe unha investigación sobre o Holocausto, afirma ademais que Hitler mercou con diñeiro aos alemáns. Engade que estes viviron moi ben, gozando dun certo benestar e prosperidade económica: o III Reich creou subvencións por fillos, seguro de enfermidade gratuíto para xubilados, beneficios fiscais para as familias, condonación de débeda aos arios, etc. Os que protestaron foron liquidados canto antes: lembren o famoso poema de Brecht que non é de Brecht. E a xente pensaba: “se o Estado o fai, será correcto”.
Ten toda a razón Götz Aly cando afirma que unha ditadura non se sostén longo tempo sen un consenso subxacente. En España tamén houbo unha longa ditadura, case corenta anos de submisión e ignominia. Por suposto, nese longo período, houbo políticas sociais, seguros obreiros, ministerios para a vivenda e estratexias para achegarse á mocidade e a outros sectores da poboación, dende os campamentos da OJE ata os ballets da Sección Feminina. Habería pois que concluír que tamén Franco mercou a vontade dos españois?

O Bispo de Ourense tíralle das orellas ao Partido Popular
Un amigo ourensán (tachochuky) envíame unha mensaxe con este texto:
O Bispo de Ourense esta triste como a princesa do poema, ademais meteuse electricista xa que vai “iluminar a los politicos catolicos” (esta craro ques estos politicos son mais caros, xa que hai que iluminalos, os non catolicos van sen iluminación. Espero que non a cegas).
“Para evitar la confusion y el desconcierto”, mandovos a paxina do Bispo Quinteiro de Ourense. http://www.obispadodeourense.com/
E esta é a nota do Bispado de Ourense (ao mellor acaba sendo tan famosa como a filípica contra Curros Enríquez):
Los medios de comunicación social han difundido hoy la noticia de la «boda homosexual» de un concejal del Partido Popular en el Ayuntamiento de Ourense, acompañado por significados representantes políticos, dando amplia publicidad y convirtiendo la noticia en un acontecimiento con previsibles repercusiones sociales. El hecho ha conmocionado a una gran parte de la sociedad, en especial a la ciudad de Ourense, y nos ha entristecido a los católicos.
Con el fin de evitar la confusión y el desconcierto entre los fieles e iluminar a los políticos católicos que desean vivir íntegramente su fe en el ejercicio de sus funciones, me siento obligado a recordar la enseñanza de la Iglesia a este propósito, recientemente reafirmada por la Conferencia Episcopal Española en la Instrucción Pastoral «Teología y secularización en España» (Cfr. n. 65). Reivindicar la condición de cristianos actuando en el orden político y social conlleva no asumir propuestas que contradicen expresamente la enseñanza evangélica, custodiada y trasmitida por la Iglesia. Lo contrario sería, entre otras consecuencias, causa de grave escándalo. Ourense 9 de abril de 2006
+ Luis Quinteiro Fiuza Obispo de Ourense.
Conste que, nesta ocasión, eu creo que o bispo ten razón: se estes políticos do PP fan profesión e propaganda da sua fe católica, que se ateñan as normas internas concretas desta confesión. O resto é cinismo e hipocresía. Despois apuntanse a ir presidindo a procesión do Venres Santo e todo iso, vello estilo nacional-católico. Que pintan políticos que se din demócratas á cabeza de manifestacións relixiosas e ademais conducidas por unha xerarquía que persegue as ideas e conviccións máis fondas de amplos sectores da sociedade (homosexuais, mulleres, etc.)?
(Imaxe de Giotto da resurrección dos corpos no día do Xuízo Final).

Irán tamén?
Serán capaces os poderes fácticos de USA de levar o horror tamén a Irán, como apunta, xa con seguridade, o xornalista Seymour Hersh (de The New York Worker). Aínda sabendo que o de Iraq foi un fracaso desde calquera punto de vista, que xa está en plena guerra civil e que non ten xeito de remediarse nin a curto nin medio prazo? Ata onde queren levar o mundo Bush e os seus amigos?
De Periodista digital:
Seymour Hersh, el azote de Bush que destapó las torturas de Abu Ghraib, apunta ahora a IránEl periodista enemigo de la Casa BlancaEl nombre de Seymour Hersh causa pánico en la Casa Blanca.El conocido periodista de investigación estadounidense Seymour Hersh, que ha destapado entre otras cosas las torturas de la cárcel de Abu Ghraib, ha publicado en The New Yorker un largo artículo sobre las intenciones del gobierno de Bush de bombardear Irán a toda costa. El azote de los desmanes gubernamentales, revela que Bush ya ha iniciado investigaciones sobre el terreno para localizar objetivos iraníes y está intensificando las actividades clandestinas en el país.

A MINORÍA CATÓLICA EN ESPAÑA
(Andoliña mércores 12 abril)
A Igrexa católica está en caída libre: é a institución menos digna de aprecio para os mozos, que só se declaran católicos no 49 por cento (antes era o 77). E o número de practicantes redúcese ata o 10 por cento: por isto escribía estes días Reyes Mate nun xornal catalán que os católicos son xa unha minoría en España. A socioloxía di que estamos máis preto da laica Francia que da Polonia ultracatólica. Pero con certas diferenzas: en Francia os católicos, como minoría, aprenderon a argumentar e facer ofertas cualificadas. En España a xerarquía eclesiástica obvia esta realidade e segue a actuar, di o propio Reyes Mate, como se os católicos fosen aínda a maioría da sociedade.
Velaí ao cardenal de Madrid repetindo a propósito da Lei Orgánica de Educación (LOE) que o Estado debe aterse a unha orde natural que só sabe interpretar correctamente a Igrexa. Ou o documento publicado onte polos bispos cos máis rancios prexuízos de moral do vello nacional-catolicismo con naftalina. O discurso da cúpula eclesiástica necesita unha fonda renovación ideolóxica: situarse no tempo en que vivimos, xusto o contrario do que se está a facer. Unha renovación que, se tarda moito, quizais xa non chegue nin a tempo.
(Imaxe: Virxilio, Os contemplativos, 1988)

A República e as contradicións do PP ourensán
(Pan por pan mércores 12 abril)
Os Amigos da República están a celebrar un amplo programa de conmemoracións titulado “República e Liberdade”, que homenaxeou a Julio Losada e permitiu recuperar nomes esquecidos da nosa historia como Alfredo Gómez Ollero ou Blanco Dobarro. Nesta xeira de actos colabora, con outras entidades, o Concello de Ourense. O concelleiro de cultura, participou en varios deles. Eu non podo máis que felicitarme dese apoio municipal, pois entendo que Pepe Araújo representa dalgún xeito ao grupo de goberno. Pero… Velaí vai o meu pero. Un mínimo de coherencia esixe que esta xusta reivindicación das víctimas republicanas vaia acompañada da limpeza dos restos do franquismo en Auria. E seguimos pisando rúas con nomes como Coronel Ceano ou Capitán Eloy. O goberno municipal non fixo nada ao respecto e non é sen tempo: case 30 anos levamos de democracia nos concellos.
(Imaxe: debuxo de Luís Seoane, "Arriba España", no álbum Trece estampas da traición).

PAN POR PAN martes 11 abril
“Gallego,ga. Del lat. Gallaecus. 1. adj. Natural de Galicia. 2. adj. Perteneciente o relativo a esta comunidad autónoma de España. 3. adj. En Castilla, se dice del viento cauro o noroeste que viene de la parte de Galicia. 4. adj. Ant., Arg., Col. Y Ur. Dicho de una persona: Nacida en España o de ascendencia española. 5. adj. C.Rica. Tonto (falto de entendimiento o razón. 6. adj. El Salv. Tartamudo”. Velaí, literal, a definición de “Gallego” na última actualización do Dicionario da Real Academia Española, que provocou unha protesta dun deputado do BNG no Parlamento Galego. As acepcións quinta e sexta, din que vivas en Costa Rica e no Salvador, son sen dúbida denigrantes, Cando menos, deberían sinalarse como formas despectivas ou arcaicas. Ou ben ser suprimidas: como o foi a acepción “bruto” que figurou tamén nese Diccionario ata 1958, en que foi retirada por petición de Camilo José Cela.
(Imaxe: obra do artista expresionista Van Dongen, 1930).

BERLUSCONI, CARICATURA DE SI MESMO
OS ITALIANOS VAN ESPABILANDO (anque, raspadiños, como os galegos...)
Isto era o que eu escribía onte:
Todos os políticos poden dicir algunha babecada no exercicio das súas funcións: vai tamén no soldo. Pero hai un tipo de políticos que se converten a si mesmos nunha babecada continuada, nun esperpento de si mesmos. Son políticos brillantes no plano mediático: superan ás súas caricaturas. Ese é o modelo Berlusconi. Ou dun Paco Vázquez ou un Acebes: calquera imitación deles queda moi por baixo da realidade.
Berlusconi manipula as leis para evitar comparecer ante a Xustiza, controla os medios de comunicación públicos e privados (o 87 por cento nas súas mans), rise dos xuíces que o perseguen (doce xuízos en marcha) e di que en China fervían os nenos para abonar os campos.
En campaña electoral insulta aos seus adversarios chamándolles coglion” (giilipollas), anuncia baixas de impostos e acode ao discurso apocalíptico da extrema dereita: invoca a Stalin e a Pol Pot e debuxa unha Italia na raia entre a liberdade e o comunismo, apelando ao voto do medo para rabuñar votos indecisos no centro do sistema. Vai acompañado da xenófoba Liga Norte e dos posfascistas da neta de Mussolini (Máis vale ser fascista que maricón, dixo). Ata pode gañar de novo: a súa victoria sería unha vergoña para toda Europa.

Galegos iracundos e litigosos: unha das primeiras descricións da Galiza

Ao fío dun comentario xurdido arredor do poema de V. Aleixandre, acordei rescatar este texto que constitúe unha das primeiras descripcións do noso país.
Así describía o autor do Códice Calixtino, no século XII, unha Galiza ben definida na súa fasquía e nas súas xentes:
Después, pasada la tierra de León y los puertos del monte Irago y monte Cebrero, se encuentra la tierra de los gallegos. Abunda en bosques, es agradable por sus ríos, sus prados y sus riquísimos pomares, sus buenas frutas y sus clarísimas fuentes; es rara en ciudades, villas y sembrados. Escasea en pan de trigo y vino, abunda en pan de centeno y sidra, en ganados y caballerías, en leche y miel y en grandísimos y pequeños pescados de mar; es rica en oro y plata, y en tejidos y pieles silvestres, y en otras riquezas, y sobre todo en tesoros sarracenos. Los gallegos, pues, se acomodan más perfectamente que las demás poblaciones españolas de atrasadas costumbres, a nuestro pueblo galo, pero son iracundos y muy litigosos.
(Trad. De A.Moralejo, 1944, p.523).
Sempre me sorprendeu esa frase final, nun pobo como o galego que hoxe ten sona de pacífico e mesmo, ás veces, de submiso e conformista. Seica no século XII un viaxeiro francés levaba unha imaxe ben diferente do noso xeito de ser. E cales serían os motivos?

El niño raro (V. Aleixandre)

Aquel niño tenía extrañas manías.
Siempre jugábamos a que él era un general que fusilaba a todos sus prisioneros.

Recuerdo aquella vez que me echó al estanque
porque jugábamos a que yo era un pez colorado.

Qué viva fantasía la de sus juegos.
Él era el lobo, el padre que pega, el león, el hombre del largo cuchillo.

Inventó el juego de los tranvías,
y yo era el niño a quien pasaban por encima las ruedas.

Mucho tiempo después supimos que, detrás de unas tapias lejanas,
miraba a todos con ojos extraños.

O tema da violencia nos nenos foi tratado moitas veces na literatura. Nas nosas letras, por exemplo, velaí o conto "O xogo da guerra", de Carlos Casares (en Vento ferido) ou o poema "Xogo ruín", de Luís Pimentel, con ese remate contundente: "Creceu e foi de aqueles". A min este poema de Vicente Aleixandre, de Historia del corazón (1954), tamén me lembra o mundo dos versos de Pimentel: estarían os dous a referirse a unha común simboloxía coas súas metáforas. Vostede que opina?
(Na imaxe, como contraste, "Xesús cos nenos" de E.Nolde)

ESCOLMA DE CEN POEMAS (n.2)

Marinha, ende folegares
teño eu por desaguysado
e soon muy maravilhado
de ti por non rebentares,
ca che tapo eu (d’) aquesta minha
boca a ta boca, Marinha,
e d’estes narizes meus
tapo eu, Marinha, os teus,
e das mâos as orellas,
os olhos das sobrencelhas;
tapo-t’ ao primeyro sono
da mha pissa o teu cono,
como me non veja nenguû,
e dos collôes o cuû;
como non rebentas, Marinha?

Empecei esta miña escolma de Cen Poemas de Autores Galegos cun texto moi dramático: o poema de Pimentel. Cambiando totalmente de rexistro, hoxe vai outro que teño entre as máis grandes xoias das letras galegas de todos os tempos. Este novo poema está dedicado a unha tal Marinha e as súas artes amatorio-sexuais (está recollido na Antoloxía de poesía obscena dos trobadores galego-portugueses que preparara Xosé Bieito Arias Freixedo en Ed. Positivas, 1993). Este autor, seguindo a Rodrigues Lapa, sitúao atribuído a Afonso Eanes do Cotón, en cambio a edición da Lírica profana galego-portuguesa do Centro Ramón Piñeiro prefire a autoría de Pero Viviaez, trobador portugués nobre con bens no sur de Galiza (reproducimos o texto desde a edición do C.R.Piñeiro).
O poema enmárcase no caudaloso río de poesía de escarnio e maldizer medieval (que se continuaría na sátira das cantigas populares dos Séculos Escuros, no Curros de O Divino Sainete, Celso Emilio, Manuel María e un longo etc.). É un texto magnífico, pechado, inmellorable (velaí ese xogo do “folegares”, xogando coas formas do fol para “moverse rítmicamente como un fol, durante o coito, ó mesmo tempo que se exhalan suspiros”). Velaí o seu forte alento humorístico e lúdico que se ten relaciondo coa orixe populare vulgar do poeta (se fose Eanes do Cotón). Velaí a gracia da descrición do acto con todos os seus detalles e partes participantes: o cono, a pissa, o cuu, os collôes, os ollos, a boca, as orellas, etc. Tamén se podería dicir que se trata dun poema misóxino, onde a muller está obxectualizada e degradada (correción política), pero eu prefiro cargar as tintas no seu tono lúdico e provocador. E por que non dicir tamén que expresa a anguria do home que pon todo o que pode no seu esforzado labor e aínda así se sorprende ante as capacidades receptoras da muller?. Ah, e o verso final… non mo negarán, maxistral!!! (Na imaxe, un debuxo anónimo de 1880).

EBA segue vivo...
Onte fixen de novo (cantas veces irán xa? incontábeis) o Roteiro A Esmorga de Eduardo Blanco Amor, que puxeramos en marcha nos comezos dos 90 dende o Clube Alexandre Bóveda coa colaboración do Concello de Ourense. Foi o primeiro roteiro literario de Galiza -hoxe hai algúns máis-, ideado conxuntamente por Afonso Monxardín e este cronista e coa colaboración técnica básica de Benito Losada e Ángeles Fdez. e artística de Manolo Figueiras.
Desta vez fixen o roteiro cos alumnos do IES Auga da Laxe de Gondomar e foi por petición da amiga Concha Costas, que veu pasar un par de días ás terras ourensás cos seus alumnos (tamén estiveron en Trasalba, Allariz, etc.). Deilles a miña visión do mundo blancoamoriano pisando de novo as rúas do casco antigo que no seu día camiñaron o Bocas, o Castizo e o Milhomes e conteilles algunhas cousas de EBA e da microhistoria ourensá que non están nos libros. Creo que marcharon moi satisfeitos e case todos leran xa a novela, que lles gustara moito: sen dúbida, EBA segue vivo nos seus libros e na nosa memoria ...

O UNIVERSO POLIMORFO DE VIRXILIO
(Andoliña sábado 8 abril)
Levaba moitos anos Virxilio sen expoñer a súa obra en Auria. E non por falla de propostas. Agora, comisariada por José Paz, podemos ver unha ampla antolóxica, tamén con pezas novas, no Centro Simeón da Deputación ourensá. Na inauguración, Virxilio, un dos nosos grandes, dixo: “non teño nada que dicir, eu só pinto”. E tiña razón porque todo o que pode ser enunciado con palabras está xa nos seus cadros: tal é a riqueza de significados da súa obra. Houbo artistas na historia que teorizaron sobre a arte, de Leonardo a Kandisky, de Van Gogh a Delacroix. Virxilio preferiu calar, facendo verdade así o atinado título desta mostra: A balada silente do mariñeiro.
Pero nós si podemos falar e dicir, unha vez máis, que na obra de Virxilio está todo: a tradición e a vangarda, a color e o debuxo, o misterio e a realidade, o campo e a cidade, a ledicia dos cafés urbanos e a insondábel beleza dos marisqueiros no medio da ría. Hai todo un universo virxiliano, popularizado na arte de masas a través dos moitos carteis que fixo na súa vida ou das letras capitulares da Enciclopedia Galega. Un mundo polimorfo, cheo de vida e simbolismos, capaz de pechar no espazo dun lenzo o espírito dun tempo e das súas xentes.
(Imaxe: No café, 1996. Acrílico sobre táboa. 61 x 60 cm)

Homenaxe a Julio Losada
(Andoliña 7 abril)

Hoxe é o día de Julio Losada en Ourense. Coñecido ourensán propietario do Café Miño, home liberal e progresista, axudou a refuxiados republicanos na Guerra Civil e foi durante moitos anos o centro de moitas tertulias no Liceo.

Julio Losada vai ser homenaxeado pola Asociación de Amigos da República da cidade. Quizais fóra do marco ourensán moitos non o coñezan, pero quero lembrarlles que foi tamén amigo fiel e confidente de Carlos Casares: nas súas columnas Carlos relembraba acotío a fonte inesgotable de anécdotas e lembranzas doutro tempo que Julio repartiu sempre con xenerosidade.
Os promotores deste acto queren así simbolizar o papel das persoas que cos seus actos e o seu exemplo transmitiron uns principios de compromiso e resistencia fronte ao réxime franquista. Antes houbo outros recoñecementos: o galeguista Luís Taboada, Camilo de Dios (en nome dos maquis galegos), os veciños de Cambedo, o pobo castigado da raia portuguesa, ou o vello militante comunista Clemente Jiménez, entre outros. Julio Losada convértese así, con esta merecida homenaxe, nun novo fío da memoria. Desa memoria que quixeron, con todo o seu pulo, enterrar coas armas e coa propaganda. Pero fracasaron.