As mestras de 1923...
Unha amiga (Laura Seara) envioume copia deste contrato para unha mestra, por só uns meses, datado en 1923. Entre as condicións estipuladas estaba, como pode ler o amábel lector, usar dous bisos na roupa interior, non tinguir o pelo, non casar nin andar con homes, non fumar, non pasear polas xeladerías da cidade, non vestir roupa de cores brillantes e non ir en automóbil cun home agás que ese fose o pai ou irmán. Cantas mozas de hoxe manterían a súa vocación do maxisterio en condicións tan draconianas?

OS LECTORES, ESPECIE A EXTINGUIR
(Andoliña sábdo 6 maio)
“Os lectores somos un grupo antropolóxico que está a extinguirse”: así nos define o sociólogo Vicente Verdú, tal cousa dixo hai un par de semanas na cidade de Vigo. Aparellados ás baleas e a outras especies en extinción e ás linguas minorizadas con dificultades de supervivencia ou aos propios perigos que sobre a natureza e o medio ambiente seguen a pousar a súa espada de Damocles: por certo, xa non se usa tanto aquel argumento que pintaba como utópicos apocalípticos aos ecoloxistas, por algo será. Os lectores seica entramos nese paquete: as especies en extinción que desaparecerán algún día, quizais moito antes do que pensamos, como lles pasou noutrora aos dinosauros.
Todos os días lemos declaracións semellantes. Tamén os xornais en papel van morrer, como din algúns agoireiros? (por certo, parabéns a El País, un gran diario europeo, no seu 30 aniversario). Quizais morran os xornais e os libros e tantas linguas... Pero nada cambia. Algúns seguiremos a ler e non só iso: a falar e escribir sobre a literatura, a tentar convencer aos mozos de que se deixen seducir polo engado dos libros, a organizar actos culturais arredor dos escritores e os libros… Máis dun xa nos mira con aceno compasivo: ¡Pobres toliños!
(Imaxe: Pier Paolo Pasolini, Autorretratto, 1947, Gab. Scient. Lett. G.P. Viesseux, Firenze

O MANIFESTO DE AYAAN HIRSI ALÍ
(Andoliña venres 5 maio)
No seu día a deputada holandesa, de orixe somalí, Ayaan Hirsi Alí, da que falei onte, estivo a favor da “fawta” a Salman Rusdhie: hoxe ela mesma está ameazada de morte, polas mesmas razóns, acusada de blasfemia polo islamismo radical. Asumir calquera posición intelectual dende unha perspectiva abstracta é doado. Facelo cando afecta á túa propia biografía é moito máis complexo e ten moito máis valor cando se parte da propia experiencia persoal e intelectual.
O pasado febreiro Hirsi Alí pronunciou unha conferencia en Berlín que se connverteu nun manifesto “para defender o dereito a ofender”. E alí dixo cousas cousas como estas: “Creo que o profeta Mahoma se equivocou ao ditar que as mulleres estivesen subordinadas aos homes. Creo que o profeta Mahoma se equivocou ao decretar que se asasinase aos homosexuais. Mahoma trabucouse ao dicir que había que matar aos apóstatas. Equivocouse ao dicir que ás adúlteras había que azoutalas e lapidalas e aos ladróns había que cortarlles as mans. Errou ao dicir que quen morra en nome de Alá será recompensado no Paraíso. O profeta Mahoma fixo e dixo cousas boas, pero equivocouse ao situarse a si mesmo e as súas ideas por riba das críticas”.
(Imaxe da Medusa tal como a soñou Caravaggio, 1590).

Neira Vilas falará en Ourense de Curros Enríquez e a Academia Galega
Hoxe, venres 5 de maio, vai comezar o IV Ciclo Visións de Galicia do Liceo Ourensán, nesta ocasión adicado a escritores ourensáns que tiveron un peso decisivo na Academia Galega. O ciclo comeza cunha charla de Xosé Neira Vilas sobre o papel precursor de Curros Enríquez ao respecto. Engado a información que aportaba onte o xornal GALICIA HOXE (con dúas matizacións: o ciclo está organizado polo Liceo Ourensán, Sección de Literatura, e a Universidade de Vigo (non pola RAG) e na roda de prensa eu referínme aos labores da Cova Céltica, que non era unha revista senón un grupo galeguista e cultural.
A RAG homenaxea a catro dos seus precursores ourensáns (Galicia Hoxe, 4 maio)
Neira Vilas, Freixanes, Clodio González e X. Ramón Freixeiro falarán cada venres de maio dos académicos Curros, Otero, Eladio Rodríguez e Martínez Risco
. R.V.
Os escritores galegos Xosé Neira Vilas, Vítor F. Freixanes, Clodio González e Xosé Ramón Freixeiro serán os relatores nun ciclo de conferencias dedicados a catro promotores e membros ourensáns da Real Academia Galega (RAG) no primeiro acto previsto nesta cidade polo primeiro centenario da institución.
Un dos organizadores do ciclo de conferencias, o investigador literario e colaborador de GALICIA HOXE Marcos Valcárcel, explicou que os catro promotores ourensáns da RAG que centrarán os relatorios previstos para cada venres do mes de maio, serán Curros Enríquez, Ramón Otero Pedrayo, Eladio Rodríguez e Sebastián Martínez Risco.
"Os cen anos de historia da RAG -engadiu- non son os dunha institución cultural, senón que a súa presenza foi fundamental tamén nos eidos social e político de Galicia, e estes aspectos son os máis descoñecidos da nosa Academia".
Entre os académicos desta provincia, segundo Valcárcel, as conferencias céntranse en catro polo seu "papel fundamental" sobre todo os inicios da RAG, constituída o 30 de setembro de 1906. "Curros Enríquez non chegou a tomar posesión como académico pero foi un dos seus iniciadores e considérase que o acto da súa coroación na Coruña, en 1904, foi xa unha celebración preacadémica", apuntou.
Con respecto a outros membros desta provincia que centrarán algunha das conferencias do ciclo "Visións de Galicia", Valcárcel aludiu a Sebastían Martínez Risco como "o menos coñecido de todos" aínda que foi presidente da Academia "polo que a conferencia correrá a cargo do principal estudoso da súa figura, Xosé Ramón Freixeiro".
Entre os obxectivos do ciclo, segundo o seu organizador, está deixar constancia de que a RAG foi a primeira institución "que tivo autoridade moral para representar a Galicia no seu conxunto" e que neste labor "foi fundamental" a presenza de ourensáns e do grupo de coruñeses que publicou os seus artigos na revista Cova Céltica, desde finais do século XIX".
Entre estes precursores da RAG, Valcárcel nomeou o tamén ourensán Valentín Lamas Carvajal, entre outros, e os coruñeses Eduardo Pondal ou Manuel Lugrís, homenaxeado este ano no Día das Letras Galegas. Na presentación das conferencias tamén participaron representantes da universidade de Vigo como o vicerreitor Andrés Mazaira, Olga Galego, da RAG e o presidente da Deputación de Ourense, Xosé Luís Baltar.

Sumar e non restar
Acordo total con Afonso Vázquez-Monxardín polo seu artigo de hoxe en Galicia Hoxe, nun tema que tamén a min me afectou (como diría o outro, sen comelo nin bebelo...):
Devolvendo ante as cámaras, por Afonso Vázquez-Monxardín
Foi o presidente da Mesa devolver os materiais da SXPL a San Caetano e eu síntome un tanto contrariado coa súa actitude, pois a maioría foron feitos polo meu amigo Marcos Valcárcel e mais por min, tamén eu coma el, do gremio dos catedráticos de lingua e literatura galega que se baten, día a día, nas esforzadas trincheiras do ensino medio.
E non me incomoda polo que leva de desprezo ao noso traballo -no fondo a min o que pense o señor Callón non me acaba de sacar o sono- senón polas outras desconsideracións que vexo integradas nesa devolución. O desprezo polo extraordinario traballo dos caricaturistas Manel Cráneo e David Pintor "Pinto"; o desprezo polo esforzo dos deseñadores do Clube da Esquina; o desprezo para cos realizadores do DVD. Moléstame por todo isto, que é bastante, pero sobre todo polo erro estratéxico que, creo, deixa ver. Menosprezo á historia do propio Día das Letras Galegas, concibido, desde 1963, como exaltación da lingua e cultura ao redor do traballo dun persoeiro da nosa cultura.
Menosprezo ao plenario da Real Academia Galega que foi quen decidiu rescatar para esta ocasión a figura dun seu ex presidente, todo compromiso, todo esforzo e todo boa vontade. Desprezo, tamén, a unha familia colaboradora con todos os que se achegan á figura de Lugrís e ilusionada co rescate da memoria dun avó e bisavó que centrou a súa vida no espertar do seu país.
Pero tamén me desacouga pola súa utilización como elemento de tensión e presión na política interna do goberno bipartito, que, seica, segundo o lido na prensa hai meses, conta con catro asesores, dous a proposta de cada forza, para esa secretaría xeral.
É obvio que se trata de ir quentando o ambiente para a manifestación do día 17 que se contempla como un auténtico tour de force desde o nacionalismo de cara a cuantificar os apoios para o seu deseño da cuestión lingüística na reforma estatutaria. Tamén pode empezar a sospeitarse agora o seu escaso interese polo control da "carteira" de política lingüística como algo pensado por alguén que valoraría positivamente as posibilidades que abría: ter un punto simbólico co que poder ter unha fricción permanente e marcar diferenzas, tan importante como a fala e sen sufrir o desgaste directo na relación política, porque a iniciativa vén de "fóra", dunha unha organización independente, organicamente, como é a Mesa.
O problema non está, meus señores da Mesa, en impedir que os profesores dos institutos e colexios teñan un recurso máis como este que permite traballar a lingua, a literatura e a propia historia do país ao redor de Manuel Lugrís Freire. Un recurso para revivir o agromar da conciencia e identidade moderna desta nación, nese frutífero camiño desde o rexionalismo do XIX ao Estatuto de Autonomía de 1936, nacido, lembrémolo e honremos tamén esa memoria exemplar, das pontes e mans tendidas entre a esquerda e o galeguismo.
Meus señores, o problema non lles está no que se fai, senón no que se deixa de facer, ou no que se podía facer e aínda non se fixo. E ese é outro tema do que, seguramente, hai que falar con boa vontade e interese único na eficacia, a través de ideas, iniciativas, proxectos, promoción de puntos de encontro -como o PNL- seriedade, e, por suposto, sen cámaras. Sobre todo, hai que tratar sempre de sumar e non de restar. E devolver é restar.

CEN POEMAS GALEGOS, ESCOLMA (6): Deitado frente ao mar
Hoxe vai un de Celso Emilio Ferreiro e por certo ben coñecido. Eu cheguei aos poemas de Celso Emilio a través dos cursos da Auriense dos primeiros anos 70 (que tempos! No mesmo curso de literatura galega podían participar Otero Pedrayo, Ferro Couselo, Blanco Amor, Carlos Casares e Francisco Rodríguez). Despois fíxenme coa antoloxía que lle fixeran en Portugal (aquela de Razao editora): un dos primeiros libros galegos que devorei, xunto con outra escolma semellante do Manuel María. Despois veu Histrión 70 e os seus recitais sobre Celso Emilio (“Tempo de chorar” ou algo así chamábanlle) e Manuel Guede recitando “Verbas a un irmao” ou a historia do soldado Xurxo ou este “Deitado frente ao mar”. Este poema ten unha significación importante na miña vida. Chegados a Compostela, primeiro ano, vivimos xuntos Bieito Iglesias (o escritor), Benito Alonso ("Roi", historiador), Xoan Guerra (sindicalista) e máis eu. Xa traballaramos no Instituto ourensán no nacionalismo, pero era Bieito o máis organizado daquela. Pero Bieito, polo que fose, tardou uns meses, cando chegamos a Santiago, en poñerse en contacto con ERGA e coa UPG (os nosos alias eran, creo, Ernesto, Xavier, etc.). Había que gozar un pouco tamén dos tempos de Santiago: o Barra-China, as mozas, o novo sabor da rúa dos viños, etc. Ao cabo dun mes e medio en Compostela, semanas despois da morte de Franco, escoitamos nunha asemblea de distrito, na antiga Facultade de Económicas (daquela no Pazo de Fonseca), un mozo, non lembro o seu nome (creo que era de Económicas) que recitaba literalmente este poema de Celso Emilio. Bieito saiu de alí dicindo: este é de ERGA, seguro. Así era nas cousas daquela: falar en galego situábache de inmediato no campo nacionalista. Aos poucos días xa estabamos organizados, ERGA, logo a AN-PG, UPG e todo o demáis: e o contacto foi este poema de Celso Emilio. Lembro tamén que noutras asembleas posteriores houbera unha disputa polo idioma cos ácratas (eran debates habituais) e un deles (príncipe Galín, quizais?) dixo, en castelán, que só lles interesaba o galego como “lingua proletaria”, como quería Celso Emilio. Pero que, en canto o galego fose lingua de poder ou da burguesía, eles defenderían de novo o castelán. Que tempos!
Deitado frente ao mar...

Língua proletaria do meu pobo,
eu fáloa porque sí, porque me gosta,
porque me peta e quero e dame a gana;
porque me sae de dentro, alá do fondo
dunha tristura aceda que me abrangue
ao ver tantos patufos desleigados,
pequenos mequetrefes sin raíces
que ao pór a garabata xa non saben
afirmarse no amor dos devanceiros,
falar a fala nai,
a fala dos abós que temos mortos,
e ser, co rostro erguido,
mariñeiros, labregos da linguaxe,
remo e arado, proa e rella sempre.

Eu fáloa porque sí, porque me gosta
e quero estar cos meus, coa xente miña,
perto dos homes bos que sofren longo
unha historia contada noutra lingua.
Non falo pra os soberbios,
non falo pra os ruíns e poderosos,
non falo pra os finchados,
non falo pra os valeiros,
non falo pra os estúpidos,
que falo pra os que agoantan rexamente
mentiras e inxusticias de cotío;
pra os que súan e choran
un pranto cotián de volvoretas,
de lume e vento sobre os ollos núos.
Eu non podo arredar as miñas verbas
de tódolos que sofren neste mundo.
E ti vives no mundo, terra miña,
berce da miña estirpe,
Galicia, doce mágoa das Españas,
deitada rente ó mar, ise camiño...

Celso Emilio Ferreiro

Premios X. A. Carracedo en Ourense (Pan por Pan xoves 4 maio)
Estiven na entrega dos Premios Xosé Aurelio Carracedo, que organiza a Deputación. Nesta ocasión os xornalistas recoñecidos foron José Paz e Fernández Pinal: parabéns aos dous. Ao primeiro deles xa o coñecen vostedes, fotógrafo e crítico de arte nesta páxina, sempre con rigor a procurar as claves da creación dos artistas. Fernández Pinal traballa na COPE do Carballiño e gañou o segundo premio cunha reportaxe sobre os sucesos de Oseira de 1909: traxedia nacida cando o bispo Eustaquio Ilundain autorizou que se desmontase o baldaquino barroco da igrexa de Santa María. Curioso e simpático paradoxo: a reportaxe, que non coñezo, emitiuse nunha emisora católica, onde traballa o premiado. Houbo tamén gabanzas na memoria de Xosé Aurelio Carracedo, xornalista íntegro e brillante que as novas xeracións non puideron coñecer: por que non se edita unha escolma dos seus textos de prensa?

Rescaldos do Gran Temoneiro
(Andoliña 3 maio)
A finais dos 60 e primeiros 70 era o grande heroe dos mozos en todos os campus de Europa: o Gran Temoneiro, o home que levou o xigantesco barco de China ao comunismo. Os partidos definíanse "pensamento Mao Tse Tung" e abundaban as siglas nesa onda: Partido do Traballo de España, Movemento Comunista, a ORT, Bandeira Roxa, etc.: un hoxe moi coñecido escritor convidoume a un seminario do MCG cando eu xa militaba noutras filas e entre Bieito Iglesias e mais eu chafámosllo. Había mesmo grupos que esixían, antes de ingresar na súa militancia clandestina, un exame das Obras Selectas de Mao.
Desde aquela choveu moito. Os historiadores (o último nesta liña foi o libro de Jung Chang e Jon Hallyday) demostraron que a Mao Zedong o único que lle obsesionaba de verdade era o sexo e as mulleres (ás que desprezaba). Estivo 25 anos sen bañarse e aseándose só cunha toalla mollada. Só era un estalinista ao que nada lle importaba, para cumprir os seus megalómanos plans, que millóns de chineses morresen de fame: cousas das condicións obxectivas do paso ao socialismo, supoño. Deixou como herdanza un inmenso país choutando ao capitalismo e á cabeza do mundo en totalitarismo e en penas de morte. (Imaxe: Mao na coñecida icona de A.Warhol)

Da lingua nunha hora decisiva
(Andoliña 2 maio)
Estou entre as persoas moi preocupadas pola sorte da nosa lingua, o galego: nada garante o seu futuro se nun prazo relativamente breve non se toman medidas cruciais na súa defensa. Por parte das institucións políticas e por parte dos cidadáns. Ten que chegar a ser vista polos seus falantes como unha lingua necesaria, non como un adobío cultural nin como unha koiné reservada á burocracia política.
Non hai moitos meses aprobouse por unanimidade de todos os partidos, no Parlamento galego, un novo Plan de normalización da lingua: agora vaise adiar un ano máis. A proposta de poñer en marcha algunhas escolas monolingües galegas é positiva como símbolo, pero non abonda para deter a deterioración social do idioma. As bases sociais do BNG están molestas co goberno bipartito polo que entenden unha liña seguidista da do PP neste tema. Para os socialistas quizais non sexa este un tema central, pero si o será para os nacionalistas. Non sei se as políticas concretas dos conselleiros do BNG terán unha rendibilidade electoral directa chegado o momento. Pero, de seguro, os seus electores van preguntar qué avanzamos co novo goberno no terreo da lingua e da cultura galega. E os responsábeis terán que dicir algo nese momento. (Imaxe: Alegoría da prudencia, de Tiziano, 1565, National Gallery, Londres).

ANO DA MEMORIA. VERDEGAIA. OS GRANDES SIMIOS.
(La Región 1 de maio)
Ano da Memoria. O Congreso dos Deputados aprobou nesta semana que o ano 2006 sexa o da Memoria Histórica, apoiando así unha proposta de Izquierda Unida-Iniciativa per Catalunya-Verts (a mesma declaración xa se fixera en Galiza). Non é unha sorpresa engadir que o único voto en contra foi o do grupo popular para quen esta proposta “divide aos españois e reabre feridas”. Segundo os populares buscar as raíces da nosa democracia é “utilizar o pasado como arma política”: o certo é que hai un pasado de máis de 40 anos en que houbo demasiados silencios e aínda estamos a agardar por unha dereita democrática que se atreva a buscar a súa lexitimidade histórica sen copiar o discurso ultradereitista e revisionista que presenta a Franco como salvador e redentor de non se sabe cantas catástrofes.
Verdegaia. Nace Verdegaia, que concibe o ecoloxismo como “un ideario político de transformación social”. Proponse traballar pola paz e a xustiza social e facer entender a todos que a insustentabilidade ecolóxica tamén xera inxustiza social. É un novo grupo pero ten moita experiencia detrás, porque agrupa, ademais de xentes novas, a moitos antigos socios e dirixentes de ADEGA, como o seu coordinador xeral, Xan Duro. Verdegaia pode agrupar o mellor do ecoloxismo galego, integrando xentes de todas as sensibilidades, sen ataduras políticas nin manipulacións. Tralo desastre do Prestige, a sociedade galega volveu mirar cara o mar, e tamén cara a terra (ese burato negro dos incendios forestais), avanzouse en concienciación e desde o novo goberno hai unha nova lectura da realidade dende esta perspectiva medioambiental. Agora hai que aplicar esa nova sensibilidade pola Terra e Verdegaia pode ser un gran activo a este respecto. Noraboa, pois.
Os grandes simios. A frivolidade é unha mesta planta que se expande a gran velocidade entre certos columnistas e tertulianos dos medios de comunicación. Demostrouse outra vez ante a proposta que fixo Fernando Garrido, deputado verde nas listas socialistas, respecto aos Grandes Simios: qué doado é facer un artigo estilo “chiste fácil” sobre humanos e simios! Xa o facían os ultraconservadores hai máis de cen anos para burlarse de Darwin. O respecto polos animais e pola propia natureza fainos máis humanos,porque os seres humanos tamén somos animais e compartimos un 99 por cento do noso xenoma cos grandes simios: razón suficiente para pararse a pensar que poidan ter certos dereitos, sequera a non ser torturados nin maltratados. Si, xa sei que temos a intelixencia e que iso nos diferenza do resto dos animais, pero ¿a cantas persoas esa intelixencia só lles serve para propagar o horror? Disque os simios máis semellantes a nós son os bonobos: teñen moito en común connosco, pero teñen outras cousas que nos arredan deles. Son moi luxuriosos, dito en clave humana, e non teñen prexuízos a ese nivel. E tamén son pacíficos e resolven co sexo moitos conflitos no grupo. Algúns humanos, en vez diso, fabrican e usan armas mortíferas, e fan desaparecer pobos e xentes. A historia da Humanidade demostra que a barbarie non sempre está acochada nas selvas.

O dereito "necesario" de criticar as relixións (El País, 30 abril 2006)
"As sociedades que non defenden aos individuos que critican ou cuestionan relixións ou calquera tipo de idea estanse equivocando e están destinadas a acabar tiranizadas e a perder a súa liberdade." Esta frase, pronunciada no debate "Ídolos e insultos: literatura, relixión e liberdade de expresión" por Ayaan Hirsi Ali, recibiu o pechado aplauso dos asistentes a un dos máis esperados debates da segunda edición do PEN Voces do Mundo, ao que tamén estaban convidados, xunto a Cebrián e Göle, o escritor indio Upamanyu Chatterjee, o intelectual alemán Hans Magnus Enzensberger e o suízo de orixe exipcia Tariq Ramadan.
Hirsi Ali, que foi presentada polo moderador do encontro Ian Buruma, escritor holandés, como "o Voltaire do mundo musulmán", coñeceu nas súas carnes a persecución relixiosa polos seus sarcásticos escritos contra a interpretación máis ortodoxa do islam e en concreto contra o tratamento que reciben as mulleres no ámbito desa relixión. Ela foi a guionista da polémica película Submissions, pola que o director holandés Theo van Gogh foi asasinado en 2004 a mans dun extremista islámico en Amsterdam e pola que aínda hoxe está ameazada de morte. No filme nárranse, en clave poética e á vez brutal, catro historias de mulleres maltratadas polos seus maridos e reprodúcense as frases máis degradantes do Corán contra a muller.
Quizias por iso a voz de Hirsi Ali foi unha das máis duras fronte ao que denunciou como "pasividade de Occidente" ante os ataques do extremismo islámico contra a liberdade de expresión. "A relixión ten que poder ser criticada. É necesario, é urxente. Todas as relixións o foron e esa posibilidade de crítica levou ao mundo occidental á prosperidade e á paz. Sen embargo, hoxe hai unha crecente autocensura de xornalistas e políticos occidentais, que tratan de minimizar as súas críticas contra o extremismo musulmán por medo ás súas reaccións", clamou. (Na imaxe, a deputada e escritora holandesaz Ayaan Hirsi Ali).

Visita a Valdeorras
Pasei onte, sábado, toda a xornada nas terras de Valdeorras. Fun aló coa miña muller, María, e a miña filla Eire. Convidáranos uns bos amigos do Barco: Remedios Gacio e Manolo Docampo (Lolo). E alí, para saborear un excelente cordeiro e os doces preparados pola nai de Remedios, esperábanos tamén Gustavo Docampo e Maribel, irmáns da outra parella (son dous irmáns casados con dúas irmás á súa vez). Lolo foi o responsábel do BNG na zona moito tempo: de feito un dos que montou o Bloque no lugar co meu cuñado, o poeta Millán Picouto, que tamén nos acompañou onte e que viviu alí tres anos, como profesor no Lauro Olmo. Agora dedícase ao mundo do viño e ensinounos de vagar a súa adega, de onde sae o magnífico viño ecolóxico que xa está a producir: Bacelos de Biobra. Só levan tres ou catro anos nisto pero xa son pioneiros en Galiza na produción de viño ecolóxico e teñen un magnífico viño que xa se comercializa en Ourense e noutras cidades do país. E, ademais, coa plena seguridade de que é o producto máis sano e menos contaminado do mercado gastronómico. Descendente de carpinteiros, o Lolo fixo el case soíño moitas das obras de restauración da adega, sobre unha casa familiar, e creou alí un recuncho encantador, nunha paisaxe tan fermosa como relaxante e acolledora: a adega está no núcleo de Biobra, concello de Rubiá, enclavado no Parque Natural da Serra da Enciña da Lastra. Tivemos tempo para falar de case todo o humano e o divino e ata para escoitar un espontáneo recital en ruso: tomou café connosco unha profesora ucraína, que lles dá clases de ruso ás fillas de Remedios e Lolo, e gorentounos lendo uns textos en ruso e ata cantando unha canción moi coñecida do seu folclore.

Fraga e o galego: unha máis
No telexornal de TVE-1 de hoxe, mediodía, escoito ao director de cine Alfonso Ungría a falar dun seu documental sobre o tempo e a vida nos teleclubes, xa saben, aquela invención de Fraga dos 70 para ver a tele en colectivo. Alfonso Ungría sacara daquela (se entendín ben a nova do telexornal, collíno ao remate) un paisano galego falando en galego nun deses teleclubes. Fraga seica chamou ao NODO para que o botaran. Non custa imaxinalo indignado e dando voces: falando en galego na televisión!!!

En La Voz de G. len as bitácoras galegas, seica
Hoxe mesmo, en La Voz de Galicia, proponse un curioso concurso para elixir a palabra galega máis fermosa. Os lectores poden escoller ata o 17 de maio a que consideran máis eufónica ou harmoniosa: curiosamente, en toda unha páxina de información, nin sequera unha liña para lembrar que este concurso xa se fixo na blogosfera, proposto pola bitácora de Francisco Castro ("A canción do náufrago"). Eu mesmo publiquei unha recente andoliña sobre o tema. Non é a primeira vez que sucede (lembren aqueloutra dos nomes das vacas, e outras): unha idea interesante do mundo dos bloguers, unha información coincidente ao cen por cen co que sae na rede (case sempre sen asinar polo xornalista) e nin sequera unha mínima mención ao pai da idea. Seica na Voz len as bitácoras galegas, aínda que non paguen dereitos de autor...

BLANCO TORRES, UNAMUNO, AS LINGUAS
(Andoliña sábado 29 abril)
A tantos anos de distancia, sorprende a actualidade dalgúns debates con moitas décadas de historia. Leo no xornal “A Nosa Terra”, aló por 1919, esta cita contra o uniformismo centralista: “Unamuno di que xa se crebou a unidade. Non. A unidade está rota fai tempo, pro era unha rotura pasiva, que agora trócase nunha actividade que fará forte e fecunda a crebadura. ¿Dende cando houbo realmente en Hespaña unha unidade espritoal, de intereses ou de calquera outro xeito?”. A cita pertence a un xove escritor galego, 28 anos daquela, Roberto Blanco Torres, que pagaría logo coa súa vida o seu compromiso co país. E aínda non profetizara Jiménez Losantos a súa “quiebra de España”.
De Blanco Torres tense escrito que hai un aceno unamuniano na súa poesía. E escribíalle ao autor bilbaíno con respecto e admiración, como amosou nun estudo Alexandre Rodríguez Guerra. Como lle escribían tamén Blanco Amor e Otero Pedrayo e outros intelectuais galegos. Pero Unamuno, que merece ese recoñecemento noutras cousas, equivocábase nisto. Nos seus discursos nas Cortes, en 1932, opúxose á cooficialidade do catalán e ao seu uso na Universidade. Os ventos sopran hoxe noutra dirección, cando menos en Cataluña. (Imaxe: a caricatura de Unamuno feita por Álvaro Cebreiro, firmante do manifesto Máis Alá).

O Barco 1885-1969. Memoria fotográfica
Un dos síntomas máis esperanzadores do proceso de recuperación da Memoria que estamos a vivir é a salvagarda do noso patrimonio fotográfico, polo menos ata onde iso é posíbel. Nos últimos anos en toda Galiza (na provincia ourensá: no Carballiño, en Celanova, en Ribadavia, no Barco, etc.) estanse a publicar álbums de vellas fotografías que nos devolven a imaxe dun tempo pasado e ás veces negado con saña e hipocresía (a Segunda República e a represión na guerra incivil). No Barco de Valdeorras publicouse en 1990 o libro Cen anos do Barco nas fotos, 1863-1963, que abría este camiño na fermosa vila valdeorresa. Na mesma liña saiu agora O Barco, 1885-1969. Memoria Fotográfica, coordenado polo amigo Gustavo Docampo Paradelo e publicado polo Concello do Barco e a Deputación Provincial, a través do Centro de Cultura Popular Xaquín Lorenzo que dirixe o tamén amigo Xulio Fernández Senra. Hai moitas fotos magníficas, unhas anónimas, outras asinadas, das xentes e paisaxes da comarca, da vida no río, da emigración, dos traballos, das formas de lecer, etc. Creo que as dúas que escollín aquí son ben representativas: nunha delas (cara 1920) faise a parodia do oficio do barbeiro; noutra ("Cuba, 1921") Manuel Blanco Pascual fai un orixinal autorretrato dacabalo e nunha típica facenda cubana.

VAGALUME, ARDORA, ANDOLIÑA
(Andoliña venres 28 abril)
Seguindo o fío de onte, tamén se fixo en galego o concurso sobre a palabra máis fermosa e diso quedamos en falar hoxe. Foi iniciativa do escritor Francisco Castro desde a súa bitácora “A canción do náufrago”. Houbo máis de cen propostas e quero recoller algunhas ben fermosas: aloumiño, andoriña, ledicia, chorima, brétema, caluga, bufarda, folerpa, axóuxere, escaravello, poalla, solpor, luscofusco, donicela, bolboreta, améndoa, vichelocrego, gorentar, fiúncho, mainiño, borboriño, pardal, costro, lóstrego, etc. Nos blogs galegos está vivo este debate (tamén no meu) e un amigo fisterrán mándame estas xoias do mundo do mar: ardora, rompente, marusía, ronsel, vogar.
Pero a gañadora foi “vagalume”, ese bechiño (Lampyris noctícula) que disque lle brilla o cu, sobre todo á femia, en medio da escuridade da noite. Si, merecía gañar. E ademais ten unha ampla gama de sinónimos de beleza non menor. Escoiten: lucecú, luceiro, lucerna, corcoño, coroceiro, ferriño, vella do caldo, verme da noite...
E moi preto do vagalume, compartindo a súa levidade e a súa fugacidade, está a miña querida “andoliña” que recollera nos vellos tomos verde do seu dicionario don Eladio Rodríguez González. (Ilustración: unha das deliciosas mariñas de Urbano Lugrís, o noso gran artista e fillo de Manuel Lugrís Freire).

Tres graciñas a repartir (na entrada número 100)
O meu anterior post foi o meu número 100 nun prazo de pouco máis dun mes. Esta bitácora está a posibilitarme unhas posibilidades de diálogo e comunicación coas xentes que eu nin sequera adiviñaba (e levo máis de 30 anos a escribir a cotío nos xornais). Por iso hoxe, en honor a eses 100 primeiros post, quero dar algunhas graciñas:
En primeiro lugar, graciñas a Afonso Vázquez-Monxardín, que foi o primeiro en ensinarme o doado que é isto de facer un blog (el aínda non se estreou, que sexa cedo). Despois, a Brétemas, que apoiou dende o primeiro día esta bitácora, como tantas outras cousas, sempre xeneroso. E sobre todo a Xulio Outumuro (Xulio de Rabal nos blogs), compañeiro meu no Instituto de A Carballeira e profesor de Informática, que é o meu especialista particular que me resolve os problemas que poidan aparecer de cando en vez.
Graciñas, por suposto, e no mesmo nivel, aos lectores e lectoras que fan posíbel este diálogo e comunicación, aos múltiples “usuarios anónimos” que non podo coñecer e a outros que xa empezo a coñecer mellor neste mundiño do blogomillo como A.C., Anónimo político-cultural, Etxeoqueai Fernández, Veloso, Acedre, Torre de Babel, Galeidoscopio, Estalote, Boedense, Caravelete, Muralla, Xacobe neto, Ocenza, Fisterrán, Náufrago, Aultre Narai, Abellonenia, Ronsel obradoiro de arte, F.Míguez, Axitada, Marcial, Neno da Norita, Andara o xeito, Outra vaca no blogomillo, Ian, Axitada, etc. (Excusas polos seguros esquecementos cando escribo case de memoria).
E graciñas tamén polas súas palabras de ánimo a amigos como Benito Losada, Henrique Alvarellos, Miguel Anxo Fernán-Vello, Antonio Piñeiro, Ruth Fernández, Luis Menéndez, José Pascual, Xavier Paz, Carlos Varela, Manuel Santos, Secundino Lorenzo, Manolo Barreiro, Charo Ferreiro, Santiago Prol, Ricardo Alonso, Xosé M. Sarille, Henrique Torreiro e outros moitos que agora non me lembro, que me adicaron algunhas palabriñas para seguir adiante.
Ah! Para rematar, en moi poucas semanas, espero agasallarvos cunha pequena sorpresa. De momento só vos podo decir que ten que ver co mundo da Rede e coa Historia de Galiza: creo que é un proxecto fermoso e ambicioso. Teredes novas canto antes.
(Na imaxe, Dona co espello, de G.Bellini)

DA BELEZA OCULTA DAS PALABRAS.

A palabra máis fermosa do castelán ou do español, como vostedes prefiran, é amor: así o decidiron os internautas nun concurso dunha escola de escritores. Entre as máis votadas estaban tamén paz, vida, esperanza, madre, amistad ou amanecer: é obvio que os concursantes pensaron máis nos conceptos e significados que na propia musicalidade interna dos vocábulos. A riqueza fonética xogou, en cambio, a favor de azahar, libélula, albahaca, susurro ou alféizar. Menos votos tiveron outras como lapislázuli ou mar: neste último caso sorpréndeme por moitas razóns, eu poñeríaa nas miñas favoritas.

Carlos Casares, cando lle preguntaban polo mellor libro da historia ou polo mellor escritor, respondía sempre que o mellor escritor ou libro son polo menos cinco mil e non se poden citar todos, claro. Habería que preguntarlle aos poetas. E aparecerían, sen dúbida, os adxectivos azul e verde, tan usados, e formas como miel, luna, jaral... E o naranjel e o arbolé de Lorca e Alberti coa árbore do jaracandá e coa abubilla e co alcaraván. E outros poetas reclamarían os dereitos de candela, chamariz, mariposa, álabe, guajira, e tantas outras posíbeis. E a palabra máis fermosa en galego?: diso falaremos mañá.

Etiqueta: Jaume Plensa.

ANDOLIÑA xoves 27 abril.

MÁRTIRES DE CARRAL
(La Región 24 abril)
O proceso de descuberta e recoñecemento da personalidade de Galiza ten como antecedentes máis arredados o labor dos ilustrados galegos e, sobre todo, a figura brillante e sorprendente do Padre Sarmiento. Ao seu carón outros nomes da Ilustración (Cornide, Lucas Labrada, etc.) ou do primeiro liberalismo (Pardo de Andrade) deron pasos decisivos no coñecemento do noso país e no espertar dunha sensibilidade pregaleguista. Tal como sinalan todos os historiadores, o nacemento do galeguismo non terá lugar ata a aparición dunha xeración, de xorne romántico, que situa a Galiza como obxectivo central de estudo e reivindicación. Velaí a xeración do provincialismo, que na década de 1840-1850 reivindicou este país como realidade de seu e a propia unidade de Galiza como antigo reino ou “provincia” fronte as provincias administrativas impostas desde a reforma de Javier de Burgos en 1833. O provincialismo nace como resposta á centralización administrativa do Estado liberal e está estreitamente vencellado, como indica R. Villares, á propia Xeración de 1846, aquela fornada de mozos universitarios afeccionados á literatura, á historia e ás ciencias que se significaron pola defensa da singularidade de Galiza. Esta Xeración (con nomes tan egrexios como Faraldo, Neira de Mosquera, Romero Ortiz ou Pío Terrazo) puxo as bases dun espertar xornalísticos e cultural que preparou o camiño do propio Rexurdimento literario. E foi tamén a protagonista, en boa medida, do pronunciamento do coronel Miguel Solís en Lugo en abril de 1846, logo difundido por todo o país, sobre todo nas vilas costeiras con presenza de núcleos comerciantes e liberais. Como estudou con detalle no seu día Xosé R. Barreiro, foi un levantamento progresista, inserto na dinámica do liberalismo político español, pero que avanzou reivindicacións do ideario galeguista mesmo apelando á historia anterga: “Galicia chegará a conquistar a influencia da que é merecerte, colocándose no alto honor a que está chamado o antigo reino dos suevos”.
As tropas de Solís foron derrotadas e os seus principais dirixentes militares detidos e fusilados en Carral o 26 de abril de 1846. Nacía así o primeiro símbolo da historia do galeguismo que os rexionalistas plasmarían no monumento de Carral. Moitos anos despois as Irmandades da Fala, en 1917, homenaxeaban aos Mártires de Carral e o 26 de abril de 1931 o galeguismo volvía a esta vila coruñesa e alí pronunciaba un mitin Manuel Lugrís Freire (foto adxunta). A Real Academia Galega, que recuperou esta foto do Arquivo do Reino de Galicia, celebrará alí unha nova homenaxe en lembranza de Solís e dos seus compañeiros. Se en 1917 se leron alí poemas de Pondal, Eugenio Carré, Florencio Vaamonde ou Eladio Rodríguez González, agora serán Méndez Ferrín, Darío Xohán Cabana, Alonso Montero e Salvador García-Bodaño os que poñan a voz, co mesmo espírito doutrora, á lembranza do primeiro símbolo da historia do galeguismo.