Profesora na Facultade de Dereito da USC
María Begoña López Portas:

"A comunidade pode quedar descolgada do autogoberno se non reforma o Estatuto"
A autora do libro Galicia y Escocia. Dos modelos federales, publicado pola Universidade de Santiago de Compostela, afonda en que, a diferenza do que pasa no Reino Unido, en España os temas importantes para cada rexión na UE non os debate a propia autonomía
Galicia Hoxe, 12.01.2010 R. CANDAL

A doutora en Dereito María Begoña López Portas publicou o ano pasado, a través da Universidade de Santiago de Compostela, o libro Galicia y Escocia. Dos modelos federales, no que analiza moi polo miúdo as semellanzas e diferenzas entre a nosa comunidade e o país británico en canto a nivel de competencias, desenvolvemento normativo e sistemas.

Como xurdiu este libro?
O punto de partida foi a miña tese doutoral. O proceso de Devolution inglesa comezou en 1998 e no 2002 comezaba a consolidarse. Por outra parte, no 2001 empezan a formularse as reformas dos Estatutos de Autonomía en España, o catalán, o valencián... como un paso máis para acadar a autonomía rexional. Aproveitando que tanto no Reino Unido como en España estaban cobrando pulo as reformas para que as rexións acadasen maior autonomía, decidín facer un estudo comparado desde dúas dimensións e tradicións xurídicas tan distintas.
En que se parecen Galicia e Escocia?
En España partíase dun Estado unitario herdeiro dos 40 anos da ditadura franquista, e foise cara a un sistema máis federal descentralizado, e o mesmo acontece en Reino Unido, que partiu do tradicional estado unitario británico e entendeu que había determinadas rexións que querían acadar autonomía, que se mantiveron ó longo da historia e nestas últimas décadas intentouse darlle unha canle xurídica e política.
No eido de competencias e de autogoberno, quen está máis avanzado?
Aínda que as tradicións histórico-culturais, xurídicas e políticas sexan moi distintas, podemos atopar paralelismos e isto é importante porque o sistema de distribución de competencias é distinto. En España, o sistema de listas de distribución competencial é pechado. Temos que consultar a Constitución, o Estatuto, sentenzas do TC que van perfilando as competencias do Estado e da Comunidade Autónoma. O sistema que se usa pretende evolucionar cara á uniformidade. Se ti colles os últimos novos estatutos reformados, verás que presentan igualdades. Imos cara a unha maior autonomía, pero con carácter de uniformidade. No sistema británico, a autonomía que ten Escocia é moi distinta que a que ten Gales. Escocia pode lexislar e executar lexislación sobre as súas competencias, Gales só pode executar. Logo, por un lado parece que Escocia ten máis competencias que Galicia porque o sistema de listas abertas parece que lle concede máis. Onde está a trampa? O sistema de atribución de competencias en Escocia é unha lei do Parlamento británico, de forma que este podería ditar outra lei en contra revogando todas esas competencias e polo tanto parecería que as garantías desas compentencias escocesas son menores que as garantías que teñen desde o punto de vista constitucional as competencias de Galicia. Non se pode dicir quen ten máis competencias, depende. Que pasa? Que dada a tradición anglosaxoa de ser reacios ós cambios, é moi dificil que os británicos ditasen agora unha lei que lle quitase competencias ós escoceses. Ademais, este sistema de Devolution estase estendendo, intentando aplicalo ós entes rexionais e xa locais tamén de Inglaterra.
Moitos nacionalistas toman a Escocia como o modelo a seguir por Galicia...
É un modelo a ter en consideración, pero é un modelo distinto. O modelo de Devolution escocesa xurdiu en consideración de que Escocia se anexionou voluntariamente ó Reino Unido tras o Tratado da Unión en 1707. Durante todos estes anos, Escocia tivo a súa propia moeda, igrexa, sistema penal, universidade... Tivo unha autonomía que Galicia non tivo. A solución que se busca no Reino Unido nace nun país concreto para un problema concreto. Triunfa porque ten en consideración eses elementos históricos, políticos e xurídicos dese país. É igual que o Estado autonómico, triunfa aquí porque ten en consideración o principio de unidade, de autonomía e de solidariedade que establece a Constitución.
Que nivel de desencentralización dirías que hai hoxe no Estado español?
O estado autonómico xa vai máis alá, para min xa se superou o concepto de descentralización e por iso falo de novos modelos federais simétricos (España) e asimétricos (Reino Unido). O Estado das autonomías é un modelo de novo federalismo simétrico.
Pero nese novo modelo a reforma do Estatuto de Autonomía de Galicia segue pendente...
Ese é o problema. Dentro da evolución que se produciu no estado autonómico, hai unha maior cota de autogoberno na primeira fase por parte das autonomías históricas, ás que se une Andalucía, pero tras os acordos autonómicos e os pactos do 92, todas as demais comunidades, pola vía das reformas das leis orgánicas de transferencias acadan as mesmas cotas de autogoberno que o resto. Na actualidade, o desenvolvemento do estado autonómico volve concederlle novas cotas de autogoberno ás comunidades, pero pola vía das reformas estatutarias das propias autonomías. En total van seis reformas de estatutos aprobadas, incrementando o autogoberno. Quedan pendentes outras comunidades. No caso do Estatuto de Galicia, o problema fundamental é que o acordo autonómico non se conseguiu, e tras unha primeira fase de sondaxe das entidades importantes da sociedade galega, o proceso decidiu paralizarse porque dicían que non se conseguía un acordo de mínimos. O problema é en que situación se pode atopar a comunidade autónoma galega se non se reforma o Estatuto de Autonomía. Porque se a cota de autogoberno se incrementa pola vía da reforma estatutaria, que ocorre coas comunidades que non reforman os seus estatutos de autonomía?
Logo, urxe reformar o Estatuto galego...
Si, sobre todo pola conxuntura. Agora estamos pendentes da sentenza do TC sobre o Estatut catalán. Na sentenza do Estatuto valenciano, do 2007, o TC enumera en 50 folios todos os elementos que considera importantes do estado autonómico e comprende que esta asunción das competencias que se ven producindo polas novas reformas dos estatutos de autonomía terían amparo dentro do marco constitucional. Veremos agora o que ocorre co estatuto catalán. O problema sería se Galicia se pode quedar ou non descolgada se non reforma o seu estatuto de autonomía.
O presidente da Xunta di que é mellor esperar antes de poñerse a traballar de novo en Galicia...
O problema é que tamén se está falando da reforma da Constitución. Algúns autores formúlanse se é que estamos empezando a casa polo tellado, xa que algúns elementos que se queren reformar da Constitución abarcarían o estado das autonomías.
E a nivel de Europa, Galicia ten a voz suficiente?
É certo que se incrementaron as vías de participación autonómica na UE, pero, a diferenza de Escocia, os temas importantes non os debate a propia comunidade autónoma en nome de todo o estado español, senón que simplemente forma parte da comisión delegada. Deste xeito, as decisións non son adoptadas por aquelas comunidades que se poden ver máis afectadas polo tema. No caso do Reino Unido, se na Comisión houbera que negociar unha cuestión de pesca, só iría a delegación escocesa, porque se entende que é a rexión que máis se vería afectada polo tema de pesca. No caso de Galicia non é así.

O PERFIL
María Begoña López Portas (1978) é diplomada en Estudos da Defensa Nacional (Ceseden), doutora en Dereito pola Universidade de Santiago de Compostela e profesora do Departamento de Dereito Público e Teoría do Estado desta universidade.
As súas principais liñas de investigación actuais cos novos modelos federais e a participación rexional, o estudo do ámbito competencial autonómico e a análise comparativa do autogoberno rexional.
É autora e coautora de diversas investigacións e traballos en revistas especializadas e obras colectivas como El sistema competencial de Galicia: Autonomía y federalismo; Un breve análisis de las propuestas regionales en el contexto multilevel europeo: el caso vasco; ou La figura dos Estado en los procesos de integración y descentralización política. Unha relfexión sobre su naturaleza jurídico-política, etc, entre outros moitos traballos.

A única Administración responsable de protexer o galego
Alba Nogueira López
Vieiros, 07/01/2010

Con irresponsabilidade renuncia a Administración Feijoo a protexer de xeito reforzado o galego sendo como é a única Administración no mundo que ten encomendada a defensa da nosa lingua. Non van facelo as Administracións murciana, andaluza, central, arxentina e tampouco a británica. Algunhas delas adicarán o seus esforzos a protexer o castelán, como ben sabemos, outras ao inglés sen preocuparlle moito que os seus cativos sexan plurilingües.

O debate non é, mal que queiran botar tinta como a lura para encerellar, se a cidadanía galega debe falar mellor inglés. Falso debate. Os galegos e galegas falan máis linguas que o resto dos españois –cando menos dúas-; falan mellor as estranxeiras e as oficiais –o informe PISA así o confirma-; e para falar moitas das linguas estranxeiras sons específicos da nosa lingua colócannos en mellor posición que ao resto dos unilingües do Estado (o “x”, as sete vogais, o “n” nasal velar sonoro de palabras como “unha”).

O debate é se podemos darlle igual tratamento no sistema educativo obrigatorio, a linguas oficiais e a linguas estranxeiras coa única finalidade de non protexer aquela única á que a Constitución e o Estatuto nos confían a súa protección en exclusiva.

O Decreto que se anuncia do plurilingüismo contravén con claridade o conxunto do ordenamento aplicable ao eido educativo. Fronte aos mandatos de protección da lingua propia da Constitución e o Estatuto suprímese a adquisición da lingua en educación infantil, se os pais o queren, e rebaixase a competencia en educación primaria e secundaria (un falso 33% no que nin tan sequera terán que falar ou examinarse en galego salvo na materia de galego). Fronte ao mandato de progresividade no coñecemento da Lei de Normalización Lingüística, por primeira vez a normativa de uso do galego nas aulas vai a ceacú. Fronte á marxe maior que ofrece a Lei Orgánica de Educación ás comunidades con lingua propia (o 45% do horario escolar, fronte ao 35% das que non teñen máis lingua que unha) o goberno galego decide homologarse a La Rioja e utilizar unha parte dese horario para aumentar o inglés e o castelán.

Lonxe de afondar no exemplo dos países con mellores resultados no informe PISA, no que Finlandia é un exemplo, innóvase ao revés. Finlandia basea o seu sistema educativo na firmeza na adquisición das linguas propias –finés e sueco- durante os dous primeiros anos de educación obrigatoria centrando nese esforzo a maior parte do tempo escolar xunto ás matemáticas. A introdución do inglés faise como unha materia diferenciada impartida por especialistas a partir de terceiro curso que ten como obxectivo principal a práctica oral. Para iso os grupos son máis pequenos que os que manexan os nosos mestres e profesores (25 nenos en infantil e primaria, 30 en secundaria). Non hai materias “en” inglés.

O profundo complexo que revela este proxecto de norma, propio de quen pensa que os galegos mais que falar con corrección a lingua que usamos para vivir e construírmos o noso pensamento debemos ser emigrantes; a absoluta irresponsabilidade de quen renuncia a exercer unhas competencias de protección da cultura e identidade propias que non vai mais ninguén mais por nos; o claro desleixo e descoñecemento da realidade do sistema educativo; a ausencia de vontade de investir na educación reducindo o número de nenos nas aulas, aumentado o profesorado, financiando materiais, informatizando as aulas, abrindo aulas de linguas, son o que agocha este proxecto de norma para o unilingüismo nas aulas.

Dúas alternativas para a lingua

Afonso Vázquez-Monxardín

La Región:09-01-2010

A lingua, como é o órgano co que falamos, por non ter óso que se desgaste, porque a función crea o órgano, e porque o falar non ten cancelas, pois é un tema que dá para moito. E chega a fartar, realmente. Tamén, se cadra, cumpría debater sobre as orellas. ¿Con que orellas escoitamos? ¿Limpas ou non de prexuízos? En fin, hoxe, en liberdade, quero achegarme a un tema de preferencia de linguas que non quere dicir de imprescindible escolla dicotómica, porque se cadra ao lector, igual que a quen escribe, lle gustan as dúas. Non é unha disxuntiva. Pode ser primeiro unha e despois a outra. Ou uns días unha, outros días outra. Ou depende do momento. Vexamos.
A estufada. (convirán comigo en que a palabra galega estufar está máis próxima que a castelá ‘estofar’ á etimolóxica fonte de calor, pero sigamos). Colla un lingua de vaca de quilo e pico. Sácalle os nervios, graxas e osiños todos do final. Lávea ben en auga fría e déixea estar a remollo pola noite. Déalle un primeiro fervor de cinco minutos e tire coa auga. Logo póñaa a cocer con media pastilla de avecrem -si, son un herexe, que se lle vai facer- e unha folla de loureiro. Con pouquiña auga, que xa solta ela xugo. Que bote no lume algo menos dunha hora na ola express. Retírea e deixe que se siga facendo co calor residual. Mentres, no fogón liberado arrime unha pota baixa co testo de cristal -para ir guichando- co de sempre, ou sexa, por orde: aceite oliva virxe, tres ou catro dentes de allo, un tomate maduro sen pel e triscado; de alí a un pouco, un par de cebolas en catro cachos, un pemento roxo en tiras, media ducia de cenorias peladas e enteiras. Así que estea medio pasado todo, engádalle o xugo da cocción previa e a lingua xa cortada en talladas xenerosas. Despois, de alí a un pouco, colóquelle unhas patacas cortadas en rodas xenerosas -a xenerosidade na cociña galega é unha das claves- e pode un punto de azafrán previamente torrado sobre un cacho de papel de aluminio pousado na vitrocerámica un minuto. Probe e ‘reoriente’ se é preciso, o sal, ou espese cun chisco de pan relado. Voilá. Pan de cea para mollar no prebe e viño tinto de Monterrei, por exemplo, e xa está montada a festa.

Ou en friame (estarán de acordo de novo comigo en que a palabra galega friame está máis próxima que a castelá ‘fiambre’ ao etimolóxico frío de onde provén). A penas se fai nas casas pois enténdese que o limpar, cocer, engadir sales conservantes, poñer no molde, etc. son traballos excesivos e non ten entre nós a tradicíón do lacón, dente ou cachucha prensada. A miña sogra faina ben rica. Asi pois, se non quere pasar o traballo, aí está o Couto ou outros lugares de delicatesen para comprala xa cortada en fino e comela de aperitivo.

¿Que hai que escoller entre unha e outra? ¿E logo por que? Sempre lembrarei a cea que organizáramos desde a Mesa de Normalización Lingüística no San Miguel cando estabamos nela -¡que tempos!- o Marcos Valcárcel, a Maruxa Guitián, o Dacunha, o Bieito Losada, non sei quen máis e eu mesmo, na que cearamos, claro, lingua galega. De vaca e estufada. Nosa a fartar.

O decreto disparate

05.01.2010

XOSÉ MANUEL SARILLE

Continúa a escalada de despropósitos do goberno galego. O reitor Senén Barro anunciaba hai dúas semanas o colapso inminente das universidades galegas porque a Xunta de Galicia, dicía, apenas adicará diñeiro para os gastos correntes e non haberá dispoñibilidade para mercar nin un só libro. As gravísimas consecuencias para o desenvolvemento social e económico de Galicia parecen importarlles pouco aos responsábeis autonómicos.

Agora a Consellaría de Educación presenta un novo borrador de decreto do galego. Non o fai porque haxa unha demanda social de tal reforma, senón por razóns puramente tácticas que lle afectan ao Partido Popular, e ás que en xeral son alleos os cidadáns de Galicia. No PPdeG trunfou unha nova xeración de líderes, provincianos, máis mediocres, carentes de criterio propio, que cumpren ao pé da letra as directrices que lles envían desde a sé central. Fican lonxe os tempos de Fraga e Cuiña, cando o PP galego era unha forza autónoma, que até producía conceptos como o de autoidentificación e o de administración única. Os Negreira, Juncal, o propio Núñez Feijoo, apenas viven pendentes de satisfacer os desexos da nomenclatura popular e da caverna mediática madrileña. Galicia é un instrumento máis para instalarse no poder. E a Xunta unha institución espida de referentes simbólicos, equivalente a unha grande deputación ou a unha inmensa mancomunidade.

Entre os pricipais intereses da cúpula española do PP e da caverna está o de reducir a presenza social das linguas propias de Euskadi, Cataluña, Galicia e Valencia. De todas as que non sexan o castelán. E os novos líderes provincianos préstanse solícitos ao labor, sabendo que a maior esforzo maior recompensa.

Que pinta o inglés en todo isto? Por que se converte nun problema, nun factor de crispación aquí e non en Castela-León, por exemplo? Porque os leoneses do PP non necesitan a lingua de Shakespeare para tirarlla á cara a ninguén e entón a urxencia cosmopolita faise moito menor. Ademais a exemplar indixencia española en dominio de linguas, o empobrecedor monolingüismo, é moito máis tolerábel se é só en español. A donde va a parar.

¿Debe el Estado buscar a García Lorca?
JULIÁN CASANOVA

El País, 05/01/2010

La sublevación militar de julio de 1936 inauguró en España un tiempo sin ley. La obediencia a la ley fue sustituida por el lenguaje de las armas, el desprecio a los derechos humanos y el culto a la violencia. Bajo esas circunstancias, sin ley que obedecer, sin miedo al castigo, aparecieron por todas partes bandas de asesinos, amparadas por los militares, por terratenientes y burgueses asustados por la revolución, que organizaban cacerías y ajustes de cuentas.
Esa oleada de terror, que dejaba a los ciudadanos allí donde caían abatidos, en las cunetas de las carreteras, en las tapias de los cementerios, en los ríos, en pozos y minas abandonados, acabó con la vida de Federico García Lorca. También con las de otros miles de personas, alcaldes, gobernadores civiles, presidentes de las Diputaciones provinciales, diputados elegidos por la coalición del Frente Popular en febrero de 1936, dirigentes sindicales y políticos, campesinos y trabajadores. Los muertos no cabían en los cementerios y por eso se cavaban grandes fosas comunes,cualquier lugar era bueno para matar y abandonar los cadáveres.
Los asesinos ocultaron los cuerpos porque eso aseguraba su impunidad, borraba las pruebas del crimen. Además, como después ganaron la guerra, nunca tuvieron que dar explicaciones sobre su paradero porque nadie les pidió cuentas. Más de setenta años después, muchos de los familiares de esas víctimas no saben dónde están sus restos, desperdigados por lugares insospechados. Es normal que los busquen, que quieran desenterrarlos, obtener la satisfacción sentimental y simbólica de volver a enterrarlos con dignidad. Mientras no se desvele la suerte de sus antepasados, esa historia traumática seguirá presente entre ellos.
¿Qué puede o debe hacer el Estado democrático, sus principales responsables e instituciones, para gestionar ese pasado de violencia y muerte? Hay opiniones para todos los gustos.
Están los que se ríen de quienes "remueven tierra buscando huesos", proponen pasar página, negar el recuerdo, cancelar el pasado. Aznar y Rajoy, voces autorizadas para millones de personas que piensan como ellos, lo repiten siempre que sale el tema: el Gobierno no puede dedicarse a tonterías como la memoria histórica o a la investigación sobre miles de desaparecidos en el pasado. Es la sombra alargada del legado ideológico de la dictadura de Franco, un legado pesado que regresa con diferentes significados, que actualizan desde la democracia sus herederos, políticos, periodistas o aficionados a la historia.
Frente a la cancelación ideológica de ese pasado, hay quienes proponen su recuperación, también ideológica, basada en la memoria testimonial, de grupo, partido o asociación, en el recuerdo del acontecimiento contado por los contemporáneos y sus descendientes. Detrás de esa explosión de recuerdos, que muchos llaman memoria histórica, hay básicamente dos supuestos que la legitiman y le dan fuerza frente a la historia más profesional y científica: por un lado, que esos recuerdos cuentan cosas que la historia oficial, académica o salida de los documentos, nunca registró; por otro, que lo que hacen los recuerdos es colmar una necesidad irresuelta de justicia y retribución después de tantos años de silencio y olvido. Y nada mejor para ello que buscar los restos, localizar fosas, desenterrar a los muertos y volver a enterrarlos.
Si se atiende a esa corriente de "recuperación de la memoria histórica", la búsqueda de los restos de Federico García Lorca no debería ser más importante o primordial que la de miles de campesinos o trabajadores que nadie recuerda o la de autoridades que sirvieron a la República y lo pagaron con sus vidas. Además, por lo que respecta a las víctimas de la Guerra Civil, una política pública de memoria y educación, decidida desde la democracia, debería tener en cuenta a todos los asesinados sin procedimientos judiciales ni garantías previas que hubo en las dos zonas, aunque sabemos, y hay que seguir recordándolo, que fueron los golpistas de julio de 1936 quienes provocaron la guerra, la ganaron e impusieron después una cruel dictadura en la que varias decenas de miles de vencidos, perdedores, acabaron también con sus cuerpos bajo tierra.
El conocimiento histórico tiene que ir más allá de la memoria testimonial. Necesitamos una investigación exhaustiva sobre las circunstancias de la muerte y el paradero de todas esas víctimas de un tiempo sin ley, una agenda de investigación sobre los hechos todavía inexplorados y las personas sin localizar. Una parte de esa labor estaría ya resuelta si el Gobierno hubiera prestado la debida atención al requerimiento del juez Baltasar Garzón y hubiera creado una Comisión Nacional sobre la Desaparición de Personas por la violencia política durante la Guerra Civil y la dictadura de Franco. Los intereses políticos y judiciales del presente han dominado, sin embargo, sobre la necesaria comprensión y explicación de lo que ocurrió. La pregunta es si este Estado democrático que tenemos quiere o no poner los medios necesarios para restituir a las víctimas su identidad. Y no sólo a Federico García Lorca.

Análise crítica do “Decreto do Plurilingüismo”
UNHA ANÁLISE URXENTE DO BORRADOR DO DECRETO DO PLURILINGÜISMO NO ENSINO
Carlos Amoedo e Filipe Diez, xaneiro 2010

Este é un documento de uso libre baixo licenza Copyleft/GNU-GPL(calquera copia ou modificación deberá ser distribuída libremente)

Ofrecemos a seguir a análise realizada por Carlos Amoedo e Filipe Diez a respecto do "Decreto do Plurilingüismo" anunciado pola Xunta ao remate do Consello da Xunta celebrado o pasado 30 de decembro. Trátase dun argumentario que pretendemos que sexa ao mesmo tempo sintético e abranxente, no cal se introducen consideracións xurídicas e pedagóxicas, mais sobre todo políticas.

Antes de entrar en cheo na análise, queremos salientar varias cuestións centrais:
Feijoo prometeu “desideoloxizar o ensino” e transladar ás aulas a “cordialidade lingüística das rúas”. En vez diso, o que fai é implantar a súa ideoloxía e socializar un conflito lingüístico fabricado exclusivamente polo Partido Popular para gañar votos, transladando ás escolas e institutos a responsabilidade última das decisións e, con iso, a tensión lingüística.
Como xa ocorrera coa reforma da Lei da Función Pública de Galicia nesta lexislatura, non se aborda a mellora da calidade do servizo ofrecido á poboación: a única novidade é a redución na presenza do galego, mais non se toman nin se anuncian medidas para mellorar a calidade do ensino nin para enfrontar os serios problemas estruturais que debe superar para satisfacer as necesidades dunha sociedade avanzada do século XXI. De feito, non se pensa nas necesidades dos alumnos e alumnas, senón unicamente en dar cobertura ideolóxica –a través da consulta aos pais e nais– ao programa político do partido que hoxe goberna (con menos votos que a oposición parlamentar, é bo lembralo).
O novo decreto supón un ataque sen precedentes á liberdade e á igualdade.
Ataca a liberdade, porque non garante a adquisición de competencias lingüísticas en galego e castelán, e sen coñecer polo menos dúas linguas é imposible exercer unha liberdade real de escolla. O que o decreto pretende é consagrar que os fillos e fillas dunha pequena minoría (os pais galegófobos) poidan vivir como os seus proxenitores: ou sexa, cun contacto mínimo, e anecdótico, co galego.
Atenta contra a igualdade e dignidade das linguas, porque non lle garante ao galego a promoción compensatoria necesaria para poder sobrevivir nunha sociedade cun predominio brutal do castelán (imprensa, radio, televisión, internet, cinema, economía, publicidade, relixión...).
E atenta contra a liberdade e a igualdade conxuntamente, porque só garante os dereitos das maiorías, mais négallos ás minorías: se aceptamos –como indican o sentidiño e o ordenamento xurídico- que os dereitos son das persoas e non das linguas, o seu recoñecemento debe ser universal; se as minorías –non importa cal sexa a súa opción de lingua en cada centro escolar– son privadas de dereitos, quebrántase o respecto pola igualdade entre os cidadáns e impédese o exercicio da súa liberdade de escolla, abríndose o camiño á verdadeira imposición lingüística.
Ábrense as portas á segregación lingüística nas clases, fundamentalmente no ensino infantil, dado que a escolla de lingua se realiza no momento da preinscrición, polo tanto antes da distribución dos alumnos por grupos.
A pesar do longo tempo de xestación, o decreto adoece dun altísimo grao de improvisación: de feito, o rascuño presentado ten por título “Modelo B”, o que indica sen marxe de dúbida que existían polo menos dous textos; de feito, cónstanos que a decisión final sobre o que sería presentado á imprensa foi adoptada persoalmente por Feijoo a noite do 29 de decembro. Ao longo da análise, iremos debullando as lagoas derivadas da falta de previsión.
I. Un decreto plagado de cinismo
O cinismo e a hipocrisía dos autores do decreto fica patente xa no preámbulo, cuxo contido é claramente diverxente –e, na maior parte dos casos, antagónico– a respecto das disposicións contidas no articulado:
Afírmase que “A lingua constitúe un elemento básico de identidade cultural e representa un valor fundamental de cohesión dunha comunidade”, sen que iso sexa óbice para neglixenciar a promoción do galego como sinal de identidade cultural nin para establecer, implicitamente, a existencia de dúas comunidades lingüísticas diferentes, nun ataque frontal á proclamada cohesión.
Lémbrase o precepto constitucional de “especial respecto e protección” ás linguas do Estado, ben como o mandato estatutario no sentido de que “os poderes públicos de Galicia potenciarán o emprego do galego en todos os planos da vida pública, cultural e informativa, e disporán dos medios necesarios para facilitar o seu coñecemento”. Porén, das disposicións do decreto non emanan nin respecto nin moito menos protección ao galego; e desde logo, non se potencia nin sequera se garante o coñecemento do galego.
Alúdese tamén á Lei de Normalización Lingüística, norma que “garante a igualdade do galego e do castelán como linguas oficiais de Galicia”. Porén, co novo decreto fica enterrada a filosofía da igualdade xurídica entre as dúas linguas, que era a inspiradora do anterior decreto –o famoso 124/2007, aprobado polo goberno do Presidente Emilio P. Touriño (PSdeG), con Laura S. Piñón (PSdeG) como Conselleira de Educación e Marisol López (PSdeG) como Secretaria Xeral de Política Lingüística.
No colmo da desfachatez, tráense a tona a Carta Europea de Linguas Rexionais e Minorizadas, ratificada polo Reino de España en 2001, e o Plan Xeral de Normalización da Lingua Galega, aprobado consensuada e unanimemente por todos os grupos do Parlamento Galego en 2004, con Feijoo como deputado e Vicepresidente da Xunta. E dicimos que se trata dunha desfachatez porque ambos documentos propoñen unha política de recuperación do galego que colide abertamente coa deseñada no novo decreto (léanse as páxinas 94 ss. do Plan Xeral para ter unha idea do abismo entre a realidade alí proxectada e a agora decretada). Quen rompe o consenso político arredor da política lingüística é, claramente, o Partido Popular de Feijoo.
Enúnciase como obxectivo principal do uso do galego “erradicar especialmente o seu emprego sexista en todos os ámbitos”, aspiración tan loable como secundaria para unha lingua que perde falantes a pasos largos, e que equivale a facerlle a manicura a un paciente que está na UVI.
Critícase o decreto vixente (o 124/2007) co argumento de que “podería chegar a cambiar o modelo de conxunción de linguas desenvolvido en Galicia desde o inicio da autonomía cara a un modelo de inmersión”. Sen entrar na cuestión de que os modelos de inmersión son plenamente legais e son os recomendados polos especialistas en sociolingüística e en pedagoxía de linguas, a afirmación é radicalmente falsa: por un lado, porque no novo decreto se abandona o modelo de conxunción de linguas en favor da consideración da existencia de dúas comunidades lingüísticas diferenciadas, ás cales non se lles recoñecen dereitos iguais, pois só a maioritaria poderá acceder ao seu exercicio; por outra banda, porque o problema do decreto 124/2007, como recoñeceu a inefable Gloria Lago, non era o seu contido, senón a vontade de facelo cumprir, ao contrario do ocorrido co decreto 247/1995 (despois modificado polo 66/1997), cuxo nivel de cumprimento foi moi irregular –o que propiciou que un 20% dos estudantes que conclúen a ESO declaren ser incapaces de falar en galego–. Co novo borrador, como veremos, o goberno do PPdeG volta á súa tradicional política do “obedézase mais non se cumpra”.
Mais a maior mostra de cinismo é tentar manter unha hipócrita apariencia de equidistancia entre os supostos extremos representados por Galicia Bilingüe e por Queremos Galego. Os primeiros –incapaces de xuntar máis de 2.000 persoas mesmo fletando autobuses desde o País Basco, Cataluña, Madrid e Andalucía– critican o borrador do decreto unicamente como estratexia para contribuír a lexitimalo. Os segundos –que convocaron e organizaron as dúas manifestacións mási multitudinarias desde o Prestige– rexeitan o contido de decreto por principios coincidentes cos expostos no presente artigo.
E non deixa de ser igualmente cínico que se pretenda impoñer o dereito de elección da lingua vehicular do ensino pouco máis dun mes despois de que o Tribunal Supremo declarase a inexistencia de tal dereito, como comentaremos máis abaixo.
II. A falacia do plurilingüismo como obxectivo educativo básico
O novo decreto salienta desde o propio título como obxectivo dotar o sistema educativo galego dunha caracterización plurilingüe, coa incorporación do inglés e eventualmente doutras linguas estranxeiras como idiomas vehiculares dun terzo das horas lectivas.
A adquisición de competencias en linguas estranxeiras é un obxectivo fixado con carácter básico pola Lei Orgánica 2/2006, de Educación no seu artigo 2.1, epígrafe f: o sistema educativo español orientarase á consecución dos seguintes fins (...) “La capacitación para la comunicación en la lengua oficial y cooficial, si la hubiere, y en una o más lenguas extranjeras”. Pretendendo situarse na vangarda española en materia de ensino de linguas, o novo decreto ampárase na propia potestade autoorganizatoria da Comunidade Autónoma para o establecemento do inglés como lingua vehicular nun 33% das materias.
Porén, este alarde de pretensa modernidade é puramente formal, pois é de imposíbel cumprimento. É innegable –e así o recoñeceu o propio Conselleiro de Educación durante a presentación do texto– que non existe profesorado capacitado para cubrir o 33% da docencia en linguas estranxeiras. Ademais, chama a atención que non se inclúa o portugués, unha das promesas de Feijoo, ao contrario do que fan con enorme éxito as comunidades autónomas de Extremadura e –máis recentemente– de Castilla y León. Tampouco se fai mención ao francés ou ao italiano, que xa dispoñen de seccións bilingües en diversos centros de Secundaria e Bacharelato do país.
Ademais, é discutible que a capacitación na lingua ou linguas estranxeiras teña como única medida, ou medida preferente, a súa utilización vehicular no ensino básico; e máis discutible é que esa capacitación leve a que, por decreto, se reduza a presenza vehicular das linguas cooficiais minorizadas como a galega. Isto é xuridicamente incorrecto, pois malia ser certo que non hai un dereito fundamental a reclamar a utilización das linguas cooficiais, tampouco pode esquecerse que a lingua vehicular do ensino aparece condicionada por normas con rango superior, que obrigan a desenvolver medidas específicas de protección das linguas minorizadas (Constitución Española, Estatuto de Autonomía, Lei de Normalización Lingüística e Tratados Internacionais ratificados polo Reino de España como a Carta Europea de Linguas Minoritarias de 1992). O inglés non ten a condición de lingua cooficial; nin ten tampouco, obviamente, un status de lingua minorizada en España, polo simples feito de que a única lingua cooficial de Galiza que ten o rango xurídico interno e internacional de lingua minorizada é o galego (así o declarou o propio Reino de España ao ratificar a Carta Europea de 1992). Isto descalabra, obviamente, o mundo ao revés de Galicia Bilingüe e o argumentario PPopular da “imposición do galego” e do exterminio do castelán.
Na realidade, o inglés introdúcese como pretexto e como parapeto, sen previsión de medidas tendentes á súa efectiva incorporación; unicamente para rebaixar, coa escusa dunha suposta modernidade, a porcentaxe do galego até os niveis do decreto –nunca cumprido– de 1995. E con dúas nefastas consecuencias colaterais: (i) abrir un frente de conflito na distribución da carga horaria por parte de cada centro escolar, por causa da imposibilidade de ofertar un terzo de inglés; e (ii) promover a idea de que os pais escollen a lingua vehicular do ensino, pero sen ofrecerlles a posibilidade de decidir as materias a seren impartidas en lingua estranxeira, reducindo o leque de elección a galego vs. castelán e semeando polo tanto a idea de que unha lingua exclúe a outra, cando o certo é que as linguas suman e que o coñecemento de máis dunha lingua nos fai máis cultos e máis libres. No final das contas, as únicas materias impartidas en linguas estranxeiras –ademais das especificamente lingüísticas– seguirán a ser as que hoxe xa existen grazas ás seccións bilingües; todo o demais é un discurso hipócrita para restarlle ao galego horas de presenza no ensino, fundamentalmente nas materias troncais e como lingua vehicular dos primeiros anos de ensino.
III. A lingua vehicular na educación infantil
Feijoo e os seus saben que o futuro do galego pasa por formar xeracións que se eduquen con normalidade na lingua propia do país, e por iso o seu obxectivo básico é atacar a presenza do galego tanto na educación preescolar (Galescolas reconvertidas en Galiñas Azuis) como no tramo da educación infantil. En consonancia co obxectivo de impedir que a escola compense parcialmente o abafante dominio do castelán na sociedade, o novo decreto establece medidas regresivas e antipedagóxicas, como as que analisaremos a seguir.
Antes, permitide que lembremos que a política de Feijoo vai directamente contra o previsto na Carta Europea citada no apartado anterior. Conforme ao artigo 8 da Carta, o Reino de España (e a Comunidade Autónoma correspondente, como parte del) está obrigado a adoptar, no ámbito preescolar, algunha destas medidas: “i) prever unha educación preescolar garantida nas linguas rexionais ou minoritarias correspondentes; ou ii) prever que unha parte substancial da educación preescolar se faga nas linguas rexionais ou minoritarias correspondentes; ou iii) aplicar unha das medidas ás que se referen os puntos i) e ii) anteriores, polo menos, para os alumnos cuxas familias o desexen e cuxo número se considere suficiente”.
Como pode observarse, no ámbito europeo o modelo de segregación por aula aparece vinculado á efectividade do dereito á educación na lingua minorizada, que non se garante nin na rede preescolar nin –a partir da aplicación do novo decreto– na educación infantil. Pola contra, e como a continuación veremos, para Feijóo, o dereito de opción paterna tradúcese nunha sorte de segregación á inversa, deseñada para que a lingua maioritaria se impoña á minoritaria.
III.1. Utilización obrigatoria da lingua vehicular que “predomine” entre o alumnado da correspondente aula.
Como se determina a lingua predominante na aula? “Preguntándolle a cada familia pola lingua materna do seu fillo ou filla. Esta consulta farase mediante unha pregunta que as familias contestarán durante o proceso de preinscrición”.
O borrador recorre ao concepto de “lingua materna”, que a sociolingüística moderna desbota exactamente porque a transmisión lingüística é un fenómeno complexo que ultrapasa amplamente o espazo familiar: de feito, se a transmisión familiar funcionase, a “lingua materna” do 92% da poboación galega sería a lingua propia do país, xa que só o 8% dos residentes en Galiza teñen orixe foránea.
Esquécese que unha parte importante da poboación galega ten dúas linguas primeiras, polo que a redución a unha escolla unívoca distorsiona de entrada a realidade.
Ignórase que en moitos países europeos o ensino é bilingüe ou mesmo trilingüe desde a educación infantil, polo que non hai necesidade de excluír como lingua vehicular a escollida pola minoría.
Confúndese groseira e interesadamente o verdadeiro obxectivo do sistema escolar, que debe partir do uso non para consagralo socialmente, senón para posibilitar a adquisición de competencias lingüísticas, aspecto especialmente importante nunha sociedade con dúas linguas en contacto.
Pero o máis grave é que, a pouco que se repare, se verá que a forma de determinación do “predominio” non se produce unha vez xuntados os nenos e nenas “na aula”, senón no proceso de preinscrición, antes de formarse os grupos. O cal permitirá identificar a lingua “predominante” por centro (non por aula), que supoñemos (pois a cousa non se concreta adrede) será a do 51% dos matriculados e matriculadas. E a partir de aí, nada impede que os centros ou a autoridade educativa poidan segregar aos cativos en aulas distintas por razón de lingua, colocando en aulas diferentes os que marcaron a opción de castelán ou de galego.
III.2. “Atención” á adquisición do coñecemento oral e escrito da lingua oficial minoritaria, ben como ao alumnado que non teña coñecemento suficiente da lingua predominante na aula.
O atentado perpetrado contra o sentido común adquire tintes dramáticos á medida que se avanza na lectura do decreto. No caso da educación infantil, non se garanten os mínimos de competencia nas dúas linguas cooficiais, senón que somente se establece o seguinte:
Que os da lingua maioritaria adquiran coñecemento oral e escrito da lingua oficial minoritaria. O proxecto educativo do centro determinará as actividades para mellor prover o aprendizado da lingua minoritaria: dado que non será lingua vehicular, porque así o establece o decreto, a adquisición dese coñecemento oral e escrito pode perfectamente consistir en cancións, poemas e panxoliñas, elementos obviamente insuficientes para que un cativo de 6 anos se incorpore á Educación Primaria cun coñecemento básico da lingua na que recibirá polo menos o 33% das clases.
Que os da lingua minoritaria se incorporen á lingua maioritaria, nun perverso mecanismo de negación da identidade lingüística –moito máis perverso nas idades en que se aplicará– que nos retrotrae aos piores momentos da Longa Noite de Pedra.
IV. A lingua vehicular nos tramos do ensino básico e Bacharelato
Avanzamos na lectura do decreto e, con iso, na sensación de esperpento. Vexamos as barbaridades previstas para os tramos do ensino básico (Primaria e ESO) e do Bacharelato.
IV.1. Cada lingua cooficial terá reservado obrigatoriamente un 33% das materias curriculares en cómputo semanal.
Ademais desa previsión xeral, o borrador do decreto estipula que, en Primaria, das materias Coñecemento do medio natural, social e cultural e Matemáticas, unha impartirase en galego e a outra en castelán segundo a opinión das familias, que será vinculante.
O que non se aclara é o que pasa cando as familias sinalan a “casilla castellano” para ambas materias: cal é a que se dá en galego? ningunha? decide a Dirección do centro a cara ou cruz? En calquera caso, se –como é lóxico– a opinión dos pais é a mesma para ambas, o carácter vinculante da consulta ficará en papel mollado.
Canto á ESO, as familias decidirán en que lingua oficial se imparten as materias de Matemáticas e Ciencias Sociais, opinión que será vinculante. Isto permite voltar aos tempos en que “lo importante” se imparte en castellano, para evitarlles aos rapaces a desgraza de dicer “cinco ao caldeiro” ou “copeito de xis”, en vez de “cinco al cubo” e “coseno de equis”. En Madrid, por fin, descansarán tranquilos.
Polo demais, cada centro educativo, a través do seu Consello Escolar, decidirá a lingua en que se impartirá o resto de materias, establecendo un equilibrio nas horas semanais ofertadas en galego, en castelán e en lingua(s) estranxeira(s). Deste xeito, será habitual encontrarnos con centros nos que o galego se vexa relegado a Educación Plástica e Visual, Educación Física, Educación para a Cidadanía ou Obradoiro de Iniciativas emprendedoras, fronte á presenza do castelán en Matemáticas, Ciencias Sociais e Física e Química. A isto chámanlle equilibrio.
A consulta aos pais adoece, a maiores dos xa sinalados, dun defecto de partida: non se pode tratar de maneira igual realidades e magnitudes desiguais. O galego está na mesma situación que un púxil a quen, antes dun combate decisivo, se lle propina unha zurra de varias horas, se lle priva de alimento e de coidados médicos, e se lle somete a unha campaña para minar a súa autoconfianza nas posibilidades de vitoria; despois de todo iso, pedéselle que suba ao ring e combata "en igualdade de condicións" co seu oponente.
Tras séculos de arrinconamento, desprezo, deturpación e denigración; tras décadas de machacona insistencia no carácter inútil do galego para a vida moderna, o que van votar os pais, mesmo aqueles que aman o seu idioma? Arriscaranse a “imporlles” aos seus fillos unha lingua “inútil”, “fracasada” e “fóra de época”, que pexe definitivamente o seu éxito social?
Non, amigos: isto non é liberdade. Isto é un tongo como a Catedral de Santiago. E tampouco é igualdade. É un xogo con cartas marcadas.
IV.2. Para lograr o plurilingüismo, introdúcese o inglés como lingua vehicular do ensino básico (primaria e ESO) e Bacharelato, como máximo no 33 % das materias curriculares. O que denominaremos “terzo de Flandres”.
A introdución do inglés como lingua vehicular é dobremente potestativa:
O inglés pode ser sustituído por outra ou mesmo outras linguas estranxeiras –aínda que en ningures se di como se determinan estas opcións nin se fai mención expresa a outras linguas estranxeiras.
O terzo de Flandres “pódese” impartir en lingua(s) estranxeira(s), co límite do 33%, mais de feito será impartido nas dúas linguas cooficiais na inmensa maioría dos centros escolares. Prevese un mecanismo excepcional para que se poidan impartir en lingua estranxeira materias troncais como Matemáticas ou Coñecemento do medio.
Este é un dos aspectos máis criticables e irreais do borrador, pois é sabido que o profesorado galego non está en condicións de impartir aulas en inglés, e a previsión desta formación obrigará a un cambio sustancial das RPTs ou, cando menos, das retribucións do profesorado, ben como un enorme investimento público na “formación de formadores”. Aspecto este que deberá ser cuantificado e plasmado, dito sexa de paso, na memoria económica que acompañe a versión final do Decreto que suba ao Consello da Xunta, co informe favorable da Dirección Xeral de Orzamentos. Unha de dúas: ou menten e din que o Decreto ten custo cero, ou deberán concretar as partidas económicas das que saia o correspondente gasto público para financiar o impacto económico.
É legal, polo demáis, esta introdución do inglés como lingua vehicular das materias do currículo xeral? A cuestión é máis que dubidosa. Os aspectos básicos dos currículos son establecidos polo goberno estatal, en desenvolvemento da Lei Orgánica 2/2006, de Educación. É certo, no entanto, que a disposición adicional terceira do Real Decreto 1631/2006, de 29 de decembro, polo que se regulan as ensinanzas mínimas da ESO, prevé que as Administracións Educativas poidan autorizar que unha parte das materias do currículo se impartan en Linguas Estranxeiras sen que iso supoña modificación dos aspectos básicos do currículo. Así se recolle na disposición adicional quinta do Decreto 133/2007, polo que se regula o currículo da ESO en Galiza, e na disposición adicional segunda do Decreto 126/2008, polo que se regulan os contidos mínimos do Bacharelato.
Porén, debe terse en conta que esa introdución, cando é xeneralizada para unha materia ou conxunto de materias, e non por centros que así o queiran, pode vulnerar a avaliación básica das materias curriculares.
A Sentenza do Tribunal Superior de Xustiza de Valencia 1097/2009 de 24 xullo (RJCA 2009\656), estimou o recurso contencioso-administrativo interposto pola Confederación Sindical de CCOO-PV contra a Orde de 10 de xuño de 2008 da Consellería de Educación daquela comunidade autónoma, pola que se establecían formas de organización pedagóxica para impartir a materia “Educación para a Cidadanía” na ESO, concretamente mediante o inglés, con base neste argumento. Reteñamos os argumentos do Tribunal Superior valenciano:
“(…) la evaluación de cualquier materia se llevará a cabo de acuerdo con los criterios de evaluación contemplados en la Legislación básica y en el currículo aprobado por la Comunitat Autónoma para esta materia. El currículo de educación para ciudadanía no recoge criterios de evaluación relacionados con la competencia en inglés. Por lo que resulta contrario tanto al RD 1631/06, de 29 de diciembre, como al Decreto 112/2007, de 20 de julio, del Consell, la doble evaluación de la asignatura de educación para la ciudadanía, una referida a la materia contenida en el currículo y la otra vinculada a la adquisición de destrezas lingüísticas de un idioma no oficial (art. 3 de la CE ( RCL 1978, 2836) y art. 6 de EA ( RCL 1982, 1821) pudiendo suceder que si el alumno no progresa en sus conocimientos en inglés no pueda superar la asignatura de ciudadanía, suponiendo esta doble evaluación una clara interferencia en el proceso racional de adquisición de los conocimientos insitos en la asignatura Principal – Educación para la ciudadanía. Por ello dicho párrafo debería ser igualmente declarado nulo aun cuando la asignatura se impartiera en inglés”.
Por outra parte, o Tribunal Supremo español lembrou recentemente que non existe o dereito a escoller a lingua vehicular do ensino. A sentenza, de 18 de novembro de 2009, di textualmente: “La circunstancia de coexistir dos lenguas en la Comunidad Autónoma no sólo autoriza, sino que exige su conjunto tratamiento y exigencia de la gallega en los niveles de estudios no universitarios. (...) La discriminación se produciría precisamente en el caso de que la Administración autorizase lo pretendido por el recurrente [isto é, o ensino monolingüe, como o que se pretende incorporar ao ensino infantil]” E engade que o dereito do pais a escoller o tipo de educación dos seus fillos “no autoriza el diseño del currículo educativo de los hijos a conveniencia de los padres”. Dito noutras palabras: non existe o dereito a non aprender o galego, que é o obxectivo último inspirador da campaña político-mediática deseñada pola FAES e culminada –por agora– polo borrador do novo decreto.
En definitiva: estamos ante un decreto de dubidosa legalidade e de inviable execución, xa que pasarán moitos anos antes de que se poida impartir o 33% das materias en inglés –probablemente máis anos que os que terá de vixencia o novo decreto.
E mentras tanto, que pasará co resto dese terzo, isto é, coa reserva de tempo que non se vai impartir en inglés? Pois o Consello Escolar deberá decidir, garantindo unha distribución horaria cuantitativamente igual entre galego e castelán, mais sen ningunha garantía dunha mínima equidade no aspecto cualitativo. Por certo, a decisión será tomada por uns Consellos Escolares cuxos membros non presentaron un programa de actuación sobre este asunto, polo simple motivo de que non existía o conflito que agora o novo decreto crea, botando gasolina para dicir que había fogo e deslocando a responsabilidade á sociedade (dirección dos centros, profesores, nais e pais, e mesmo representantes dos propios alumnos).
Ao final, o previsible é que acabemos chegando ao mesmo resultado que co Decreto de 1995: o terzo de galego non se cumprirá e as autoridades educativas non velarán polo seu cumprimento, e en conclusión, o castelán seguirá sendo –como nos últimos douscentos anos– abrumadoramente maioritario como lingua vehicular do ensino en Galiza.
V. Flancos abertos.
Cando os mediocres fan normas, nin sequera se pode esperar calidade técnica do produto resultante, mesmo en fase de borrador. Se ademais improvisan, é inevitable que se produzan innúmeras lagoas, imprevisións e omisións. Sen ánimo de exhaustividade, velaquí algunhas das que detectamos nunha primeira lectura do rascuño do novo decreto:
Disposición 2ª.No punto 1, faise referencia explícita ao respecto dos dereitos lingüísticos do persoal docente, dereitos que non están establecidos legalmente e cuxo alcance non se especifica no decreto. Ademais, non se alude aos dereitos do persoal non docente, o cal constitúe unha evidente mostra de discriminación.No punto 2, dise que as programacións das materias de lingua serán redactadas na lingua correspondente. Desa redacción inférese que as programacións didácticas das linguas estranxeiras deberán estar redactadas en inglés, francés... Dado que eses documentos son de acceso público e constitúen a base para as reclamacións de notas, esíxelle implicitamente aos cidadáns o coñecemento de linguas que a lexislación (Constitución e Estatuto) non prevé, so pena de non poderen exercer os seus dereitos. Tendo en conta que eses documentos son obxecto de análise pola Inspección Educativa, ese mesmo coñecemento esíxeselle ao corpo de inspectores, a pesar de que accederon ao posto sen tal requisito.
Disposición 5ª. Na Formación Profesional e nas ensinanzas artísticas e deportivas, non se establecen cuotas nin mecanismos de consulta, limitándose a dar mandato aos centros para que “o alumnado alcance a competencia lingüística propia do nivel en ambas as dúas linguas oficiais”. Ou sexa: neste caso confíase no bo facer dos centros e apélase a criterios pedagóxicos, mentres que nos restantes se establecen complexos mecanismos de imposible cumprimento e se colocan as necesidades educativas por debaixo dos intereses políticos.
Disposición 8ª. Establece que os libros de texto adoptados estarán redactados na mesma lingua na cal se imparta a materia e di que “A Administración educativa promoverá a elaboración de materiais na outra lingua oficial de Galicia e en lingua(s) estranxeira(s)”, nun lapsus evidente. Explicámonos: o lexislador parte do convencemento de que a escolla será idéntica en todos os centros, pois do contrario non afirmaría que promoverá a edición de materias “na outra lingua oficial”, xa que eses materiais deberían existir necesariamente para aquela parte dos centros escolares nos cales tivese sido votada maioritariamente. Unha vez máis, constátase que a Xunta xoga coas cartas marcadas e que fai o decreto para dar cobertura legal ao seu proxecto ideolóxico.
Disposición 9ª, apartado 1, epígrafe d. Obrígase os centros educativos a improvisar medidas de capacitación dos alumnos para o seu aproveitamento nas materias cuxa lingua vehicular descoñezan. Ou sexa: se se decide que unha determinada materia sexa impartida en inglés e unha parte do alumnado non ten nivel para seguir as clases, o centro terá que obrar o milagre.
Disposición 10ª. Pásase do apartado 4 ao 6, nunha proba elocuente de que un texto redactado en galego é incompatible cos máis elementares coñecementos matemáticos.
Disposición 13ª. Alúdese ao CELGA a efectos de concurso de traslados. Curiosamente, o lexislador esqueceuse dun detalle moi relevante sobre o CELGA: aquel alumno que cursou o ensino infantil en galego e que tivo a docencia das materias troncais nesa lingua durante Primaria, ESO e Bacharelato; e aqueloutro que só cursou –con sorte– o terzo legalmente previsto en galego; alumnos que, obviamente, terán unha competencia en galego moi diferente, terán dereito ao mesmo certificado CELGA? A resposta é afirmativa: o cal incide unha vez máis na idea do galego como lingua ritual e cuxo coñecemento é unha mera esixencia legal e burocrática, sen efectos prácticos sobre o seu uso.
Disposición adicional 4ª. Dise literalmente: “Para a adquisición de competencias nas linguas estranxeiras entre o profesorado, a Administración educativa valorará a adquisición da dita formación no desenvolvemento da carreira docente”. Isto provoca necesariamente unha desigualdade: ou ben o profesorado de linguas se ve excluído da posibilidade de acceder a ese mérito, co conseguinte prexuízo en termos de desenvolvemento da súa carreira; ou ben se lle concede automaticamente, do que resultaría un agravo comparativo a respecto do profesorado das restantes áreas.
Conclusión.
O novo decreto cuxo rascuño foi dado a coñecer hai catro días representa un atentado contra a liberdade individual, contra a igualdade de dereitos, contra o mandato estatutario de garantir o coñecemento do galego e contra a convivencia lingüística nos centros escolares. E, por todo iso, contra o sentido común.
O decreto de Alberto Núñez Feijoo, de Jesús Vázquez e de Anxo Lorenzo representa a socialización dun conflito partidario e partidista creado polo PPdeG a instancias da FAES e coa colaboración dos brazos mediáticos da dereita máis antigalega e reaccionaria, sectores que están moi lonxe de representar as opinións da maioría da sociedade galega.
Supón, ademais, a consagración da existencia de dúas comunidades lingüísticas separadas e non dunha única comunidade social caracterizada polo bilingüismo, chegando ao extremo de abrir as portas á segregación lingüística nas aulas, elemento que pode ser opreludio dun apartheid social máis xeneralizado e que constitúe unha semente de fractura social inadmisible para aqueles que desexamos unha sociedade integrada e integradora, tolerante e respectuosa coas diferenzas.
Por se todo o anterior fose pouco, fica evidente que o presente decreto non responde a unha vontade de gobernar, senón ao revanchismo dificilmente aceptable no clima dunha campaña electoral e totalmente deleznable como guía da acción dun goberno serio e responsable. De aí que non se aborden os problemas do ensino nin se fagan propostas para solucionalos, focando a atención da opinión pública exclusivamente sobre a cuestión lingüística mentres se precariza o ensino público con reducións orzamentarias insólitas na historia da autonomía ao tempo que se incrementan as subvencións aos centros que segregan os alumnos por sexo.
Mais aínda estamos a tempo de parar esta insania. Os galegos e galegas debemos reaccionar: realizando alegacións na fase de elaboración do Decreto, que acaba de comezar; e mobilizándonos por terra, mar e aire.

No Liceo: crónica de sociedade
ALFREDO CONDE

El Correo Gallego, 02.01.2010

Ciuco González.La Pareja.

Estiven na V Noite da Edición que se celebrou no Liceo Ourensán. Se non fora pola seriedade do discurso de Alfonso García Sanmartín, presidente dos editores galegos, gorentaríame moito facer unha a xeito de crónica de sociedade, agora que tanto se levan. O discurso, construido a propósito da lingua galega, debera ser peza de lectura obrigada nas comisións do Parlamento e nas sedes dos partidos obrantes en Galicia. E máis tamén nas dalgunha que outra asociación de defensa desta ou doutra lingua. Sería moi difícil resumir eiquí o discurso. A forza de simplificalo en exceso comentaréilles que avogou pola desinstrumentalización partidaria-electoral que se fai do galego, mesmo tamén e agora do castelán, reducíndoos dunha bendita vez ó estricto ámbito no que os fenómenos que atinxen á cultura deben ser consideirados. Foi un discurso intelixente e constructivo, necesario, que non me dá a impresión de que, malia súa importancia, viñera moi reproducido ou simplemente citado nos medios. Se eu fose o presidente deste país, pediríao de contado pra lelo a modo. E se fose xefe da oposición tamén. Xefe da oposición maioritaria e da minoritaria, quérese dicir. O resto foilles unha moi nutrida entrega de premios; é dicir, a crónica que lles anunciaba e que non me atreverei a dar de todo. Entre o que lle concederon os editores e o que lle recordaba ós obreiros de Ferrolterra, Rosa Aneiros optou por este e evitou o frío ourensán, os catro baixo cero que rondaban por Lalín según se viña de regreso a Compostela, e non viu ó Méndez Ferrín, que non levou ningún premio, mentres andaba por alí, en campaña, según afirmou algunha lingua non sei se viperina ou se ben informada, agora que disque vai para presi da RAG. Tamén andaban os conselleiros de Educación e de Cultura, en plan Dúo Dinámico, según a mesma lingoa de antes. Sen embargo o artista, na miña nenez ourensá diriamos o artistiña, ou, o que tanto ten e se di agora, o prota da noite, foilles o presentador Camilo Franco vestido non de casaca, pero si de guerreira militar, e-book provocador e pendencieiro, verbo seco e adusto aceno, que animou o cotarro en plan algo guerrilleiro. Como o hábito non fai ó monxe a cousa non foi nunca a maiores. Conste. Os pinchos estaban bos e foron ben servidos. O ambente era acolledor e cálido. Os políticos ríronlle as gracias ó Camilo e houbo premios máis que salientables. O de Millán Picouto, por poñer un caso, entre outros varios. Fóra ía un frío de centellas, xa llo dixen. Ó pasar pola contorna de Lalín a sinalización da autopista ofrecíase murcha e algo confusa. Ó millor era unha metáfora do país. Quén pode sabelo, vindo como eu viña dunha calidez tamaña.

CELEBRAMOS QUE O AMIGO ALFREDO CONDE VOLVA AO GALEGO E QUE ESTA VOLTA SEXA IRREVERSÍBEL.

Pois eso........!

Etiqueta e bos modais
MIGUEL SUÁREZ ABEL

El Correo Gallego, 26.12.2009

..................

Panel restaurante Montero. Lugo.

Obra de Eduardo Baamonde.

(Descuberta de Arume).

Hai quen nin vive nin deixa vivir por causa da etiqueta. Son persoas dominadas pola obsesión de elevar os ritos sociais a categoría. A vestimenta, a decoración, a colocación á mesa e ata a conversación acaban aprisionados nun molde tan férreo de normas que ninguén se sente a gusto nin goza do que realiza. Aparentar, imitar e temer ocultan calquera alegría e satisfacción social. Nin se come nin se fala nin se goza relaxados. Só estamos pendentes do que fai quen nos parece que domina mellor a situación, tratamos de non cometer a mínima distracción, estamos tensos, desconfiando de cada acto. Chegar a este grao de incomodidade será útil en relacións diplomáticas, de gran necesidade de control por intereses internacionais ou en apuros maiores, pero nunca a considero aconsellable para relacións sans e festivas.
Nestas festas que a algúns tanto lles molestan e a outros parece que os enchen de felicidade, seguro que houbo ocasión para experimentar os extremos da convivencia: exceso de etiqueta, carencia de bos modais. Se a faixa da etiqueta é incómoda, o abuso da groseira falta de educación e tacto resulta insoportable. Eses ambientes nos que a falsa naturalidade converte as relacións en abuso, agresión ou insulto permanentes, antóllanseme insufribles. Ocorren normalmente naquelas reunións nas que os machos liban alcohois variados mentres as escravas as que tomaron por esposas os atúan de todo tipo de viandas; nas que os adultos incitan ós pequenos a que interveñan contra a súa vontade en esmorgas ou vulgaridades que ós maiores lles fan moita risa; nas que se sacan a relucir asuntos familiares delicados, turbios ás veces, por mor dunha falsa sinceridade, pois, explícanse, "eu sonche moi clariño e as cousas tal e como as sinto, así as digo"; festas, en fin, nas que os remates de comellona poden acabar en choros, insultos, retiradas iradas, ameazas, agresións que non se esquecen. Entre a etiqueta e a falta de educación están os bos modais. Algo tan simple como respectar ó outro, procurar o seu benestar, gardar a compostura e baixar a dificultade en ter en conta se o outro, sobre todo se é invitado, se sente ben. A boa educación procura sempre o benestar do outro, non atemorizalo con ríxidos rituais, e menos coa vulgaridade e a falsa naturalidade de aspirar a unha desinhibición e indelicadeza impensables. Poida que estas festas non sexan nin tan odiosas nin causantes de tanta felicidade, pero o que nunca lles han sobrar serán os bos modais.

Política, que non partidismo
Anxo Quintana chama a rematar coas "mensaxes apocalípticas" arredor do idioma
O presidente do Igea propón adoptar unha estratexia de “sedución e información”

Galicia Hoxe, 21.12.2009

Pintura.Xavier Galiza.

"Claro que hai que facer política da lingua, o que se ten que evitar é facer da lingua partidismo electoral, e menos utilizándoa con miras curtas que rematan irremediablemente en fracaso". O presidente do Instituto Galego de Estudos Europeos e Autonómicos (IGEA), Anxo Quintana, expresou reflexións coma esta na intervención de clausura do Simposio Internacional Ecolingua, que acaba de rematar en Vigo.
O ex vicepresidente da Xunta chamou a rematar coas "mensaxes apocalípticas" en torno ao idioma, para "gañar a batalla co convencemento de que a nosa lingua é un elemento de cohesión, unha lingua querida mesmo polos que non a falan". Sinalou como reto lograr "que a sociedade galega interiorice con normalidade que non somos o único país con linguas en contacto, senón que esta é unha realidade común en moitos países abordada con múltiples fórmulas e solucións con venturosos resultados".
Quintana fixo unha valoración positiva do resultado deste I Simposium Internacional Ecolingua 2009, e salientou unha "diferenciación importante" que se fixo nas xornadas entre "política e partidismo" arredor da lingua.
Apostou pola estratexia "da sedución e a información" dirixida en especial ao continxente de persoas que non teñen nada contra o galego e non o falan todos os días, pero que queren que a nosa lingua acometa o proceso de normalización que ten por diante.
Margarita Ledo, membro da Xunta Directiva do Igea resumiu as conclusións do Simposio. Salientou coma nexo común en todas as intervencións o feito de que "o galego é a nosa lingua propia e nos representa como suxeito colectivo". Neste eido, colocou o Ecolingua coma un "axente vixilante dos estados xerais da lingua, dos avances e das novidades rexistradas".
Na última xornada de Ecolingua, o sábado, participou, en representación do grupo contrario á normalización do galego Galicia Bilingüe, José Luis Mato, que asegurou que "estamos a favor dun estudo de ambas linguas por igual", contradicindo así o discurso "oficial" desta organización. "Simplemente son un simpatizante que hai dous días chamaron para vir aquí", aclarou.
O catedrático de Filoloxía Galega Henrique Costas replicoulle que "non sodes cribles porque estades mentindo, aínda que ti sexas o rostro amable de Galicia Bilingüe" e argumentou: "Eu non teño elección en Vigo para vivir en galego, ti si". Xabier Docampo, de Prolingua, afirmou que o obxectivo de Galicia Bilingue é "desmantelar as fibras dos avances do galego".
No simposio tamén se analizou a proxección internacional do galego. O vicerreitor da Universidade de Vigo Iván Area, citou o Plan de plurilingüismo na docencia, enfocado ao perfeccionamento das dúas linguas oficiais nas súas vertentes técnico-científicas e, asemade, á adquisición dun dominio técnico-científico tamén en inglés.
"Con esta formación en tres linguas, consolidando a propia, practicando a estatal e perfeccionando a internacional, conseguiremos que os nosos egresados se poidan relacionar con comodidade cunha comunidade internacional de 1.300 millóns de persoas (250 millóns falantes de galego-portugués, 400 millóns falantes de español e 650 millóns de falantes de inglés", comentou.

Dúas viaxes á Vila:

Afonso Monxardín.

• O touro de Celanova.

La Región 8.12.2009.

[...]O tratante decidiu achegar a camioneta á escaleira que dá á Alameda e que facer que baixase por alí a besta. Loxicamente, ela non estaba moito polo labor. Con bo sentido, prefería o ensino público e os estudos ao matadeiro. Un alumno sostiña con forza o rabo e outros a cabeza. Empurraron entre todos e o tratante aqueles centos de quilos cara á escaleira. Nun momento dado, coa forza que facían boi e alumno, tronzou o rabo e comezou a axitar o cacho toco furrichando un fío de sangue [...artigo completo]

• Efecto dominó.

La Región 12.12.2009.

[...inicio do artigo] Pero creo que sería bastante mellor ubicar o hotel no Claustro Barroco, sempre que o pase a xestión privada do claustro non impida o seu disfrute colectivo. Así, moveriamos o Concello, a casa do cura e o centro de maiores. E non me negarán que o espazo, co anexo do xardín onde está a Capela de San Miguel, é moito máis atractivo que o do Poleiro. Nun lugar máis central de Celanova, sobre a Praza, en vez de esguellado.[...]

Foto: Vítor Vaqueiro.

Axenda:

RETRATOS DE EDUARDO NÚÑEZ.
I s a b e l P é r e z G o n z á l e z
Concelleira de Cultura do Concello de Ourense
ten o pracer de convidalo/a á inauguración da exposición
que terá lugar o día 17 de decembro ás 19:30 horas
no Museo Municipal de Ourense en Rúa Lepanto nº 8

(Foto: Paco Vilabarros, A Nosa Terra)

Rivas, o académico máis novo

A. LOSADA, Xornal de Galicia, 13/12/2009

O autor d‘Os libros arden mal’ reivindicou onte no Paraninfo da Universidade da Coruña o papel da literatura como gardiá da memoria e a identidade dos pobos. O seu ingreso na Real Academia Galega foi o último acto presidido por Xosé Ramón Barreiro, que deixa o seu cargo tras oito anos.
Con gravata nova e unha flor de toxo fresca, un dos seus símbolos preferidos, o escritor Manuel Rivas presentouse onte no Paraninfo da Universidade da Coruña para ocupar o asento da Real Academia Galega (RAG) que antes pertencera a Camilo González Suárez-Llanos, máis coñecido como Camilo Gonsar. Foi recibido cunha andanada de aplausos, por máis xente da que cabía nas cadeiras da sala e unha ducia longa de fotógrafos, demostrando que é o máis parecido a unha rock star dentro do ecosistema da cultura galega.
A benvida comezou ao descorrer a cortina que cobre a enorme ventá da sala da Maestranza, deixando o mar á vista. O contraluz resultante dificultou o traballo dos fotógrafos, pero serviu moi ben como símbolo dun día no que a RAG abría e pechaba unha etapa, xa que o de onte foi tamén o último acto como presidente da centenaria institución de Xosé Ramón Barreiro, quen remata o seu mandato tras oito anos.

AS PALABRAS COIDARON DE NÓS
O máis traducido dos escritores en lingua galega –a novela O lapis do carpinteiro está dispoñible en máis de vinte idiomas– preferiu non falar de letras antes que de política no seu discurso de recepción na Academia, titulado A boca da literatura. Memoria, ecoloxía e lingua. Reivindicou o papel da palabra como depositaria da memoria, e do xeito que un pobo, o galego, ten de relacionarse co mundo e a realidade.
“Se hoxe falamos dunha cultura viva, dun país portátil , dunha arca en movemento, é porque se mantivo unha cadea de resistencia ecolóxica coas palabras, unha ecoloxía cun dobre sentido, porque na medida en que coidamos do sentido, da alma, das palabras, as palabras coidaron de nós”, asegurou quen, aos seus 52 anos, é o membro máis novo da Real Academia Galega. Armado co toxo que sempre defendeu como planta nacional de Galicia, Rivas foi máis moderado do que acostuma nas súas intervencións ante a prensa, nas que –como fixo cando acudiu a un café de redacción en Xornal, o pasado xullo– adoita acusar ao PP de “ter instalado en Galicia un laboratorio de deconstrución nacional”, como campo de probas para o conxunto de España. Onte centrou a súa defensa do galego e o seu país no que deu en chamar “a boca da literatura”, unha voz que de xeito máis ou menos directo apela á memoria colectiva, e di as verdades que non se poden dicir doutro xeito.
“A boca da literatura galega soubo estar na intemperie histórica, cunha afoutada fraxilidade, no lugar de vixía, e sen deixar de esculcar no ollo da pechadura da Historia, tampouco deixou de afondar na enigmática organización da alma humana”, dixo o novo académico, para quen a escrita literaria representa a capacidade do ser humano para rebelarse contra a inxustiza.
Nese roteiro que o levou a lembrar o verdadeiro nome das cousas, Rivas insistiu en reflectir a súa imaxe persoal da cidade da Coruña, unha presencia constante nas súas novelas, e remontouse aos fusilamentos ocorridos no Campo da Rata en 1936, que representan para el “A Coruña solidaria, A Coruña dos ateneos, as bibliotecas e as escolas racionalistas, A Coruña das Irmandades da Fala e o Despertar Marítimo, (...) en fin, esa Coruña ilustrada que foi violada e fanada polo fascismo triunfante”.
Lembrou a queima que reconstrúe na súa última novela, Os libros arden mal, e sinalou que os libros formaban parte do antigo escudo da cidade, xunto á torre de Hércules e os ósos de Xerión. “É xa é hora de que os libros volvan ao escudo da cidade”, asegurou o escritor, que identificou tamén a luz do faro romano coa da verdade que sempre persegue a literatura.

UN RESUMO DOS SEUS TEMAS
O secretario da Academia, Xosé Luis Axeitos, foi o encargado de darlle a réplica a Rivas no día de onte, por ser un impulsor do seu nomeamento, xunto á poeta Luz Pozo e ao escritor Neira Vilas.
Eloxiou Axeitos que, pese a ser “o escritor galego máis traducido”, nunca descoidou a súa “responsabilidade moral co seu pobo e a súa cultura”. E, na súa opinión, ese compromiso estivo sempre presente na poética persoal de Rivas, que se resume na heterodoxia, na sinxeleza aparente e na sensación de rebeldía, así como na reivindicación da memoria.
Para o autor d’A lingua das bolboretas, a función fundamental da literatura é a de lembrar, porque segundo o propio Rivas “este é un país de Ulises, de emigrantes, exiliados, desterrados, náufragos; Galicia é en gran parte diáspora, un país dorna, e o que máis pode unirnos, á fin, é a boca do máis estraño, a boca da literatura, porque ela nos transmite a memoria dos corpos, da terra e da linguaxe”.
Con máis aplausos aínda que ao comezo, Rivas rematou o seu discurso lembrando como Ulises, ao regresar a casa, conseguiu que o seu pai, o cego Laertes, o recoñecera ao recorrer á memoria e a poesía, lembrándolle as árbores que había na súa horta. “Vai ser que si, que a poesía é o maior milagre do mundo”. Agora comeza un labor no que declarou que non loita “nin por riquezas, nin honores, nin gloria, senón pola liberdade”.

Escoitar a voz dunha xeración
Entrevista con Manuel Pérez Rúa, premio Ramón Piñeiro de Ensaio 2009

http://www.editorialgalaxia.es/weblog/

Onte recibía o premio Ramón Piñeiro de Ensaio e hoxe, a primeira hora, mantiñamos unha conversa sobre a súa obra, ‘Retrato da xeración de 1950. Microhistoria do cambio social na Galicia contemporánea’, na que, como el sinala, quixo que as voces dos protagonistas fluísen e se deixasen oír. Lonxe dun estudo sociolóxico ao uso, cheo de estatísticas e listados, o autor constrúe un retrato dunha época e dunhas xentes que, partindo de Moaña, debuxan unha Galicia universal nun tempo e nun país en transformación. O libro é, tamén, en palabras do autor, ‘unha homenaxe a Xan Bouzada, que finou mentres estaba a escribilo’.

PREGUNTA: ¿A que se debe o seu interese porla xeración dos nados nos 50?

RESPOSTA: Esa xeración, ese tema, era algo moi tentador para min como estudoso, na medida en que aquí, en Moaña, onde eu traballo, había unha pandilla de nove persoas, que eran amigos dende a catequese e membros desa xeración. Con eles e dende eles fixen toda a análise, dende eses instantes primeiros ata o casorio. Este contacto e esta metodoloxía de deixarlles falar serviume para explicar o cambio social desa segunda metade do século XX, é dicir, eles teñen 25 anos no franquismo, e cando eu os entrevistei xa ían 25 anos de democracia, co cal xa tiñan unha certa perspectiva histórica para analizar dende as súas vivencias moitos temas como o ensino, o traballo, os estilos de vida, a lingua…

PREGUNTA: ¿Que pasou co traslado dende o rural ás cidades, nese tempo, por exemplo respecto a lingua?, ¿como se vivíu a saída da parroquia rural cara a grande cidade?

RESPOSTA: Viviuse de dúas maneiras. Estatisticamente, esta xeración foi a que máis perdeu o uso do galego, precisamente, ao facer ese traslado á cidade. De Moaña a Vigo quédase, polo medio, a lingua. Nos 60 e 70, eles, que eran fillos de galegofalantes (probablemente son a última xeración que recibe o galego de forma hexemónica de seus pais), rematan facendo unha reflexión que lles convence de que é mellor deixar a lingua fóra. O contexto convenceunos de que era mellor falarlles aos fillos en castelán, entre outras cousas, polas experiencias traumáticas que van vivir eles mesmos nos centros de ensino de Vigo, pasándoo, nalgúns casos, francamente mal. Chegan a convencerse de que o galego é un problema para os fillos. Pero por outra banda a cidade era moi sedutora porque era o lugar do comercio, da moda, onde se ligaba. Pensemos que estaba a nacer unha incipiente sociedade de consumo. Eles chegaban á cidade con roupa de costureira, probablemente feita polas propias nais, a un lugar onde comeza a vestirse o ‘pret-a-por-ter’

PREGUNTA: O xurado falou de ‘orixinalidade’

RESPOSTA: Puidera ser. A maneira en que enfoquei o traballo pode parecer un atrevemento. Pero eu non quixen facer un libro de socioloxía ao uso, cheo de estatísticas e listados varios. Podía facelo, pero non me interesaba tanto. Eu quería deixar que fluísen as voces dos entrevistados. Eu non lles puxen un cuestionario para que fosen opinando. Foron eles os que marcaron o territorio a ese nivel, dándolle peso ás temáticas que eles consideraban importantes. Eu tiven que darlle contexto e reconstruír a historia para que todo iso se entendese.

PREGUNTA: ¿Como viviu esa xeración o paso da ditadura á democracia?

RESPOSTA: Por unha banda hai unha minoría á que o ano 68 colleu estudando en Santiago. Aqueles acontecementos vailles ir facendo ver que hai máis cousas que o franquismo. Outros, saen fóra de España, e coñecen o que está a pasar noutros lugares de vangarda, como Londres, por exemplo. O certo é que case que ningún deles ten formación política, entre outras cousas porque lles roubaron a memoria da República ou da represión, da que practicamente non se falaba, ou facíase dun xeito moi veado e oculto, a pesar de que no Morrazo houbo algúns episodios de represión durísima. Por outra parte, hai outros que entran na militancia antifranquista, polo que, ao chegar a democracia, súmanse con entusiasmo ao cambio. Unha boa parte deles, de feito, traballaban en fábricas, co cal o seu sindicalismo vai servir tamén de motor persoal para unirse aos novos tempos.