Románico

ANDOLIÑA 19-2-09

A segunda cadea de TVE está emitindo polas mañás unha serie documental moi recomendable, Rutas del Románico, conducida polo humorista gráfico Peridis. Tras percorrer nunha xeira anterior boa parte do románico en Castela e León, Peridis segue o seu camiño, lapis e lámina en man, pola montaña palentina, Álava, as grandes colexiatas de Cantabria, a arte tardía de Pontevedra, as pinturas murais das igrexas catalás, o final do Camiño de Santiago, os antigos condados de Sobrarbe e Ribagorza (Aragón) e os grandes mosteiros cistercienses e bieitos de Cataluña.
Unha completa visión do Románico dende a clave artística e monumental, que remata sendo tamén unha crónica da época, do estilo de vida e da historia social e relixiosa nos séculos nos que floreceu esta arte. Un acerto da serie é que non se centra só nas grandes catedrais e colexiatas, senón que ademais esculca nas igrexiñas do románico rural.
Tamén un modelo do documental sobre patrimonio a imitar polo audiovisual galego e a Televisión de Galicia: para cando unha serie semellante sobre o Románico galego, que se deteña tamén con agarimo nas pequenas ermidas e capelas que enchen a Galicia rural?

PAN POR PAN martes 30-12
Vangarda e Tradición.

Imaxe de Cándido Fernández Mazas

Galicia non estivo ausente dos grandes debates das vangardas de inicios do século XX e os nosos artistas e poetas aí estiveron, discutindo as formas de chegar ó pobo e extremando a súa sensibilidade e a súa capacidade de renovación estética. Nas nosas revistas culturais deste período – Alfar, Nós, Papel de color, Cristal, etc.- están todos, as miradas máis renovadoras e aqueloutras que afincaban os seus pés na tradición porque consideraban que en Galicia estaba todo por construír. Dende a óptica nacionalista como a de Castelao, era incomprensible o alento corrosivo do movemento Dadá, por exemplo. Pero é enormemente enriquecedor que ó carón de Castelao, Colmeiro ou Maside, formen na Galicia cultural do momento nomes como Luís Seoane, Arturo Souto, Laxeiro ou Cándido Fernández Mazas, todos grandes artistas malia as evidentes diferenzas na concepción da arte de cadaquén.

O XENIO DA RÚA LAMAS CARBAJAL
Marcos Valcárcel

Un ano despois do seu falecemento, lembraremos na súa cidade natal a Xaime Quessada, en actos a celebrar no Centro Simeón e no Liceo. Cando morreu, o seu amigo Acisclo Manzano dicía entristecido que se sentía enganado porque pensaba que Xaime era inmortal. E non o foi na súa persoa física, só o son os deuses que nós mesmos inventamos, pero si na vixencia da súa obra, tan xigantesca como poliédrica, tan monumental como renovadora e imaxinativa.
Vangarda. Foi un home de vangarda o Xaime, case dende os seus inicios, cando chega con 19 anos a Madrid a estudar Belas Artes. Pero a mirada de vangarda xorde na súa obra despois dunha acaída asunción dunha longa tradición que invoca nomes como Leonardo, Velázquez, Goya, Picasso e Francis Bacon. Non se trata pois dunha falsa vangarda ou pose coxuntural, senón do diálogo estético entre o Novo e o Vello, que xa preocupara ós homes de Nós e ó movemento dos Renovadores na arte galega dende os anos 30. Con ese espírito se fundaría o Volter, nos anos 60, e creo que Xaime Quessada tivo sempre moi claro que Tradición e Vangarda eran universos paralelos, que se retroalimentan na nosa mirada. Sempre escoitei a Xaime falar ben de mestres como Vicente Risco e Manuel Prego: diso é do que falo.
Raíces. Sen ningún xeito de contradición, Quessada foi un artista tan cosmopolita como asentado nas máis fondas raíces. Aberto ó mundo e á contemporaneidade, utilizou múltiples linguaxes e estilos: expresionismo, abstracción, expresionismo cubista, realismo, surrealismo, pop art e transvangarda. Fusionándoos, mesturándoos, contaminándoos se fose preciso: tivo un bo mestre en Picasso que, por nacer antes, inventouno case todo. Pero hai na súa obra tamén, por exemplo no cálido lirismo dos seus interiores, o alento dos mestres do Renacemento e do Barroco. E todo o dinamismo, pura tensión dramática, da lectura da modernidade que fixeron as vangardas de comezos do século XX: velaí “O dictador”, entre outras moitas mostras posibles. Pero, home culto e ben intelixente, sabía da falacia do concepto de Progreso nas artes: por iso el mesmo declaraba que era un simple aprendiz das covas de Altamira. E non era unha arroutada.
Liberdade. Os ourensáns da miña quinta vivimos enchoupados nunha néboa artística que tiña na obra quessadiana un dos maiores pulos. Os seus deseños estaban nos libros, nas revistas, nos carteis máis variados, nos murais políticos, no teatro, na moda, nas estatuas e monumentos das rúas, etc. A súa obra, tan comprometida coa xustiza e coa liberdade, acabou por converterse, como os versos de Celso Emilio, nunha metáfora da rebeldía necesaria para sobrevivir contra a ignominia. O artista nunca pechou ningunha porta: quixo abrilas todas e con todas as técnicas posibles (óleo, guache, pastel, acuarela, gravado, etc.). Temos a sorte de ser fillos desa herdanza, que tanto enriqueceu o noso mundo, e tamén a obriga inesquecible de custodiar dignamente o xigantesco legado que nos deixou. (Na imaxe, “Nai”, 1979).

NOTA. Neste mesmo blog, abril 2008, hai varios artigos sobre a historia do Volter, publicados en ANT. 3-4-08 e La Región 16-4-08. E no blog OURENSANÍA, unha escolma da obra dos artistiñas.

Imaxe do acto no Simeón: máis fotografías no blog de rebolle.

Unha homenaxe lembrará a Xaime Quessada no aniversario da súa morte

LVG 28-12-08
O día 31 de decembro de 2007 faleceu o pintor Xaime Quessada Porto. Cando está a piques de cumprirse un ano da súa morte, organizarase un acto en homenaxe ao personaxe ourensán. O evento terá lugar mañá ás 20.00 horas no Centro Cultural da Deputación.

Ademais da súa viúva, María Jesús Blanco , intervirán Jose Luis Baltar, Manuel Peña Rei, José Gómez Alén, Marcos Valcárcel e Xosé Manuel do Caño.

(Engadido: infórmanme que agasallarán ós asistentes cun exemplar do libro de entrevistas de X.M. del Caño con Xaime Quessada)

Xaime Quessada
A mirada retida, La Región 28-12-08

Marcos Valcárcel

Vaise cumprir nestes días un ano do falecemento de Xaime Quessada, un dos artistas galegos de referencia do século XX. A súa obra está en galerías de todo o mundo e tamén na súa Auria natal, no Pazo de Vilamarín ou nas rúas ourensás, no seu Fauno do Paseo ou na Serea do parque do Barbaña, realizada co seu amigo Acisclo Manzano. Foi Xaime Quessada un innovador de formas, símbolos, linguaxes, e tamén un gran comunicador visual que levou os seus deseños a múltiples formatos, dende o cartelismo político ás etiquetas dos viños, pasando polo teatro e outras artes. E ese camiño renovador empezou en parte, no bar do Tucho, o Volter, aló polos primeiros anos 60, ó carón de amigos como José Luís de Dios, Acisclo Manzano., Buciños, Xavier Pousa, Virxilio, etc. Co maxisterio estético de don Vicente Risco, a quen sempre lle gardou devoción o pintor. Chamáronlles os artistiñas e gañaron de inmediato o respecto e admiración do mundo cultural. Nesta foto están varios deles (Xaime, primeiro á dereita, mirándonos a todos) con don Ramón Otero Pedrayo nunha taberna de Santander. A foto procede do libro ‘O Volter’, de Sofía Tros de Ilarduya, Ed. Ronsel, 1998.

A palabra de Laxeiro

andoliña 23-12-08

Entre os dez ou quince grandes xenios que nos deixou a Galicia do século XX, sen dúbida hai un lugar merecido para o pintor Laxeiro, do que este ano se celebra o centenario do seu nacemento. E con ese motivo o escritor Carlos G. Reigosa recupera unha entrevista co artista, realizada en 1983 e publicada co título Laxeiro por si mesmo (Xerais). Nas palabras que recolleu Reigosa está o mellor Laxeiro conversador, home de fantasía e imaxinación, creador dun vitalismo insuperable que se reivindica, ós seus 75 anos, como un máis dos pintores novos. Sempre aprendendo, como no debuxo de Goya.
A entrevista quedou inconclusa e o certo é que sabe a pouco: gustaríanos seguir a escoitar a palabra do xenio. O volume compensa esa eiva rescatando cartas e lembranzas de Laxeiro, a través dalgúns amigos. Tamén con textos críticos de Xosé Antón Castro, Antón Patiño e Leopoldo Nóvoa e fotos e obras: o primeiro dos traballos citados é unha boa síntese da evolución das liñas estéticas do artista.
Porque houbo moitos Laxeiros e todos moi grandes. Logrou conquistar unha voz propia. E por iso merece estar, como di Reigosa, nas grandes pinacotecas do mundo da arte contemporánea.

HOMENAXE A ANTÓN PULIDO: dous discursos


Chegáronme, vía Monxardín, dous discursos da Homenaxe ó pintor Pulido: o do alcalde de Amoeiro e o de Bieito Ledo. Velaí unha breve escolma. E os textos completos en Comentarios.


Antón Pulido Nóvoa, soubo, en palabras de Otero Pedrayo –Señor desta Casa Grande de Trasalba e Mestre de Mestres das Letras Galegas-, “acoller e entronar no seu espírito a elegancia severa dos Chaos de Amoeiro, desta Lombardía galega”. Este espírito xa o posuía na súa infancia, cando gabeaba entre as polas das cerdeiras de Bóveda para outear as paisaxes que logo percorrería co seu pincel. Só coas boas verbas da súa nai Carmen, o neno Antón accedía a baixar a terra da realidade esbozando, logo, ante a ollada fascinada do seu pai Isaac, unha arte extremadamente madura para tan curta idade. Ese fillo, que aprendeu a amar sen condicións -como as súas irmás Carmen, Rosa i Esther- adquiriu, tamén, rango de defensor da cultura galega na Xunta de Galicia e no Museo de Arte Contemporáno de Santiago. Maís aló da Administración, Anton Pulido Nóvoa acadou calidade de grande e admirado artista, celebrando exposicións que viaxan a mecas da arte actual como Tokio, Taiwan ou Nova Iorque, sendo motivo de exemplo e orgullo para a terra que o viu nacer e criou.

Sen pretender exercer de experto na crítica artística, non parece atrevido sinalar que a obra de Antón Pulido Nóva zumega as cores das súas vivencias con tons intensos, vivos, rotundos, sonoros e audaces, nunca preñados de estridencia, e cunha tintura de melancolía que reflicte a clase tan especial de amor que aprendeu a profesar pola xente e o seu entorno. A soidade dos que se enfrontan na súa intimidade cos retos da vida, patente nos seus cadros, é un hábil contrapunto da súa pintura respecto dunha personalidade gregaria que gusta e se sinte cómoda no calor das múltiples amistades que profesa, moitas delas hoxe aquí presentes.

DA LOA DE BIEITO LEDO:
Como non se ía a discorrer, como non se ía avivar o enxeño se tiñamos que erguernos ás sete da mañá e ducharnos con auga fría (cando tocaba facelo). Dicían que puña as carnes duras e que a algunhas tamén as abrandaba e que fortalecía a alma. Ter meditación e logo misa, almorzo, limpeza, e o resto do día sesións de estudo e clases de mañá e tarde; xantar e cea en silencio con lectura, dous recreos, un a media mañá e outro a media tarde; era obrigatorio durmir a sesta; rosario antes da cea e exame de conciencia antes de ir para a cama e así tódolos días menos o xoves á tarde e os domingos que saiámos de paseo. Poñámonos xa nos retóricos (15, 16 e 17 anos), con sotana, faxín, esclavina e bonete, en fila de a tres que rompiámos ó chegar a Reza ó lado do pai Miño e improvisabámos unha pelota de farrapos e puñámonos xogar. Imaxinemos que fose maio, o mes de María e, claro, coa calor e o exercicio suábase, e aparecía a sede que tratabamos de apagar con aquela máxima do noso prefecto: “Hay una fuente, tengo sed, luego no bebo”, que se cumpría ó pé da letra. Sufrir é malo, pero ter sufrido…

E así o intelectus apretatus de Pulido foise pouco a pouco configurando coa prosodia et ars metrica latina e o grego que impartía maxistralmente D. Francisco Botana. Lembremos a Ilíada e a Odisea de Homero, a Eneida de Virxilio, coa literatura de D. Agustín Madarnás que ata lle contaxiou a aficción a Carlos Casares, coa Escolástica de San Tomé e coa Summa teologorum.

Pero Antón Pulido era moito máis ca un estudiante. Era xa artista. Primeiro como tiple e máis tarde Tenor Solista da Escola Cantorum do Seminario. Especializouse en canto gregoriano en Salamanca. Máis aínda: afinaba, ensaiaba e dirixía a rondalla que en días especiais nos espertaba cunha serenata. Artista tamén, deseñaba e pintaba carteis que competían cos de Evencio Domínguez, que tiña unha técnica especial, e logo cadros ó óleo da man do profesor Cárcamo.

CRÓNICA DE URXENCIA DO ACTO DE TRASALBA CON ANTÓN PULIDO (Afonso Monxardín)

Onte celebrouse no salón de actos da Fundación Otero Pedrayo en Trasalba o acto formal polo que o pintor Antón Pulido pasou a ser fillo predilecto do Concello de Amoeiro. Sen dúbida un dos actos máis fermosos e redondos que se ten celebrado na casa de Otero Pedrayo.
Moita representación de compañeiros, excompañeiros e amigos vidos de toda Galicia– José María Fonseca, Bieito Ledo, Modesto Hermida, Xesús Ferro Ruibal, Alfredo Conde, Victor Vázquez Portomeñe, o compañeiro Soto, Antonio Rodriguez, Ramón Castromil... moitos veciños de Bóveda e Amoeiro, algunhas autoridades variadas como Ana Garrido, algunha ausencia como a do Delegado de Cultura, representado polo secretario da Delegación, etc. moita música a cargo de Caramuxo, excelente cuarteto de seis –como se fartou de dicir, simpatiquísimo, o mantedor Xesús Ferro-, moito sorriso tornado incluso ocasionalmente en risa coa intervención do galardoado.
Pero vaiamos por partes.
O auditorio cheo a rebentar. Máis xente que nos premios Trasalba de xuño. Na mesa, presidindo o Alcalde de Amoeiro, Rafael Rodriguez Villarino. Parece boa xente. (Coa broma do de “cacadelavaca” situou a Amoeiro no mapa e sacou uns cartiños para o equipo de futbol e sentado na primeira fila estaba o ex-alcalde de Amoeiro, todo un detalle).
O mantedor, eficacísimo Xesús Ferro. Dá e reparte palabras e vai intercalando naturalmente a música entre elas, e logo entre as numerosas adhesións –da Academia, de Ferrín, de Freixanes, da Universidade, do CGAC...-que comentou que tiñan case todas en común a felicitación primeiro ao Concello de Amoeiro, por escoller ben, e polo acerto de facer a homenaxe en vida do homenaxeado- e anécdotas do éxito de Antón –como que ten exposición aberta hoxe na China-,etc.
Comeza o alcalde facendo un repaso fermoso e medido pola historia e xeografía do concello. O segundo, Bieto Ledo, como amigo e compañeiro de seminario, fai unha laudatio fermosísima, repaso de vida e obra dun neno traste, fillo do mestre de Bóveda, ao que para “domalo” por consello do crego, meten no seminario onde coincide con Bieito Ledo, con Antonio Rodríguez, e con outros moitos. «Antón ten porte de emperador romano con faciana anxelical, parécese ó profeta Daniel do Pórtico da Gloria». Bieito Ledo debe publicar esa laudatio, ben podia enviala a este blog. A continuación a concelleira de Cultura de Amoeiro, le a acta de concesión da dignidade. Logo o galardonado fai un discurso lírico e simpático contando a súa relación con Otero... o día que foron ver a paisaxe desde o penedo que hai ao pé da Igrexa de Bóveda e como lle ensinou co caxato os sete arciprestados que se vían... Pulido evocou as noites pechas, as lúas negras, o aire que batía co medo na cara, os contos populares, os produtos da terra, a familia –á que lle agradeceu todo o que lle tiveron e teñén que aguartar- ... Dicía que o acusaban de presumir de Amoeiro, pero iso era cousa ben fácil. Os mellores pazos, os máis fermosos carballos... Contou do novo netiño que lle acaba de dar a súa filla máis nova hai uns días... En fin, o alcalde puido quedar encantado. Acto entrañable, fermoso e nada coñazo.
Logo a maioría dos presentes foron comer a un deses pazos, o de San Damián, a tres ou catro quilómetros do de Otero. Sen dúbida un dos lugares máis fermosos de Galicia. Recomendable facer unha excursión a estas terras. Sempre.

(Obras de Antón Pulido en Caixanova)

Ano 1975. Ourense, rúa de Santo Domingo

Nun vello piso desa rúa, case fronte a Cardenal Quiroga, tres novos artistas tiñan o seu estudo e moitas cousas aínda por descubrir. Eran eles Iñaqui Basallo, Fiz Valcárcel e Perfeuto Estévez (quen agora me envía estas fotos). Aquí quedan en recordo daqueles días. Eu estiven alí varias veces, en medio daquel labirinto de óleos, pinceis e materiais diversos. O meu irmán Fiz tiña daquela 19 anos, del son a maioría dos cadros que colgan nas paredes da foto inferior.

Simboloxía galeguista (2)

Coa estrela branca do PG histórico. Dous carteis da campaña do Estatuto do 36. Os dous son de Isaac Díaz Pardo. O texto do cartel inferior, o que ten tamén unha estrela vermella, supoño que se refire ó apoio dos chamados entón "partidos obreiros" (PCE, PSOE) ó Estatuto, dentro da Fronte Popular.

Simboloxía galeguista (1)

Como estes días falamos moito nesta casa dos símbolos de Galicia e do galeguismo, imos recuperar algunhas imaxes e carteis históricos. Tamén algúns do PG coa estrela branca.

Empezo con estas dúas imaxes: unha de Camilo Díaz Baliño, artista mártir do galeguismo e pai de Isaac Díaz Pardo, do ano 1926 (creo que realizada para un Congreso Teosófico ou Teolóxico, teño que consultalo). Sobre un contexto de acenos modernistas, o centro da imaxe está ocupado polo caliz e a hostia, sobre un dolmen a xeito de altar: celtismo e catolicismo en perfecta sintonía.

Creo que é evidente a pegada destes conceptos na popular portada de Castelao para a revista "Nós": persiste o caliz, a guirlanda de estrelas pasa a ser agora de cruces e, na parte inferior, de novo o dolmen celtista, cun sol alborexando ó fondo (un sol que pode ser tamén a hostia do novo renacer de Galicia, non?).

Ramón Piñeiro e Álvaro Cunqueiro falan de Carlos Maside, 1958
Da sección "Historia en 4 tempos", de Maribel Outeiriño, La Región 11 xuño

(1) "O amor ó arte foi a lei fundamental de súa eisistencia, toda ela condicionada pola ascética entrega ó estudo i ó cultivo artísticos, pois pra il, ademáis dunha gozosa contemplación ou dunha fruición creadora, o arte era un problema inteleitoal, unha paixón cognoscitiva.Tanto, que unha boa parte das súas enerxías espritoás consumíunas no cultivo desta paixón cognoscitiva, con míngoa do seu esforzo creador.O amor ó pobo ben patente está na súa obra.Pódese dicir que, nela, o pobo é o tema básico, ben para o defender da inxusticia a través da caricatura, ben pra captar e refrexar a súa realidade huma i a súa atmósfera vital.Non hai máis que reparar na garimosa atención que Maside poñía nas tendas, nos mercados, nas feiras, nos peiraos -ou nas lavandeiras, nos mariñeiros, nos labregos, nas mulleres i os nenos do pobo, nas leiteiras ou nos afiadores - pra nos decatáremos de que responde a unha moi fonda e leal devoción".(Ramón Piñeiro, 1959)
"Chegados diante dun cadro de Maside o primeiro é a luz, un longo pano de ouro, e dende a luz vades vendo o color, cada e cada un, onde a luz viva nasce e medra, e todo o que non é luz, é orde, precisa e docementes premiosa arquitectura, único elemento puramente subxetivo do cadro e, con todo, decisivamentes formal i-onde descansan os elementos reás, que son, de seu, invencións, isto e, descobrimentos, i-a fiestra por onde o pintor comunica, dice, confesa o seu segredo.Nin máis nin menos que o primeiro segredo, parte do segredo da Creación".(Alvaro Cunqueiro, 1954)

50 anos da morte de Carlos Maside

O artista da verdade (crónica de Galicia Hoxe, Maré, 10 xuño)

E catro moi fermosas pezas do artista Xosé Luís de Dios (na Ourensanía)

Que gran debuxante! Que gran pintor!

Estas pezas son da súa mostra Imaxes dos Soños (Museo Municipal, 2000)

Ourensanía, 14 fotos máis.
E lembranza do Leuter González Salgado.

Entran na Ourensanía outras 14 fotos. Velaí: o retrato de Albino Núñez, o autorretrato de David Rubín, unha peza de Manolo Figueiras, unha foto de Casares cando o recital de Raimon en Compostela e sete fotos moi interesantes achegadas por Xosé Lois Carrión, todas do seu avó Leuter González Salgado e da Cruz Vermella, que presidiu nos anos 30. Tamén engadín outras tres fotos, magníficas, do Tucho do Volter, collidas de prestado do blog da amiga Ana Bande.

Ó Leuter coñecino na súa propia casa, da man do seu neto e meu amigo, nos 70. Xa o vira outras veces pola Auriense, da que era fundador e animador. Souben despois que estivera no PSG e, xa morto, encontreime coa súa memoria, moitas veces, nos xornais dos anos 30, preparando a miña tese sobre o Ourense da Segunda República.
Foi o primeiro concelleiro nacionalista desta cidade (para cando unha posible homenaxe, amigos do BNG?) e, como tal, desenvolveu un amplo labor en moitos campos: ensino, colonias escolares, Concello e Deputación, Cruz Vermella, etc.
Contaremos noutra ocasión como os socialistas presentaron unha moción para que non usase "o dialecto gallego" nos plenos por consideralo paleto e pouco honroso na institución. E máis cousas...

A aventura do Volter (e 2)

La Región 21 abril 2008. Imaxe: "Do circo", de X.L. de Dios, 1985.

Poetas. Ó carón dos murais dos artistiñas, dos que falei o luns pasado, estaban os poetas. E, dende logo, o apartado poético nas paredes do Volter non era menos importante que o artístico. Aqueles muros enchéronse de poemas de Ramón Cabanillas, Ricardo Carballo Calero, Otero Pedrayo, Ferro Couselo, Blanco Amor, Celso Emilio Ferreiro, Bernardino Graña, Antón Tovar, Xocas (Xoaquín Lorenzo), Carlos Casares, Méndez Ferrín, Carlos Velo, Curros Enríquez e Vicente Risco. E tamén breves composicións de autores ourensáns como Ernesto G. Del Valle, Julio López Cid, José Luís López Cid, Carlos Casares, Pepe Romero, Gimeno e M. F. Sampayo, entre outros. Moitos anos despois, en 1975 e 1976, alí se celebrou o certame de poesía O Volter e os premios foron outorgados ós poetas Millán Picouto e Ánxeles Penas, que os viron tamén reproducidos nas paredes.

Vicente Risco. E no centro de todo este movemento cultural, Vicente Risco. O creador ourensán encabezou os máis importantes faladoiros do Ourense da posguerra e imprimiu neles o aceno da súa forte personalidade cultural. Risco estaba entre os habituais da tertulia da Peña dos Sabios, que se xuntaba no café do retaurante Roma, na rúa do Progreso, e logo, ó desaparecer ó Roma, no café La Marquesina, no Paseo. Nesa xeira andaban, con Risco, Prego de Oliver, Faílde, o escritor Ernesto Gómez del Valle, os irmáns José Luís e Julio López Cid, Julio Gimeno, Segundo Alvarado e Ricardo Outeiriño, entre outros.

(segue... o artigo completo)

Primeira impresión

Realmente grandioso: o roteiro republicano en homenaxe ó Volter. No segundo piso do Mesón de María Andrea os homenaxeados: Xosé Luís De Dios, Buciños, Acisclo, Arturo Baltar, que parecía querer esconderse tras da porta. Dos vivos só faltaba Virxilio. A Praza do Eirociño chea antes de empezar. E ata o remate, máis de tres horas, mantívose toda a xente en tensión.
Varios centos de persoas: que calcule quen queira. Pero todas ilusionadas. Grupos musicais (marabillosos os bielorrusos-galegos de Rusga), grupos teatrais, recitadores, etc. Moitos momentos cheos de contido e paixón. Algún dos máis emocionantes. Fernando Dacosta na Barrela co seu texto da autodefensa de Alexandre Bóveda, e cos compañeiros de Sarabela. Elena Seijo como viúva lía entre saloucos a carta de Alexandre ós seus seres queridos. Case saltan as bágoas na recreación da infamia.
E a Banda Municipal tocando o Himno de Riego diante de Santa Eufemia: nunca tal se vira dende hai máis de 70 anos. Aplausos e voces. Nese momento está o meu carón Alex S. Vidal, vicealcalde, vai saudar ó presidente da Banda. Dígolle, entre bromas: “Se agora saes aí e proclamas a República, como máxima autoridade presente, só vas ter aplausos. É un momento histórico”. Pero perdeu a ocasión.
Centos de amigos/as en peregrinaxe laica e democrática. Marabillosa tamén a intervención do Coro Vellos Amigos, dirixido por Manuel de Dios. Alegroume especialmente velo alí e funlle dar unha gran aperta: ata tiven desexos de berrar “Viva Manuel de Dios” (berrábase nas paradas Viva... para cada un dos artistas). Pero corteime, son así de discreto, qué lle vou facer...
Por alí andaban tamén Xosé M. Beiras e Aurichu, viñeron dende Tui co seu amigo X.L. de Dios e a súa dona: fomos falando un bo anaco de tempo desta Auria sorprendente. E o antigo guerrilleiro Camilo Dios: logo contou o Chisco isto. Pregunteille, di o Chisco, se algunha vez, cando estaba no monte, imaxinou que algún día podería ver de novo unha manifestación masiva, coas bandeiras republicanas pola rúa, gran explosión de ledicia. O Camilo respondeulle: “Por iso disparaba cando estaba no monte”. Contouno Chisco na derradeira intervención no Liceo(e estiveron ben os tres últimos en falar, Fernández Naval “Chisco”, Camilo Franco e Manolo Figueiras).
Durante moito tempo os ourensáns lembrarán este gran espectáculo cívico e de fraternidade. Noraboa de novo ós Amigos da República. Unha chea de rapaces e e rapazas moi novos con gabardina, bigote, cigarro e paraugas facían de Tuchos clonados e multiplicados: homenaxe merecida ó dono da taberna. Alegroume tamén ver moita mocidade entre os participantes na festa: un símbolo do futuro.
Pero o éxito ten un nome. Achegueime no Liceo a Michel Escuriaza a darlle unha mensaxe secreta. El estaba pensando xusto o mesmo. E saiu el en nome dos Amigos da República e reclamou un forte aplauso para a responsable de tan eficaz organización, despois de meses de traballo: Ánxeles Cuña. O Liceo retumbaba cos aplausos merecidos. Ten que haber máis como esta ...

A AVENTURA DO VOLTER (1)
La Región 14 abril 2008. Imaxe: cadro de Xaime Quessada dos anos 60. (En Ourensanía hai xa unha boa xeira de fotos do Volter e dos seus artistiñas).

Con Risco. Conmemórase na cidade, por parte da asociación Amigos da República e no aniversario do 14 de Abril, a lembranza dos Artistiñas ourensáns do Volter que marcaron a vida cultural ourensá dos anos 60, da man de Vicente Risco. Arredor do creador de “O porco de pé” axuntábanse para falar de todo o humano e o divino os primeiros integrantes do faladoiro: os pintores Xaime Quessada e José Luís de Dios e o escultor Acisclo Manzano. O centro físico dos encontros era a taberna do Tucho na praza do Eirociño dos Cabaleiros, que Risco bautizou como O Volter xa que lle lembraba un café de Zürich, o emblemático Café Voltaire. Ó grupo inicial incorporáronse logo os pintores Virxilio e Xavier Pousa e os escultores Manuel Buciños e Arturo Baltar e na contorna movéronse outros escritores e artistas.
O grupo naceu formalmente xa falecido Vicente Risco, pois foi en setembro de 1963 cando se organizou unha homenaxe a Risco no Volter, presidida por don Ramón Otero Pedrayo, e cando se procedeu á decoración daquela taberna con pinturas e poemas nos paredes, hoxe todos desaparecidos, igual que o propio local, para propia vergoña da autoestima dos ourensáns e dos galegos.
Os murais. A investigadora Sofía Tros de Ilarduya dedicou un libro á aventura do Volter (Ronsel, 1998) e alí cita as obras plásticas e poéticas representadas nas paredes. Entre as principais, a alegoría de “La Puerta de paja” que pintou José Luís de Dios, de 216 por 330 cm., na que aparecen os personaxes desta novela e na banda dereita o propio Risco contemplando o mural e na esquerda os personaxes do Volter: o Tucho, Quessada, Acisclo, Conde Corbal e o propio José Luís de Dios. Outros frescos eran o “Lobigato” de E. Ortiz; “Érguete Galicia” e “Mueran los enanos”, de Xaime Quessada; e tamén se colgaron debuxos a lápiz e pluma de Risco (“Animales”), paisaxes a plumiña de Luís Trabazo e varia táboas de Virxilio, Prego e Antonio Quesada. O tono rebelde da convocatoria quedaba ben cifrado nos títulos das pezas de Quessada ou nos textos que incluíu este artista como “Viva sempre Tovar” e “¡Érguete Galicia pedra a pedra, érguete Galicia e medra”.
Resistencia. A aposta dos “artistiñas” inscribíase nas coordenadas da resistencia cultural das novas xeracións que aboian nos anos 50 e 60: un tempo marcado polo antifranquismo, o galeguismo e a percura dunha renovación estética na arte galega. Como indica con acerto Sofía Tros, todo iso prodúcese sobre un relevante substrato cultural (a cidade da Xeración Nós) e coas achegas dun grupo de persoas que colaboraron con eles e potenciaron o seu labor: entre outros, o crítico e pintor Luís Trabazo, o escritor Ernesto Gómez del Valle, o director do Museo Xesús Ferro Couselo e os mestres de artistas Manuel Prego de Oliver e Antón Faílde. A triste historia da negación cultural do franquismo explica que descoñecesen, en cambio, a obra dalgúns artistas das vangardas galegas como Cándido Fernández Mazas e Manuel Méndez, dous ourensáns esquecidos naquela altura.

República. Pan por Pan domingo 13 abril.

Imaxe superior: carné de Antonio Taboada Nóvoa, un dos fusilados no Campo de Aragón (pásame a imaxe X.L. Carrión, a quen lla entregou esta mañá unha filla deste militante das JSU).

Como todos os anos, dende hai unha década, a Asociación de Amigos da República convócanos hoxe a un encontro de lembranza das vítimas inocentes da guerra civil no cemiterio de San Francisco. É só un dos actos programados para estes días, todos eles en homenaxe tamén á xeración dos Artistiñas, que tiña en Vicente Risco un mestre indiscutible. Na noite do venres xuntámonos nunha cea unhas catrocentas persoas, en reafirmación dos valores da democracia, a liberdade e a fraternidade. E non é retórica subliñar estas palabras. Ademais da necesaria e merecida relembranza das persoas que loitaron noutrora polas liberdades, o encontro do venres significou unha ocasión case única para o diálogo entre persoas de múltiples sensibilidades e ideoloxías nun espírito común de convivencia. O cal non é pouco nos tempos que vivimos. Noraboa á Asociación de Amigos da República. (Andaban por alí, na homenaxe do cemiterio... vexan os comentarios)

Antón Pulido

Paga a pena pasar polo Simeón para ver a exposición de Antón Pulido, o artista de Bóveda de Amoeiro, que se inaugurou onte. Por certo, cun éxito abrumador de público, de Ourense e de Vigo (veu un autobús con máis de 60 amigos, que logo foron cear as anguías a Alongos).

Pulido tivo un presentador de luxo, pois Bieito Ledo estivo brillante enfiando un discurso con humor e lembranzas dos ditos do seu avó, dos que logo facía aboiar algunhas reflexións vitais e artíticas. Un deles: "Para aprender, andar ou ler", tal eran as expectativas da nosa xente noutro tempo. Hoxe pódese sumar, engadiu Bieito Ledo: andar e ler.

Na súa intervención, o amigo Antón Pulido agradeceu a acollida e lembrou as súas terras natais de Amoeiro (estaban presentes alcalde e concelleira de cultura do lugar, que o farán Fillo Predilecto). Tamén houbo palabras de lembranza para Otero Pedrayo con quen subiu unha vez ata o Alto do Piñeiro e alí don Ramón lle describiu os cinco arciprestados que dende alí se enxergan, de Galicia a Portugal.

Fondo colorismo e expresividade: a min gústanme sobre todo os homes en soedade, de costas, retirándose por un camiño...