A MIRADA RETIDA 2-11-08
ÁLVAREZ DOPAZO

Velaí esta interesante foto, que me achega xenerosamente a amiga “Cachito”, pois o protagonista era o seu avó. E quero recuperala e con el un nome, o dun gran alcalde da Segunda República. No centro da foto está Niceto Alcalá Zamora, presidente da República, nunha visita oficial á cidade. Ó seu carón, na esquerda, con sombreiro e bastón na man, don Antonio Álvarez Dopazo. Foi o alcalde republicano de xestión maior duradeira, dende 1931 ata 1935, cando, trala Revolución de Outubro, ocupou o cargo Santos Fernández Fueyo, republicano radical, co apoio da dereita. Álvarez Dopazo vivira en Cuba, tiña unha pequena fábrica de chocolates preto do Posío e residía neses anos na Praza da Imprenta. Debeu gobernar con xustiza, pois nin sequera na prensa máis reaccionaria hai críticas contra o seu labor. Era un home de opinión independente e coas ideas claras. Hai anos rescatei un seu artigo dos anos 20 onde defendía o soño dunha urbe organizada arredor do casco histórico e o ensanche e rodeada de parques e xardíns á beira dos ríos da cidade. Unha fermosa utopía, imaxinada xa hai máis de 80 anos.

Republicanos galegos, de M.V. (La Región 30.6.08)

República. Publicado polo Ateneo Republicano de Galicia, chégame o libro ‘República e republicanos en Galicia’, da man do seu coordinador, o historiador Emilio Grandío. Este libro colectivo agrupa 11 traballos: algúns enchen baleiros historiográficos; outros son sínteses útiles de diferentes perspectivas. A primeira parte do volume segue unha orde cronolóxica e abrangue o estudo dos grupos e líderes republicanos en Galicia dende a época de Isabel II ata 1936. A segunda parte escolle a perspectiva temática e ocúpase das relacións co republicanismo do movemento obreiro, da escola, da prensa e das mulleres, cunha última entrega sobre o exilio republicano en México. Grandío esculca a andaina dos dous grandes grupos da Segunda República: a ORGA, de raíces galegas, e o Partido Radical, ámbolos dous con semellantes bases sociais (o PR con maior peso no mundo agrario). A ORGA, logo IR, abaneou cara a esquerda e rematou na Fronte Popular. O Partido Radical, acubillo de clientelas anteriores, na busca do centro, acabou nunha posición moi conservadora. O PR rematou desaparecendo meses antes da guerra. Dalgún xeito, os electores pensaron: de imitar á dereita, preferimos a dereita de sempre.
(o artigo completo)

Bono reprende a un represaliado do franquismo por exhibir unha bandeira republicana no Congreso
O incidente tivo lugar durante una recepción a un grupo de perseguidos durante a ditadura

REPUBLICANOS GALEGOS (e 3)
Andoliña 27 maio

Unha última nota sobre o interesante volume “República e republicanos en Galicia” (ARGA, 2006). Varios traballos inciden na historia do republicanismo dende o século XIX e comezos do XX: a conclusión dos mesmos é que o peso do republicanismo en Galicia estaba asentado décadas antes da Segunda República e acentuouse nos primeiros anos do século XX. Da forte ligazón entre republicanos e sociedades agrarias dá abondo datos o historiador Luis Giadás e a figura de Basilio Álvarez subliña esa realidade. Pero o mesmo se podería afirmar de nomes máis vinculados ó galeguismo como Ánxel Fole, Carlos Maside ou o mestre “Ben-Cho-Shey”, todos eles cunha presenza republicana anterior ó seu compromiso co Partido Galeguista.
Velaí o pouso, nas raíces do republicanismo, do papel dos mestres e das chamadas Escolas Laicas: diso fala Antón Costa e subliña a relevancia nos lideratos republicanos no noso país de intelectuais cunha forte relación coa emigración americana, ben como emigrantes eles ou como exiliados. A prensa, a escola, os líderes, foron creando un substrato cultural no que xermolaron os mellores valores republicanos: a democracia, o ideal da convivencia en liberdade e tolerancia.

REPUBLICANOS GALEGOS (2)

Andoliña venres 23 maio

(Imaxe: nunha mostra do posibilismo que practicaron os galeguistas históricos, Castelao colaborou cos seus debuxos durante varios anos nun "Faro" bastante reaccionario e antiautonomista).

A prensa galega dos anos da Segunda República non foi neutral. Non podía selo. No volume “República e republicanos en Galicia”, María Carme Pérez Pais estuda a posición do xornalismo a través dos catro grandes diarios do momento. O máis relevante era “El Pueblo Gallego”, neses anos da man de Portela Valladares, cuns trinta mil exemplares de venda. Foi un gran proxecto de xornal republicano, galeguista, democrático, laicista e reformista. Coas mellores firmas do galeguismo e das letras do momento. O que máis atención prestou ós problemas galegos e máis apoiou a campaña en pro da Autonomía.
O coruñés “La Voz de Galicia”, xornal liberal, partidario dunha República de orde, centrista, tiña entón a metade da difusión de EPG e vía no Partido Radical unha alternativa ata que se esfarelou no propio poder. Na dereita conservadora e antirrepublicana estaban entón “Faro de Vigo”, moi antiautonomista, e “El Ideal Gallego”, un dos máis reaccionarios do momento, totalmente vinculado á Igrexa. Xornais que non acataban as reformas modernizadoras do novo réxime: nin sequera aceptaban o divorcio que, escribían, desamparaba ás mulleres. Xornais de todas as cores, había para todos os gustos. Como hoxe mesmo.

Republicanos galegos (I)
Andoliña 22 maio (Imaxes: Lerroux e M. Azaña, este en caricatura de Loredano)

Publicado no 2006 polo Ateneo Republicano de Galicia, chégame agora o libro República e republicanos en Galicia, da man do historiador Emilio Grandío, o seu coordinador. Este libro colectivo agrupa 11 traballos: algúns enchen baleiros historiográficos; outros son sínteses útiles de diferentes perspectivas. A primeira parte do volume segue unha orde cronolóxica e abrangue o estudo dos grupos e líderes republicanos en Galicia dende a época de Isabel II ata 1936. A segunda parte escolle a perspectiva temática e ocúpase das relacións co republicanismo do movemento obreiro, da escola, da prensa e das mulleres, cunha última entrega sobre o exilio republicano en México.
Emilio Grandío esculca a andaina dos dous grandes grupos da Segunda República: a ORGA, de raíces galegas, e o Partido Radical, ámbolos dous con semellantes bases sociais (o PR con maior peso no mundo agrario). A ORGA, logo IR, abaneou cara á esquerda e rematou na Fronte Popular. O Partido Radical, acubillo de clientelas anteriores, na busca do centro, acabou nunha posición moi conservadora. O PR rematou desaparecendo meses antes da guerra. Dalgún xeito, os electores pensaron: de imitar á dereita, preferimos a dereita de sempre.

Ourensanía, 14 fotos máis.
E lembranza do Leuter González Salgado.

Entran na Ourensanía outras 14 fotos. Velaí: o retrato de Albino Núñez, o autorretrato de David Rubín, unha peza de Manolo Figueiras, unha foto de Casares cando o recital de Raimon en Compostela e sete fotos moi interesantes achegadas por Xosé Lois Carrión, todas do seu avó Leuter González Salgado e da Cruz Vermella, que presidiu nos anos 30. Tamén engadín outras tres fotos, magníficas, do Tucho do Volter, collidas de prestado do blog da amiga Ana Bande.

Ó Leuter coñecino na súa propia casa, da man do seu neto e meu amigo, nos 70. Xa o vira outras veces pola Auriense, da que era fundador e animador. Souben despois que estivera no PSG e, xa morto, encontreime coa súa memoria, moitas veces, nos xornais dos anos 30, preparando a miña tese sobre o Ourense da Segunda República.
Foi o primeiro concelleiro nacionalista desta cidade (para cando unha posible homenaxe, amigos do BNG?) e, como tal, desenvolveu un amplo labor en moitos campos: ensino, colonias escolares, Concello e Deputación, Cruz Vermella, etc.
Contaremos noutra ocasión como os socialistas presentaron unha moción para que non usase "o dialecto gallego" nos plenos por consideralo paleto e pouco honroso na institución. E máis cousas...

Albino Núñez.

Pan por Pan martes 22 abril

Presentouse onte no Simeón, cunha acollida entusiasta de público, o segundo volume que recolle textos do profesor Albino Núñez: hai uns meses publicáronse os seus poemas, agora os seus descendentes recolleron os seus “Ensaios e artigos, 1956-1973”, ámbolos dous libros prologados por Alonso Montero. Nestas entregas dos xornais, en “La Noche”, “La Región” ou na prensa de América, hai moitas cousas de interese, pero hai que ler con atención, entre liñas, por riba do que permitía dicir a censura ou a autocensura.

Albino Núñez fala da Historia de Galicia, da súa xeografía, da pedagoxía renovadora, da lingua e da literatura galegas. Tivo especial querenza coa defensa das nosas toponimias, campaña que compartiu con “Ben-Cho-Shey” na prensa. E tampouco lle gustaba o castrapo: que diría don Albino dos que se empeñan en "castrapear" o nome da Festa do Polbo do Carballiño?

Outras dúas fotos máis (de Trebolle) ANDOLIÑA mércores 16 abril
UNHA FESTA, UN NOME.
O mérito foi axuntar a máis de medio milleiro de persoas nunha festa democrática en lembranza dos valores republicanos: o roteiro do 14 de abril, o pasado luns en Auria. E homenaxear así o labor dos Artistiñas mobilizando a 140 persoas entre actores de teatro, músicos, cantantes de coros, pintores, etc. E rabuñar na emoción de cada un de nós ós sons do Himno de Riego tocado pola Banda Municipal diante de Santa Eufemia. Despois de cantos anos?
Ou escoitando o parlamento de autodefensa de Alexandre Bóveda, na voz e espírito de Fernando Dacosta, ata case arrincarnos as bágoas a todos os asistentes, mentres Elena Seijo lía a derradeira carta do mártir galeguista. Houbo moitos momentos cheos de emoción. E moita xente nova participando, o que me produce aínda moita máis ledicia. Ó carón deles, o músico Manolo de Dios, Xosé M. Beiras e Aurichu ou Camilo Dios, o antigo guerrilleiro: tal era a paisaxe emotiva dese luns republicano, a Praza Maior chea de bandeiras, en Ourense.
Por riba de todo iso hai moitas horas de traballo intelixente e un nome: Ánxeles Cuña Bóveda. Ela coordinou esforzos e vontades. Agradecémosllo no Liceo, rematando o roteiro, cun abafante aplauso.

máis fotos republicanas (estas son de Monxardín)

Primeiras fotos republicanas (de Pepe Trebolle)

Beiras con Acisclo Manzano na Praza Maior. Parada diante do monumento a Bóveda de Buciños. Praza de San Martiño, Catedral e Cristo de Acisclo (clicar nelas para amplialas)

Primeira impresión

Realmente grandioso: o roteiro republicano en homenaxe ó Volter. No segundo piso do Mesón de María Andrea os homenaxeados: Xosé Luís De Dios, Buciños, Acisclo, Arturo Baltar, que parecía querer esconderse tras da porta. Dos vivos só faltaba Virxilio. A Praza do Eirociño chea antes de empezar. E ata o remate, máis de tres horas, mantívose toda a xente en tensión.
Varios centos de persoas: que calcule quen queira. Pero todas ilusionadas. Grupos musicais (marabillosos os bielorrusos-galegos de Rusga), grupos teatrais, recitadores, etc. Moitos momentos cheos de contido e paixón. Algún dos máis emocionantes. Fernando Dacosta na Barrela co seu texto da autodefensa de Alexandre Bóveda, e cos compañeiros de Sarabela. Elena Seijo como viúva lía entre saloucos a carta de Alexandre ós seus seres queridos. Case saltan as bágoas na recreación da infamia.
E a Banda Municipal tocando o Himno de Riego diante de Santa Eufemia: nunca tal se vira dende hai máis de 70 anos. Aplausos e voces. Nese momento está o meu carón Alex S. Vidal, vicealcalde, vai saudar ó presidente da Banda. Dígolle, entre bromas: “Se agora saes aí e proclamas a República, como máxima autoridade presente, só vas ter aplausos. É un momento histórico”. Pero perdeu a ocasión.
Centos de amigos/as en peregrinaxe laica e democrática. Marabillosa tamén a intervención do Coro Vellos Amigos, dirixido por Manuel de Dios. Alegroume especialmente velo alí e funlle dar unha gran aperta: ata tiven desexos de berrar “Viva Manuel de Dios” (berrábase nas paradas Viva... para cada un dos artistas). Pero corteime, son así de discreto, qué lle vou facer...
Por alí andaban tamén Xosé M. Beiras e Aurichu, viñeron dende Tui co seu amigo X.L. de Dios e a súa dona: fomos falando un bo anaco de tempo desta Auria sorprendente. E o antigo guerrilleiro Camilo Dios: logo contou o Chisco isto. Pregunteille, di o Chisco, se algunha vez, cando estaba no monte, imaxinou que algún día podería ver de novo unha manifestación masiva, coas bandeiras republicanas pola rúa, gran explosión de ledicia. O Camilo respondeulle: “Por iso disparaba cando estaba no monte”. Contouno Chisco na derradeira intervención no Liceo(e estiveron ben os tres últimos en falar, Fernández Naval “Chisco”, Camilo Franco e Manolo Figueiras).
Durante moito tempo os ourensáns lembrarán este gran espectáculo cívico e de fraternidade. Noraboa de novo ós Amigos da República. Unha chea de rapaces e e rapazas moi novos con gabardina, bigote, cigarro e paraugas facían de Tuchos clonados e multiplicados: homenaxe merecida ó dono da taberna. Alegroume tamén ver moita mocidade entre os participantes na festa: un símbolo do futuro.
Pero o éxito ten un nome. Achegueime no Liceo a Michel Escuriaza a darlle unha mensaxe secreta. El estaba pensando xusto o mesmo. E saiu el en nome dos Amigos da República e reclamou un forte aplauso para a responsable de tan eficaz organización, despois de meses de traballo: Ánxeles Cuña. O Liceo retumbaba cos aplausos merecidos. Ten que haber máis como esta ...

Ourensanía
Entre as últimas entradas (219 xa), engordamos un pouquiño a etiqueta de Arturo Baltar e incorporo tres xoias: un retrato de Otero Pedrayo cos avós de Afonso Monxardín, en Lisboa (achegada polo neto), e dous retratos, ata hoxe inéditos, do poeta comunista e fusilado Manuel Gómez del Valle, achegados estes pola súa sobriña María Paz, a quen tiven a honra de coñecer onte nos actos da República no cemiterio de San Francisco.

Mesa redonda sobre os Artistiñas do Volter no Paraninfo do IES Otero Pedrayo (11 abril 2008).

A fotógrafa Maribel Longueira mándame estas imaxes do acto do venres, convocado pola Asociación de Amigos da República. Falamos nese acto o xornalista e escritor Arturo Lezcano e eu mesmo; presentou o amigo Benito Losada.

Eu non era a primeira vez que falaba alí, pois xa o fixen noutra ocasión, convocado polo propio centro. Pero esta cita era especial: iniciei a miña intervención cunha mención expresa dos fusilados da guerra e citando os nomes da cultura vítimas da traxedia: nese mesmo Paraninfo, como saben vostedes, celebráronse en 1936 os consellos de guerra nos que eran condenados xentes como o poeta Manuel Gómez del Valle ou o alcalde Manuel Suárez Castro, entre moitos outros. Ocasión emotiva tamén porque a conferencia gustou bastante (moita xente felicitounos, tanto a Arturo como a min) e entre os/as asistentes estaban varios descendentes directos dalgunhas das vítimas ou represaliados, ademais dos Artistiñas do Volter.

República. Pan por Pan domingo 13 abril.

Imaxe superior: carné de Antonio Taboada Nóvoa, un dos fusilados no Campo de Aragón (pásame a imaxe X.L. Carrión, a quen lla entregou esta mañá unha filla deste militante das JSU).

Como todos os anos, dende hai unha década, a Asociación de Amigos da República convócanos hoxe a un encontro de lembranza das vítimas inocentes da guerra civil no cemiterio de San Francisco. É só un dos actos programados para estes días, todos eles en homenaxe tamén á xeración dos Artistiñas, que tiña en Vicente Risco un mestre indiscutible. Na noite do venres xuntámonos nunha cea unhas catrocentas persoas, en reafirmación dos valores da democracia, a liberdade e a fraternidade. E non é retórica subliñar estas palabras. Ademais da necesaria e merecida relembranza das persoas que loitaron noutrora polas liberdades, o encontro do venres significou unha ocasión case única para o diálogo entre persoas de múltiples sensibilidades e ideoloxías nun espírito común de convivencia. O cal non é pouco nos tempos que vivimos. Noraboa á Asociación de Amigos da República. (Andaban por alí, na homenaxe do cemiterio... vexan os comentarios)

Lembranza do Volter

(ANT 3-4-08)

Hai unha década, máis ou menos, xuntouse un grupo de amigos en Ourense, todos eles homes do galeguismo e da esquerda, e decidiron celebrar cada ano a festa da proclamación da Segunda República, facendo unha homenaxe sinxela a persoas da cidade significativas na memoria histórica auriense. Cun total pluralismo ideolóxico por esas homenaxes pasaron persoas como o galeguista das Mocidades, Luís Taboada, hoxe residente en Vigo; o vello comunista Clemente, peza clave ademais no mundo do xadrez nas Burgas; o anarquista Pepe Formigo e a súa dona, e moitos máis. Ese grupo constituíuse logo como Asociación de Amigos da República e impulsou a realización dun fermoso monumento, en clave simbólica-musical, no cemiterio de San Francisco, perto de onde foron fusilados varios centos de ourensáns. Con entusiasmo, estes amigos programaron cada ano múltiples actividades paralelas e foron capaces de axuntar cada 14 de abril arredor de trescentas persoas, de todos os colores políticos, nestas andainas.
Seica este ano despiden esta xeira de homenaxes e acordaron celebrar unha lembranza dos artistiñas do bar Tucho, rebautizado como Volter por Vicente Risco, ese núcleo admirable formado por pintores e escultores como Xosé Luís de Dios, Acisclo Manzano, Xaime Quessada, Manuel García Buciños, Xavier Pousa, Arturo Baltar e Virxilio. Entre as múltiples actividades programadas está previsto un Roteiro polo casco vello, conducido por Ánxeles Cuña, con 12 lugares vinculados ós artistiñas onde haberá diversos tipos de accións musicais, poéticas e teatrais. O Volter, desaparecido nos 70 pola desidia ourensá, insírese na tradición dos faladoiros da cidade nos anos 50 e 60 e reflicte, unha vez máis, o papel de maxisterio de Risco en tantas tarefas intelectuais: o creador de “O porco de pé” xa en 1960 facía crítica artística sobre a considerada primeira exposición de arte abstracta na cidade e de seguro abriu moitas mentes ás novas ideas: Carlos Casares, asiduo a outras das súas tertulias, teno contado moitas veces. Discípulo daquela xeira foi tamén o xa falecido Xaime Quessada quen definiu nunha ocasión a Risco como “O Gran Bruxo Hiperbóreo”, subliñando a súa admiración sincera pola súa figura, símbolo, na creación artística, de antidogmatismo e modernidade intelectual. (Máis fotos en Ourensanía)

Amigos da República: homenaxe ós artistiñas do Volter (programa)

(O cartel é un deseño do artista Iñaqui Basallo)

Por décimo ano, Amigos da República, asociación apartidaria que reúne en Ourense, como o seu nome indica, a amigos/as e ademais republicano/as quere lembrar nestas datas a II República española e os valores que defendeu, valores todos eles fundamentais para o desenvolvemento da sociedade: Liberdade, Igualdade, Fraternidade e laicismo.
Un dos sinais de identidade da nosa asociación é querer representar aqueles valores en persoas do noso entorno. Nesta ocasión queremos homenaxear aos Artistiñas, grupo de artistas ourensáns ou residentes nesta cidade denominados así polo escritor Vicente Risco, con quen se reunían e falaban do humano e o divino na taberna ourensá do Tucho, na praza do Eironciño dos Cabaleiros. Risco comezou a chamar a aquela taberna O Volter xa que lle lembraba a un café de Zürich, Cabaret Voltaire.

Os seus integrantes: Xaime Quessada, José Luis de Dios (pintores), Acisclo Manzano, Manolo Buciños (escultores), Virxilio (pintor), Arturo Baltar (escultor) e Xabier Pousa (pintor) son os protagonistas deste ano, xa que pertencen a unha xeración que bebeu nos valores da República e que tanto polo seu traballo como polo compromiso ideolóxico tentaron que a Liberdade regresara tras a “longa noite de pedra”, que dixo Celso Emilio Ferreiro.

O pasado ano homenaxeamos aos cidadáns/ás que protagonizaron unha heroica resistencia cívica aos golpistas: Camilo Pérez Pato e Manuel Prieto García, veciños respectivamente de Paderne de Allariz e Entrimo, que defendendo a República dende o Quinto Rexemento defenderon aos cidadáns/ás, o que fixo que coñeceran a represión, cadea e campo de concentración. Amigos da República homenaxeou tamén a Pepín e Honesta: “Dous loitadores pola Liberdade” (1998); ao mestre galeguista Luís Taboada Camoeiras (2000); a Josefina González Cudeiro, Maruja González Cudeiro, Luisa González Cudeiro e Fina Priede Priede (2001), representantes do papel da muller neste período de progreso e liberdade, interrompido polo golpe de Estado fascista. No 2002 os actos centraranse no movemento sindical na República, personificado no veciño de Ventosela, José Bóveda Formigo, mentres que no 2003 foron homenaxeados os guerrilleiros na persoa de Camilo de Dios, o guerrilleiro da Limia. Ao ano seguinte foron homenaxeados os veciños de Cambedo, pobo da Raia. En 2005 a homenaxe recaeu en Clemente Jiménez, mentres que en 2006 o homenaxeado foi Julio Alonso Losada.

ACTOS. Mércores 9 ABRIL
Presentación do libro: “Canteiros da Terra de Montes no Exército Popular da República. Álbum de Guerra”.
Venres 11- ABRIL. Mesa redonda: “Da ditadura á Democracia, pasando polo Volter”, presentada por Benito Losada. Participarán Arturo Lezcano e Marcos Valcárcel.
Cea da República: “Homenaxe aos artistiñas”.
Domingo 13- ABRIL. Cemiterio de Ourense: Homenaxe aos republicanos/as fusilados/as. Presentación: Xosé Lois Carrión.
Luns 14 - ABRIL
Homenaxe aos Artistiñas: Pasarrúas republicano, con atención especial ás obras urbanas dos Artistiñas instaladas na cidade de Ourense. Coordinado por Ánxeles Cuña e Sarabela. Ánxeles preparou un amplo e interesante programa que transcribimos no inicio dos comentarios.

Venres 25 abril. Concerto RockPública. Actúan: Cuchufellos e Sonoro Maxín.

UNAMUNO EN OURENSE. O SEU EPISTOLARIO GALEGO

(AS UVAS NA SOLAINA, La Región. 2002)
Saiu o nome de Unamuno nun fío e as súas relacións cos escritores galegos. Iso dáme pé a recuperar este artigo, publicado hai anos en LR, nunha sección que xa se chamaba como este blog: a cousa vén de vello. A foto que encabeza, segundo teño entendido, é do fotógrafo ourensán José Suárez, tomada en Salamanca: creo que hai unha copia na Biblioteca da Deputación de Ourense, que era de Blanco Amor.

"O valor dun xesto": De Unamuno e do seu famoso discurso no paraninfo da Universidade de Salamanca xa falamos nesta casa, en data 15-X-2006).

1. A CERNA DA MEMORIA.

Poucos intelectuais do século XX español xeneraron un interese comparable a don Miguel de Unamuno. A súa extensa obra creativa abrangueu campos moi diversos: desde a lírica e a narrativa ata o xornalismo, o teatro e o ensaio. Faremos agora un breve achegamento ás relacións de Unamuno con Ourense e cos ourensáns.
UNHA VISITA A OURENSE
Hai anos soubemos dunha importante visita de don Miguel de Unamuno a Ourense no xa lonxano ano de 1903, en pleno mes de xuño, para presidir e inaugurar, como orador, un Concurso Pedagóxico, que desde aquela data debía sustituir os brillantes Xogos Florais das Festas do Corpus . Otero Pedrayo dedicou un longo artigo a falar de “Don Miguel de Unamuno en Orense” (“Faro de Vigo”, 4 outubro 1964), polo que coñecemos os principais datos desta viaxe. Para o autor de Trasalba, Unamuno era un prototipo de escritor camiñante: “Muchas veces hemos hablado con don Miguel. Su conversación de estudiante en camino que aprovecha el gozo de la posada, se complacía, a través del juego de los detalles, en el descubrimiento de lo pétreo y esencial en el hombre. Caminantes fueron Baroja, Azorín, Unamuno... Los salvadores, no digamos de España, sí de la pureza del anhelo español. Un innato nomadismo les llevó al descubrimiento, a la invención de valores inmortales”. Unamuno parou no hotel Roma e aproveitou a ocasión para hablar “largo y matizado” con don Marcelo Macías, do que don Ramón gaba unha vez máis as súas cualidades oratorias. O autor de “Arredor de si” describe así ó escritor vasco: “La barba breve y férrea, algo de férreo del tono del hierro vizcaíno en el traje, el chaleco cerrado, el sombrero blando, redondo, un “bersagliere” –así, en el gremio de sombrereros-, más simple. Sombrero semejante gastó don Victor Sai Armesto. En éste agresivo, en don Miguel reconcentrado en cúpula o tapadera de marmita. La cara hace el chapeo y no al revés”. A primeira visita ourensá de Unamuno foi de admiración e respeto a Valentín Lamas Carvajal. Visitouno, un día de chuvia mansa, no seu despacho de “El Eco de Orense”. Encontrouse cun home “envejecido, roto, casi ciego en un lóbrego despacho”. Unamuno recitou uns poemas galegos ante un Lamas emocionado. Comentaría logo sobre aquel día: “Sentí todo el heroísmo y desolación del oficio de escritor en nuestra España”.

2. ARREDOR DE NÓS. UNAMUNO NO LICEO.
A visita a Lamas rematou cando Unamuno escoitou naquela casa uns berros e laios airados, que Lamas atribuiu a “un familiar casi loco”. O intelectual marchou apenado e subiu a rúa de Alba para facer outra visita, encargo dun amigo, nunha casa da rúa de Santo Domingo. Unamuno foi introducido nun salón de grandes sillóns e araña de cristal velada, pero non encontrou á señora que ía buscar. A cambio apareceu “un señor pulcro, de babuchas suaves, gorrita de seda” que de súpeto se puxo a exclamar “No, no podrán nada contra mí, ni los pochos ni los childreros, con todas sus maquinaciones y el oro de la pérfida Albión...”. Don Miguel saiu de alí pensativo, dicindo para si: “He caído en un vasto manicomio”. Así contaba Otero esta anécdota que, segundo informacións que recollimos, debía referirse á casa da poeta Filomena Dato, ausente naquela xornada, que tiña un irmán médico disque algo tolo. O resto da visita foi máis oficial: procesión cívica, inauguración de placas conmemorativas e un acto diante da casa antiga do poeta Alberto García Ferreiro onde falou emocionado Xerardo Álvarez Limeses. Don Miguel formou na comitiva con levita e sombreiro de copa, puntual e enigmático, seguido de alumnos do Instituto que comentaban ironía sobre a súa raída indumentaria. No Liceo conversou con Salvador Padilla, con Eduardo Moreno e co xornalista Nomdedeu e impresionou ós tertulianos que tiveron a sorte de compartir aquela xornada.

3. O ALENTO DO COTIÁN. UN VIZOSO EPISTOLARIO.
Aquela visita a Ourense do ano 1903 foi organizada por Salvador Padilla de Vicente, un granadino que era catedrático de Latín e director do Instituto de Ensino Medio. Colaborou tamén nas xestións Juan Marina Muñoz, amigo e condiscípulo de Unamuno, que estivo naquel ano como profesor no Instituto ourensán. As cartas de ámbolos dous a Unamuno están recollidas por Alexandre Rodríguez Guerra nun valioso “Epistolario galego de Miguel de Unamuno” publicado polo Centro Ramón Piñeiro (2000). Por elas sabemos que unha comisión foi buscar a Unamuno ata Astorga e tamén que o Concurso Pedagóxico non foi un éxito de convocatoria, pois houbo varias categorías desertas. Unamuno recibiu cartas dun total de 208 autores galegos, moitas de gran interese. Por exemplo, Alfonso Pazos escríbelle en 1928 para ofrecerlle a presidencia honoraria da Juventud Republicana da cidade, cando era presidente da mesma (era secretario Mesa Villar) e xefe de redacción de “La República”. Con gran admiración escribiulle tamén Manuel Curros Vázquez, fillo do poeta de Celanova, quen por certo foi citado máis dunha vez nos discursos de Unamuno, mesmo lendo os seus versos. Outras epístolas son de Neira Cancela, Nan de Allariz, Mario Canda, Benito Fernández Alonso ou Primitivo Rodríguez Sanjurjo, moitas veces para enviarlle libros; por certo, este último, amosa o seu desasosego coa visión valleinclanesca de Galiza popularizada no resto de España. Carlos Velo pídelle axuda económica en nome da Unión Federal de Estudiantes Hispanos para un estudiante cubano exiliado en España. Escriben tamén Otero Pedrayo e Blanco Amor, este mándalle copia dun discurso e pídelle un seu retrato para “ocupar un puesto de honor en mi cuarto de estudio”. Do círculo blancoamoriano, diríxense con certa frecuencia ó creador de “San Manuel Bueno, mártir”, poetas como Xavier Bóveda e Francisco Luís Bernárdez; este último relaciona o existencialismo unamuniano coa obra, entón moi popular, de Berdiaeff (tan importante en Otero Pedrayo). De Xavier Bóveda é unha carta abraiante denunciando que Ourense vive “todavía bajo el peso de Torquemada”, a propósito dun suceso polo que un seu irmán, menor de idade, estivo atado e humillado na Catedral por roubar o cepillo das Ánimas, segundo el para “deshonrar así mi querido nombre de intelectual izquierdista”. Outras citas habituais no correo unamuniano foron Roberto Blanco Torres, que escribe desde o seu desterro en A Peroxa (xa temos sinalado a pegada unamuniana na poesía do autor de Cuntis) e o filósofo Eloy Luís André, do que se conservan ata 36 cartas entre 1898 e 1915, de gran interese ideolóxico.

4. PERSONAXES. SOBRE O IDIOMA.
Tiña tamén Unamuno na súa biblioteca un bo mangado de libros de autores galegos (uns 80). A maioría dos citados mandábanlle os seus poemas e ensaios e así podería ler (anque non hai constancia de que o fixese) títulos como “Montaña de Orense” (1905), de Neira Cancela, ou “Las mesetas ideales” (1912), de Rodríguez Sanjurjo. As súas colaboracións aparecían de cando en vez en “La Zarpa”, como tamén as doutros escritores republicanos españois, e todos admiraban o compromiso intelectual e social do creador de “Nívola”. Pero había un punto de fricción, cando menos cos escritores máis galeguistas: a posición de Unamuno arredor do idioma galego e, en xeral, dos idiomas periféricos. Desde moi cedo Unamuno escribiu contra os desexos de recuperación do vasco, ó que consideraba unha reliquia que só merecía ser enterrada. Cando Unamuno chega ó Parlamento da Segunda República, empuxado polo seu prestixio como referente contra a dictadura de Primo de Rivera, un dos seus temas habituais na Cámara é a súa oposición ós dereitos legais destes idiomas, e por este tema polemizou alí con Castelao e con Otero Pedrayo. Unamuno opúxose á cooficialidade da lingua catalana nun famoso discurso de xuño de 1932, aínda que si votou a favor da aprobación do Estatuto de Cataluña.
Moi recentemente vén de publicarse “Miguel de Unamuno e a lingua galega” (tresCtres), onde Alexandre Rodríguez Guerra fai un exhaustivo percorrido polos textos, abundantes pero dispersos, nos que o escritor fai referencia ás súas posicións arredor do idioma galego, a historia desta lingua, a onomástica ou a dialectoloxía, entre moitos outros aspectos. O galego, dicía Unamuno, era unha lingua melancólica e doce, pero non o consideraba unha lingua de cultura nin merecía ser lingua oficial. É evidente que os prexuízos nacionais poden perturbar as mentes máis sensatas e tamén Unamuno podía equivocarse ó respecto.

Eleccións e valores (2).
Pan por Pan xoves 21 febreiro (Imaxe: Gil Robles)

Cando se constituíu a CEDA de Gil Robles en Ourense na Segunda República, os congregados resumiron o seu programa no lema “Dios, Justicia, Familia, Trabajo y Propiedad”. Nesas cinco palabras están as claves de todos os partidos da órbita conservadora europea e os expertos en teoría política engaden outras como Xerarquía, a confianza na Tradición e unha concepción pesimista sobre a natureza do home e as consecuencias do Progreso. Supoño que na cerna do seu persoal sistema ideolóxico as persoas que se consideren de dereitas non estarán moi arredadas dun esquema coma este: de feito o Partido Popular leva meses mobilizando a poboación invocando os intereses da Igrexa católica (da súa xerarquía) ou bocexando un discurso catastrofista da política actual que reflicte esa escasa confianza no que representa o avance das ideas e das sensibilidades sociais.