FALANDO SOBRE O XORNALISMO LITERARIO
Na miña columna de GALICIA HOXE (Andoliña sábado 25 marzo) falo tamén dos encontros de xornalismo literario e conto algunha cousa mais (na imaxe, o inmortal J.Pla):
Na tardiña do xoves, cando Galiza quedaba asolagada polas augas que caían a cachón, estiven en Vigo, nas xornadas do PEN Clube sobre Xornalismo e Literatura. Compartín mesa redonda con Xosé Carlos Caneiro, Tucho Calvo e Jose Viale Moutinho e foi un encontro moi agradábel. Falouse alí de moitas cousas, pero houbo plena coincidencia en afirmar que un autor é tan escritor cando escribe nun xornal como cando constrúe as súas obras de ficción narrativa. Antes Margarita Ledo delimitara moi ben as lindes entre o xornalismo e a literatura, mesmo acudindo a clásicos como Jack London: a verdade é norma no xornalismo e debe trasladarse con testemuñas directas ao lector, cousa que non se esixe no territorio da literatura. Tamén criticou a profesora de Xornalismo o papel dos medios que eluden o tratamento informativo rigoroso dalgúns temas conflitivos, desprazados para ser abordados polos seus columnistas: pensaba, creo, na prensa de Madrid.
Eu lembrei, entre outras cousas, aquelas palabras de Pla sobre o labor dun escritor, nos seus libros ou nos xornais: o que debe facer un escritor, máis que dar opinións, é describir a atmosfera do seu tempo. Para opinar, dicía Pla, xa temos abondo co bispo e co gobernador.

Xornalismo literario: unha lembranza de Antón Villar Ponte
A tardiña do xoves estiven en Vigo, nas xornadas sobre Xornalismo e Literatura que organizou o PEN Clube e que continúan ata o sábado. Tocoume compartir mesa redonda con Xosé Carlos Caneiro, o escritor portugués Jose Viale Moutinho e Tucho Calvo, que facía de moderador, pero que tamén interveu a cotío. Falouse de moitas cousas: de xornalismo, de literatura, de censura, da invisibilidade do libro galego, da indiferencia dos responsábeis dos medios respecto dos seus propios columnistas, da diglosia nas páxinas de opinión, etc. Moitas cousas sobre as que se poderá volver en calquera momento.
Na sala predominaban os escritores: estaban alí (por reproducir a atmosfera do lugar) Modesto Fraga, Luís González Tosar, Gonzalo Navaza, Luciano Rodríguez, Ursula Heinze, Carlos Reigosa, Arturo Lezcano, Margarita Ledo (que inaugurou cunha conferencia as xornadas), María Xosé Queizán (que se amosou no coloquio moi cabreada porque xa non a deixan escribir na "Voz", ela di que por censura), e varios escritores portugueses que non tiven a honra de coñecer (perdón polos inevitábeis esquecementos).
Na miña intervención, creo que moi crítica sobre as relacións da prensa galega co feito cultural, botei man dun vello artigo de Antón Villar Ponte, de 1923, que, con matices, case se podería publicar a respecto de moitos dos medios que temos hoxe. Por certo, a presenza de varios xornalistas e escritores vencellados á "Voz" fixo que saísen en defensa ardorosa do medio no que traballan/colaboran, afirmando que non se séntían aludidos polas críticas de Villar Ponte que eu reproducín alí. Ben, pois imos ver ese texto que non gustou a todos. Vostedes dirán se é excesiva a miña afirmación anterior sobre a "actualidade" deste texto:

Un último exemplo chega para constatar a intelixencia analítica e a persistencia de Antón Villar Ponte nesta loita contra o xornalismo máis mediocre do seu tempo. É o artigo “Los defectos de la prensa gallega”, publicado nun especial do Galicia de Vigo (25-VII-1923), facendo balance do primeiro ano do diario de Paz Andrade, “uno de los diarios más imparciales y hasta ahora más modernos entre todos los de nuestra tierra”. Expoño en esquema os seus argumentos básicos contra o modelo de xornalismo dominante naquela hora:
· Falta de independencia (“pocos son los periódicos de nuestra tierra que no están entregados a la devoción de un hombre o a la disciplina de un partido político...”)..
· Mimetismo e dependencia dos xornais madrileños (“hay que esperar los juicios de la prensa madrileña para saber los juicios de la prensa gallega”).
· Dominio no estilo xornalístico do “verbalismo huero” e da mediocridade: “El periodismo lleva aquí al adocenamiento”.
· Rexeitamento a todo o que é novo e moderno, imposición dos xornalistas vellos: “siguen considerando maestros de periodismo a fósiles de la pluma”.
· Falta de personalidade e de carácter no xornalismo galego: “Tener personalidad en Galicia es lo peor que puede ocurrir a quien aspire a vivir del periodismo. (...) La elocuencia del lugar común y la ductilidad del léxico al servicio de los intereses creados son las principales bases para el éxito del periodista gallego”.

Galería de personaxes de hoxe
(Andoliña venres 24 marzo)
Velaí unha galería de personaxes de hoxe. O primeiro deles é un home brután, machista, que cuspe un taco tras doutro mentres corta anacos de xamón entre berros. O segundo, un mozo que é consumidor de sexo impulsivo, incapaz de controlarse, curtiño de entendedeiras e ao que lle sae mal todo aquilo no que se mete. O terceiro dos nosos convidados vai de chulangueiro que presume do seu dominio coas mulleres, que, por outra parte, se burlan del canto queren. O cuarto, un home indeciso, incapaz de seguir a velocidade mental da súa compañeira, que pasa os días no psicólogo consultando os seus múltiples problemas emocionais. O quinto, un froiteiro de longos mostachos, que só pensa en explotar aos traballadores e estafar os clientes, ademais de ser racista contumaz e odiar aos inmigrantes...
A lista podería seguir con outros 30 personaxes máis: vostedes recoñecerían varios arquetipos masculinos en populares series de televisión actuais. Xa sei que a televisión non é a realidade, pero... Para moita xente a TV si é un espello da sociedade. Polo que resulta inevitábel preguntar: Todos os guionistas deste país son mulleres a exercer algunha demorada vinganza polos agravios doutrora?

UNIVERSITARIOS, A FUE DE COMPOSTELA
(Andoliña xoves 23 marzo)
Hai períodos na historia especialmente dinámicos e por iso atractivos para os historiadores: velaí os anos 30, aínda que aquela arela de esperanza rematase nun dramático asolagamento de sangue. Pouco antes da Segunda República os estudantes de Compostela máis ideoloxizados xa berraban “¡Viva Unamuno!” e loitaban contra a dictadura de Primo de Rivera. Logo fixeron campaña para galeguizar a Universidade e en pro dunha escola laica e pública. Moitos eran poetas, escribían sobre a música galega, estudaban a Galiza medieval e se apaixonaban coa figura de Prisciliano. Ese era o espírito daquel tempo.
Toda esa experiencia quedou plasmada na revista “Universitarios” (1932-1933), a revista da Federación Universitaria Escolar (FUE), reeditada hai uns meses polo Centro Ramón Piñeiro, e que dirixía daquela o mozo galeguista Francisco Fernández del Riego. Pero aí estaban tamén Luís Seoane e Carlos Maside coas súas magníficas ilustracións, e Ricardo Carballo Calero, Arturo Cuadrado, Fermín Bouza Brey, Xosé Outeiro Espasandín, Antonio Fraguas, Xurxo Lourenzo, Carlos Martínez Barbeito e moitos outros nomes: outra xeración de luxo da nosa historia cultural, sen dúbida. (Debuxo de Luís Seoane na portada do n.2, o último, desta revista).

Franco, honoris causa: nós xa llo quitamos
Veño de asinar na web que promove a campaña para quitarlle o doutorando honoris causa concedido ao dictador no ano 1965 (www.cansendono.net). Contan en Vieiros que seica non hai regulamentos nisto dos honoris causa e vai ser difícil quitarllo: pois, é igual, apetecíame asinar, e ademais os cidadáns xa lle quitamos hai moito tempo ao vello todas as súas distincións. No 65 eu tiña sete anos e non sabía destas cousas pero agora podo opinar, non?
Lembran tamén en Vieiros que en 1965 aínda ecoaban as protestas internacionais, tras as execucións de Grimau, Delgado e Granados. Malia todo, o entón reitor da USC, Ángel Jorge Echeverri, recoñeceulle a Franco "elementos esenciais como son a fe, a esperanza e a caridade", chegando a exclamar "¡Que belas accións ten realizado o noso doutorando!". Poderíase publicar un tomo ben gordo só cos ditirambos dirixidos ao dictador por moitos escritores e poetas (tamén algúns galegos, como estudou Alonso Montero).
O único ditirambo que merece Franco é algún dos moitos que lle dedicou o poeta Delgado Gurriarán; por exemplo:
"Franco, Franquiño/ piquirrichiño,/ refugallo de homes,/ selso de feixismo./ Alacrán con mando,/ sapo con estrelas,/ arañón con cruces,/ cobra pezoñenta./ Franco, Franquiño/ piquirrichiño:/ nas nádegas de Hitler/ puxeche o fouciño./ E o "duce" da Italia/ tamén llas bicache,/ pra que te fixeran/ o que ti soñache".
Por certo, tal como lembra o debuxo de Seoane en "Trece estampas de la traición", Franco e a Igrexa católica española servíronse mutuamente, durante moitas décadas, para os seus propios fins: cando é que vai pedir perdón a Igrexa española por esta criminal complicidade, como debera facer unha institución cristiá?

Máis sobre a caricatura
No catálogo da VIII Bienal da Caricatura hai un traballo meu sobre o labor nestes anos dos caricaturistas galegos. Reproduzo aquí unha parte sustancial do mesmo, acompañado dunha imaxe de Pepe Carreiro que amosa o poder provocador e subversivo da caricatura:
Caricaturas en tempos difíciles
Na anterior Bienal da Caricatura corrían tempos difíciles, lembran? Eran os tempos do Prestige, dos inicios da guerra de Iraq e de todo un cachón de mobilizacións de resposta cívica nas que o sentido do humor, desde unha perspectiva crítica, e mesmo a arte da caricatura tampouco estiveron ausentes. Os “caretos” de Fraga, Aznar, Rajoy e outros políticos gobernantes estaban todos os días nas rúas, acompañados de milleiros e milleiros de galegos que respostaban así, coa súa presenza social, a campaña de mentiras e ignominias que deitaban moitos medios de comunicación oficiais e oficiosos. Eses tempos pasaron e quizais iso influiu tamén no labor diario dos caricaturistas; creo que houbo un certo relaxamento da tensión crítica nos últimos meses e o espello dos artistas da caricatura tamén reflectiu esa realidade: poderán comprobalo, se estou eu no certo, os propios espectadores das exposicións desta Bienal.
Ese proceso é lóxico, a cada marea sucede un certo acougamento, pero non nos debe facer esquecer a necesidade da capacidade crítica e transgresora dos artistas do humor e da caricatura. Unha capacidade que debe manterse esperta, receptiva e en perpetua tensión: quizais o feito de que moitos dos nosos caricaturistas se sitúen na esquerda social do país poida producir tamén un certo desconcerto: qué facemos agora que é a esquerda a que está a gobernar o país? Temos tamén que caricaturizar e satirizar os erros e incoherencias das medidas políticas e das actitudes dos novos gobernantes? Creo que a resposta é obvia e eu non a poñerei por escrito, pero os artistas que realmente son fieis a si mesmos e ao seu compromiso coa realidade, saben que as libertades se conquistan todos os días e o pincel (ou o ordenador) non pode nin debe repousar aínda cando aqueles que nos gobernan sexan agora máis amigos ou máis simpáticos.
Ademais, os caricaturistas van ter algúns problemas engadidos. Desaparecido (case) da escena estatal José María Aznar, desprazado cara o Vaticano o señor da Coruña Francisco Vázquez e retirado Manuel Fraga nas augas lamacentas dun Senado pouco mediático, os artistas encóntranse coa realidade da desaparición do escenario de figuras con tantas posibilidades como os mencionados ou outros como o “leonado” do nacionalismo Xosé Manuel Beiras que, por suposto, non se retirou de nada e ten moito que dicir e que aportar aínda ao futuro do noso país, aínda que os focos apunten agora noutra dirección. Xurdirán outros nomes sen dúbida, pero haberá que agardar: por exemplo, agás as figuras de Pérez Touriño e Anxo Quintana, a maioría dos nosos novos gobernantes non teñen aínda un perfil consolidado na arte da caricatura, agás quizais os nomes de Ánxela Bugallo, Méndez Romeu e Alfredo Suárez Canal.

As augas están máis calmas na Galiza e no conxunto español e aínda na Europa todo. Pero, qué sucede fóra? As cousas están ben complicadas e, mira ti, seica unha das causas son unhas inocentes caricaturas. Non é este o momento de reflexionar a fondo arredor da crise das caricaturas de Muhamad (Mahoma) e as desorbitantes consecuencias políticas que un suceso tan intranscendente tiñeron en certas áreas xeopolíticas do mundo, por suposto co necesario labor de axitación do integrismo musulmán máis fanático e irracional (que fose un medio de dereitas quen publicase os famosos debuxos non fai mudar tampouco a cerna da cuestión). No terreo da política internacional e da diplomacia non sobra ningún tipo de cautelas, sen dúbida, e entendemos as reaccións tan comedidas de moitos dos nosos políticos europeos. Que entendemos, pero non compartimos na súa filosofía máis profunda. Porque a liberdade de expresión é unha conquista irrenunciábel da civilización occidental e unha condición sine qua non para o exercicio real da democracia como forma de goberno. Hai problemas moi graves no mundo –de explotación colonial, de fames e xenocidios de pobos enteiros, de miserias e subdesenvolvementos condeados a perpetuarse e eternizarse- e quizais, non sei, a arte das caricaturas non mereza tantas palabras como lle temos adicado nos últimos meses. Pero a liberdade de expresión, como núcleo e ADN da nosa personalidade, non pode ser soterrada baixo a intransixencia de ningún tolo fanático, sexa este da relixión, etnia ou cultura islámica, católica, xudía ou o que sexa.
Podémolo dicir poñendo boa cara e mesmo, se fose preciso e en tempos de antroido (cando escribo estas liñas), cun gran sorriso no medio da nosa faciana. Pero, de certo, temos que dicilo. Con toda a contundencia. Con toda a nosa verdade.

Celebrouse onte o Día Mundial da Poesía con actos en diferentes lugares de Galiza e do mundo. O PEN Clube galego convocou unha cita moi relevante en Compostela (Antonio Gamoneda, Xosé Luís Méndez Ferrín, António Salvado, Xoana Torres) na que se leu a seguinte mensaxe, que paga a pena reproducir:

Mensaxe de Koichiro Matsuura (director xeral da UNESCO) no Día Mundial da Poesía

O mundo cambia constantemente, no tempo e no espazo, día a día e dun lugar a outro. Os seres humanos non somos a excepción, porque tamén estamos en perpetua transformación.
Para empezar, a nosa vida individual é un exercicio de adaptación. A través das colectividades, os pobos e as sociedades, as culturas e as civilizacións cambian ao longo da Historia. Os seres humanos somos axentes dinámicos do cambio: transformamos o noso entorno e, ao facelo, transformámonos a nós mesmos, poñendo así en tela de xuízo a noción sinxela dunha natureza humana fixa e inmutábel. Sen embargo, a condición humana persiste con tenacidade e cando, a través do tempo e a distancia, nos recoñecemos noutros seres e eles recoñécense en nós, non estamos á vez recoñecendo que algo permaneceu? Hai algo que poida dar razón simultánea do cambio e a inmutabilidade?
Por suposto que si. Ese algo é a poesía. As nosas linguas son, por suposto, diferentes, como diversos son os xeitos en que colocamos as palabras, frases e oracións, así como a forma e a métrica dos nosos versos. Pero a través dos seus modos e ritmos múltiples, a poesía remítenos ao diálogo entre o cambio e a permanencia na vida mesma.
Mediante a linguaxe, expresamos as nosas distintas crenzas, valores e experiencias. A pluralidade dese río de identidades constitúe a humanidade. A poesía é unha ponte entre persoas e grupos, que nos axuda a comprendernos mutuamente e a entendernos a nós mesmos. A poesía expresa - ás veces de forma sinxela, outras con fonda complexidade- os nosos temores, esperanzas, arelas e presentimentos. Nas súas máis eximias manifestacións, a poesía é capaz de revelar verdades que captan a esencia da nosa común humanidade e a súa beleza lémbranos os cumios artísticos que a especie é quen de acadar.
(Imaxe: retrato dunha xove, de Besnard Paul Albert)

Caricaturas a esgalla en Auria
(Andoliña martes 21 marzo)
Está a se celebrar en Ourense a oitava Bienal da Caricatura, unha cita con moitos anos detrás, que naceu da man do Clube Alexandre Bóveda e que hoxe desenvolve a Casa da Xuventude. Nesta ocasión recupérase un artista histórico esquecido, o compostelán Lino G. Rubido, do que soubemos polo libreiro Xesús Couceiro; e figura como artista convidado o portugués André Carrilho. Toda a cidade acolle un amplo abano de caricaturas de todos os países e estilos.
A monográfica do autor galego está dedicada a Xaquín Marín, 50 anos en liña cunha mostra que leva meses percorrendo Galiza. Xaquín Marín, director do Museo de Humor de Fene, é un dos grandes do humor gráfico do país, xa o temos dito. Debuxaba xa nos tempos de La Codorniz e Hermano Lobo e ten paseado a súa obra por boa parte do mundo (México, Bretaña, etc). Coas súas imaxes podería facerse unha crónica abondo completa do que sucedeu na nosa terra desde hai cinco décadas. Como di o escritor Ramón Loureiro no texto que lle dedicou no catálogo da Bienal, cos seus deseños o artista ferrolán "fai mellores os días, a maxia dos seus debuxos e dos seus lenzos permite navegar entre as malas horas nunha barca de soños…"

Martes 21 marzo, Día Mundial da Poesía: recital poético no Liceo ourensán arredor do libro-escolma de Fran Alonso, Poetízate.
Non todos os días se xuntan trinta mozos e mozas a recitar poesía. Por iso tomeime a liberdade de poñer aquí os seus nomes e os dos poetas aos que lles van poñer voz.

Un detalle importante: a maioría dos poemas foron escollidos polos propios alumnos e alumnas.

Instituto de Celanova
Iria Méndez Rodríguez: "Xan", de Rosalía de Castro
"No máis fondo", de Ramón Cabanillas
Uxía Vázquez Rodríguez : "Cunetas", de Luís Pimentel
"Daquelas que cantan", de Rosalía de Castro
Arancha Álvarez Rivera: "Por qué miña almiña?", de Rosalía de Castro, e "Sós", de Manuel Antonio

Instituto de As Lagoas
Sabrina Amoeiro Nogueiras: "Taberna" e "Lúa", de Luís Amado Carballo
Patricia Alvarez López: "Definición", "Nunha cena de amigos", de Aquilino Iglesia Alvariño
Elena González González: "Con auga de sede vella", de Alvaro Cunqueiro
Elena Glez Glez/ Gabriel Gavela: "O pozo que non hai", de Alvaro Cunqueiro
Gabriel Gavela González: "Deitado frente ao mar", de Celso Emilio Ferreiro
Gema Pérez Lorenzo: "Marzo, 1972", de Celso Emilio Ferreiro
Celia Parra Díaz: "As pontes", de Pura Vázquez

Instituto Eduardo Blanco Amor
Patricia Gómez Salgado: "Envellecer", de Ana Mª Fernández
Nuria González Nóvoa: "As copias do rexistro", de Marilar Aleixandre
Laura Figueiredo Araujo: "Lapidadas", de Marica Campo
Anxela Crespo Fernández: "Lingua que rexeitaron os meus pais", de Antón Tovar
"Reclamo a liberdade pro meu pobo", de Mendez Ferrín
Instituto de A Carballeira
Marta García Vázquez: "Os mitos adoptan posturas de tipos duros", de Miro Villar
Diego Álvarez Casal Amada: "Labro versos para ti sen sosego", de Miro Villar
Jacobo González Padreda: "Cuspe", de Antón Lopo
Jorge Vázquez Escudero: "Como algodón (o corpo) no contacto esponxoso", de Miro Villar
Laura Blanco: "Os líquidos íntimos", de Olga Novo
Sandra Campos: "Soa", de Antía Otero

Instituto Xesús Ferro Couselo
Alba Cid Fernández (Lerá poemas propios)
Judit Rodríguez Rodríguez
Sandra Vázquez Cañoto
Silvia Cid López
Tamén recitarán Teresa Devesa, da Sección de Literatura do Liceo; a profesora Carme Lorenzo e o poeta Fran Alonso, que pechará o recital.
Teresa Devesa: "Diario dun poeta cidadán", de Ramiro Fonte e "Ás veces digo amor", de Pilar Pallarés.

Tivo Franco apoio popular?
Na Alemaña dos últimos anos hai un debate moi vivo, potenciado por algúns historiadores, sobre as complicidades pasivas e activas de moitos cidadáns alemáns con Hitler e o nazismo: sabían os alemáns o que pasaba? beneficiáronse algúns ou moitos alemáns do sucedido e do expolio aos xudeus? Os historiadores din que si.
Téñome feito a mesma pregunta respecto a España e Franco. O mércores pasado estivo en Vigo Carme Molinero, historiadora, par falar do franquismo e das súas políticas sociais. Da crónica que publicou F.Franco no Faro (falou no Clube Faro de Vigo) fago este resume esquemático:
1. Franco combinou a represión cunha política de captación e adhesión das masas por medio dun discurso social e dunha retórica populista.
2. Un réxime que dura 40 anos non pode sobrevivir sen un forte apoio popular.
3. Nos discursos de Franco a política social ten unha alta presenza como argumento recurrente.
4. Dirixentes do réxime como Serrano Súñer e Girón de Velasco eran conscientes dun feito: tras aniquilar o movemento obreiro da República, o réxime necesitaba unha retórica e unha proposta alternativa que o lexitimase no mundo social. Os medios de comunicación colaboraron con esta retórica, uns polas boas e outros porque non lles quedaba máis remedio.
5. Neste contexto hai que considerar as políticas de Girón no Ministerio de Traballo, o Seguro Obrigatorio de Enfermidade (por primeira vez tiveron a percepción dunha seguridade cara o futuro, antes non había nada), a Organización Sindical e a súa Obra do Fogar (unha política de vivenda que construiu realmente pouco, pero que se soubo vender cunha vistosidade evidente).
6. A exaltación do asistencialismo foi un excelente vehículo de propaganda ao servizo do imaxinario franquista.
Con estas ideas sobre a mesa, a pregunta é: tivo o réxime de Franco un forte apoio popular? As masivas manifestacións da Praza de Oriente e as colas ante o seu cadaleito foronun espellismo ou respondían a unha realidade social? Queda algo de todo iso no substrato do noso tecido social?
(Na imaxe, o asasino retratado por Luís Seoane en Trece estampas de la traición, Buenos Aires-Montevideo, 1937, reeditado por Ed.do Castro).

O miragre da música
(Pan por Pan, 19 marzo 2006)
Escoito na radio (“Pioneros”, en Radio 3) unha canción mítica da miña mocidade, “Michelle, ma belle”, a popular balada dos Beatles. Lennon e McCartney querían cantar en francés, parcialmente, di o locutor, e inspiráronse en Nina Simone, dato que descoñecía e que recollo con entusiasmo, porque é unha das miñas cantantes de culto. O programa evoca tempos que están ben lonxe, pero a música salta o valado das crueis cronoloxías e permítenos regresar, sequera por uns minutos, a aquel punto perdido do horizonte do pasado. Nin a literatura nin as artes plásticas, con todo o seu poder expresivo, posúen esa velocidade para transmitir sentimentos e resucitar lembranzas: o labor xenial dun escritor ou dun pintor sempre demanda unha mínima reflexión intelectual. A música pola contra atrapa nun pulo vertixinoso eses fíos invisíbeis da memoria, dun xeito case instintivo e incontrolábel. Ese é o seu milagre.

A POESÍA NON MORDE
O 21 de marzo celébrase o Día Mundial da Poesía e os ourensáns amantes das letras teñen, como todos os anos, unha cita no Liceo, ás 17,30 h., para asistir á presentación e recital poético arredor do libro "Poetízate" de Fran Alonso (publicado por Ed. Xerais). Estarán connosco o autor desta excelente escolma poética e o editor Manuel Bragado. Pero os protagonistas da xornada serán os mozos e mozas dos institutos ourensáns que recitarán poemas de escritores galegos de todos os tempos, dende Rosalía de Castro e Manuel Antonio ata Olga Novo e Antía Otero. Participarán nesta nova xeira da Sección de Literatura do Liceo ourensán alumnos e alumnas dos Institutos de As Lagoas, Eduardo Blanco Amor, A Carballeira, Xesús Ferro Couselo e Celanova, ademais de Teresa Devesa e outras persoas.
Para animar e convidar a todos os interesados neste faladoiro (acompañado, como sempre, do tradicional café con pastas), reproduzo unha parte do interesante limiar deste libro-escolma, do autor, tamén poeta, Fran Alonso.
Se pensas que a poesía é un xénero difícil, direiche que estás equivocado, que hai poemas complexos como tamén hai poemas moi doados de entender. O certo é que canto máis poesía se lea, mellor se comprende, porque para estar en forma coa poesía, como no deporte, precisamos adestramento. (…) Ademais, non creo que ninguén teña que obsesionarse con entender a poesía. O importante, dígocho de verdade, non entendela senón gozala, sentila e, en todo caso, intuíla. Ademais, os lectores tamén temos un papel activo nos libros e cada un interpretamos o que se di en función da nosa sensibilidade e das nosas circunstancias. Non hai verdades absolutas; moito menos na literatura. Así que o fundamental non é comprender o que se nos di senón sentir o ritmo do poema, a súa sonoridade, os xogos de palabras que ás veces nos deslumbran, as fascinantes imaxes que nos ofrece. E tamén os seus enigmas. Facer da poesía un pracer, en definitiva.

Unha sabia decisión sobre as Burgas
(Andoliña sábado 18 marzo 2006)

Supoño que a moitos lectores lles pasaría o mesmo que a min cando leron as novas que onte traían os xornais sobre as Burgas. A Xunta de Galicia, a través da Consellería de Cultura, declarou Ben de Interese Cultural (BIC) ese recinto, o que durante 20 meses paralizará algúns proxectos á espera dun plan especial para garantir a protección patrimonial de toda a zona, isto é, un proxectado Hotel Balneario que xa empezou moi mal e algunha idea perdida sobre o vello cárcere do Progreso que nunca se concretou con prazos e financiamento.
Eu pensei: E logo non eran xa as Burgas un Ben de Interese Cultural? Pero en que mundo vivimos? As raíces romanas da nosa cidade, o hábitat que foi crisol cultural da nosa historia ao longo dos séculos, o humus literario que enchoupou a escrita de Lamas Carvajal, Álvarez de Nóvoa ou Blanco Amor… O noso sinal de identidade no mundo: a cidade das augas quentes. Hai uns meses levamos un bo susto cando as Burgas deixaron de botar o seu caudal: iso non volverá pasar.
As cousas hai que facelas ben (a empresa Xardín das Burgas xa deu probas de que ese non é o seu caso). Ben por Cultura e a súa conselleira, Ánxela Bugallo, e ben por esta prudente decisión!
(Imaxe: postal antiga das Burgas, como as coñeceían un Lamas Carvajal xa velliño ou Blanco Amor aínda neno).

Vila de Calvos de Randín: Cuevillas e Xoaquín Lorenzo
(ANDOLIÑA venres 17 de marzo)

No ano 2004 celebrouse o Día das Letras Galegas dedicado a don Xoaquín Lorenzo e insistimos daquela na necesidade de reeditar algunhas das súas obras máis esquecidas. Un ano e medio despois o Museo do Pobo Galego e outras institucións publicaron, en edición facsímile, os volumes Vila de Calvos de Randín (1930), de don Xoaquín e don Florentino Cuevillas (cun limiar de Xosé Carlos Sierra nesta reedición), e Parroquia de Velle (1936), obra conxunta de Cuevillas, Xoaquín Lorenzo e Vicente Fernández Hermida. Son obras que pretendían, na liña dos traballos de Seminario de Estudos Galegos, ofrecer unha visión global da realidade galega: a súa prehistoria, xeografía, etnografía, folclore e literatura popular, socioloxía, etc.
Mesmo o lector non especializado encontrará datos ben curiosos: por exemplo, no volume de Calvos de Randín, os autores gaban a tolerancia relixiosa cos pastores evanxelistas no partido de Bande e condenan a blasfemia que, engadían, os campesiños sempre fan en castelán. E xa denuncian as formas foráneas que "pouco a pouco van matando a nosa enxebre arquitectura rural", desde os chalés suízos ás varandas americanistas: o que hoxe chamamos feísmo urbanístico.
(Foto: Florentino Cuevillas e Vicente Risco no castro de Sam Cibrán de Las)

Santiago Carrillo: "Cando tiña 5 anos, en Asturias, e non tiña conciencia política, cando me chamaban galego, sentíame insultado".
Estivo Carrillo en Auria, convidado polo Foro La Región. O salón de Caixanova a sobardar de xente, a metade tivo que quedar fóra. Un militante de IU ao meu carón, todo cabreado: logo nas eleccións non sacamos nin 400 votos, nin nos votan os que están aquí. Cousas da sociedade mediática, sen dúbida. O público era moi diverso, por idades (bastante xente nova, cousa rara nestes actos) e por ideoloxías (cargos políticos do PSOE, antigos militantes de esquerda revolucionaria, cadros nacionalistas da CIG, incluído o líder provincial Etelvino Blanco; ninguén coñecido do PP).
Carrillo falou da situación política actual. Non dixo grandes cousas novas, pero o público respostou con entusiasmo e aplausos convencidos, como nos touros. Fala sosegado, de vagariño, moi seguro do que di. Dálle moita caña ao PP, á xerarquía eclesiástica e sobre todo a Aznar: faino a el en persoa responsábel de romper o consenso e o clima democrático dende a aperta das Azores e a guerra de Iraq. Defende nidiamente que España é un Estado plurinacional e así debe ser recoñecido: di que no espírito da Constitución é o mesmo falar de nacións que de nacionalidades.
Tamén foi moi contundente na defensa de Cataluña contra todos os estereotipos e os ataques da dereita e de parte dos baróns autonómicos socialistas (é Cataluña a que aporta financiación extra ao resto do Estado e non ao revés, como se nos quere dicir). Fala contra os prexuízos e lembra a imaxe que tiñan os galegos non hai moitos anos: humildes, pobres, avaros... El mesmo en Asturias de neno, con cinco anos e sen conciencia política, lembra: "cuando me llamaban gallego, me sentía insultado, así era en aquellos tiempos". Fai fincapé na necesidade de recoñecer esa pluralidade nacional e as diferentes forzas políticas que a representan: os nacionalismos periféricos. Engade: algúns baróns do PSOE están tolos cando falan de cambiar a lei para eliminar do Parlamento os nacionalismos periféricos, existen e deben estar aí.
Defende a Zapatero nas súas políticas con ETA e aposta por "Paz por presos", así de claro. Ata semella sentir certa nostalxia por Fraga, di que cando menos tiña máis "sentido político" que a maioría dos que hoxe dirixen o PP, a dereita que califica de antidemocrática. Ante unha pregunta no coloquio, tamén defende a liberdade de expresión para todos, incluso para personaxes como Pío Moa ou César Vidal, demagogos con carisma de historiadores: "para min só son uns golfos" di Carrillo e engade que sempre estivo convencido de que Pío Moa era un confidente da policía de Conesa no Grapo. (Na imaxe, Carrillo cando novo).

ANDOLIÑA xoves 16 marzo
F. AYALA, DA REALIDADE E DA IMAXINACIÓN
Hoxe cumpre 100 anos o escritor granadino Francisco Ayala García-Duarte. O mérito non é sobrevivir ata esa cifra redonda. O seu mérito foi ofrecernos, ao longo deses anos, unha ampla obra literaria, tanto na ficción narrativa como no ensaio sociolóxico, de moi alta calidade. O centenario de Ayala debera ser tamén un feito a celebrar desde Galiza: non só pola súa vizosidade literaria, senón polas súas relacións, en terras americanas, cos nosos escritores exiliados como Luís Seoane, Lorenzo Varela ou Rafael Dieste, entre outros.
Di nunha entrevista Ayala que aínda non sabemos ben qué cousa é a realidade, e engade: a realidade para min é a imaxinación. Tamén nestes días contou Darío Villanueva unha anécdota deste escritor a propósito da súa novela “Muertes de perro”, unha sátira da ditadura escrita no exilio e situada nunha imaxinaria república centroamericana. Tras dar unha conferencia en Nova York, achegouse a Ayala un xornalista nicaraguano e díxolle: “Pero ¡qué bien conoce usted mi país! Yo puedo ponerle su nombre real, sin equivocación, a cada uno de los personajes de su novela”. Porque somos os lectores moitas veces os que non queremos soltar amarras coa realidade. (Retrato de Francisco Ayala por ULISES, de "El Cultural"-El Mundo).

VIII Bienal da Caricatura
Hoxe inaugúrase en Auria, na Casa da Xuventude ás 19h. (logo no Museo Municipal e noutras salas) a VIII Bienal da Caricatura, cargada de cousas interesantes.
Unha cita imprescíndible desta Bienal, iniciada no seu día polo Clube Alexandre Bóveda e hoxe impulsada pola Casa da Xuventude ourensá, é o seu Catálogo (adxuntamos a portada), con traballos teóricos diversos e reproduccións dunha escolma do mellor dos artistas presentes. No deste ano 2006 o portugués Osvaldo Macedo de Sousa reflexiona sobre a arte da síntese e da integración de André Carrilho, que é o artista convidado. Siro López escribe sobre un caricaturista esquecido de Compostela, Lino González Rubido, que é o artista histórico desta edición e que se puido recuperar grazas ao labor do libreiro Xesús Couceiro. Macedo de Sousa tamén intervén cun texto sobre "A luta dos trabalhadores (pelo humor)", arredor da exposición internacional, con obras de Carlos Laranjeira, Zé Oliveira, Jugoslav Vlahovic, Haddad, Zlatkovsky, etc. Luís Martínez-Risco, da Fundación Risco, presenta as caricaturas sobre Vicente Risco de autores como Castelao, Conde Corbal, Huici, Laxeiro, Xurxo Fernández, Prego de Oliver e outros. Tamén hai unha mostra sobre nova caricatura (Matías), os premios deste ano do VIII Concurso galego de Caricaturistas Noveis, e a ampla mostra dos caricaturistas galegos habituais nos medios de comunicación: Abraldes, Aguilera, Calros Silvar, Dávila, Estévez, Fernando Quesada, Gogue, José Tomás, Kiko da Silva, Leandro, Miguelanxo Prado, Nachortas, Omar, Orballo, Pepe Carreiro, Pinto e Chinto, Santy, Siro, Tonivsaski, Valcárcel, Xaquín Marín e "Carrabouxo". Como todos os anos, correspóndeme a min o artigo respecto a esta última mostra ("Caricatura en tempos difíciles"), onde non deixo de facer os comentarios que eu estimo pertinentes sobre o estado do mundo hoxe e o barullo das caricaturas de Mahoma (Muhammad sería o correcto en galego, seica).

ANDOLIÑA
Autonomía: no faiado da memoria
Ademais de ver a Francisco Vázquez falando en galego en prol dun Estado federal, houbo máis imaxes sorprendentes na serie de TVE-2 sobre a historia da Autonomía galega. Velaí a Francisco González Amadiós, un dos líderes do PSOE galego naquela hora, defendendo o "Estatuto da aldraxe" da UCD cando se decidiu liquidar a proposta do Estatuto dos 16. Co tempo, o propio Panchulo, hoxe xa falecido, ingresaría no BNG e sería moi crítico coa estratexia socialista. Desapareceron da escena política outros nomes como Fernando Solla, do Partido do Traballo de España, ou mudaron de papel outros como Avelino Pousa Antelo, daquela (1978) na cabeza do Partido Galeguista.
O documental amosou tamén a indiferenza das bases sociais que se mobilizaron o 4 de decembro de 1977 pero desapareceron logo do escenario. Así, o Día Nacional de Galicia, no Obradoiro, 25 de xullo de 1978, apadriñado pola Xunta e case todos os partidos, foi un fracaso de asistencia (as imaxes non menten), mentres o BN-PG, oposto entón á autonomía, ateigaba a Quintana e vencía simbolicamente naquela loita de manifestantes. Que sucedería se fose adiante o Estatuto dos 16, que impulsaban o POG, PCG, PTE e PG? Iso xa nunca o saberemos...
(Cartel de Luís Seoane para a campaña do Estatuto de 1936. Castelao, Seoane e Camilo Díaz Baliño aportaron a súa arte á causa do galeguismo republicano, con deseños de gran excelencia e eficacia).

Xosé Manuel Beiras, Galego Egrexio
O pasado sábado a Fundación Premios da Crítica de Galicia acordou nomear Galego Egrexio ao catedrático de Estructura Económica da Universidade compostelá, Xosé Manuel Beiras. Sabia decisión dos amigos do Premio da Crítica e sabia a escolla do lema "Pensar+facer: país", pois iso mesmo é o que fixo Beiras ao longo da súa dilatada vida. Pensar o país, facer o país: elaborar o pensamento necesario para entender a nosa Terra, poñer as pezas imprescindíbeis na acción para que ese soño se fixera algún día realidade. Quizais non viviu a mellor das épocas para gozar da plasmación práctica dese Pensar e Facer, pero o futuro recoñecerá en Beiras un dos chanzos fundamentais da Galiza contemporánea.Aproveito para dicir que non me gustan nada as comparacións que se fan estes días, sobre todo por certos xornalistas, entre Beiras, Fraga e Francisco Vázquez, presentándoos aos tres como políticos en retiro e dunha mesma caste. Admito que os tres foron políticos de peso, pero pouco máis. Fraga foi un ministro do franquismo que se axeitou á nova realidade sen formatear o seu disco duro e iso evidenciábase cada vez que abría a boca, por exemplo, para falar das mulleres e dos homosexuais. Francisco Vázquez era un avogado laboralista ao que o mesmo Beiras recomendou nunha ocasión como un dos futuros líderes do PSOE galego, nos inicios da transición e cando este partido non tiña votos nin cadros políticos: o que veu despois é ben coñecido e non é o perfil que se identifica cun político de esquerda e, moitísimo menos, cun político comprometido co seu país, Galiza (el xa non admitiría esta fórmula: o seu país é España, a poder ser con acento inglés). E Beiras, con todas as súas luces e sombras, como calquera figura pública, é, sen dúbida, OUTRA COUSA.(Caricatura de Gogue)

Presentación en Ourense, hoxe mesmo, do libro "Liquidación de existencias", de Marcos Lorenzo.
O martes 14 de marzo de 2006, ás 20:15 horas, no Café Cultural Auriense (praza do Correxedor, Ourense), será presentado o libro Liquidación de Existencias, de Marcos Lorenzo, editado por Difusora de Letras, Artes e Ideas.O acto contará coa presenza do escritor e xornalista Camilo Franco, Xavier Paz, editor, e mais o autor. "Liquidación de Existencias" é un texto que une pensamentos, humores e poemas, sen atender a fronteiras estilísticas ou temáticas de ningún tipo. A medio camiño entre o dietario de autor, ao modo dun Nietzsche, Benjamin ou Pessoa, e a antropoloxía experimental, sen referentes claros por estas latitudes, este libro inaugura o xénero aforístico en Galiza. A través deste collage, o autor persegue acceder a unha comprensión persoal e integral do mundo no que estamos inmersos, propoñendo aos lectores unha nova forma de interpretar a nosa realidade.Prologado por Antón Baamonde, o libro está escrito en galego e en castelán e inclúe ilustracións de Antonio Fernández Seoane e do propio Marcos Lorenzo.Marcos Lorenzo (1970, A Coruña) é economista e antropólogo. Foi socio e fundador da cooperativa cidadanía, e exerceu como consultor nos campos da participación cidadá e da economía social. Na actualidade coordina diversos programas, tanto estatais coma europeos, orientados á integración de persoas inmigrantes. No mundo da contracultura ten sido redactor das revistas Anima+l e Ómnibus, e dirixido a Sociedade 'Patafísica do Atlántico.
«A experiencia de ler Liquidación de Existencias é similar á de situarse ante un muro cheo de graffitis: ese fragmento dispoñible da vida urbana que o artista non oficial escolle para enviar a súa mensaxe coma quen tira unha botella ao océano, na esperanza de atopar, no viandante casual, o interlocutor apropiado, alguén a quen aquel trazo lle xere unha resposta.»Antón Baamonde
«Estamos, pois, diante dun libro proteico, con agudeza no xuízo e sutileza nas apreciacións. [...] Unha obra para abrir a mente, con vida, sen respostas.»Armando Broz e Xamie Subiela (revista Grial, n.º 168)
«No ambiente desmitificador das vangardas -surrealismo e dadaísmo, sobre todo- dános unha imaxe crítica do mundo que nos rodea sen ningún tipo de inhibición e politicamente incorrecta. [...] O acedume de Lorenzo non deixa fóra nin vellos nin novos.»Manuel Rodríguez Alonso (revista electrónica Vieiros, 25/2/06)