Antroido de onte, LA REGIÓN 23-02-2009

O tío Marcos. Da vitalidade do vello antroido ourensán, mesmo no marco urbano, fala esa extraordinaria fonte da nosa memoria cotiá que foi ‘O Tío Marcos d’a Portela’, o primeiro xornal en galego, da man de Lamas Carvajal. Por el sabemos dun costume habitual daquela hora (1877): unhas mozas que viven na rúa do santo que ten o demo ós pés, dinos, botábanlle auga de colonia ós que por alí pasaban. O poeta fala da sambesuga que lle roe o fol ante o aceno das feiticeiras rapazas e dános a clave de cómo levar aquelas bromas: ‘Xa cho creo, iste bautizo/ séntalle ben a calquera,/ ¡Dios lles encha de millós/ as mansiñas distas nenas!/ Alá vai unha pregunta:/ ¿por qué ó botarme auga elas,/ sen o poder remediar/ me tremaron moito as pernas?’.

Velaí noutro parrafeo a antroidada de 1899: ‘Estamos no antroido,/ nas carnestolendas,/ no tempo en que as xentes/ se rin e troulean/ inda que nin chavo/ nas faltricas teñan./ Os mozos das vilas/ andan tralas nenas/ dicíndolles gromas,/ tirándolle almendras,/ e si non as teñen/ beilando co elas’. A copla devén logo denuncia da miseria e da fame moura nas aldeas: os agros quedan desertos, as chouzas sen pan nin carne, foise o humor dos agros.

Ou estoutro exemplo do mellor humor corrosivo de don Valentín, na sección ‘Casos e cousas’: ‘No antroido sairá polas rúas de Vigo unha comparsa de labregos. Facerse labrador de groma, pase. Tanto se queren divirtir as xentes que non teñen que facer, que cando un menos se pense van a sair algús vestidos de axusticiados’.

Vicente Risco. Hai moito de estética carnavalesca na narrativa e no teatro de don Vicente. Segundo contaba o seu fillo Antón, o autor de ‘O porco de pé’ era un gran amante da festa do carnaval e aínda nos anos da posguerra, cando estaba prohibida, o escritor facía o seu antroido particular en casa, que ás veces só consistía en poñer un tocado deses que levan os sijs sobre a cabeza ou algo similar. Esta querenza viña de vello, como se amosa cando Risco lle escribe en 1917 unha carta ó seu curmán Sebastián Martínez-Risco, entón en Zaragoza, invitándolle a gozar ‘a loucura do Carnaval baturro e estentóreo’. Esta carta explicita ben a súa persoal filosofía ó respecto: ‘Agora vén o carnaval ¡cousa misteriosa e escura e rara o Carnaval! ¡cousa antixermánica, cousa santa! Porque anque tanto se escribiu sobre o Carnaval ninguén sabe o que é... O día en que os homes o expliquen, transformarase o mundo. Hai que carnavalear, hai que facer o antroido, é case un deber... Eu, cando menos, merquei unha careta. Todos debiamos ter unha careta sempre perto de nós, non para poñela, senón para mirala; porque a careta... Digo unha careta, non un antefaz; a carauta non é o antefaz, o escondite de veludo; ten que ser unha carauta de cartón, ou de arame, ou de esteira, unha das carautas máis feas, das máis raras. Debes mercar unha; escóllea grotesca, estraña, estrambótica, case tráxica. Verás que alivio para os teus pesares, para o peso insensible e tremendo da vida. É maxia’ (en castelán no orixinal, publicada por Freixeiro Mato en ‘V. Risco. Arredor de Nós’, 1993).

O BOSQUE E A PERDA DA INOCENCIA

ANDOLIÑA luns 25 outubro 2004

Como sabemos por Bruno Bettelheim e por outros autores, os vellos contos infantís cumpriron unha necesaria función educativa: aprendían a enfrontarse aos medos e perigos da vida desde as claves dunha fábula infantil. Por iso aquelas historias doutrora non refugaban a crueldade, ben pola contra esa era a súa cerna máis fonda: ¿pódense imaxinar historias máis crueis que as de Hänsel e Gretel, a Carapuchilla Vermella ou a pobre Brancaneves? Cos mesmos vimbios narrativos, semella que hoxe o cine está a ocupar en parte o lugar daqueles relatos: velaí, “O bosque” (The Village), a película de M. Night Shyamalan.
Lucius, o personaxe que quere cruzar o bosque e chegar ata a “perversa” cidade non é máis que un novo Xoán Sen Medo que desexa probar a súa ousadía. Pero o argumento introduce unha atinada reviravolta para converter o noso heroe nun novo Belo Durminte que terá que agardar a salvación da man dunha agora heroína, Carapuchiña Vermella cega, pero non indefensa. Cando a muller recupera o seu espazo na sociedade e a iniciativa en tantas facianas da vida, é de agradecer este aceno: ¿entendemos que será ela, de volta da aventura, a que conduza ao noso Durminte ao seu espertar da sexualidade?
A película de Shyamalan, fiel aos tópicos do xénero (cómo non, o enemigo está dentro de nós mesmos), admite outras lecturas: entre elas, as que inciden nos seus aspectos máis conservadores (neo-con) e no terror do mundo logo do 11-S. Pero isto pasará, agardemos. E o poder marabilloso dos vellos contos infantís pervivirá sempre...

Robert Mulligan
X. L. Méndez Ferrín, Faro Vigo 27-12-08

Sobre o ano 1963 vemos unha película titulada en España Matar (a) un ruiseñor seguramente porque a ave laiona que figura no seu título orixinal inglés non existe en Europa. Trátase dunha dura e vindicativa estoria que saca á luz o racismo da sociedade conservadora do Sul dos EE UU, con interpretación inesquencíbel de Gregory Peck no rol do avogado humanista Atticus Flinch. Cando algún fato ou cretino nos acusa de "antiamericanismo primario" sempre me vén á memoria Atticus Flinch como exemplo perfecto da decencia dos norteamericanos que Pablo Neruda simbolizaba na figura do Leñador.

A película presentaba unha zona de sombra. Un non comprendía moi ben por que unha meniña, que había de ser agredida, andaba polo bosco disfrazada de cabazo en ocasión dunha festa infantil tradicional cuxas regras os espectadores de aquí descoñeciamos. Nós non sabiamos en 1963 que nos EE UU había unha festa chamada Halloween e os traductores españois que traballaron na dobraxe tampouco sabían nada da dita festa. Naturalmente, a min nin sequera se me ocorreu que aquilo tivese nada que ver cunha tradición céltica que levase o nome de Samain. No meu rudimentario gaélico daquela época, que segue a ser rudimentario, Samain ou Samhainn o nome que leva a festividade cristiá de Todos os Santos e mais o mes de Santos na lingua propia de Irlanda e da Escocia celtizante. Claro que, en inglés, Halloween significa tamén Todos os Santos. Ou Hallowe´en.

Os lectores escoceses de Robert Burns (1759-96), o seu poeta nacional, non sabía grande cousa tampouco dunha celebración de Halloween en forma de nenos disfrazados e de lendas de meigas e cousas fantasmais que andasen polo mundo na véspera do día de Todos os Santos. Nada sabían os escoceses de finais do século XVIII sobre o folklore de espíritos ligados aos cabazos ou calacús do día de Halloween e Robert Burns tivo que lle-lo explicar de xeito erudito e mediante a minuciosa evocación dun costume que xa desaparecera naquel tempo. Así, o poema de Burns titulado "Halloween" acompañouse dunha nota explicativa e moi longa para os seus compatriotas comprenderen.

Moito máis tarde, e non antes de 1962, ano de Matar un ruiseñor, comezou a sair o Halloween como festa infantil nas películas norteamericanas. O seu nome inglés (arcaizante) entrou, sen ser traducido, nas dobraxes. Rapidisimamente, todo o mundo se enteirou de que existía Halloween e a súa festa de cabazos e de bruxas. En pouco tempo Halloween foi asumido, e este ano viñeron uns nenos da Avenida das Camelias, Vigo, a pedir na miña porta doces, como facían no maio de Curros os nenos que pedían castañas. Un grupo de agudos inventores de fantasías díronlle, coido que en Cedeira, unha volta de parafuso. Discurriron, despois de ler de xeito acrítico as novelarías de Jean Markale, que o Halloween en realidade é o Samhainn (as palabras significan o mesmo) e que en Galicia, que é celta, sempre se celebrara tal festa. E deron en decer que as carantoñas de cabazo que os nenos adoitabamos facer no mes de setembro para xogar a porlle medo ás nenas eran unha tradición antiga e sagra dos celtas galegos. Por tódolos Santos!

Do Halloween ao Samain: velaí unha impostura ben curiosa. Unha imposición cultural norteamericana feita a través do cine e do televexo pasa a adoptarse como unha falsa tradición folklórica galega. En realidade hoxe deberíamos falar da imposición, tamén imperialista, da árbore de Nadal que non é de orixe céltica nin sequera anglosaxona, senón alemá aínda que nola inculcasen vía EE UU. Pero ocorre que acaba de morrer Robert Mulligan, director de Matar un ruiseñor, unha das miñas películas favoritas, e os cabazos puxéronseme moi grosos na memoria.

Tempo e terra de enchentes
Afonso Monxardín, GALICIA HOXE 16-12-08

E non me refiro só ás dos ríos que van medrados coas augas abondosas deste mes de decembro que desafían, como é normal, as previsións apocalípticas dos agoirentos desertizadores compulsivos; non. Refírome aos xantares do traballo, ás ceas de amigos e, por fin, ás paparotadas familiares que nos cercan na cerna deste inverno caroal. A sociedade laica avanza imparable pero fai un alto no camiño para nun piedoso -e interesado- exercicio de flexibilidade santificar as festas como está mandado... na mesa. O paroxismo da maratón a piques de comezar é ese entrañable disparate noso que fixo que despois da megacea do vinte e catro veña o hiperxantar do vinte e cinco.
Polbo e bacallau pola vella, lagostinos e pavo, pola nova. Pero é que nós, non somos inocentes de todo. Somos un país que fai -ou facía-do bo e do moito comer, un auténtico sinal de identidade. ¿Ata que punto de educación se debe levar a insistencia/resistencia de "cómalle un pouco máis"? ¿É lícito servírenche máis no prato sen preguntar? ¿Cal é o protocolo do desexo e a fartura na mesa na nova Galicia emerxente?
Na de antes, da sociedade tradicional esmorecida, a fartura contábase máis polo que quedaba nas fontes e pratos que polo que se daba comido. Así, cóntase na casa que unha vez cando a miña bisavoa de Gustei tiña nove anos, cousa que debeu ser a finais do XIX, ocorréuselle acabar coa posta de vitela que quedaba na fonte da carne e escurrichar a fonte dos grelos e patacas para que nada voltase á cociña. Cousa que acontecía na casa de comidas do Cuanda, onde logo estaría a Rexedora, e foi tal por ser día de feira en Ourense e viren eles festeiros ao trato do vacún desde a aldea da bocarribeira. O meu tataravó, ese do que andan as iniciais aínda ensarilladas entre debuxos xeométricos nas bastas colchas de tear, vermellas, azuis e brancas, ou sexa don José Vázquez, por mal nome o Rangán, tanguido polo peso da tradición, tivo que pedir outra fonte só para que quedase. Nin seica probala puideron. Tal é o que comeran xa.
Despois, no camiño de volta, caeulle unha boa rifa á nena Remedios. Houbera que pedir máis porque non ían os do Cuanda pensar que había fame na casa nosa... Aínda máis cós tempos -que cambian de todo-, cambian as mentalidades. E bendito cambio. Léveno con calma.

ANDOLIÑA martes 11 novembro
FESTA DO LUME

Dende bastante cedo, soben os mozos coas súas mochilas polos montes dos arredores. Luciu o sol onte en Auria, día de festa, coma hoxe, polos magostos. E velaí tedes un modelo de encontro ben enxebre, que en case nada variou dende os días remotos da nosa infancia: castañas, viño, chourizos, etc. Si, quizais hoxe a variación de bebidas alcohólicas sexa moito maior, pegada dos botellóns xuvenís. A cantos magostos iría eu dende neno? Sería difícil calculalo: no Montealegre, no Ervedelo dos avós, na Derrasa cando xa había algún coche para desprazarse, en lugares que xa nin podo lembrar.
Festa do lume: todas as culturas teñen mitos e ritos fillos desta tradición. Dende o Prometeo clásico que rouba o lume ós deuses ata a Ave Fénix que arde cada cen anos e renace das súas cinzas, símbolo da resurrección e a inmortalidade. En medio do lume represéntase tamén o deus hindú Agni, cabalgando un carneiro, e o corpo dos vellos xefes viquingos era cremado nunha lancha: seica entendían que o fume que se erguía simbolizaba o retorno do espírito ó sol, o dador da vida. Os nenos esculcan fascinados as lapas antes de se apagaren: quizais ata sexan quen de ver todo isto na súa fogueira.

O HOME LOBO
PAN POR PAN sábado 4 outubro.

Como vostedes saben, hai unha moi ampla bibliografía sobre o Lobishome: en Galicia, escritores e estudosos como Vicente Risco, Carlos Martínez Barbeito, Alfredo Conde ou Xosé Miranda achegáronse a este mundo. Hai moitos aspectos atractivos neste mito: para empezar, a metamorfose de home (ou muller) en animal e a dualidade Ben/Mal, tan eficaz en calquera historia. A posible intervención do Maligno, como achegan algunhas lendas, sempre é sedutora nun plano narrativo. Din que afectaba sobre todo ó sétimo descendente dunha familia e era un mal provisorio, ás veces tamén intermitente. E segundo conta Víctor Vaqueiro (“Guía da Galiza Máxica”), os primeiros síntomas desta doenza presentábanse en forma dunha fonda melancolía: velaí a raíz intensamente humana deste mito, a tristura como ponte dende a condición humana cara a besta cruel e asasina.

Casar.

Pan por Pan mércores 23 xullo. (Imaxe: Boucher)

Na nosa literatura popular hai abondas mostras críticas sobre a institución do matrimonio. Velaí algunhas recollidas por Xavier Castro, na “Historia da vida cotiá en Galicia”: “Casar, bo é de amañar, pero é malo de aturar”; “Casarse é cegarse, ou afogarse”; “Casaraste e arrepentiraste”; “O que se casa por todo pasa”; “Casar, casar, sona ben e sabe mal”. Neste semella que se presenta o matrimonio como castigo, quizais pensando na muller: “Casarás e acougarás, ou amansarás, ou deprenderás”. Tampouco é un fenómeno só galego: “Ya te casaste, ya te amolaste” é un dito da cultura en castelán. Noutros faise gabanza da solteiría: “Cásate e irás ben os tres meses primeiros, mais despois cobizarás a vida dos solteiros; “Casarás en mala hora, e comerás pan e cebola”. En fin, combato a calor con libros coma este, que transmiten estas xoias do saber popular. Vaia dedicado a tantas parellas que casan na canícula.

Dorna en Brest, de X.L. Méndez Ferrín (Faro V. 14-7-08)

Teño entendido que onte tivo lugar (galicismo) o día de Galicia, país especialmente invitado, na Festa Marítima Internacional de Brest. Supoño que deste feito memorábel tivo moita menos repercusión na prensa de Galicia que o acontemento da visita dos reis de España á factoría de Citroën. Do que si que estou certo é de que o PP vai estar falando da Festa Marítima de Brest durante moito tempo no Parlamentiño. Falará tanto de Brest como falou, en valuto, da Habana. E a axencia EFE aplicaralle a lei do silencio ao acontemento. En ambos casos (a Feira do Libro da Habana e a Festa Marítima de Brest) Galicia estivo e está tratada como País ou Nación, e iso non pode ser dixerido pola Corte e polos que acoan en Galicia os laios malencólicos da Corte, verbo da ruptura de España. (...)
(O artigo completo)

Homenaxe pendente (Ben-Cho-Shey)
Pan por Pan domingo 4 maio 2008
(retrato de Tudó)

A festa dos Maios, de tan fondas raíces populares, tivo grandes valedores. A comezos do século XX os homes da Liga de Amigos do Corpus e fundadores das primeiras Irmandades da Fala, xentes como Hixinio Ameixeiras, Prado Lameiro, García Nóvoa. Na posguerra, o inesquecible “Ben-Cho-Shey”, que así coñecía todo o mundo a Xosé Ramón e Fernández-Oxea. El foi a alma dos maios durante moitos anos: participaba sempre nos xurados e gardou fotos, coplas e todo tipo de documentos arredor da festa, que hoxe se conservan na Biblioteca da Deputación. Unha pequena mostra dese tesouro está exposta na Avenida de Pontevedra. Auria ten unha débeda con este home, mestre, etnógrafo, erudito, xornalista, bibliófilo e político galeguista. Xa sei o que escribiu na tampa do seu último apousento en San Francisco. Pero era brincadeira: non lle fagamos caso niso.

A cultura do pan.

Pan por Pan venres 25 abril.

Se lles preguntamos ós nosos alumnos de Bacharelato en qué lugares de Galicia e en qué paisaxes hai cultivos de trigo, de centeo ou de millo, saberían respondernos algo? Déixolles a vostedes a resposta. Vivimos nun mundo no que os meniños cren que o pan e o leite nacen nos supermercados por xeración espontánea e levan nomes e logos raros, ás veces en inglés. Por iso son necesarios libros como “A cultura do pan” (Xerais), de Xosé Lois Ripalda, quen hai uns meses deunos un fermoso “Libro das fontes”. O seu novo volume fálanos das formas de cultivo e da cultura popular asociada ó pan. Da galega e tamén das lendas guaranís sobre o millo ou dos mitos clásicos grecolatinos. E da hucha sacra do cabaceiro (Castelao) e dos muíños de auga. E de coplas tan ousadas como esta: “O cura foi ao muíño, / e caeu de cu na presa,/ acudide aquí veciños/ quedoume a caralla presa”.

Ciprianillo
(Na foto, achegada por Félix Castro Vicente, un Libro de San Cipriano, Ed. Maucci, Barcelona, 191o)

Nestes días, nos escaparates da entrada da Libraría Torga, pódese contemplar unha escolma de Ciprianillos, da colección de Félix Castro Vicente. Paga a pena botarlles unha ollada, sen dúbida.

Galicia Encantada: conversa con Félix Castro Vicente sobre o Ciprianillo.

O Ciprianillo nas crenzas galegas

O poema de Curros sobre o Ciprianillo

Espiritualidad (Eduardo Mendoza, hoxe en El País)

Imaxe de Paula Rego.

Basta con darse una vueltecita por el centro de cualquier ciudad en estos días para comprobar que la espiritualidad propia de las fiestas navideñas se mantiene intacta, al menos por lo que respecta al sujeto. Lo único que ha cambiado es el objeto. Me explicaré.
Después de 40 años de vagar por el desierto, el pueblo de Israel, aprovechando la ausencia de Moisés, construyó un becerro de oro y lo adoró como si fuera un dios. La Biblia reprueba esta inconstancia, pero la decisión, si se piensa, es razonable. Entre Egipto e Israel hay unos 500 kilómetros mal contados; a una media de cinco kilómetros diarios, que no es matarse, con un mapa y un poco de sentido común, los israelíes habrían llegado a la tierra prometida en poco más de tres meses. Cuando llevaban un retraso de cuatro décadas, perdieron la confianza en su guía y, sin renunciar a la fe, se buscaron un dios que les pareció más amable o, por lo menos, más asequible.
Volviendo a mi razonamiento inicial, creo que hoy pasa algo similar. Después de tantos siglos de castigos divinos y promesas incumplidas, de tanto anatema y tanta prohibición, la gente no ha renunciado a la fe, pero se ha buscado otro destinatario, al que rinde el mismo culto con la misma convicción, la misma devoción, la misma esperanza y la misma entrega. Con la misma paciencia el creyente se aglomera en los grandes almacenes o entra arrodillado en la pequeña tienda, como antes entraba en la catedral o en la ermita, dispuesto a entregar cuanto posee a cambio de mucha luminotecnia, grandes palabras y, en resumidas cuentas, bien poca cosa. ¿Falta de espiritualidad? Todo lo contrario. La misma o más, siempre que redefinamos el concepto. Porque, al fin y al cabo, entre un cura atrabiliario de hisopo y trabuco y el atento y eficaz dependiente de El Corte Inglés, ¿usted con quién se queda?

Pintadas (e 9).

Pan por Pan venres 30 novembro. Na imaxe, Charlie Chaplin.

Rematarei hoxe con esta serie das pintadas, aínda que teño material non para nove columniñas, senón para un cento delas. Algunhas pintadas valerían para as clases de literatura, por exemplo, para identificar os recursos retóricos presentes nestas: “La moda me incomoda”; “Galiza: máis que nunca. España, nunca máis”; ou “Gane quien gane, pierde la gente. No votes”.

En Santiago vin no Ensanche unha moi desvergonzada, “Carrillo, eres tan tontín!”, e outra moi filosófica, “Pensar non doe”, na Facultade de Psicoloxía.

E remato con outra que me facilita un amigo ourensán: pintárona na madrugada do 22 de novembro de 1975, ó comezo do Paseo, entre Hermanos Barros e Tobaris, cando a morte de Franco e dicía “Viva el Rey”. Pero mans anónimas engadiron por baixo dela: “En el exilio, coño!”: non sabemos se este artista era un franquista ou un opositor de esquerda.

(P.S.: de novo grazas a todos/as os que mandaron as súas achegas a esta escolma de pintadas que durante os últimos dez días foi aparecendo neste blog. O tema é infinito e haberá ocasión de volver sobre el, cando pareza pertinente).

Pintadas (5).

Pan por Pan domingo 25 novembro

Dinme os amigos que en chegando á cidade das Burgas, nalgures quedou esta pintada: “Ourense, Acrópolis de Galicia”. Será polo tópico da Atenas, supoño: en fin, menos mal que non puxeron Necrópolis. O maio do 68 foi o paraíso dos graffitis e as pintadas: nun libro de Cortázar hai moitas imaxes daquela xeira mítica. Velaí algunhas do Maio que quedaron en Internet: “O aburrimento é contrarevolucionario”; “O patrón necesítate. Ti non precisas ó patrón”; “Son marxista, tendencia Groucho”; “Están mercando a túa felicidade. Roúbaa”; “Non poñas parches, a estrutura está podre”. Algunhas das que citamos nestes días, sobre todo de acenos ácratas, collerían nesta última categoría. Tamén esta, que estivo en Oira procede daquel Maio: “La barricada corta el tráfico, pero abre el camino”. Ou esta, tan provocadora: “Mentres os medios mintan, as paredes seguirán falando”.

Pintadas (4).
Pan por Pan sábado 24 novembro

Os amigos seguen a mandarme auténticas xoias nisto das pintadas ourensás e doutras cidades galegas. Non son cousa de agora, aínda que antes non había tantas comodidades nin sprays, había que usar a brocha gorda. En Celanova aínda queda indemne na parede do mosteiro o anuncio do “Adiante”, o voceiro das Mocidades Galeguistas, e en Auria non hai moitos anos quedaban restos dun “Abajo el clero”, seguro que de preguerra, na rúa Bispo Carrascosa, á beira do Museo Arqueolóxico. Moito máis recentes son estas xa da época democrática: o “Galicia, colonia o champú?” coa que os ácratas fustrigaban ós nacionalistas da UPG; “Algún día España amanecerá republicana” (nas Lagoas, no paso da ponte do tren); “Escoita, o foder tamén é loita” (Monforte) ou estoutra que moito lle gusta ó Monxardín: “Vótame a min, a ti que máis che dá e a min arréglasme a vida”.

(A foto prestada de EP3 da sección Talentos -"No hay noche tan larga que no acabe en día")

Pintadas (3).

Pan por Pan venres 23 novembro (Imaxe: Paul Lafargue, autor de O dereito á preguiza, casado cunha filla de Carlos Marx)

Sigamos coas pintadas, tema apaixonado e con moitos seguidores, polo que vexo. O primeiro que aprendín sobre os anarquistas, contado por un crego profesor de relixión, foi que eran moi malos porque escribiran un libro facendo unha gabanza da preguiza. Por aí iría, supoño, o artista que pintou en Compostela no Día dos Traballadores: “1º de maio, traballa ti que a min dame a risa”. Nesa cidade, en tempos tan politizada, houbo centos de pintadas de todas as cores. E tamén contrapintadas. Na praza da Quintana debía levar alí décadas un ostentoso “¡Arriba España!”. Algún simpático engadiu debaixo “O que a tirou, que a levante”, asinando coa simboloxía anarquista (un A dentro dun círculo). Simpática tamén a pancarta nunha manifestación ourensá de adhesión a Franco. Dicía así: “Franco, tus ideales son los de Toén”. Os mal pensados pensaron no psiquiátrico.

Pintadas (2)
Pan por Pan xoves 22 nov.

Foron moitos os colectivos que, no paso do tempo, recorreron ás pintadas para facerse escoitar: nacionalistas (cantas espirais houbo nas rúas da cidade?), comunistas, ácratas, grupos sindicais, etc. Os ácratas usaron case sempre o castelán: “La virginidad produce cáncer. Vacúnate” estivo pintada perto das Carmelitas. Da mesma corda eran aquelas de “Temiño, obispo, nos dejas hecho cisco” ou “Vitorino, ladino, colocame el sobrino”. Algunha anarquista tamén vimos en galego: “Abaixo o Estado”. De fasquía feminista, sen dúbida, era o slogan “O corpo é noso. Non á represión sexual” que, segundo me contan, ata orixinou un sermón de predicación en contra da mensaxe por parte dun crego na misa de Santo Domingo. E unha das máis crueis que se poden imaxinar, sobre todo porque a pintaron na entrada dunha escola de neniños pequenos, pobres criaturas: “Os reis son os papás”.

Pintadas (1).

Pan por Pan mércores 21 novembro

Nota previa: como outras veces, reciclo materiais nacidos no blog, hoxe mesmo. Gustáronme tanto algunhas das súas aportacións no fío da Auriense,

arredor das pintadas, que decidín facer unha pequena serie sobre as pintadas da cidade ourensá. Velaí a primeira entrega.

Na rúa de Camiño Caneiro, ó carón do cruce coa Habana, había unha pintada, aló polo 72, que dicía “Orense con Ferrol. Franco asesino”. En solidariedade coa folga obreira de Ferrol, debeu ser das primeiras na cidade, como lembra un lector do meu blog. Tras dela acoden á memoria, nun curioso cachón de relmbranzas, moitas outras. A cidade ourensá ten unha rica tradición de pintadas ácratas, bastante cachondas todas elas. Por exemplo, aquela xoia de “Grelos, sexo e muiñeira” que estivo en tempos nunha residencia feminina de Cardenal Quiroga. Perto do colexio Cardenal Cisneros houbo outra, moi provocadora cando chegaron as primeiras eleccións democráticas, a favor da abstención: “Haz como nosotros. La reina y yo no votamos” e asinaba o Rei. Co mesmo estilo, na rúa Cardenal Quevedo, aquela que rezaba: “Niezsche murió. Firmado: Dios”. E mañá seguiremos.

Refraneiro (2).

Andoliña sábado 6 outubro. Imaxe de Mar R. Caldas.

Outra nota sobre os refráns das mulleres: creo que din máis da posición submisa e marxinal da muller na sociedade tradicional que un longo ensaio. Á muller non se lle permitía sen mofa non ser fermosa: “A muller con bigote, non necesita dote”, di un dos ditos máis crueis. E a mofa caía con todo o seu peso sobre as donas que xa pasaran a mocidade: “A muller despois dos corenta, pónseche balorenta”. Tampouco debía queixarse, seica: “Can que moito ladre, e muller que moito se queixe, é mellor que se deixe”. A muller, en fin, aparece obxectualizada e utilizada: “A muller e o muíño queren uso continuo”.
Velaí o espello dunha situación de despezo e marxinación que foron ben reais ata tempos moi recentes. “Home casado nin muller é” di outro dito moi popular, creo que tamén en Portugal, que amosa con contundencia como a desvalorización feminina serve mesmo para ridiculizar ó home, neste caso ó home casado.
O indicado non é privativo da cultura popular galega: os mesmos riscos poden encontrarse noutras culturas tradicionais e campesiñas, tamén nas que hoxe obrigan ás mulleres a levar velo. Insisto no xa dito: memoria crítica dun pasado que tiña luces e sombras.

Refraneiro.

Pan por pan 4 outubro

(Imaxe de Manuel Vilariño)

O refraneiro é unha excelente mostra do que foi a nosa cultura tradicional. Convén coñecela, estudala, conservala como memoria. Pero hai valores da mesma que deben ser rexeitados con toda radicalidade. Por exemplo: o tratamento da muller. Un blog que fala do refraneiro fai unha escolma de ditos desta temática. Hainos que consagran o papel convencional e secundario da muller: “A dona na casa, o marido no traballo”; “A muller e a sartén, na cociña están ben”. Outros son denigratorios ou misóxinos: “A muller é a metade do home”; “Da muller e do mar non hai que fiar”; “A muller, por ben que fale, mellor está calada”; “Casa onde a muller manda, mal anda”. E aínda os hai que xustifican os maltratos: “A burra i-a muller a paus hainas que tanguer”; “As mulleres, ou matalas ou deixalas”; “Á muller e á galiña tórcelle o pescozo, verás como queda mansiña”. O dito.

A referencia no blog que inspirou esta entrada