CIDADE DA CULTURA (Tirado de Chuza: un texto de Bieito Iglesias e unha idea en imaxes de Suso Sanmartín)
Xullo 13. PURO PRESENTE
Asisto a un cónclave de literatos a fin de suxerir contidos prá controversa Cidade da Cultura. Este xénero de reuniós deslízanse cara o arbitrismo e o diletantismo, no mellor dos casos, ou o craso 'dame algo': dame unha sesión de poesía visual, un local pra unha performance, unhas palestras, un obradoiro literario...Existe un problema previo a calquera outra consideración: a obra do monte Gaiás pertence á cultura do espectáculo. Querse dicir, "ao reino autocrático da economía de mercado, unha vez accedeu ao estatuto de soberanía irresponsable, xunto coas novas técnicas de goberno que acompañan o seu reinado" (Guy Debord). Apostila de Félix de Azúa: "Todo o que a sociedade do espectáculo presenta, é verdadeiro, bo e necesario, polo simple facto de telo presentado". O escritor tradicional peta pouco nesta meada. Talvez poda desecarse algún autor emblemático –despois de expirar, non antes- pra exhibilo en vitrina como o museu de Banyoles mostraba un bosquimano.
Bieito Iglesias, Tempos Novos, Nº 111 (Agosto 2006), pág. 81.

Dona Emilia. (Pan por Pan 5 outubro)

Xa lles contei que estiven na Coruña, nun Simposio sobre a Pardo Bazán e o xornalismo. Estaban alí varios reputados pardobazanistas de España e algúns franceses e italianos e aprendín moito sobre a autora de “Los pazos de Ulloa”.
Por exemplo, teño que recoñecer que, a través da lectura das súas obras, tan exactas na descrición dun mundo campesiño en crise, tiña eu unha imaxe en exceso liberal, no plano político, de dona Emilia. Agora sei que estaba contra o parlamentarismo, contra o constitucionalismo e os partidos políticos, segundo estudou Xosé R. Barreiro. E que se deixou influír polos pensadores do tradicionalismo católico francés, como De Bonald e De Maistre. Quedei sorprendido, pero só en parte: unha vez máis demóstrase que o relevante nun escritor son os mundos que é quen de crear e non as súas ideas políticas concretas.

Banquete no Hotel Miño, Ourense, dos galeguistas a Emilia Docet, miss España
Na foto están, entre outros (están todos identificados, se a alguén lle interesa): Otero Pedrayo e a súa dona María Xosefa Bustamante Muñoz; Álvaro Cunqueiro; Blanco Amor; Leuter González Salgado; Vicente Risco; Ramiro Illa Couto; Emilia Docet (miss España, no medio); Manuel Luís Acuña (que recibía ese día o premio do certame literario Manuel Murguía); Xoán Luís Ramos Colemán; Manuel Peña Rey; Esther Peña Bouzas; Alfonso Vázquez Monxardín (avó de...); Xosé Goyanes; Daniel Piñeiro e varios comerciantes da cidade.
andoliña 5 outubro
75 anos do voto feminino (e 3)
Na asemblea nacionalista de Lugo, en 1918, as Irmandades da Fala asinan como primeiro punto do apartado III do seu programa (Problemas Políticos) a ‘Igoaldade de dereitos para a muller’. Non era esta unha posición xeneralizada naquelas datas: non esquezamos que a escritora Francisca Herrera Garrido escribe na revista Nós en 1921 un artigo ridiculizador do dereito ó voto das mulleres. Cando chega o debate na República, o Partido Galeguista crea un Grupo Feminino en Ourense e abre unha sección nova en A Nosa Terra titulada ‘O recanto da muller’, no que escriben varias militantes femininas.
Eran xestos importantes, pero de resultados relativos. Como indica Carme Blanco, os galeguistas utilizaron acotío a imaxe do mito maternal galaico como fundamento da nación, nunha liña próxima á praxe dos nacionalismos irlandés ou vasco. E apelan á súa condición de traballadoras; velaí aquel cartel do Estatuto con dúas labregas e o texto ‘Mulleres que traballades como homes, votade o Estatuto’. Pero tiveron escaso protagonismo orgánico. Só isto: Mercedes Docampo pronunciou un discurso na terceira asemblea do PG e Xosefa Iglesias Vilarelle formou na directiva da Dereita Galeguista de Pontevedra.

Clara Campoamor: símbolo dos dereitos da muller e do voto feminino, símbolo da democracia, símbolo de ser quen de levar adiante unha posición firme dende a ética e a máis fonda convicción nas propias ideas (aínda contra o seu partido, o Partido Radical)

Seminario Estudios Socialistas Manuel Suárez Castro

Un amigo infórmame do nacemento de Seminario de Estudios Socialistas Manuel Suárez Castro e dun blog asociado a esta figura histórica. Unha nova que me enche de ledicia e que fai xustiza ó alcalde socialista da cidade auriense coa Fronte Popular, fusilado nos horrores da barbarie fascista. O blog conta xa cunha ficha biográfica do líder socialista, un breve artigo meu de hai uns meses e un longo e documentado estudo de David Simón, máximo especialista na historia da sanidade ourensá e da nosa psiquiatría e autor de varios libros imprescindibles ó respecto.
Noraboa de novo.

Eduardo Galeano opina sobre a democracia
(entrevista no Faro de Vigo, hoxe, de Carmen Villar)

"No existe la democracia todavía: es un proyecto"

El conocido autor uruguayo defendió ayer en Santiago que "podemos hacer la historia".
El escritor uruguayo Eduardo Galeano abrirá hoy el ciclo de conferencias "América, cada vez más latina", que organiza el Club Internacional de Prensa y lo hará hablando de "los otro siete pecados capitales". La cita es a las ocho en el Aula Sociocultural de la Fundación Caixa Galicia, en Santiago.-
¿Cree que el hombre es libre de decidir su destino? ¿Tiene esa posibilidad todavía la humanidad?- Creo que sí y no. Creo que estamos presos de jaulas visibles e invisibles que nos mutilan la libertad de elegir nuestro destino, pero que esas jaulas no son nuestro destino y que por lo tanto podemos ser libres en la medida en que seamos capaces de conquistar la libertad de imaginar el futuro en lugar de aceptarlo. En lugar de cruzarnos de brazos y decir estamos condenados a la desgracia incesante, decir, bueno, vamos a inventar un futuro diferente. Somos libres, pero no somos libres en la medida en que no seamos capaces de construir nuestra libertad. Estamos todavía muy prisioneros de todo tipo de jaulas que hemos aceptado como si fueran inevitables maldiciones de la naturaleza, que son las jaulas que nos obligan a creer que mañana es otro nombre de hoy, es decir que podemos repetir la historia pero no hacerla.
- Pero, ¿no cree que es difícil decidir el destino cuando la democracia es cada vez más formal y aumenta el control de los poderes económicos?- Sí, bueno, la democracia es una democracia en construcción. No existe la democracia todavía. Es un proyecto ese del poder del pueblo, un proyecto que puede ser realizado en la medida en que la gente vaya adquiriendo protagonismo democrático y que deje de creer que la democracia consiste en una ceremonia hueca y que se cumple depositando un voto cada cuatro, cinco o seis años porque eso es una misa sin dios. La verdadera fe democrática implica una verdadera participación popular en las actividades públicas, en lo que tiene que ver con el destino común. Si la gente asume su protagonismo, las cosas van a cambiar. Pero si la gente sigue creyendo que la política es cosa de los políticos, tengo mis dudas de que podamos cambiar nada.

"El panorama internacional del poder es una especie de dictadura"

- En su opinión, ¿esa democracia es factible?
- Se están procesando distintas formas de entender la democracia más allá de la formalidad porque cuando es verdadera, no se hace democracia en nombre de otros, se hace con otros. Es muy difícil, pero hay procesos orientados en ese sentido, aunque hay montada una maquinaria gigantesca enemiga del cambio. Porque los organismos dominantes, los que gobiernan a los gobiernos, no son democráticos (el FMI, el Banco Mundial, la OMC o la propia ONU). El panorama internacional del poder es muy poco democrático. Más bien es una especie de dictadura de algunos países. - ¿Cree que las nuevas tecnologías pueden ayudar a cambiar las cosas?- No queremos sobrevivir, queremos vivir. Ni las migajas del banquete universal. Se trata de ser escuchados, de tener una voz propia, que no sea un eco triste de las voces del poder, que son sospechosas, mienten. En ese sentido, yo reconozco que, contra todos mis prejuicios, Internet ha abierto la posibilidad de que muchas voces condenadas a sonar en campana de palo hoy puedan tener eco universal.

75 ANOS DE VOTO FEMININO
Celebrouse antonte (domingo 1 outubro) o 75 aniversario do histórico debate nas Cortes, o 1 de outubro de1931, que abriu o paso ó voto das mulleres en España. Diversas institucións e organizacións políticas e sociais conmemoraron esa data en toda Galicia: en Ourense, nun acto organizado polos socialistas, leuse o gran discurso que daquela pronunciara nas Cortes Clara Campoamor, deputada do Partido Radical e unha das grandes promotoras do voto feminino. Foi un debate moi difícil: Clara Campoamor apoiouse nos mínimos presupostos éticos para defender o dereito a voto das mulleres: “Tendes o dereito que vos deu a lei, a lei que fixestes vós, pero non tendes o dereito natural fundamental que se basea no respecto a todo ser humano”, díxolle ós deputados. Como é ben sabido, houbo varias posturas contrapostas.
Os partidos divídironse.
O propio Partido Radical, o de Clara Campoamor, estaba en contra do voto feminino. En contra falaron tamén o socialista Indalecio Prieto ou a gran Victoria Kent, de Esquerda Republicana, ou o galego Roberto Nóvoa Santos, unha das grandes intelixencias do país, que, malia iso, puxo en dúbida que as mulleres fosen “órganos igualmente capacitados” que os homes.
O medo é sempre mal conselleiro e o medo conducía as posicións de moitos republicanos e militantes da esquerda no debate sobre o voto feminino. Temían que este estivese dirixido pola Igrexa e dese a vitoria ás dereitas. Nesa altura, por outra parte, a militancia feminina nestes partidos era escasa: non había grupos de mulleres no PSOE ourensán, por exemplo (si entre os socialistas de Ferrol).
No semanario local “La Lucha” un militante socialista de Amoeiro escribe un artigo chamando á educación política da muller para que non sexa manipulada polos curas de aldea nin por prexuízos relixiosos: este militante consideraba o voto feminino prematuro, “porque no lo pedía ni ansiaba por lo menos la masa general aldeana”.
Outros defenderon a minorización da muller, como Hilario Ayuso, deputado republicano federal, que quería que o home votase ós 23 anos e a muller ó superar a “idade crítica” dos 45. O debate sobre o voto feminino acelerou a implicación feminina na vida política. Os galeguistas crearon un Grupo Feminino en 1933 e pasearon polo país a Emilia Docet, miss España. E a dereita fixo de Acción Femenina Gallega un dos núcleos de maior mobilización da CEDA no período.

Dona Emilia Pardo Bazán
Empeza hoxe (martes 3 outubro) na Coruña, na Academia Galega, un Simposio sobre o xornalismo de dona Emilia Pardo Bazán. Falarei no mesmo do xornalismo galego do século XIX e lembrarei algúns sucesos esquecidos, desenterrados das páxinas amarelas dos xornais. Dona Emilia tivo grandes defensores en Ourense, como Juan Neira Cancela. E tamén detractores. En 1893 os republicanos que editaban “El Correo de Celanova” protestaban iradamente contra a decisión de designar unha rúa co nome da escritora. Dicían que nada legara a Celanova a creadora de “La Tribuna”, fóra de ir por aló “a correrse una juerguecita”. Engadían unhas desagradables alusións machistas e logo pedían para as rúas de Celanova os nomes do médico Fernández Losada e do poeta Curros Enríquez, colaborador dese diario. Ás veces, polo visto, os republicanos tamén se equivocan.

Xornalistas do XIX. O periodismo ten hoxe un prestixio merecido: conste que non entra nesa categoría o que algúns chamados “periodistas” ornean nalgúns programas de televisión. No século XIX os xornalistas carecían de formación específica e a maioría das persoas que chegaban a ese oficio facíano polas mesmas vías que conducían á administración civil do Estado, ó abeiro dun cacique ou dun político con veleidades literarias. Por iso dixo en 1901 Alejandro Lerroux, o republicano histórico, que o xornalismo en España era “refugio de fracasados en la literatura, hospital de inválidos de otras carreras o camino por donde marchan en carrera desenfrenada las ambiciones políticas”. Aínda así, quedaron na memoria nomes ben egrexios de xornalistas do XIX e principios do XX: dalgún xeito o sistema acaba por depurar os elementos máis espúreos.

Mártires do 36 na cultura galega
(fotos que complementan o texto que figura embaixo)

O poeta e xornalista republicano Roberto Blanco Torres (que militara tamén nas Irmandades da Fala); o editor Ánxel Casal, artífice do rexurdir cultural da Editorial Nós, e Manuel Gómez del Valle, poeta ourensán e militante comunista.

Cen anos de historia cultural: 1936, As poutas do terror
(Galicia Hoxe, 01.10.2006)

Na súa biografía de Castelao, Henrique Monteagudo recupera unha carta desgarradora do rianxeiro a Otero Pedrayo en xuño de 1936. Di así, anticipándose ao estoupido da barbarie: "Esto vai mal. Cada día pior. Non se sabe o que vai pasar. Eu teño medo. Todo son líos e a xentiña que agora manda non saben dar conta do recado. A min somentes me ten esquí o compromiso que adequirín cos nosos.
Non sei se a autonomía (se é que gañase o plebiscito) chegará a tempo e se con ela poderemos illarnos da miseria material e moral que vai inzar todo. ¡Quen me dera na miña casa de Pontevedra, a soñar e a traballar! ¡Quen me dera estar coma ti! ¡As miñas debilidades leváronme lonxe, e teño unhas ganas de volltar ao meu! A política dáme noxo i estou eiquí moito máis desterrado que en Extremadura. Alí tan siquera podía permitirme o luxo de soñar soños ledos. Eiquí todo é negrume. Todo é mentira. Desafogo contigo e con ninguén máis. Sei que vou pagar caras as miñas lixeirezas e dáme medo pensalo, porque non son valente."
E a barbarie chegou. A Galicia o 20 de xullo coas tropas franquistas e o apoio dos falanxistas, carlistas e moitos cedistas. E a barbarie foi a traxedia que hoxe os historiadores están a desvear: velaí as obras de Carlos Fernández, Xosé M. Núñez Seixas, Xulio Prada, María Xosé Souto, E. Grandío Seoane, Víctor Lamela, e tamén de Alonso Montero e Claudio Rodríguez Fer, no terreo literario. Traxedia que tamén no campo da cultura tivo dimensións de catástrofe.
A finais de xullo, derrotada a resistencia nalgúns lugares e tomadas todas as cidades, empeza a represión "legal" e paralegal : os presos en Oseira, Celanova, San Simón, e os fusilamentos ó carón dos cemiterios e os "paseos" nas cunetas que cantaría Luís Pimentel. Centos de traballadores e militantes demócratas, republicanos e galeguistas, son asasinados dende os primeiros días.
Entre eles estaban, cunha especial dimensión cultural, o poeta comunista ourensán Manuel Gómez del Valle (fusilado o 11 de agosto no cuartel de San Francisco, Ourense); o escenógrafo Camilo Díaz Baliño (14 de agosto, Meixide – Palas de Rei); o escritor e dirixente socialista, exalcalde de Ferrol, Xaime Quintanilla (16 agosto, Ferrol); o economista e secretario de organización do Partido Galeguista Alexandre Bóveda (17 agosto, A Caeira, Pontevedra); o alcalde da Fronte Popular e editor de Nós, militante galeguista, Ánxel Casal Gosenxe (19 agosto, Cacheiras – Teo); o escritor e dirixente galeguista-socialista Xoán Xesús González (12 setembro, Boisaca- Compostela); o poeta e xornalista republicano Roberto Blanco Torres ("claudiado" o 1 de outubro na estrada de Celanova a Portugal, nunha revolta da estrada perto de Entrimo); o xornalista e militante radical-socialista Jacinto Santiago (morto dun ataque ao corazón, cando ía ser "paseado" perto de Vilariño Frío, Ourense, 31 outubro); o xornalista republicano de Vigo Manuel Lustres Rivas (o seu cadáver aparece na Concheira redondelana no mes de novembro, despois de ser "paseado"). Tamén estarán entre as primeiras vítimas da guerra os xornalistas galeguistas Xoán Carballeira e Víctor Casas, que fora director do portavoz do movemento A Nosa Terra (fusilado o 12 de novembro en Pontevedra); o pintor Francisco Miguel Fernández Moratinos; o xastre e artista coruñés Luís Huici; Darío Álvarez Limeses e Arturo Noguerol Buján, avogado e xerente de Nós, que aparece nunha cuneta da estrada A Coruña-Ferrol. Na colección persoal da revista Nós que gardou "Ben-Cho-Shey" deixou constancia manuscrita dos colaboradores da revista asasinados: os citados Casal, Blanco Torres, Díaz Baliño, Carballeira e Noguerol, ademais dos menos coñecidos Isaac Forneiro Barandela, Manuel Fuentes Canal, Amadeo López Bello e Modesto López Teijeiro.

A PRENSA SILENCIADA
Os citados son só algúns nomes notables, pero houbo tamén centos de "axitadores culturais", sobre todo mestres e xornalistas, que foron represaliados, encarcerados ou multados dende xullo de 1936. Simbolicemos os seus nomes nas figuras do filólogo Aníbal Otero; dos escritores Xesús San Luís Romero e Evaristo de Sela (todos eles pasaron polo cárcere) e do poeta Manuel Luís Acuña, represaliado como mestre da ATEO e que non volverá publicar obra poética no resto da súa vida. Tamén foi silenciada toda a prensa progresista e o mellor da nosa prensa cultural: os grandes diarios republicanos como El Pueblo Gallego (reconvertido en xornal falanxista polos alzados) ou La Zarpa, que sufriu o agravio de saír uns días coa cabeceira manchada polo xugo e as frechas do novo réxime, así como a revista Nós, o portavoz galeguista A Nosa Terra; Heraldo de Galicia (Ourense); o Guieiro das Mocedades Galeguistas; A.T.E.O., dos mestres progresistas de Ourense, e unha longa xeira de xornais e revistas obreiras e republicanas. Na conta da barbarie engadimos o peche e expolio de institucións culturais como o Seminario de Estudos Galegos.
Os intelectuais galeguistas que estaban no momento da sublevación en zona republicana salvaron a vida por esa circunstancia (Castelao, Rafael Dieste, Carballo Calero, Otero Espasandín, etc.) e logo se incorporaron ó exilio forzado en América ou Europa. Tamén fuxiron cara o exilio nomes tan relevantes no xornalismo e na cultura como Basilio Álvarez, Eduardo Blanco Amor, Xerardo Álvarez Gallego, Xesús Bal i Gay, Alexandre Campos Ramírez (Alexandre Finisterre), María Casares, Álvaro María Casas Blanco, Arturo Cuadrado, Florencio Delgado Gurriarán, Isaac Díaz Pardo, Antonio Fernández Pérez, Alfonso Gayoso Frías, Xose Núñez Búa, Maruja Mallo, Luís Seoane, Carlos Velo, Lorenzo Varela, os pintores Manuel Colmeiro, Federico Ribas e Maruja Mallo, etc.

VOCES CON FRANCO
Tamén foron obrigados a marchar ó exilio unha longa lista de profesores e catedráticos universitarios (as depuracións na Universidade empezaron de inmediato): arredor de 215 nomes, das diferentes Facultades, segundo os datos que aportou Carlos Fernández no seu libro La Guerra Civil en Galicia, 1988).
A historia do estoupido da guerra incivil en relación á cultura non remata co rexistro da represión dos fusilados, paseados, encarcerados e exiliados. Houbo outras voces que mesmo se puxeron ao servizo dos alzados. A máis coñecida, a de Vicente Risco, levado do medo e dun antimarxismo visceral (das dúas cousas xuntas, o máis probable), que xa o 30 de agosto de 1936 participa nun acto público franquista, como director da Escola Normal de Maxisterio de Ourense, para repoñer con solemnidade o Crucifixo no centro docente. Alí pronuncia Risco un tremendo discurso (recollido na biografía que del fixo Carlos Casares, 1981), no que alude tamén ó papel da cultura na nova época: "Y si en esta lucha (contra el Anticristo) tienen gran parte las armas, otra tan importante tienen las letras. También la cátedra es campo de batalla y también han de ser las escuelas y academias fortalezas del espíritu contra los asaltos del materialismo. Lucha es ésta que durará acaso tanto como dure el hombre sobre la tierra, y en la cual los hombres de fe tenemos hecha nuestra opción irrevocable".
Nesas datas aparecían poemas franquistas nalgúns xornais, entre eles varios do crego Celestino Cabarcos Suárez (que asinaba co seudónimo ‘O Bruxo d’os Ermos’ en Vallibria, de Mondoñedo) e algúns de Antonio Noriega Varela, segundo Claudio Rodríguez Fer. Este autor demostrou tamén que non é certo que dende 1936 a 1950 non se publicasen libros en galego: de feito en decembro de 1936 saía á rúa o volume ‘Fala das musas’, primeiro libro editado na guerra, de Daniel Pernas Nieto, capelán daquela do Hospital-Asilo de Ortigueira. En novembro do mesmo ano sae en Mondoñedo o xornal falanxista Era Azul, onde Álvaro Cunqueiro fixo labores de editorialista.

Clandestino
(Pan por Pan domingo 1 outubro)

Un profesor e ensaísta francés vive dende hai varios días na clandestinidade, el e a súa familia. O seu nome, a súa foto e ata un plano co seu enderezo están en varias páxinas web xunto con insultos e ameazas de morte. Chámase Robert Redeker, dá clases de Filosofía nun Liceo do seu país e o seu grave pecado foi escribir en “Le Figaro” un artigo titulado “Fronte ás intimidacións islamistas”. Dende logo non é unha anécdota. Algo moi grave está a pasar en Europa: alguén está a facer política co medo, que é unha arma moi perigosa. O medo que leva a autocensurar unha ópera en Berlín ou á inacción ante a expansión do fanatismo. Custounos moitos séculos erguer este edificio de liberdades, baseado na Razón e no laicismo (sobre todo en Francia). Pero todo pode caer polo chan en moi pouco tempo se seguimos a pechar os ollos ...

(Imaxe de Juan Barjola)

Islam, fanatismo e liberdades (segunda sesión da Tertulia no Liceo)

Celebramos onte a segunda sesión da nova Tertulia do Liceo (por certo, teremos que poñerlle un nome, non?). Asistiron máis de 20 persoas: a maioría dos que acudiron o venres anterior e novas incorporacións como Andrés Mazaira, Afonso Monxardín, Carlos Varela, Xulio Fernández, Jesús de Juana, Lalo Pavón e Pepe Trebolle. Tamén por vez primeira houbo mulleres no grupo (ata agora, non puidera asistir ningunha das convidadas): este venres estiveron Ángeles Castro, profesora de historia, e unha amiga.
Outra novidade foi que nesta ocasión o tema foi monográfico e deu moito de si: dúas horas de intelixente a apaixoada conversa. Propuxen eu que o debate xirase arredor da Alianza de Civilizacións e as relacións entre o Islam e Occidente. O peso do debate recaiu en Afonso Monxardín, Andrés Mazaira, Xulio Prada e Rosendo Fernández. Para empezar, Monxardín e Javier Casares resumiron algunhas intervencións habidas nos Encontros de Mondariz: as de Vallespín, A. Elorza e Tariq Ramadán, das que se falou abondo neste foro. Foi un bo punto de partida. É imposible resumir os contidos de dúas horas de debate, pero apunto, só a xeito de esquema, algunhas das ideas clave do mesmo (falar de conclusións quizais fose pretensioso). Por exemplo:
- A falta de correspondencia entre o tratamento do mundo musulmán en Occidente e as posibilidades de actuacións dos cristiáns e outras relixións nos países musulmáns (Rosendo Fdez.)
- O atraso histórico do mundo musulmán carente dunha serie de experiencias históricas vinculadas ao racionalismo: dende a Revolución Francesa ata os Dereitos Humanos e a liberdade da muller, entre moitas outras (múltiples intervencións neste sentido: Abelardo de Gabriel, etc.)
A necesidade de establecer un mínimo de valores que sexan aceptados como base para calquera diálogo intercultural. A.Mazaira foi o máis escéptico á hora de confiar na posibilidade de fixar unha serie de “valores universais”. Falouse, con todo, do Dereito á Vida, da Igualdade entre homes e mulleres, da Liberdade de Expresión, da Condea do traballo infantil, etc. Unanimidade na condena legal, dende as propias leis dos países occidentais, de prácticas como a ablación a menores.
- Debe haber un mínimo de valores irrenunciables e de carácter universal: quen o expresou con máis claridade foi Xulio Prada. De non aceptarse isto, estariamos negando a propia dignidade da persoa humano e dando voltas cara un retraso de moitos séculos en Occidente.
Xa na praxe concreta do que é hoxe a política internacional, houbo moitas intervencións sobre o que significa a democracia e o antiamericanismo (Monxardín, Eguileta, Abelardo, etc.). Mazaira foi moi crítico coas ideas occidentais sobre a democracia: que sucede cando gaña por medios democráticos un grupo que non nos gusta, Hamás por exemplo?
- Monxardín insistiu, por exemplo, con asentamento case xeral que, tal como están as cousas, a supervivencia do Estado de Israel (e de Siria) é imprescindible como contrapeso a unha situación insoportable de expansión do chiísmo en todo Oriente Próximo, nunha zona xeoestratéxica onde non abundan, todo o contrario, os réximes democráticos.
- Xa para rematar, destacaría a intervención de Xulio Prada que explicou moi ben, dende claves históricas, o por qué deste esplendor do Islam e a súa difusión en Occidente que tería que ver non só coa expansión da inmigración senón coa propia desestructuración dos países árabes despois do fracaso doutras experiencias (Nasser e o modelo socialista por exemplo). Nese contexto, só movementos como Hamás ou Hezbolá responden ás necesidades dun amplo tecido asociativo, como colchón económico, social e cultural, ante a inexistencia ou inoperancia dos Estados. Nesta liña apuntouse tamén a necesidade de prestar atención ó que suceda en Turquía, onde a occidentalización vai asociada ós militares, e á necesidade de que Europa lle abra as súas portas, precisamente para amosar que pode existir outro tipo de Islam non dependente do fundamentalismo. Pero tamén se observou o pesimismo de constatar que o que suceda con Europa e Turquía non dependerá tanto destes factores políticos estratéxicos como do medo dos países europeos a recibir a varios millóns de novos inmigrantes e traballadores de orixe turca, coas mesmas condicións laborais e legais que os cidadáns da UE.

En fin, estes foron algúns dos temas que se trataron e espero non ter transformado o sentido das intervencións de cadaquén: se así fose, foi de forma inconsciente e pido escusas xa por calquera falsa interpretación que se poida derivar destas liñas.
(Imaxe: fotografía de Pavel Krukov)

LAMAS E A PRENSA EN GALEGO
(Andoliña sábado 30 setembro)

Foi Lamas Carvajal precursor en moitos aspectos. Precursor, co seu “Catecismo do Labrego”, da capacidade de unión e organización que había amosar o campesiñado galego no movemento agrario dos comezos do século XX. E precursor no deseño, dende os moitos xornais que dirixiu, dun outro xornalismo galego. O poeta ourensán non só consideraba o xornalismo como heraldo da ciencia e do progreso e barómetro da civilización dos pobos, senón que pensaba que este se debía ás causas populares máis próximas. De feito, censura a falta de información rexional galega nos medios da súa época, que preferían transmitir novas alleas antes que contar as propias do país.
A vontade de utilizar os xornais como elemento de potenciación do prestixio do noso idioma fai do ourensán tamén un precursor das estratexias de normalización lingüística: ese é o sentido de textos como “Fóra vergonza” (xuño 1880), asinado co pseudónimo Manoel de Lence, onde se laia da ausencia dun diario en galego e lanza de novo a proposta de que os xornais galegos publiquen cando menos unha das súas seccións en galego, suxerindo que esta fose a de información local, por ser esta a máis lida e próxima ós cidadáns.
(Imaxe: Muller galega, litografía inglesa do século XIX).

Roteiro Poético Lamas Carvajal
Celebramos onte, polas rúas do Ourense histórico, un Roteiro Poético no centenario da morte de Valentín Lamas Carvajal. Teresa Devesa e Loli Conde, da sección de Literatura do Liceo, leron varios poemas alusivos, moitos deles facendo referencia a lugares da súa biografía vital. Afonso Monxardín e eu mesmo contextualizamos algúns dos encontros da cita: o seu mausoleo no cemiterio, o monumento no Posío, etc. Asistiu tamén unha representación da familia Malingre-Lamas. Pódese seguir o desenrolo do acto na crónica da edición local de La Voz de Galicia; non encontro na rede as informacións que tamén dan La Región e Faro de Orense. Ademais, a Voz, en edición papel só, dá unha foto do conxunto dos asistentes, entre 40 e 60 persoas segundo os momentos. Algo sorprendente porque esoutro día o Concello, nun acto semellante, máis breve e mal convocado, non logrou pasar das 10-12 persoas. Como é sabido, as institucións consideran estes actos protocolarios e fanos daquela maneira...

Da crónica de Cándida Andaluz na Voz (completa aquí), entresacamos isto:

Ante su sepulcro, el historiador Marcos Valcárcel fue claro: «gracias que en Ourense o Liceo e o Concello fixemos este recordatorio porque creo que é inxusto que non haia máis actos de recoñecemento da figura de Lamas Carvajal». Es, según indicó, «o cuarto pé do rexurdimento, despois de Rosalía, Curros e Pondal, aínda que non tivo unha importancia menor que eles», destacó. O tío Marcos da Portela y O Catecismo del labrego -en periodismo y en prosa- son tan importantes, según indicó Valcárcel, como Cantares Galegos o Follas Novas de Rosalía.«Foi un dos grandes galeguizadores da sociedade», destacó el historiador.Tras una ofrenda floral en el cementerio de San Francisco y la lectura de uno de sus poemas titulado «No cemiterio de Ourense» que el autor dedicó a García Mosquera la comitiva partió al jardín de O Posío. Entre el bullicio de los niños y ante el busto del homenajeado, el profesor Alfonso Vázquez Monxardín, dirigió unas palabras a los presentes en las que relató la importancia de Lamas Carvajal en el Ourense de su época. El siguiente destino, la rúa Lepanto. Allí, desde el pasado día 9 de septiembre, una placa indica el lugar en el que se editaba O tío Marcos da Portela, primer periódico en gallego. La marcha finalizó en el Liceo, no en vano Valentín Lamas Carvajal fue socio de la entidad cultural. El roteiro celebrado ayer fue más que nada un acto reivindicativo. Una manera de poner en valor a un ourensano que se convirtió en uno de los ejes vertebradores de Galicia y de su lengua.

A escola de O tío Marcos…
(Andoliña venres 29 setembro)
No ano 1972, cando se celebraba o Día das Letras Galegas dedicado a Valentín Lamas Carvajal, Filgueira Valverde deu unha valiosa conferencia en Ourense arredor do poeta cego. Afirmou naquela ocasión o egrexio intelectual que a aparición do xornal O Tío Marcos d’ a Portela, na Auria de 1876, significaba para a prosa galega o mesmo que a invención dos Cantares gallegos de Rosalía para a lírica do seu tempo. Don Xosé tiña razón, dende logo, e quizais non somos demasiado conscientes do que significa esa afirmación.
Na normalización do rexistro culto da lingua, o primeiro xornal monolingüe da nosa historia ten unha importancia singular: con el nace a publicidade en galego, consolídanse novos xéneros literario-xornalísticos (parrafeos, diálogos, Casos e Cousas, efemérides, Cousas do Día, etc.), e nel escriben moitos dos grandes nomes do Rexurdimento. O Tío Marcos... é un tesouro da nosa literatura, da lingua e da antropoloxía, da historia e do xornalismo. Un xornal que ademais creou toda unha escola de fieis seguidores: A Tía Catuxa e O Galiciano en Pontevedra; A Fuliada, da Coruña; A Monteira, de Lugo; A Gaita Gallega, na Habana; O Tío Pepe, na Fonsagrada, etc.

SEGURO AZAR
(artigo de Damián Villalaín en A Nosa Terra, 21-27 setembro 2006. A imaxe é de El Roto, ese magnífico editorialista visual, en El País, 24 febr. 2006).

Rubianes e o Papa

O discurso de Joseph Ratzinger en Ratisbona aludía ao Islam de forma só marxinal e mediante cita dun crepuscular emperador bizantino do século XIV. Quen lea a conferencia papal completa, talvez coincida comigo en ver neste texto unha máis das consabidas críticas católicas a unha modernidade desnortada pola exclusión de Deus do seu modelo científico de interpretación do mundo.
No caso altamente improbable de que alguén tivese que sentirse ofendido polas palabras do Papa, seríamos os agnósticos e os ateos, ou simplemente os laicistas, os únicos que poderíamos reclamar ese parvo privilexio. Certamente, a única alusión de Ratzinger ao Islam, a que deu orixe ao novo batifundio destes días, está moi sesgada e conscientemente escollida, e en absoluto contrapesada por algunha reflexión autocrítica sobre as moi constatables relacións entre Cristianismo e violencia. Pero isto forma parte da batalla teolóxico-sectaria que no campo do monoteísmo vén desenvolvéndose dende hai moitos séculos entre os seguidores de Cristo e de Mahoma, de Deus e de Alá.
O único novidoso da situación, xa anticipada pola guerra das caricaturas, é que as palabras dun remoto rei, escritas na mítica Constantinopla de hai setecentos anos, susciten hoxe uns efectos fronteirizos co peor dos pesadelos. Eses efectos, que inclúen unha nova declaración de guerra de Al Qaeda contra o que esta organización segue a chamar a Cristiandade, recaen, ademais, sobre esa Europa cuxa tranquila descristianización é o motivo do polémico sermón ratzingeriano.
O espírito talibán avanza sincopadamente en todo o mundo. Pero non se manifesta só nos enfrontamentos relixioso-culturais nin é privativo das masas islamistas. Lendo o editorial dedicado polo ABC ao famoso caso Rubianes, advirto, de momento con máis preocupación que medo, que os talibáns tamén están aquí, entre nós, obtendo pequenos grandes triunfos, como a prohibición dunha obra de teatro porque o seu director blasfemou nun programa de televisión contra unha desas novas formas da divindade denominadas Patrias. A Rubianes, como ao Papa, tampouco lle valeu de nada disculparse, porque os talibáns se alimentan da ofensa e da aldraxe e non soltan a presa unha vez traban nela.
No medio do boureo, humillantemente reducidos a minoría silenciosa, imos quedando os ateos, os agnósticos, os que non cremos nin en deuses patriotas nin en patrias divinizadas. E semella que cada vez somos menos.

O cuarto pé do rexurdimento
(Andoliña xoves 28 setembro)

O pasado catro de setembro celebrouse o centenario da morte de Valentín Lamas Carvajal. Só os xornais GALICIA HOXE e La Región en Ourense lembraron a data. O Concello ourensán realizou unha ofrenda floral no monumento do Posío e inaugurou unha placa na rúa de Lepanto, onde estivo a redacción de O Tío Marcos d’ a Portela: un acto necesario, pero con pouca asistencia, por estar mal convocado. Esta semana, o Liceo ourensán celebra un pequeno ciclo de conferencias arredor do gran poeta cego e tamén un roteiro poético por lugares da cidade moi marcados na súa obra: o cemiterio de San Francisco, as Burgas, o Posío, o propio Liceo do que foi socio, etc.
Quizais non o debera dicir eu, por participar na organización destes actos, pero sorprendeume non gratamente o esquecemento desta data simbólica por parte doutras institucións culturais e colectivos sociais do país. Inxusto esquecemento porque Lamas foi o cuarto pé do noso Rexurdimento. Sen falar xa da súa poesía, só o seu libro O Catecismo do Labrego faino merecedor de todos os recoñecementos. E non esquezamos ademais que foi o fundador do xornalismo en galego: un dos medios que máis fixo por galeguizar este país de noso.
(Imaxe: Campesiña de Ourense, debuxo de F. Díaz e M. Pujadas, do álbum Os galegos pintados por si mesmos. A muller tradicional, ed. de Ricardo Polín, Xerais, 1996).

Cousas que non se entenden

Comenta Estalote no seu blog que á Fundación Manuel Puente, en Buenos Aires, hoxe conducida pola filla do egrexio galeguista, Rosa Puente, se lle negou unha subvención que recibía antes da Xunta de Fraga. Moito me temo de que esteamos ante un caso de ignorancia: que consulten, se é preciso, a biografía de Castelao por Paz-Andrade, onde conta que Puente ata chegou a xestionar a recollida de varios milleiros de dólares para atender a Castelao enfermo en Nova York, pouco antes de morrer.

Tamén souben estes días que á fermosa festa que se celebra cada 17 de Maio en Vilanova dos Infantes, a romería Raigame, lle foi denegada outra aportación habitual que recibía de Turismo da Xunta. Non sei se a romería cumpre os requisitos, pero si que é unhas das festas de maior galeguidade, con ampla participación de pobo, recuperación do labor dos artesáns, identificación dunha vila tan senlleira na nosa historia cultural, etc.
Que está a pasar aquí?
(Imaxe: detalle de "A Fornarina", de Rafael).

Ministros galegos en Madrid
(Andoliña mércores 27 set.)

Serve para algo ter ministros galegos en Madrid? Esa era a pregunta que se facía hai uns días o editorialista de El Correo Gallego e que se repite de forma recorrente cada vez que se forma un novo goberno no Estado ou cando se discuten os seus orzamentos. A pregunta é pertinente porque sempre houbo ministros galegos en Madrid: foi así na Restauración, e con nomes de peso, e tamén na Segunda República, en todo o franquismo e logo na democracia. Nomes e personalidades moi diferentes dende líderes conservadores ata republicanos de esquerda ou socialistas, como hoxe a señora Espinosa.
A pregunta tampouco é nova. Cedereille a palabra a Unamuno, que a respondía en carta ao xornal Coruña Moderna aló por 1906. Alí facía notar que sempre houbo galegos nos gobernos españois, "pero non se coñeceu que o fosen nin lograron darlle un sentido que recoñezamos como propio deles". Os galegos egrexios, engadía Unamuno, "en canto se elevan en Madrid a postos eminentes desgaleguízanse en todo menos no acento". O autor de San Miguel Bueno, mártir non era precisamente un entusiasta dos nacionalismos periféricos. Pero tiña bo ollo para recoñecer a realidade, sen dúbida

"El puto amo" (artigo de David Trueba sobre Fernando Fernán Gómez, El País, 26 setembro 2006, inicio do artigo).
En un país necesitado de supuestos símbolos de unidad, pocas cosas ayudarían más que la admiración compartida. Y sin embargo, como bien explica Fernando Fernán-Gómez en "La silla de Fernando", nuestra pequeña película-conversación con él, la característica común de los españoles no es la envidia, sino el desprecio. Y además, el desprecio a la excelencia. En este país los listos se tienen que hacer pasar por tontos para sobrevivir o aspirar al aprecio. La sinceridad está penada frente a la hipocresía. Y nadie se atreve a decir lo que piensa, sino que se esmeran en decir lo que los demás quieren oír. A la gente valiosa y descollante se le trata de encontrar un defecto, reducir a una caricatura para hacerlos asequibles. Y no es así, habría que enseñarle a la gente que ante ciertas personas, y Fernando es uno de los elegidos, el complejo de inferioridad está totalmente justificado.