"A clave do teatro é a palabra, o demais é competir co cine".

...Teño un carácter tendente á soidade. Pero a poesía dáme tanto traballo que non me queda tempo para as relacións sociais. Teño os meus amigos e a miña vida privada, e comunícome coa miña obra. O que ten que facer o autor é escribir igual que o ferreiro fai utensilios de ferro. A relación con outros ferreiros é accidental...



Entrevista completa a Millán Picouto. El País.Luces 13.11.2009.

LINGUA DE LIBERDADE
ACTO CÍVICO ORGANIZADO POLO COLECTIVO
‘GALEGO PATRIMONIO DA HUMANIDADE’
Teatro Principal

Santiago de Compostela

14 de novembro, 2009,

ás 12 da mañá

► Presentación e condución: Cándido Pazó

(autor e director de teatro)

Intervirán:

► Sindicatos:
José Antonio Gómez, Secretario Xeral de UXT
Xosé Manuel Sánchez Aguión, Secretario Xeral de CCOO
► Dez persoas de diversos sectores sociais:
Mari Luz Canal (avogada, A Coruña)
Marisol López Facal (neuróloga, A Coruña)
Antón Reixa (escritor e cineasta)
Marilar Aleixandre (profesora e escritora)
Maria Victoria Otero (Decana Facultade de Matemáticas)
Anik Nandi (estudante índio de de doutoramento)
Afonso Álvarez Gándara
Xurxo Martínez (estudante de Vigo)
Manuel Portas ( Prof. Xelmirez I)
Soledad (contacontos uruguaia)
Tamara Canosa (actriz)
► Catro oradores:
1. Laura Sánchez Piñón
2. Pablo González Mariñas
3. Henrique Monteagudo
4. Fermín Bouza
► Final:
Actuación musical de Roi Casal

(Foto: Paco Vilabarros)

Henrique Monteagudo, lingüista
‘Percíbese que a Xunta está contra o galego’

Xan Carballa. O vindeiro 14 de novembro celebrarase en Santiago o acto cívico convocado pola plataforma 'Galego, Patrimonio da Humanidade'. Un dos seus promotores, Henrique Monteagudo (Muros, 1959), ven de publicar 'As razóns do galego, apelo á cidadanía' (Galaxia), un libro que recolle artigos e ensaios dos últimos anos sobre materia lingüística.
A Nosa Terra, 07.11.2009

Hai un antes e un despois na lingua a partir da manifestación do 18 de outubro?
Hai un antes do 17 de maio, unha transición e un despois do 18 de outubro. O importante é como se xestiona politicamente ese éxito mobilizador. A plataforma Queremos Galego vaise entrevistar con Núñez Feixóo, e pronto coñeceremos a proposta de novo decreto sobre o ensino. O 18 demostrouse que o movemento lingüístico galeguista gañou forza e atopou un camiño. O groso deste movemento decatouse de que tiña que apostar pola pluralidade, que iso funciona e responde ás demandas da sociedade. E aínda que só é a punta do iceberg, penso que o marco de intelección pública estaba situado no de “imposición do galego”, que era o esquema creado por Galicia Bilingüe, Feixóo e o PP. Agora iso non funciona e o que se percibe é que “a Xunta está contra o galego”. Estamos nese camiño e quen vai ter que explicarse é quen tome medidas contra o galego.
A modificación do decreto converteuse no leit motiv. De como se faga a nova proposta vai depender totalmente a situación?
Sospeito que o decreto non vai conseguir consenso, ogallá fose aceptábel e o conseguise. Pero é moi probábel que ademais a oposición reclame que se contemple o conxunto da política lingüística. A idea de apoiarse argumentalmente na terceira lingua non vai a ningures, porque se están recortando fundos para o ensino e estender minimamente o ensino en inglés na docencia reclama un investimento enorme. Está posto aí para desviar a atención das claves do asunto, que son os mínimos, en castelán particularmente. O que lle ouvimos a Feixóo é que se iría a un reparto en terzos, e que os terzos en castelán e galego serían obrigados en todos os centros. Paréceme grave porque introduce un mínimo en castelán que nunca houbo e non se xustifica por razóns pedagóxicas e lingüísticas. Sería un paso atrás considerábel, porque hai centros, non poucos, onde hai unha docencia do 60-70% en galego, e iso implicaría que os docentes que están dando as materias en galego desde hai tempo, que teñen todas rutinas pedagóxicas, os materiais e a súa instalación no galego, terían a obriga legal de pasar ao castelán. Iso sería unha fonte de conflitos serios. Espero que a Xunta e as autoridades educativas teñen a prudencia de que, aínda que impoñan a filosofía dos tres terzos, non couten aos centros máis avanzados.
O libro que vén de publicar recolle opinións que atinxen a tres gobernos da Xunta. Hai quen opina que a política do bipartito foi pouco avanzada na materia, pero á vista da reacción do PP, ese argumento parece feble?
En xeral non falaría de pasividade. Á política de lingua do bipartito falloulle o eixo, que estaba na propia Secretaria Xeral de Política Lingüística. Tivo un elemento moi positivo de transversalidade, pero as iniciativas máis importantes partiron de Educación e de Vicepresidencia. Por unha banda coa rede de escolas infantís e por outra co Decreto do Ensino. As medidas eran boas pero faltoulle cobertura política e un relato de conxunto que lle dese sentido. En canto apareceron as primeiras reaccións do movemento contra o galego, a falta de respostas políticas coherentes do goberno fíxolle ver unha oportunidade electoral ao PP. O bipartito fixo moi boas cousas pero non lle ofreceu un relato de todo iso ao país. Faltou conexión entre os dous partidos e liderato do presidente da Xunta, capaz de poñer as medidas nunha visión común do país. Iso percbiuse en moitos temas e tamén no galego. Mentres a conselleira daba pasos valentes, xentes do PSOE na consellería boicoteábanas. E cando lle reclaman a Touriño que se impoña asústase. Iso culminou coa frase desgraciada do ex-presidente en campaña dicindo que el “non estaba pola imposición”. Máis que de políticas sectoriais, que as houbo moi boas, foi un problema de nervio político. E tamén de certa soberbia, de que todo estaba gañado.
Nun dos seus artigos di que pode gañarse terreo na escola ou no prestixio da lingua, pero que o máis difícil é influír nas pautas de uso da xente. Se o que precisamos é transmisión xeracional ese sería o maior reto?
Hai maneiras de facelo. Xa digo no libro que faltou pericia e asesoramento, e nese senso a secretaria xeral do bipartito foi a peor de todas desde que funciona. Ninguneou a todo o mundo que levamos anos traballando nisto. No caso das pautas de uso, cos adultos é máis difícil porque unha mudanza de lingua non se dá ao cento por cento dun día para outro en ningún caso. Os cambios danse gradualmente, cuns determinados interlocutores e nuns determinados ámbitos de uso e pódense ir estendendo. Nós dicimos que deben cumprirse tres condicións: competencia, ocasións de uso e motivación para facelo. A competencia é sabelo e mellórase practicando; motivación é ter unha razón para facelo e as ocasións hai que procuralas ou procurarllas á xente nova. No caso da mocidade botando man das actividades de lecer, estimulando relacións novas, con clubes, campamentos e outras maneiras. Non se pode obrigar a uns pais a falarlle galego aos fillos, pero os estudos demostran que esas decisións están moi mediatizadas polo idioma na escola. Se o medio escolar é galego o paso para unha transmisión xeracional é de xigante.
Nunha sociedade bilingüe, aínda que diglósica, cal sería o horizonte?
Defendo que o nacionalismo ten que abandonar a mitoloxía do monolingüismo, que é tan mito como a do bilingüismo. O campo do discurso social do bilingüismo non podemos deixalo en mans dos inimigos do galego, é como saír a boxear cunha man atada. Na realidade sabemos que non hai galego-falantes en exclusiva, somos bilingües e botamos man do castelán se o precisamos e o groso dos bilingües somos galego falantes habituais. Esta é a realidade e nun horizonte previsíbel non é razoábel pensar nun monolingüismo social. Se non é alcanzábel hoxe as alternativas en xogo son monolingüismo en castelán ou bilingüismo. Hai corenta anos podía ser imaxinábel, hoxe hai que abandonalo.
A identificación estrita de defensa do galego e nacionalismo ten funcionado negativamente?
O groso do movemento a prol do galego captou, despois do 17 de maio, que ten que ser un movemento amplo, que eu chamo de galeguismo lingüístico. Que hai que fuxir da identificación lingua-nacionalismo, non é unha xenialidade que se me ocorre a min, é algo xa asumido maioritariamente. Pódese defender o galego sen unha idea nacionalista detrás de maneira moi sinxela: falándoo. O nacionalismo recolleu unha bandeira que estaba tirada, a da lingua, e iso é un mérito indiscutíbel. Pero iso non implica que sexa dono do discurso da lingua. As polémicas ortográficas que se sucederon desde os anos 80 teñen orixe nesa patrimonialización da lingua. E a actitude, en ocasións sectaria, do nacionalismo en relación ao galego expulsou a algunha xente da súa defensa. Os nacionalistas temos que deixar de considerar que temos algún dereito de preferencia sobre o idioma, porque se o galego aspira á normalidade ten que ser de todos.
A manifestación tamén amosou a unha xeración que incorporou o galego, coas deficiencias que se quixer, como lingua presente no ensino.
O único perigo sería que deixásemos en herdanza esas liortiñas. Pero teño moita esperanza na xente nova. Hai novos tipos de galego falantes, que adquiriron a lingua na casa ou acadaron pericia lectora e de escribir na escola, e que ten unha adhesión ao galego moi diferente á nosa. A alfabetización introduce cambios na conciencia lingüística enormes, o tipo de lealdade que tes cunha lingua na que aprendiches a ler e a escribir é moi profundo. Por contra a vida social está máis castelanizada e a xente xestiona ese conflito con menos trauma que hai anos. Son bilingües sen grandes complexos de culpa. Estou seguro que veremos os froitos positivos do traballo destes anos e hai indicios que falan nesa dirección tanto no ensino, nas familias ou na cultura. Para nada creo que os esforzos de tantos nestas décadas fose inútil e a lexislación, desde a autonomía á lei de normalización lingüística, axudaron.

Rosa Díez: demasiado gallegos!
LUÍS GONZÁLEZ TOSAR
El Correo Gallego, 08.11.2009

Hai tempo que veño reparando no interese de Rosa María Díez González (nada en Sodupe, Gueñes, Bizkaia, en 1952) e do seu partido, UPyD, por Galicia. O afán que ela e os seus seareiros teñen por implantarse aquí onda nós, sexa como sexa, salta á vista. Tamén é certo que os resultados, sobre todo nos últimos comicios autonómicos, non lles foron nada malos: 9776 votos, cantidade que os eleva á quinta forza. Pero, cando examinamos un chisco polo miúdo as súas propostas e actuacións, axiña caemos na conta de que UPyD, lonxe de elaborar un programa baseado na análise da realidade do país, o que vén facendo é oportunismo puro; incendiar irresponsablemente.
Dá a sensación de que a Sra. Díez, cando non ten cousa de meirande altura que atender, lémbrase dos coitados dos galeguiños e, despois de escoitar o informe da súa amiga Gloria Lago, cabezaleira na cruzada contra a lingua galega, plántase neste atrasado recuncho do noroeste para arrincar, unha a unha, en nome da liberdade e da democracia, as ruíns herbas identitarias. Ela non escoita, pontifica; a verdade sempre é a súa. Velaí a cantinela: Non ao Estado das Autonomías, a competitividade de Galicia esixe a volta ás catro provincias. Mais, desta vez, Rosa Díez -incapaz de negarse ao convite do Club Financeiro coruñés, uns modestos cidadáns moi preocupados polos recortes sociais dos orzamentos-, tampouco se cortou á hora de sentenciar. Desde o actual Goberno da Xunta, ao que alcumou de covarde e de acomplexado, incapaz de cortar polo san, até a afirmación de que "Nuñez Feijóo está ahí, en el medio, demasiado gallego en el sentido peyorativo del término".
Está visto, para a deputada exemplar, á parte de naturais de Galicia, somos uns túzaros, uns raposos centrados... Demasiado galegos!

Eduardo Blanco Amor: intruso, impertinente, imprescindíbel
SUSO DE TORO

El País, 06/11/2009

(Foto: Sandra Rei.Tribune.Outono fotográfico.2009)

Hai persoas de natureza tan particular que actúan como un reactivo, catalizador, lévedo ou simplemente como un grao de sal. Pode que Eduardo Blanco Amor non pertencese a ningunha desas categorías, que fose máis ben un trasno que causa revoltura na ordenada vida doméstica e deixa a casa cu para arriba. Tratar con Blanco Amor non houbo ser doado, mais foi unha presenza imprescindíbel.
Foi perturbador. Cando Ricardo Carvalho Calero escribe a súa monumental e admirábel Historia da Literatura Galega Contemporánea interrompe o texto, análises demoradas das obras literarias e das intencións de cada autor, e detense a porfiar con Blanco Amor. Éste conseguiu romper a compostura do señor catedrático, faille perder os papeis. Esa estampa das dúas figuras enfrontadas debuxa ben ao Eduardo, o titireiro que descabalga da cátedra á autoridade canónica. Blanco Amor puña medo, era desestabilizador, nacido e fundado el mesmo na inestabilidade descoloca toda orde construida con coidado e esforzo. Ante un bailarín que non para de dar voltas pode pouco o estatismo do árbitro. Ante un insolente descomponse a figura da autoridade.
Ese que leva anos dando voltas pola América irrompe definitivamente no centro desta pista de baile no 1959. Edítase alá en Buenos Aires unha novela galega que detén a música acá. Quen é o intruso, que non estaba previsto? É Eduardito, o ourensán, o fillo dunha florista; o fillo dun hospiciano de Astorga, Víctor Blanco Expósito, o fillo de varios pais, de ninguén, fillo do vento; o meniño lindo perfumado como un paxe para lanzalo ao desclasamento; o mociño amariquitado e presumido, Blancaflor, que se escapuliu da leva do servizo militar na guerra de África e liscou de contrabando no 1919 para Buenos Aires. O que alí andou no acubillo das sociedades galegas, da Federación, sempre a pedir favores, o que volta como corresponsal de La Nación pola Galiza e a España dos anos trinta. Ese con xeitos de dandi degoxado tras dos artistas e figuras famosas, o que persegue a García Lorca que seica lle escapa porque non atura as súas maneiras afectadas e, con todo, consegue arrincarlle a edición dos Seis poemas galegos.
Ese conferenciante de calquera cousa remunerada, ese que un mes é galeguista e ao seguinte españolista, o discípulo de Risco que tamén é protexido do cacique Bugallal; o pícaro imprevisíbel no que case ninguén fía; o xornalista autodidacta que funda e dirixe revistas dos galegos en Arxentina, Terra, El Despertar Gallego; o tunante, que un día lle escribe a Manuel Azaña e o outro a Perón. E aí deitou A esmorga, que rompe o curso prescrito á literatura galega que estaba a renacer, sen lle pedir permiso a ninguén nin avisar. Nin sequera era cousa esperada polo propio autor, ese autor de versos esforzados e artificiosos, unhas veces en galego e outras en castelán. Ese enredante xa ensaiara a escribir novela antes, La catedral y el niño, unha novela decimonónica con meniño, pazo e catedral. Xa apareceu alí a transgresión, a blasfemia. E con todo, ese acto blasfemo non facía imaxinar a baixada ao abismo que é A esmorga, o retrato de seres caídos a canear polas rúas da cidade, sempre a mesma Auria, até a queda final. Un libro que tería namorado a Buñuel e a Foucault e que deixa tocada a sensibilidade de quen o le. En La catedral y el niño hai unha certa impostación, mais tamén hai unha parte do Eduardiño. N' A esmorga están desatados os temores, desexos, rencores do Eduardito, con toda a súa violencia. E tamén o ventre dun Ourense terribel e verdadeiro. O libro está emparentado coas obras da literatura do seu tempo grazas a Blanco Amor ter traballado na Editorial Emecé, ter coñecido aos novos escritores porteños, aos compañeiros das tertulias do Café Tortoni... A vivir en Buenos Aires. Non se tería escrito A esmorga baixo o franquismo. Ese libro está hoxe mitificado entre nós, mais segue a ser explosivo, eficaz, brutalmente realista e ao tempo aberto á interpretación e supuxo unha refundación da narrativa galega.
O libro é como o autor, unha provocación que obriga a recoñecer a súa existencia, imponse. Esa insolencia desencadena unha resposta inevitábel, un castigo. A andanza do Blanco Amor é unha danza sadomasoquista, agresión e castigo. Aos tombos, feriu coa súa lingua de subela e foi castigado a un lado e a outro do Atlántico. Pícaro mariquiteiro, autodidacta precisado de protección, condenado ao azar.
Aínda había voltar á súa necesaria e aborrecida Auria noutros dous libros posteriores, Os biosbardos e Los miedos, libro que disque escribiu primeiro en galego e logo traduciu, asañado polo trato á súa anterior novela. Con Los miedos tentou o camiño dun premio en castelán, o Nadal, pero a súa novela foi terceira. Editada por Destino, foi denunciada ante a censura, a editorial prácticamente tivo que escondela. Non, non habería acougo nin abeiro para quen, sendo traballador incansábel, só tiña o seu talento e sobráballe orgullo. Non lle foi dada a prudencia en ningún sentido, desprezábaa; como desprezaba secretamente a tantos varóns prudentes que o condenaban sentenciosamente. Condenado por imprudente, por orgulloso, por atolado, por maricón sen vergoña de selo. Sen dúbida a súa homosexualidade non só aparece na súa obra senón que marcou todos os pasos da súa vida provocadora. Unha vida escandalosamente súa.
De volta coa paga de xubilado arxentino, no ano 65, entre Vigo, Ourense, viaxes a Madrid, Barcelona, a ofrecer artigos á prensa galega, barcelonesa, madrileña, sempre da man de amizades que o recomendan. Que ese can vello consegue ofender a petrucios e cabaleiros, ao seu redor a xente sepárase en bandos como auga e aceite, e non só ten todos eses inimigos que ve e imaxina, tamén esperta a admiración e a protección de moitos, unha rolda. Amigos que saben que no trato co Eduardo está o recibir ironías e burlas desa lingua. Son anos extenuantes, un infarto, dous infartos, coloca artigos ora aquí ora aló (tamén neste xornal, onde conta da homosexualidade de Lorca), e sempre a buscar algunha canonxía que lle protexa a vellez, sempre a esixir o recoñecemento que a súa vaidade infinita precisa e que sabe que merece. Até que a danza de feridas, coquetería, vaidades, talento, desexo remata e rebenta o corazón nun hotel vigués ás dúas e media da madrugada do 30 de Santos do 1979. Só.
Abandona a pista de baile o impertinente, o arribista, petimetre, insolente. Eduardito, bailaches de carallo. Arrasaches cos teus zapatiños de charol. Bravo!

A Ágora de Hypatia
RUTH FERNÁNDEZ FERNÁNDEZ
Galicia Hoxe, 03.11.2009

Chegou aos cines a última cinta de Alejandro Amenábar e xa nos ten de novo no seu peto. Ágora convida á reflexión sobre o papel do Cristianismo durante o século IV. O filme preséntase coma unha superprodución de carácter épico que narra as preocupacións da filósofa Hypatia, a primeira muller científica de Occidente (encarnada por Rachel Weisz), á hora de velar pola biblioteca de Alexandría. A protagonista, gañadora dun Oscar por El jardinero fiel, borda un singular papel, o dunha pagá que sempre se ve exposta ao perigo nun tempo no que non ser cristián era máis que unha sinxela opción relixiosa.
Igual ca outros neoplatónicos, Hipatia, filla do matemático Teón de Alexandría, decidiu desistir das peticións do seu amigo e antigo alumno Orestes (primeiro solicitándoa como muller e logo pedíndolle que se convertese ao Cristianismo) e foi tachada de meiga cando o bispo Cirilo de Alexandría foi declarado patriarca substituíndo o seu tío Teófilo. Chegaba entón a hora da morte para Hipatia. Non se consentía que unha muller se dedicase á ciencia. Non había volta atrás. Porque Hipatia non era unha muller das que calaban. Morreu por defender as súas ideas. Por ser muller.
No filme de Amenábar, rodado con capital español, Hipatia morre asfixiada por un antigo escravo, Cavo, que estivera ao seu servizo antes de ser liberado por ela. Namorado da filósofa, coma Orestes, o prefecto, pero vendo que nunca podería ser amado por ela, abandonouna e loitou xunto os seus iguais na expansión do Cristianismo. Ao saber que ía ser acoitelada ata a morte, e finalmente lapidada, decidiu evitarlle ese sufrimento. Xa morta, e finxindo un desmaio, o filme remata coa chuvia de pedras que caen sobre o corpo nu da muller que nunca máis podería transmitir a súa sabedoría no espazo aberto, a ágora, que funcionou na época antiga como a praza pública das polis onde se transmitían todos os saberes. Non podería concluír as súas investigacións sobre astroloxía, pero talvez nos estudos atribuídos ó alemán J. Kepler no século XVII acerca das tres leis fundamentais da mecánica celeste, cando promulgou que todos os planetas se desprazaban arredor do Sol describindo órbitas elípticas co Sol situado nun dos focos, estaba o espírito de Hipatia.
Malta foi escenario dun filme no que se di que Telecinco corre con máis do 85% do seu orzamento, e no que tamén participa Canal +. O resultado foi magnífico.

A verdade do rumor
As lendas negras contra Fermín Bouza Brey
CARLOS CALLÓN (http://www.carloscallon.com/)
Galicia Hoxe, 02.11.2009

Fermín Bouza Brey é coñecido hoxe sobre todo pola súa obra poética, que forma parte dos currículos escolares, mais que é con frecuencia divulgada como fría por se salientar dela só o hiperformalismo de inspiración trobadoresca. Un segundo aspecto notorio de Bouza Brey, máis divulgado entre as persoas con sensibilidade pola cultura galega, son as súas inquedanzas humanísticas. Tivo un papel de investigador ao detalle e promotor do entusiasmo no estudo da historia de Galiza.
Hai uns anos, comecei a investigar sobre a súa vida e a súa obra e outros tres foron os elementos que me fascinaron. En primeiro lugar, que foi un dos máis firmes activistas da utilización do galego en todos os ámbitos. Conservamos a documentación que, como xuíz na República, ordenou imprimir en galego, así como a súa correspondencia monolingüe nos momentos máis difíciles do franquismo.
Outro trazo interesantísimo foi o seu papel como maxistrado na Estrada para salvar toda a xente que puido de ser paseada. Mentres aparecía en público como afín ao novo réxime, ordenaba deter por delitos comúns a persoas que, doutro xeito, serían asasinadas polos falanxistas. Unha estratexia silenciosa sobre a cal deitou luz Xoán Carlos Garrido Couceiro no seu documentario A derradeira lección do mestre.
Por último, mais en absoluto menos importante, estaba a cuestión da súa hipotética homosexualidade reprimida (estaba casado), mais pola que (tamén supostamente) fora perseguido. A cuestión mantíñase ao nivel dun rumor ou dunha lenda negra, no mellor dos casos só expresada por escrito a través de circunloquios ou insinuacións de escuridade e intimidade. Xa só iso me pareceu digno dunha investigación do maior interese para os estudos literarios: o funcionamento dese mecanismo homófobo que xebraba o que se explicaba nos manuais e a transmisión oral da que se consideraba "a verdade".
O rumor é máis espontáneo e, por tanto, recíbese como máis auténtico, aínda que non exista nada empírico que o sosteña. Cheguei así á conclusión de que estudar a dialéctica da opción sexual no campo literario, nomeadamente en épocas de forte heterosexismo, pode ofrecernos unha visión moi diferente do que sucede na realidade no campo.
Fermín Bouza Brey paréceme, nese aspecto, paradigmático. Lembremos: un escritor recoñecido na historia da literatura galega por ser o primeiro en publicar en libro unha obra neotrobadoresca. Iso é o que se pode achar nos libros de texto ou historias da literatura.
Mais, se atendermos a un coñecemento paralelo, o da rumoroloxía no campo da crítica literaria galega, veremos que se transmite esoutro coñecemento. Non só que Fermín Bouza Brey era homosexual, senón que se argumenta como proba que foi por iso que o destituíron como xuíz. Nunha reviravolta, sostense tamén que a cuestión non ten importancia para a literatura escrita con maiúscula e para a comprensión da súa obra. Isto é moi importante: dáselle unha dimensión de verdade do individuo á súa condición de homosexual, ao mesmo tempo que se lle nega a relevancia pública.
Malia o dito, parece doadamente constatábel que, se existía esa identificación de Bouza Brey como "homosexual", non só podería ter grande importancia para vermos as relacións de xénese histórico-biográfica das súas obras (o cripticismo erótico da Nao senlleira ou o masoquismo de Seitura poderían cobrar novos sentidos, igual que as mudanzas textuais atribuíbeis á autocensura), senón tamén para a súa recepción. Teñamos presente que nun (proto)sistema literario como era o galego da década de 50, o espazo público e o espazo privado conflúen, pois aínda que se quixese conseguir un amplo lectorado, o certo é que as condicións de proscrición fan que os escritores e as escritoras coñecesen o seu público, e viceversa.
Ademais, se Fermín Bouza Brey foi perseguido por homosexual, como afirman os tales rumores, o mero feito desta persecución determinaría moitas das decisións e dos sentimentos do individuo. Repárese, aliás, que non importa o que Bouza Brey era, senón como funcionaba o feito de que se pensase que era.
No seu caso, como antes sinalaba, é frecuente por parte da crítica o circunloquio ou o silencio: "razóns de tipo persoal", "incomprensións", "capítulo escuro da súa vida", "afectaba á estricta intimidade persoal", "aspectos (...) obscuros" etc. Sobre o proceso de finais dos anos 40 e comezos dos 50 que en teoría desembocou na súa expulsión da xudicatura e a súa descoberta como homosexual, o que sabemos de forma contrastada dise na fotobiografía coordenada por Antón Rodríguez López : "[En 1948] xa está tocado pola denuncia que, argumentando razóns persoais e de puritanismo moral da postguerra, se lle puxo. A denuncia foi meticulosamente orquestada polos seus propios compañeiros de Audiencia [refírese aos de Pontevedra], apoiados polos falanxistas que xa intentaran guindalo na Estrada e que, agora, ocupaban tamén importantes postos na administración de Pontevedra. No tribunal que avalía as acusacións presentadas testemuñan persoalidades afectas ó galeguismo e amigos íntimos de Don Fermín. Ninguén sae na súa defensa. El séntese "traicionado" e "afundido" nunha carta de 1949 a Álvarez Blázquez".
É crucial a este respecto o feito de que na década de 40 Celso Emilio Ferreiro compuxese unha cantiga de escarnio contra Bouza aludindo á súa homosexualidade. Estes versos circularon con profusión pola cidade do Lérez. Deles dei recollido algúns parcialmente, recitados de memoria por unha persoa que afirmaba que tivera o libelo nas súas mans.
A través de varias entrevistas persoais con diversos axentes do sistema literario galego actuantes nos anos 40, 50 e/ou 60 e vivos aínda a comezos do século XXI, puiden reconstruír tamén algunhas das lendas negras que circularon arredor de Fermín Bouza Brey no posguerra.
A primeira lenda negra é que Bouza Brey fora un espía nazi. Trátase da de menor circulación, mais en absoluto presentada como unha brincadeira. Carece de toda consistencia empírica, mais argumentaría en determinados entornos que se lle fixese o baleiro social.
A segunda versión, que circula como máis verídica, é que Bouza perdera a súa condición de xuíz tras verse sometido a un Tribunal de Honor. Hai variacións sobre o que aí puido acontecer: se o galeguista e político franquista Xosé Filgueira Valverde foi quen o denunciou ou se só actuou como testemuña contra Bouza.
Como "versión oficial", menos crida mais tamén con certo eco, está a idea de que fora expedientado polo seu compromiso político, a raíz dunha conferencia en Bos Aires. Mais tamén hai persoas que sosteñen que Bouza agudizou as súas mostras de compromiso nacionalista durante unha época para así poder ser expedientado por esta razón e que se lle dese menos credibilidade á cuestión homosexual. De feito, el chega a escribir varias cartas para reforzalo.
Sexa como for, o obxectivo á hora de estudar isto e reconstruír as relacións no campo literario na altura non é descartar hipóteses até dar coa "verdade". Porque todas elas, mesmo as que hoxe vemos como absurdas, funcionan como "verdades", que hai que explicar na súa xénese, na súa estrutura e, sobre todo, na súa función, porque foron e -mesmo no invisíbel-continúan a ser cruciais para entendermos que pasou e que pasa con Fermín Bouza Brey.

O marciano militarista
AFONSO VÁZQUEZ MONXARDÍN
Galicia Hoxe, 27.10.2009

Estoulles convencido de que se coou un extraterrestre militarista na Consellería de Educación. E resúltame estraño porque sei da profesionalidade dos seus funcionarios e da intención de facer as cousas ben dos que veñen ocupando, sucesiva e interinamente, os cargos políticos. Realmente coñezo poucos atravesados que queiran facer cousas mal a propósito, pero na Consellería que se encarga de que as persoas traten de ser máis cultas e educadas, ningún.
Por iso sei que se coou o extraterrestre. Evidentemente, non sei quen é pero igual que a constatación da presenza de mouchos e curuxas nun lugar pode facerse sen necesidade sequera de velas, só polas egragópilas que regurxitan, tamén os marcianos militaristas deixan rastros.
Estas pegadas son rastrexables nas preguntas da famosa e traballosa avaliación de diagnóstico coa que toureamos -ou nos tourearon que aínda non acabou a faena- nos centros de ensino o día 21. E estou convencido desa infliltración senón marciana cando menos extraterrestre galega -o que quere dicir de fóra do terreo do coñecemento desta nosa terra-, porque nas preguntas aos directores había unha que interrogaba sobre se o seu centro escolar estaba situado nunha cidade de máis de 500.000 habitantes. Que eu saiba e sen contalos pero botando man de San Google, santo patrón do dato buscado, Vigo tiña no padrón de 2008 exactamente 295.703 habitantes e A Coruña 245.164. Así pois, ofrecer unha escolla tan imposible sobre o país, dános a pista de algúen que non sabe absolutamente nada del. Un extraterreste desinformado.
O de militarista aínda o vexo máis claro. No cuestionario dos alumnos, pregúntaselles polo traballo dos pais e nais e, simpaticamente tamén, polo que fan no traballo pais e nais. Incriblemente nas escollas posibles de clasificación que debe facer o profesor corrector sobre a información proporcionada polo alumno, inclúen 11 items de profesións entre os que os tres primeiros responden a: 1. Oficiais das forzas armadas, 2. Suboficiais das forzas armadas, 3. Outros membros das forzas armadas. ¿Case un trinta por cento das profesións dentro das forzas armadas? Se temos en conta que en España o número de militares é de 3,9 por mil habitantes non parece que se axuste ao de hoxe, senón, se cadra, a un desexo trastornado despois de ver Salvar o soldado Ryan setenta ou oitenta veces seguidas sen durmir. Debe saber o marciano que en Corea do Norte, o país de máis militares por habitante do planeta Terra, só chegan a 49 por mil, ou sexa 4,9 por cento. Creo que é importante localizar e reducir o extraterrestre. Para ben da Consellería. Non vaia ser o demo.

Coidado coas Caixas!
XOÁN ANTÓN PÉREZ LEMA
Galicia Hoxe, 25.10.2009

(Foto Man Ray)

Que queren que eu lles diga, teño certo medo da evolución que está a adoptar a cuestión da fusión das Caixas. Despois de albiscarmos un certo consenso social respecto da fusión de Caixagalicia e Caixanova, propostas como a do Círculo de Empresarios-Clube Financeiro de Vigo semellan retomar, canda outras informacións que de esguello saíron na prensa galega nestas últimas semanas, o vello proxecto de que as Caixas galegas vincularan a súa andaina empresarial a outras Caixas de fóra da Galiza.
Porque, saiban ben, o do Fondo de Reestruturación e Ordenamento Bancario (FROB) non lles é ningunha andrómena. Coa axuda dos cartos deste Fondo, o Goberno central e mais o Banco de España han reestruturar, si ou si, o mapa das Caixas ao nivel estatal. E das 44 existentes arestora han ficar en pé 14 ou 16. Saiban, tamén, que a meirande parte dos cadros dirixentes do PP e do PSOE estatais cren en entidades resultantes de fusións interautonómicas, que sexan quén de fuxir da regulación dos gobernos territoriais e vaian, de paseniño, reconducindo o mapa das Caixas de Aforro a entidades bancarias "normais", iso si, con sede en Madrid.
Todos somos conscientes de que unha fusión das Caixas galegas pode xerar, nos primeiros intres, unha certa perda de emprego e de competitividade canto ao pagamento do pasivo e á oferta competitiva do crédito. Mais estes efectos van ser, en grande ou moi ampla medida, neutralizados polos cartos do devandito FROB. Pola contra, de non se planificar de xeito matinado, rigoroso e inmediato esta fusión galega, podémonos atopar coas nosas entidades crediticias fóra do xogo, obxectivos inertes á mercé de calquera entidade financeira con músculo financeiro e institucional abondo para tirar as nasas.
Para o noso País, a nosa Galicia, sería un desastre perder a sede, a dirección empresarial, a vocación da obra social e cultural e, en último de contas, a galeguidade de calquera das nosas dúas Caixas. Os galegos e galegas sabémolo. E aquel Goberno, partido, organización ou grupo social que permita frivolidades neste eido pódese atopar coa reacción sen dúbidas dunha sociedade tranquila e europea, mais que tirou xa de si a pasividade e o individualismo coas que nos alcumaban no século pasado.

Presentación do libro:

Miguel Barros, Ramón Piñeiro e a revisión do nacionalismo, Vigo, Galaxia, 2009, 2 vols.,

407 + 673 páxinas.

Martes, 27 de outubro, ás 20:00 horas no Verbum-Casa das Palabras, Avda. de Samil, 17, Vigo.

Participan no acto Víctor F. Freixanes, Xosé Ramón Quintana Garrido, Xosé Luís Franco Grande, Xesús Alonso Montero e o autor, Miguel Barros.

Última xornada dos Encontros de Mondariz-Balneario 2009
23 / Outubro / 2009
http://www.fundacioncarloscasares.org/

A cuarta sesión dos VII Encontros, na terceira e derradeira xornada, estivo a cargo de Joao Medina e de Andrés Torres Queiruga. O profesor portugués reflexionou sobre a construción do laicismo luso, situándoo nun contexto histórico-cultural ao longo de tres réximes sucesivos: o liberal (1820-1910), o republicano parlamentar (1910-1926) e a ditadura nacionalista (1926-1974). Esta última fase política institucionalizou un longo réxime autoritario de base tradicionalista, conservadora e católica. O maior paradoxo deste triunfo revelarase en 1940, ao estabelecer o Concordato coa Santa Sede, cando o ditador Salazar mantivo a separación da Igrexa e o Estado, conservando, no esencial, os parámetros da lei de 1911 instituída polo “irmán Platón” do Grande Oriente Lusitano.
Torres Queiruga cambiou o título e enfoque do relatorio, despois do debate das conferencias de Peña-Ruíz e Sebastián Aguilar, o día anterior, e improvisou sobre un novo tema: A presenza pública da relixión. Para o teólogo, a ética dun crente e dun non crente non ten por que diferir. Cada un vívea dende unha perspectiva diferente. “A relixión, exista ou non exista, é unha relación orixinaria e orixinal coa realidade, autónoma con respecto da ética”. A relixión -subliñou- significa recoñecer as leis naturais como mandato divino. “O que é bo para o fillo é bo para a nai”. Recordou Torres Queiruga unha polémica interna a raíz dun artigo seu sobre o caso de Ramón Sampedro no que escribía que o que era bo para Ramón Sampedro era bo para Deus. Non hai tampouco, para o teólogo galego, unha ética política, nin mesmo unha ética civil, senon un uso ético de valores en ambos campos.
A sesión vespertina comezou coa Mesa Redonda que reuniu a Antón Baamonde, Basilio Lourenço e Victorino Pérez Prieto. Para Basilio Lourenço o problema fundamental que nos ocupa non é un conflito de ideoloxías, senón de estruturas de poder. “É máis importante -salientou- o problema do diálogo entre as distintas tendencias da Igrexa católica que o diálogo externo que esta pode manter”. Antón Baamonde foi máis lonxe, reflexionando sobre a posibilidade de estarmos no esgotamento do ciclo histórico do cristianismo e nos albores de novas formas de sincretismo relixioso. Dende o punto de vista do teólogo, Victorino Pérez Prieto sostivo que moitas persoas que son relixiosas son, á vez, laicistas, porque a Igrexa é ampla e plural e nela hai tamén unha cultura da laicidade. Para el o problema non é que o laicismo e o catolicismo sexan incompatibles, senón que reside nas loitas de poder entre a xerarquía eclesiástica e o poder político.
Ás 20.00h comezou a sesión de clausura, que correu a cargo de José Bono e versou sobre Cristianismo, globalización e sociedade no século XXI . Para Bono existe compatibilidade entre cristianismo e socialismo e, do mesmo xeito que este necesita un proceso de profunda renovación, os católicos deben desembarazarse dese “catolicismo sumiso” do que falaba o recén desaparecido Miret Magdalena. Uns e outros non deberían aceptar o dogma coa docilidade co que se fai. O dogma -resaltou Bono- é a cousa máis contraria á fe que un poida imaxinar. Para o actual presidente do Congreso dos Diputados, que foi presentado por Gregorio Peces-Barba, os valores do cristianismo poden e deben incorporarse ao socialismo pero sen mesturar as savias de ambas árbores. Recordou que o socialismo foi sempre internacionalista, aínda que hoxe o internacionalismo reside nos capitais que se moven con tanta frivolidade polo mundo globalizado.”O valor da relixión no mundo non debe ser desprezado”, insistiu Bono, que recordou ao bispo brasileiro Helder Cámara. Non obstante, alertou contra o uso partidario de asuntos polémicos. “É obsceno usar o tema do aborto como proposta ideolóxica e resulta farisaico na boca de quen tendo responsabilidades de poder non o modificou no seu momento”, dixo en alusión a José María Aznar.

Ecos da Berenguela
O idioma galego unifica dignidade
XOSÉ LOIS GARCÍA
Galicia Hoxe, 20.10.2009

A manifestación do domingo en Compostela, en favor do uso do galego, foi un acto de dignidade fronte ás barreiras coas que Núñez Feijóo intenta degradar o noso idioma por medio dun decreto exterminador. A data do 18 de outubro xa pasa a engrosar esas páxinas históricas das nosas reivindicacións. Un data inicial que nos levará a tantas outras convocatorias e debates que se teñen que abrir en todo o país.
Galiza non pode seguir sendo escarnecida. Se o permitimos sería compracer o inimigo. Porque aínda que moitos non o saiban tódolos galegos somos froito dunha cultura que nos fai diferentes, e polo tanto existentes. Aceptar o tiro de graza que Feijóo e o seu xuntoiro deciden darlle ao noso idioma, sería aceptar o asasinando do atributo que nos mantén nesa coherencia de chamarnos e definirnos galegos.
A manifestación do día 18 é un complemento desa dignidade que nos mantén posicionados nesa verdade intanxíbel en defender a toda costa o noso idioma. Pero defendelo a toda costa, non significa que este tipo de manifestacións maioritarias poñan fin a esa degradación que potencia Núñez Feijóo. Esta manifestación abre unha porta segura cara a outros extremos belixerantes como deben ser os debates en tódolos sectores da sociedade. Non nos vale ir a unha manifestación para exhibir a credencial partidaria; para facer ver que un está no trollo alborexando bandeira reivindicativa, cando despois disto se fai moi pouco por explicarlles o problema ás persoas. Abrir fendas de comprensión cara a aqueles que aínda están nun estadio de orfandade ou de pasividade é aí onde hai que facer un traballo no que se indique que se somos galegos é sempre no idioma.
O decreto de Feijóo non é mais que unha trama para desarticular o idioma e continuar domesticándonos. Pero desta vez, agresivamente. As provocacións de Núñez Feijóo, Jesús Vázquez e compañía van alén do que moitos non agardaban. Creando situacións anómalas e inventando problemas de profundo calado para unha sociedade galega indefensa. Nesta dirección, apunta toda esa estratexia do nacionalismo español na súa continxencia de pórlles atrancos aos idiomas das tres nacionalidades do Estado español. Eles saben que o galego está desprotexido e en peores condicións que o catalán e o éuscaro, e nesta situación vulnerábel poden obter vantaxes para impor un poder exemónico e totalitario do castelán sobre as outras linguas. Esta é a estratexia dese unitarismo fundamentalista e reaccionario que se pretende impor, tendo ao galego na antesala desas probas loxísticas.
A manifestación do domingo pasado dignifica esa unidade. Pero isto aínda sabe a pouco, ten que haber máis contidos de centrar as estratexias en todo o territorio galego e levalo a institucións internacionais como remata de facer Teresa Táboas na ONU. Temos que polarizar a estratexia nunha loita eficaz en todas as nosas xeografías. Tanto na sensibilización como na procura de apoios. Esta loita non debe admitir voluntarismos senón pragmatismo. Adiantarse dialecticamente ás contraofensivas que procedan da Xunta será sempre un acto de coraxe patriótico en defensa do noso idioma. Cando isto se produza baixarán a tensión do problema que eles crearon. E buscarán apoios incondicionais naquelas grupos que están supeditados ás subvencións da Xunta e que manteñen asociación de tipo cultural que moitas veces non comungan cos ditados do Partido Popular e que son capaces de facer un traballo honesto en favor do idioma, serán apartados da dádiva ou aceptarana agradecidos. Estas doazóns son unha maneira de condicionar e en momentos clave de rebaixar a tensión ou buscar alianza co fin de desbaratar o proxecto das masas. Polo tanto, crear independencia e liberdade de acción é unha prioridade que pasa pola dignificación do país.

Poesía e silencio
M. A. Fernán Vello
Xornal de Galicia, 18/10/2009

Ao mesmo tempo que Axel Honneth, un dos filósofos sociais máis recoñecidos de Alemaña, arremetía contra Peter Sloterdijk, tamén filósofo e animador dun popular programa televisivo na ZDF (“segunda televisión alemana”), celebrábase na Universidade de Paderborn (Instituto de Romanística), coordinado polas profesoras Christina Bischoff e Annegret Thiem, un coloquio internacional sobre ‘Poesía e silencio’. Talvez contra o ruído do mundo, contra a confusión, a corrupción e a barbarie, sexa preciso invocar e experimentar o silencio como espazo de reflexión, como territorio activo para a creación ideolóxica e para o debate. Na Universidade de Paderborn, cidade alemana fundada por Carlo Magno e coñecida como “cidade da auga” –velaí o entrañábel río Pader, que nace no centro da urbe–, falouse con profundidade e con amplitude sobre o silencio e a súa relación coa poesía, un tema fulcral que chega a transcender os límites mesmo do que entendemos, na forma e no fondo, por linguaxe poética. O profesor Javier Gómez-Montero, da Universidade de Kiel, falou da linguaxe da memoria na poesía de Antonio Gamoneda e abríronse aí perspectivas novas e ben iluminadas sobre a gran poesía do leonés, quen se viu acompañado por análises da obra de San Juan de la Cruz, José Ángel Valente, Andrés Sánchez Robayna, Jaime Siles e Claudio Rodríguez, entre outros autores. “As palabras –dicía Novalis– son a configuración acústica das ideas”, e aquel poeta francés que foi Émile Deschamps tivo o gran acerto na miña opinión de afirmar que a poesía é “música que pensa”. En Paderborn brillou o discurso (música pensante) do profesor e crítico literario arxentino Enrique Foffani, lúcido e límpido á hora de falar sobre o “dicir” e o “calar” na poesía latinoamericana, centrándose sobretodo nas obras, excelentes as dúas, de Sor Juana Inés de la Cruz e Juan Gelman. A poesía, ensinounos Goethe, é unha fenomenoloxía da vida humana e eu, nesta mesma dimensión, sinto un particular pracer en coincidir coa idea que Claude Debussy expón sobre a condición da música e que se pode aplicar perfectamente á poesía. Sería así: “A poesía é unha transposición sentimental do que é invisíbel na natureza”. Vexan que profunda iluminación para o pensamento. Palabra, silencio, memoria, sentimento: configuración acústica das ideas. En Paderborn tamén brillou a voz poética de Rafael José Díaz e de Ada Salas, talvez esta última unha das máis grandes poetas españolas de hoxe. Diante do actual ruído existente no mundo, ruído e furia como signos dunha nova barbarie, o “silencio” da poesía acaba sendo unha denuncia contra toda orde perversa e obscena que aquí impera. Por iso a poesía, agora mesmo, é absolutamente útil e necesaria.

Pan e coitelo
Réptiles
BIEITO IGLESIAS
El Correo Gallego, 15.10.2009

Por parte de xornais decentes (os outros calan como vulgares petos trepadores), tamén estou a ler estes días un hilarante romance de Carlo Emilio Gadda: Quer pasticciaccio brutto de via Merulana ou ben Aquela meada de vía Merulana. Destarte é inevitable que se me apegue o estilo daquel enxeñeiro metido a novelista e desa narración dos crimes perpetrados no 219 dunha rúa romana de nome evocador dos merlos. Que escribiría Gadda sobre o embrullo de corrupción do PP, tan expansivo que xa rolda os corenta ladróns? Probablemente apostrofaría aos capos populares cunha lindeza como esta: Oh doces próceres, embutidos cun bo forrollo, tesouro dos anos, inopinado esterco dos equinocios! No entanto Carlo Emilio finou en 1973 e a novela de avangarda está nas últimas, xa non lle dá nin ao pé nin á perna. Por contra, seguen na grella teleadicta os "culebrones" e nas librerías os esoterismos vaticanos e as historias policíacas ben pensantes, xéneros literarios compatibles coa onda neoconservadora que entroniza líderes putañeiros ou venais. A realidade supera á ficción pero rebaixándoa, arrastrándoa polo zudre das miserias humanas. Eu publiquei un relato protagonizado por un conselleiro da Xunta corrupto, resolvido a angazar follatos de papel moeda para vivir o resto da súa idade coa barriga ao sol de Ipanema. Nunca se me ocorrería fantasear con políticos que van a serrucho con tramas delitivas a troco dun popó de luxo, duns traxes ou dun albornoz rendado con fíos de ouro, porque semellantes raspas non dan a talla de herois novelescos. Hai, así e todo, razóns para a esperanza achegadas polo cientista James Lovelock, quen vaticina que a final de século quedarán mil millóns de persoas no mundo fronte aos seis mil millóns actuais, por efecto do quentamento global. Consolémonos pensando que, se non os electores, será o cambio climático quen acabe con incontables simoníacos destinados ao pozo de réptiles do inferno dantesco.

As zaragalladas lingüísticas
ANXO TARRÍO VARELA
Galicia Hoxe, 14.10.2009

Debido ao abracadabrante trato que o goberno da Xunta lle está a dar ao galego, volven xurdir plataformas que recordan aquela APADEL, dos tempos de Fernández Albor. A estas alturas, non deberían ser necesarias, pero cómpre insistir. Un pregúntase retoricamente por que existe nos partidos políticos, e sobre todo nos responsábeis perfilados para aspirantes aos máis altos e medios cargos da Xunta de Galicia e do Parlamento galego, un desleixo tan grande cara ao idioma do país; unha lingua ben doada de falar aceptabelmente? Deixemos á parte o agarimo cara á lingua dos avós, un agarimo que, se non é falso, débese obviar, non proclamalo decote urbi et orbe e si manifestalo politicamente coas accións pertinentes que se teñan ao alcance das posibilidades de cada quen en cada momento, para que a lingua prospere, se fortaleza e se amose á cidadanía non só como un ben cultural e unha herdanza que temos a obriga de transmitir, mellorada, á nosa descendencia, senón tamén, fundamentalmente, como un instrumento de prosperidade social e económica que nos pon en relación con cento oitenta millóns de habitantes do planeta. Pero cando ese agarimo é finxido tradúcese en babecadas hipócritas detrás de cuxas eclosións líricas con retórica de todo a cen pode disimularse unha renarteira ignorancia, unha traizón encuberta e unha enciclopédica incompetencia política.
Así, de primeiras, todo parece indicar que os líderes políticos, en xeral, coidan que falar galego é meter polo medio do castelán algunhas pinceladas enxebres. Fan como aquel que coidaba que dominar o inglés consistía en falar galego amodiño. E este pensamento, sostido por quen aspira a presidir, por exemplo, a Xunta de Galicia, sería ben grave e indicaría moita ignorancia en cuestións idiomáticas, pois a xente podemos pensar que esa incapacidade para falar galego, unha lingua tanto ou máis próxima que o castelán, haberá que estendela a calquera outro dos idiomas modernos cuxo manexo deberiamos esixirlle a un presidente da Xunta de Galicia para que nos represente polo mundo adiante sen que se nos poña a cara arrubiada. Ou é que pensarán facelo só en castelán cando gañen as eleccións, como ocorreu con alguén que non quero mencionar en canto se randeou nos moles resortes da cadeira municipal e agora xa semella non renunciar a vestirse de púrpura camiño do papado? Pois miren, ben pensado, mellor sería que comezasen xa a facer iso nas campañas electorais, e sería unha decisión respectábel, por transparente e honesta. Para que finxir? Está claro que teñen aderentes abondo a quen tamén lles molesta o galego. Por que forzar unha situación que, por riba, supón un insulto á lingua de Galicia? Deste xeito, todos saberiamos a que carta xogar, e quen se presentase á candidatura presidencial aforraríanos eses patéticos espectáculos de zaragallada lingüística que decote nos ofrecen.
Conste que penso isto bastante sinceramente e quero dicilo sen acritude, aínda que con certa indignación, pois hoxe en día, e dende hai moitos anos, xa ninguén pode aducir falta de instrumentos para aprender a se desenvolver nun galego estándar e medianamente culto; o galego mínimo que debe saber falar todo aspirante a ocupar un alto cargo público en Galicia. Porque a lingua galega sobrevivirá aos parricidas e dará brotes verdes como os que enxendrou Dánae baixo fina choiva de ouro.

Nobel de Economía

Alén da teoría dominante
Elinor Osrom e Oliver E. Williamsom gañan o Nobel de Economía pola súa análise da acción colectiva e as empresas como estruturas de goberno

Galicia Hoxe, 13.10.2009

Os estadounidenses Elinor Ostrom e Oliver E. Williamson son os gañadores do Premio Nobel de Economía 2009 polas súas análises sobre o goberno económico e sobre os límites das empresas, informou onte o Riksbank de Suecia. Ostrom será a primeira muller en recibir un Nobel de Economía, polas súas teorías sobre o papel das empresas na resolución de conflitos e as súas análises de como as transaccións económicas se realizan dentro das empresas, asociacións e familias.
Williamson sumou a estas análises as relativas ó rol das empresas como estruturas de goberno alternativas e os seus límites. Estudou como os mercados e as organizacións xerárquicas, como as firmas, representan estruturas de gobernanza corporativa que difiren nos seus achegamentos cara á resolución de conflitos de interese.
Ostrom é catedrática de Ciencias Políticas pola Universidade dos Ánxeles. Williamson exerce na Universidade de Berkeley. O traballo de Ostrom sobre a propiedade pública desafiou a crenza de que a propiedade común é mal xestionada e debería ser regulada polas autoridades estatais ou privatizada.
O economista Mancur Olson, por exemplo, defendeu no seu libro A lóxica da acción colectiva que "só un incentivo individual e selectivo estimularía a unha persoa racional dun grupo latente a actuar cun espírito grupal"; é dicir, que só un beneficio reservado a membros dun grupo motivaría a alguén a unirse e contribuír ao grupo, polo que os individuos actuarán colectivamente para proporcionar bens privados, non para proporcionar bens públicos. En relación con isto, a economía convencional asume a teoría da "lóxica do free-rider": o individuo tenderá a tentar beneficiarse dos bens públicos sen pagar por eles cando lle é posible desfrutalos igual. Este tipo de teorías serviu de base ao neoliberalismo para defender os procesos de privatización.
Pois ben. Sobre a base de numerosos estudos da xestión dos usuarios dos "stocks" de pastos, pesca, bosques e lagos, Ostrom conclúe que os resultados son frecuentemente mellores que os previstos polas teorías estandard. A economista decátase de que os usuarios destes recursos desenvolven sofisticados mecanismos para a toma de decisións e reforzan a regulación para manexar os conflitos de interese.

Estados Unidos lidera as escollas
Os estadounidenses Elinor Ostrom e Oliver E. Williamson completaron, co Nobel de Economía, o claro dominio do seu país na edición de 2009 destes prestixiosos galardóns, que, salvo nun par de excepcións, foron a Norteamérica, incluído o da Paz para o presidente Barack Obama. O mero feito de que o máis cobizado galardón internacional fóra para Obama deixaría de seu un selo estadounidense nesta edición, caracterizada polo mimo dos académicos escandinavos a investigadores e políticos dese país.
O Nobel de Literatura foi o único que recaeu integramente fóra do ámbito estadounidense, xa que o recibirá a escritora romanés-alemá Herta Müller, mentres que os de carácter científico foron ben en exclusiva, ben compartidos, para investigadores norteamericanos.
A rolda dos Nobel abriuse o luns da semana anterior co de Medicina para tres investigadores de EEUU, Elizabeth H. Blackburn, Carol Greider e Jack W. Szostak.Ó de Medicina seguiu o de Física, o martes, para os así mesmo estadounidenses Willard Sterling Boyle e Georges Elwood Smith, así como o británico-estadounidense de orixe chinesa Charles Kuen Kao.
O mércores, co de Química, compartiron honras dous estadounidenses, Venkatraman Ramakrishnan e Thomas A. Steitz, xunto coa israelí Ada E. Yonath, por desvelar o mapa do ribosoma.Co de Literatura Europa recuperou momentaneamente as rendas, ó serlle recoñecidos os méritos a Müller, en tanto que representante da voz dos desposuídos e das minorías alemás no leste de Europa. O venres, o Instituto Nobel deu a badalada ó outorgarlle o premio da Paz a Obama, o que ademais de derrubar todos os prognósticos cultivou tantos encomios como críticas.

Día mundial contra a pena de morte

Cincuenta e oito países manteñen en vigor a pena de morte, pero o 90% das execucións concéntranse en cinco países, afirman os movementos abolicionistas
Galicia Hoxe, 10.10.2009

A Coalición Mundial contra a Pena de morte, da que forma parte AI, conmemora hoxe o Día Mundial contra a Pena de morte. Aínda que a meta final da organización é lograr a súa abolición total, como medida previa busca unha moratoria das execucións ou unha redución do uso da pena máxima.
(AI) denunciou onte que Sudán, Arabia Saudita, Iemen e Irán continúan impondo a pena capital e executando a menores, mentres que Xapón executa enfermos mentais ou que nalgúns lugares, como o estado indonesio de Aceh, se reinstaurou a lapidación. AI tamén denuncia que esta condena se aplica de xeito discriminatorio, posto que se impón nun número desproporcionado a persoas sen recursos.
Nun novo informe, titulado "Pena de morte: ¿unha pena en vías de extinción?" que a organización publicaba onte, ponse de relevo como a maior parte do mundo intenta avanzar cara á abolición deste castigo "con paso lento pero firme".
"Miles de persoas seguen en risco de ser executadas nos 58 países que manteñen en vigor a pena capital. Só en 2008 se soubo que 8.864 persoas foron condenadas á morte, moitas delas en xuízos inxustos e arbitrarios, vítimas da discriminación e de erros xudiciais que seguen levando inocentes ó patíbulo", asegura AI no seu informe.
Unha terceira parte de países do mundo aplican a pena de morte, aínda que o 90 por cento das execucións se concentran en China, Arabia Saudita, Estados Unidos, Irán e Paquistán, afirmou onte un grupo de activistas en favor da abolición universal desa sanción.
Esta denuncia coincide coa celebración hoxe da Sétima Xornada Mundial contra a Pena de morte, que este ano destaca a importancia da educación, a información e, en xeral, a sensibilización da opinión pública na loita contra a pena capital.
Neste contexto, as autoridades suízas e varias organizacións comprometidas con esa causa anunciaron onte a celebración do cuarto congreso mundial sobre esta temática, que se celebrará en febreiro próximo en Xenebra, para facer un balance da pena capital, á que renunciaron cerca do 70% de países, aínda que moitos reservaron a posibilidade de volver instaurala.
USA executa menos porque sae caro
O número de execucións en Estados Unidos mostrou unha tendencia a diminuír desde que alcanzou as súas cotas máis altas a mediados da década dos noventa. Con todo, a 5 de outubro de 2009, o número fora xa pasado con 39 execucións e están programadas outras 15 máis para antes de que finalice o ano, mentres que 58 presos esperan no corredor da morte. "A cuestión da pena de morte estivo practicamente ausente dos discursos e da axenda do novo presidente de Estados Unidos, Barack Obama. Pero a situación cambiará en pouco tempo, cando teña que lidar con varios casos de condenados á morte a nivel federal cuxos procesos de apelación se achegan á súa fase final", indica AI. O propio presidente Obama declarou que apoia a pena de morte para "heinous crimes" (delitos atroces), aínda que non especificou cales eran.
Algunhas fontes citadas pola prensa estadounidense relacionaban o descenso de execucións en 2008 coa crise económica. Autoridades e lexisladores de varios estados resaltaron a cuestión do custo dos casos de pena de morte como un factor determinante ata para abolir a pena capital. No estado de California, a Comisión para a Correcta Administración da Xustiza ditaminou en xullo de 2008 que o actual sistema con pena de morte lle custa ó estado 137 millóns de dólares por ano, mentres que un sen pena capital custaría menos de 12 millóns.
Outros estudos realizados en Maryland, Tennessee e Kansas confirman, con distintas cifras, o sobrecusto dos casos nos que o fiscal solicita pena de morte con respecto a outras condenas: teñen dúas fases separadas, máis gastos de investigación e para a selección do xurado, así como para as fases de apelación.
Outro dos puntos para ter en conta á hora de ser condenado á morte é a capacidade para pagar unha boa defensa, para ter acceso a sectores influentes da sociedade, ou ata para retribuírlles ós familiares das vítimas para que accedan ó indulto, convértese na "clave" para poder eludir o patíbulo. "Tanto é así, que en moitos casos o status socioeconómico do acusado determina as posibilidades de ser executado ou non, asegurou, e resaltou que esta condición pódese dar en Nixeria, Estados Unidos, Irán ou Arabia Saudita, segundo AI.

DATOS
Un ano máis, a República Popular China foi o país que máis execucións cometeu, e máis condenas á morte emitiu, durante 2008, cun total de 1.718 execucións e 7.003 condenas á morte. Ademais, AI sinala a polémica cuestión do uso de órganos de presos executados como fonte de transplantes.
Segundo un artigo publicado polo diario "China Daily" o pasado 26 de agosto, o viceministro chinés de Sanidade, Huang Jiefu, recoñeceu que dous de cada tres órganos trasplantados en China se extraen a presos executados. "AI teme desde hai moito tempo que o comercio lucrativo de órganos sexa un grande incentivo económico para continuar coas execucións"
En Irán, menores e lapidadas
AI indica que en Irán se produciu un notable incremento das execucións desde as eleccións presidenciais "En pouco máis de 50 días documentáronse non menos de 115 execucións, unha media de máis de dúas diarias". Desde 1990 Irán executou polo menos 44 menores de 18 anos, o país máis "activo" neste sentido. Polo menos oito desas execucións tiveron lugar en 2008, e outras tres, en 2009. A isto únese a lapidación, un castigo que afecta en maior medida ás mulleres porque non gozan de igual trato ante a lei.
Arabia Saudí mata estranxeiros
Nos últimos anos, o Goberno de Arabia Saudita executou máis de dúas persoas á semana. Polo menos 102 persoas foron executadas en 2008. Desde comezos de 2009 e ata o 17 de setembro, tívose noticia da execución doutras 55 persoas. En 2008 case a metade dos executados eran cidadáns de países como Nixeria. Dos 55 executados ata o pasado 17 de setembro de 2009, 40 eran sauditas, dunha poboación duns 21 millóns, mentres que 15 eran estranxeiros residentes en Arabia Saudita, cuxo número rolda os seis millóns.

Barros, Villares, Beramendi

(Foto: Ramón Escuredo)

A "modernización" dun ideario
Miguel Barros afonda nun ensaio na tese da "revisión do nacionalismo"

por parte de Ramón Piñeiro

Galicia Hoxe, 09.10.2009, M. DOPICO.

"Adaptarse sempre á realidade, sen renunciar nunca aos seus principios". É o principio que guiou, ao ver de Miguel Barros, a acción política de Ramón Piñeiro. O politólogo, ex deputado e ex concelleiro do PSOE, na actualidade presidente do Consello de Administración de Promocións Culturais Galegas S.A., presentou onte en Santiago o seu ensaio Ramón Piñeiro e a revisión do nacionalismo, editado por Galaxia e froito da investigación que realizou para a súa tese de doutoramento.
Barros, autor tamén da obra Ramón Piñeiro. Nas olladas do galeguismo, publicada este ano por A Nosa Terra, afonda no dobre volume que onte deu a coñecer no pensamento de Piñeiro e analiza a súa traxectoria política a partir da revisión de bibliografía e fontes primarias -cartas, manuscritos, informes, entrevistas gravadas...-. Sitúase na senda das interpretacións sobre a figura de Piñeiro que resaltan a contribución deste á apertura do galeguismo a perspectivas políticas situadas alén do nacionalismo.
Así, o autor sostén que a "Xeración Galaxia" impulsou a "modernización do ideario galeguista" adecuándoo ás circunstancias históricas. Piñeiro sería, deste xeito, peza fundamental do "galeguismo revisionista", un "novo galeguismo" ideoloxicamente "plural", afastado da "quimera do Estado-Nación", do Principio das nacionalidades e da arela de "patrimonializar en exclusiva o ideal -galeguista- nunha soa organización política".
"Ramón Piñeiro estima superadas as fases mítica e romántica do nacionalismo", escribe Barros. O autor de Filosofía da saudade partiu, así, dun concepto de "pobo" como "conxunto humano que presenta unha personalidade propia" e da convicción de que non serve "reclamar un status de nación" sen antes "espertar unha forte conciencia colectiva de pobo diferenciado".
O Estado español era, ademais, para Piñeiro -comenta Barros- o responsable da ruptura da unidade cultural de Galicia, aniquilada por medio da diglosia. Así, regaleguizar a terra dende a recuperación da lingua era o alicerce do seu programa político. Ramón Piñeiro parte dunha "ontoloxía do home galego" para rematar "nun ideal político humanista", -apunta Barros-, alicerzado na integración dos ideais de igualdade, liberdade individual e xustiza económica, segundo unha síntese entre a tradición do cristianismo, o liberalismo e o socialismo.
Coa consolidación do réxime franquista tras a fin da Segunda Guerra Mundial, "Piñeiro dá por rematada a misión histórica" do Partido Galeguista, -salienta Barros-, e pon en marcha un proxecto político encarnado na editorial Galaxia que procurará a recuperación da conciencia galega a través da cultura.
Barros rexeita as acusacións de "culturalismo" e de "aniquilamento do PG" que Xosé Luis Méndez Ferrín e outros mozos situados daquela no ámbito do nacionalismo dirixiron a Galaxia. Pois, subliña, a "xeración formada por Piñeiro daba por superado o nacionalismo, que identificaba cun período concreto da historia europea do século XIX e que agromara co romanticismo, que se podía dar por superado a finais da I Guerra Mundial".
A proposta do revisionismo galeguista era, segundo Barros, o federalismo, nun contexto no que os estados precisarían vincularse a estruturas supraestatais, ao xeito da actual Unión Europea. Ademais, Piñeiro propugnaba estimular o galeguismo nas opcións políticas que se ían desenvolver nas democracias europeas: a socialdemocracia e a democracia cristiá.
Deste xeito, Barros confronta o "galeguismo revisionista" co "histórico", que identifica con Castelao e o Consello de Galicia, -os galeguistas do exterior-, que seguían a defender a volta á República e o Estatuto nun momento no que Piñeiro non o vía factible. "A tendencia histórica", escribe Barros, "encomiable polo seu labor galeguizador" (...) "non entendía, porén, que a realidade impón a adaptación racional ao seu imperio" (...).

DATOS
Outras interpretacións Os "fracasos" dun proxecto O autonomismo e a opción pola integración nas listas do PSOE
Piñeiro temía, ademais, segundo Barros, no contexto da Guerra Fría, que os comunistas se aliasen cos nacionalismos para provocar a "descomposición interna do occidente europeo". Rexeitaba o nacionalismo marxista inspirado no terceiromundismo, ademais, -engade Barros-, porque non o vía compatible co seu proxecto para Europa -que incluía a democracia-.
"Non resulta excesivo concluír que a UPG era unha escisión do galeguismo revisionista", escribe o autor. "Para contrarrestar a invasión ideolóxica do galeguismo polo marxismo", engade Barros, Piñeiro impulsa a fundación do PSG. Miguel Barros xustifica máis adiante a opción de Piñeiro polo autonomismo, -que cristalizou no grupo Realidade Galega-fronte ao rupturismo e o nacionalismo do Consello de Forzas Políticas Galegas, como unha postura pragmática ante os intentos do Estado de rebaixar os dereitos dos galegos como pobo, así como a súa decisión de presentarse ás eleccións nas listas do PSOE, que ve como un "sacrificio" necesario para que Galiza acadase a automonía política e ante a evidencia do fracaso do sostemento dunhas forzas políticas propias.
DATOS
Ferrín, como outras voces críticas con Piñeiro, considera que este entorpeceu a formación dun partido nacionalista de masas forte a partir do Consello de Forzas Políticas e do galeguismo do exterior.
As conclusións de Barros difiren, así, das dos que pensan que Piñeiro fracasou no seu intento de galeguizar os partidos estatais e ademais contribuíu a debilitar un proxecto nacionalista de esquerdas que si era viable.

In Memoriam

Anselmo L. Morais, cronista auriense
AFONSO VÁZQUEZ-MONXARDÍN

Galicia Hoxe, 06.10.2009

O domingo pasado, no cemiterio de San Francisco de Ourense, case ao pé da irónica lápida de Ben-Cho-Shey (aquela que prohibe hipotéticas homenaxes postmorten "porque as cousas se fan a tempo ou non se fan") enterramos a Anselmo López Morais.
Sen medo a enganarme e a pesar do manido da expresión, creo que foi un personaxe histórico. É dicir, deses que durante décadas -el sobre todo na transición política e vinte anos máis posteriomente- influíron coas súas opinións e actuacións o devir da cidade. Anselmo foi o Anselmo do PSP de Tierno, o Anselmo da Xunta Democrática, o Anselmo da Fundación Santamarina, o Anselmo do Grupo Francisco de Moure, o Anselmo delegado de Cultura, o Anselmo colaborador de prensa, pero sobre todo o Anselmo do Ateneo e mais o Anselmo pai. Porque o Anselmo fillo é o reputado medievalista que ten como irmáns a Xesús, concelleiro de Cultura de Vigo, e mais a Leo e a Mari Carme, que, seguramente para a súa sorte, non andan tanto polo medio.
Eu agardaba que dada a xerarquía do seu posto honorífico, Cronista Oficial da Cidade, houbese alí maceiros e algunha intervención oficial -do alcalde, por exemplo- que fixese unha protocolaria laudatio. Non houbo nada, agás a dobre interpretación do Himno de Riego. Non sei se as cousas transcorreron así simplemente por esa famosa desidia ourensá, que mesmo nos fai deixar caer o claustro se San Francisco sen mover unha pestana que enterrar o cronista oficial sen nada que levar á crónica do acto ou se foi polo que sería respectabilísimo desexo da familia, que tampouco interveu.
Ou se cadra é simplemente que aínda non está ben maduro o protocolo da morte laica.
O do matrimonio civil está moi consolidado. A xente vai ao concello ou ao xulgado, e o xuíz ou o alcalde din palabras formais e bonitas, len textos legais e outros máis ou menos poéticos e logo faise o banquete para consumar o matrimonio e dar lugar a outros coñecementos de solteiros e solteiras. Pero no protocolo da morte civil as cousas van máis lentas. Son momentos menos planificables, nos que sempre anda a xente triste, agobiada e, aínda por riba, apurada resolvendo papeis que non sabía que existían e buscando outros que non sabe onde van. Ademais, aquí non hai crego profesional que leve a iniciativa; pero tampouco hai alcade ou xuíz que lea un texto para dicir que o morto queda declarado morto e poña o punto e final.
En fin, os budistas falan das tres mortes. A primeira a física, a segunda a que se produce cando morre a derradeira persoa que te coñeceu e a terceira cando morre a derradeira lembranza do teu paso polo mundo. O sábado pasado Anselmo iniciou o camiño ao morrer na primeira, pero ha vivir aínda moito nas outras dúas. Deixa unha moi boa lembranza.

(Foto: Raíces de Rosa Puig)
Anselmo

Afonso V. Monxardín

La Región, 6.09.2009

Ultimamente, quero dicir as últimas veces que me crucei con el na rúa ou que mo topei no quiosco do Javier en Samuel Eiján comprando a prensa, hai disto xa uns mesiños, parecía un xunco. O cinto semellaba darlle dúas voltas ao redor da cintura, sen apertar, só axudando a ter conta daquela sucinta e elegante arquitectura vertical que desprazaba un punto atoutiñante pero, coma sempre, veloz e apurada. Os seus ollos azuis vivísimos, escrutadores, intensos, seguían falando tanto como a súa palabra rapidísima, aínda que non tanto como o seu pensamento. De aí que a medida que se metía no tema, na charla, no debate, subía o ton, apaixonábase, e arrastraba algunhas sílabas longamente, case tatexando pero sen chegar a facelo.Cando lin o outro día que morrera lembrei que era vox populi neste Ourense que conserva dimensións humanas no trato persoal, a nova, xa non tanto, de que o Anselmo andaba moi, moi maliño. 85 anos non son demasiados, pero tampouco son poucos como para dicir que é unha vida truncada inesperadamente. Cóntanme os que estiveron ao seu redor que tivo unha morte tranquila. Que estaba canso e se deixou ir sen pelexar máis do debido, máis do razoable; que se foi apagando tal que unha veliña; ou sexa, que tivo unha morte doce e prácida, algo que a medida que nos facemos maiores, valoramos cada vez máis. Tamén pensei, vendo as follas deste xornal, en que morría alguén que podemos definir, con certo pudor nacido do excesivo uso que se fai da expresión, como unha figura histórica da cidade. O Anselmo do PSP de Tierno, o Anselmo da Xunta Democrática, o Anselmo da Fundación Santamarina, o Anselmo do Grupo Francisco de Moure, o Anselmo colaborador de La Región, pero sobre todo o Anselmo do Ateneo e o Anselmo pai. Ou sexa, o pai de Anselmo fillo, per alter nome, Selmi, e de Leo, Jesu e Mari Carme, eses catro fillos que tivo coa que noutrora foi a súa encantadora muller, Leonor Carrera.Por ourensán militante, chegou incluso a mancarse moito ao caer nunha zanxa do Paseo, que se ben non era estritamente municipal si que o era dunha empresa concesionaria das obras. E contan as crónicas escritas nos fíos de néboa da cidade que da relación persoal xurdida con esta caída veu o engaiolamento do anterior alcalde con Anselmo, de forma que, como é público e notorio, foi el o que se empeñou en nomealo, contra vento e marea, alá no 2002, como Cronista da Cidade. E moitos fomos os que o saudamos encantados nesta protocolaria e bastante inútil distinción.Seica din os budistas que unha persoa morre tres veces. A primeira cando falece e a enterran, a segunda cando morre a última persoa que a coñeceu e, por último, cando desaparece a última lembranza das cousas que fixo. Anselmo morre, agora, só na primeira das formas. A bonhomía do seu trato e compromiso e as súa realizacións farán que non morra das outras dúas maneiras en moitos anos. Entrementres, seguirá vivo. Desde aquí, envíolles apertas á familia e aos amigos do Ateneo, entre eles, especialmente, claro, a Rosa que tanto o apoiou nos últimos anos.O vello Anselmo, na casa e fóra dela, só estivo rodeado de boa xente. Un motivo de satisfacción nesta despedida, como corresponde, saudosa e acougada.