Abusos cotiáns.
(Pan por Pan martes 14 novembro)
Cando se faga unha ampliación dos nosos dereitos constitucionais, debería incluírse na mesma algún xeito de defensa contra unha serie de abusos moi cotiáns. Por exemplo, as chamadas de propaganda por teléfono das compañías telefónicas: día si e día tamén, á mesma hora (xusto na hora de comer), a consabida chamada da consabida compañía coas súas vantaxes de última hora. Procuro encherme de paciencia para atender esa voz, sempre diferente (cada vez máis con acento sudamericano), que me apela cortesmente: pero remato sempre cun “non me interesa”. Se eu fose un pouco máis maleducado, colgaría xa o teléfono só con escoitar a sigla que identifica ó pesado interpelante de todos os días: terei que rematar por facelo, non me deixan outra defensa. Hoxe xa lle dixen “que era un abuso chamar todos os días” e pedíronme desculpas. Mañá chamará outro de novo.
(Imaxe de Renoir, para fuxir do cabreo e do teléfono)

1942: O ano en que se proclama o Día da Galiza Mártir
(Cen Anos de Historia Cultural)

O 28 de xuño de 1942 reaparece o xornal galeguista A Nosa Terra. Como é lóxico, no exilio arxentino e editado pola Irmandade Galega de Bos Aires: no seu primeiro número reprodúcense os datos do plebiscito do Estatuto de 1936 e dase conta tamén do Manifesto de constitución das Mocidades Galegas, dirixidas por M. Pedreira, Bernardo Souto e V. Buxán Rivas. Nese ano só editaron tres números (425 a 427) pero neles colaboraron nomes como Castelao, Blanco Amor, Núñez Búa, Avelino Díaz, A. Alonso Ríos, X. Álvarez Gallego e M. da Presa, entre outros. Habituais eran os artistas Luís Seoane e Colmeiro e os poetas Antón Zapata García e "Verduguillo" (Delgado Gurriarán) cos seus poemas satíricos: en "O apóstol vaise" Santiago Apóstolo toma o camiño dos exiliados, "lonxe dos crueles,/ viles asesiños".
En lembranza do asasinato de Bóveda, a Irmandade declara o 17 de agosto o Día dos Mártires Galegos e xa nese ano celébrase un funeral cívico no Centro Orensano no que falan Castelao e Blanco Amor, ademais de R. Aldasoro e M.Serra Moret en nome dos vascos e cataláns. Polo xornal sabemos tamén da celebración dunha gran Mostra de Arte Galego nesa institución con obras de Castelao, Maside, Castro Gil, Seoane, A. Souto, F. Ribas e Díaz Baliño, entre outros. Tamén en A Nosa Terra aparecen publicados xa dous anacos, en galego neste caso, da novela de Blanco Amor La Catedral y el Niño, que aparecerá seis anos despois. Pedro Campos propón, no mesmo xornal, declarar como "data nazonal" de Galicia o día do Plebiscito (28 xuño) e deixar o 25 de xullo só como "festa da cultura e do esparcemento". Tamén en América van aparecer as primeiras pedras da literatura de posguerra. Nese ano aparecen en Buenos Aires un libro fundamental das nosas letras, o poemario Jacobusland, de Emilio Pita, e tamén o ensaio Co pensamento na patria galega, de Antonio Alonso Ríos e con prólogo de Castelao.

(Foi tamén o ano en que morreu Cándido Fernández Mazas, autor do cartel da imaxe, e no que naceron Arcadio López-Casanova e Xavier Carro. E no que Filgueira Valverde asumiu a direción do Museo de Pontevedra. E moitas máis cousas: O artigo completo aquí)

O río Valcarce: seica as miñas máis arredadas orixes...

Valcarce
Polas mañás, sempre que podo, leo os xornais, galegos e españois, no Café Real, en Ourense (non poño a rúa porque aínda leva o nome dun militar ignominioso). Logo na casa, leo algúns máis de fóra, sobre todo cataláns, e algúns dixitais, ademais dos blogs. Onte pola mañá, lendo o Faro de Vigo en formato papel, púxenme bastante contento. E foi por isto:

X.L.Méndez Ferrín, Consultorio dos Nomes e dos Apelidos Galegos
126. VALCARCE.
Algunhas veces este apelido galego aparece corrixido como Valcárcel, como se tivese, que non ten, algo que ver con algún cárcere ou cadea en castelán. Non é esta a súa forma primitiva e correcta, senón Valcarce. Este é o nome dun río que nace no Cebreiro e dun val importante do Bierzo que ben cantara Ramón González Alegre e que lle empresta o nome ao concello de Veiga de Valcarce que algún día se destacara a favor do uso oficial da lingua galega naquela terra administrativamente castelán-leonesa.
Coido que Valcarce, na súa orixe, non sería un hidrónimo. Ao meu xuízo vese aí o nome dun señor da terra que diu o nome a un val ou territorio que lle pertencía. Da xuntanza dop latín vulgar *valle e do nome persoal Cáricus en xenitivo sairía un Valle Cárici, que, ao perder o i postónico, ficaría como Val Carce ou Valcarce. Posteriormente, o río, que habería de ter un nome antigo, pasou a se chamar Río de Valcarce. Parece que o nome de Cáricus sería de carácter prelatino e non indoeuropeo. Xavier Valcarce Ocampo é un escritor pontevedrés de primeiros do século XX que é preciso consultar sempre que queiramos documentarnos sobre temas mariñeiros, en canto Marcos Valcárcel é un dilixente e sabio historiador e ensaísta de Ourense.

E logo conteino así, hoxe mesmo, en La Región (Pan por Pan):

Apelidos. Dende hai varios meses Méndez Ferrín está a publicar nun xornal galego unha valiosa colección de fichas que esculcan na orixe dos nosos apelidos. Chegoulle onte a hora ó meu propio apelido e aprendín algunhas cousas ó respecto, que confirman as miñas intuicións: “Valcárcel” é forma castelanizada de “Valcarce”, a correcta galega. É o nome dun río que nace no Cebreiro e dun val importante do Bierzo, que lle emprestou o nome ó concello de Veiga de Valcarce. Segundo Ferrín, o nome non viría dun hidrónimo, senón dun señor da terra que deu nome a un val que lle pertencía: un Cáricus (de carácter prelatino e non indoeuropeo), de onde sairía en xenitivo un Valle Cárici e logo Val Carce ou Valcarce. De aí collería logo o nome o Río de Valcarce. (Ah! E graciñas polas xenerosas palabras de gabanza coas que me agasalla o mestre da palabra no remate da súa ficha).

A USC renega de Franco

(Galicia Hoxe 11 novembro)
Fonseca bórrao da lista de "honoris causa" porque a distinción "non se lle concedeu a un persoeiro das letras ou das ciencias, senón ó xefe dun estado fascista"
Franco foi investido Doutor Honoris Causa pola Universidade de Santiago o 27 de xullo de 1965 e 41 anos despois a institución académica da capital galega "desposúeo" deste recoñecemento. O Consello de Goberno da USC acordou onte "por unanimidade" rexeitar a concesión do título de Doutor Honoris Causa en Ciencias a Francisco Franco Bahamonde, por considerar que este "non reúne méritos científicos nin persoais" para tal distinción, que se outorgou cando a institución carecía de "autonomía".
A USC non ten capacidade legal para "revogar" o acto administrativo no que se outorgou o título, de xeito que o acordo consistirá en retiralo da lista de ilustres honoris causa e do libro de honras.
O reitor, Senén Barro, espera que Salamanca e Coímbra fagan o mesmo
Barro manifestou que a USC pode ser "a primeira" que adopte unha decisión deste tipo, e que se lles notificará ás universidades de Salamanca e de Coímbra, que tamén distinguiron a Franco -amais da Pontificia de Salamanca-, a decisión. "Gustaríanos que seguisen os nosos pasos, pero entra dentro da autonomía universitaria".
"O grao de doutor honoris causa debe recaer en persoas que teñan méritos de excelencia nos ámbitos científicos, culturais, sociais e técnicos. Do que carecía absolutamente Franco"
"A concesión fíxose no 1965, cando a universidade non tiña ningunha capacidade de exercer a súa autonomía, e non tiña posibilidade, probablemente, de tomar outra decisión".
(Imaxe: "Franco, a súa política", de Luís Seoane).

Máis sobre as cartas dos nosos escritores

A propósito das cartas de Castelao, de novo, e do dito por Anónimo Político-Cultural nun recente fío (Das cartas de Castelao): ten razón APC, os epistolarios non son grandes bestseller no noso mundo editorial. Pero a nosa cultura precísaos. Xa temos poucos, publicados, do XIX (aí están os de Murguía). Dos do XX hai de todo: material importante e material secundario. Pero deben coñecerse. E mesmo utilizarse literariamente. Cousa que ata hoxe non se fixo.
Por exemplo, hai cartas que son pezas literarias que deberían estar nos libros de texto e que deberían ler todos os rapaces da ESO e bacharelato: p.ex. as tres derradeiras cartas de Bóveda, que editara un caderno de A Nosa Terra, ou moitas das de Castelao. Ou algunhas das intercambiadas entre Bóveda, Castelao e Filgueira Valverde (como algunha que recolleu Xavier Castro no seu estudo do galeguismo) ou algunhas de Otero e Risco. Ou outras de Piñeiro. E tamén hainas de moito interese entre as recén publicadas de Del Riego, Carballo Calero, Cunqueiro, etc. E velaí as valiosísimas de Blanco Amor que publicou Neira Vilas (en Ed.do Castro), libro que presentei no Carballiño co escritor e sobre o que xa teño publicado referencias moitas veces: dá un perfil duro e contundente das relacións do ourensán cos círculos culturais galegos daquela hora, en América e na Galicia interior.
No futuro será interesantísimo descubrir algúns epistolarios (Casares, Ferrín, etc.), se se conservan ben. Algunhas achegas parciais a algún escritor desta época (Avilés de Taramancos) depararon xa certas sorpresas.

Mesmo creo que se podería facer ata unha Antoloxía das Cartas dos nosos escritores e que sería un manual útil para achegarse á cultura galega, co alento vivo do escrito dende o rexistro íntimo, en primeira persoa, sen saber que eses textos serían publicados (ou si? Hai cartas redactadas de tal xeito que é difícil non pensar nun receptor colectivo). Aquí deixo o reto: agardo que alguén algún día (quizais Galaxia, amigo Vítor) o recolla.
(Na imaxe, un retrato de Avilés de Taramancos mozo).

Será a última palabra ...
(Andoliña 11 novembro)

Sabía del e das súas graves dificultades de saúde nestes anos por amigos comúns. No Liceo ourensán presentamos hai uns poucos anos o seu libro Educar para la verdad y la esperanza, unha síntese da súa actitude ante a vida. Hoxe chegou ás miñas mans o seu último libro, quizais o derradeiro, cun seu limiar estarrecedor no que o autor se vai despedindo dos seus amigos, colaboradores e seres queridos e dedícalles a súa obra ás persoas que loitan contra o cancro, como el mesmo.

Dese limiar escrito en carne viva son estas liñas: “Os que padecemos esta enfermidade sabemos que nos obriga en moitos momentos a contemplar a vida vendo pasar os días, “días como nubes perdidas” (Octavio Paz). Pero, co amor das persoas que nos rodean, nunca debemos perder a determinación de loitar pola vida, de ilusionarnos con pequenas cousas, de vivir con serenidade e esperanza. Cando menos, esa é a miña determinación. Como escribía o poeta Miguel Torga, a esperanza será “a última palabra da miña boca”. Aínda que no meu caso, moi probablemente será a penúltima”.
O libro chámase Pedagogía de la convivencia.
De Suso Jarés, a quen envío unha quente aperta dende aquí, dende a Auria da súa mocidade.l

Homenaxe a Manuel Peña Rey

Hoxe recibe unha homenaxe en Ourense, dos seus compañeiros de profesión e do Colexio Médico, Manuel Peña Rey, un nome clave na historia do antifranquismo auriense e da axitación social e cultural. Foi a figura que galvanizou ao seu arredor múltiples enerxías do PCG histórico tamén no eido cultural (Antón Tovar, Stago. Lamas, Xaime Quesada, etc.) e un médico recoñecido e comprometido dende sempre. O seu labor cultural fíxose notar tamén en institucións diversas dende o Ateneo de Ourense ata o Clube Alexandre Bóveda, do que foi socio e colaborador. Vaia dende aquí, pois, a nosa noraboa ó amigo Manuel Peña Rey.

(Na imaxe superior, un acto do ano 1995 no Liceo, organizado pola Casa da Xuventude, no 25 aniversario da súa fundación: de esquerda á dereita, M.Rúas (traballador da sanidade e vinculado ó nacionalismo); M. Peña Rey (falaba en nome do PCG); o avogado Amando Prada Castrillo, expresidente do Liceo; eu no medio, creo que como moderador, se mal non me lembro; unha persoa que xa non recoñezo, e Vázquez Prats, relacionado este co Movimiento e o antigo réxime. Na mesa falarase dos cambios dende o franquismo ata a transición democrática).

¿E se o galego morre?

(Un artigo de Miguel Anxo Fernán Vello en Galicia Hoxe, 10 novembro)

Estivo na Coruña un señor que é doutor en Filosofía e Ciencias da Educación, ademais de portavoz de Unidad Alavesa nas Juntas Generales de Álava e cofundador do Foro de Ermua, e dixo textualmente este célebre catedrático –fíxose eco do aserto a prensa local– que “no pasaría nada si el gallego se muere”. Ernesto Ladrón de Guevara López de Arbina –así asina o profesor– vén á cidade da Coruña, sede da Real Academia Galega, e tan campante o home deixar caer un negro improperio de orde política particularista e cargado de desprezo e indiferencia máxima polo maior signo de identidade da terra e do país que don Ernesto visita. “No pasaría nada si el gallego se muere”. ¿Non pasaría nada, señor Ladrón de Guevara? Seguramente non pasaría nada para vostede, para o seu “eu” tan especial, que sería partidario e capaz mesmo de celebralo, mais si significaría unha traxedia definitiva para a cultura galega, para a identidade de Galicia e, por ende, para a cultura da humanidade. ¿De onde vén, de onde nace ese odio polos idiomas –no caso do galego un idioma francamente minorizado e reducido– que aniña en certos individuos e que chega a adquirir tons de alarma psicolóxica? Visita A Coruña este señor e –sen coidar as “boas maneiras” das que falaba Blanco-Amor– di que se o galego morre non pasaría nada, que todo sería normal, porque que morra un idioma como o galego non importa, que máis dá, tamén morreu o latín. ¿Posúe este político iso que se chama sensibilidade cultural ou simple e mínimo respecto, digamos, por unha creación colectiva, histórica e moderna como é o idioma galego? Dende logo que non. Dada a súa pose mortuoria dirixida á nosa lingua, o que brilla neste señor é todo o contrario do humanismo e da ilustración, coas súas debidas ínfulas imperiais, políticas e totalitarias. Triste e desafortunada a figura de desexar, preanunciándoo, un sepelio. Como di Ralph Waldo Emerson, a lingua é a memoria da historia, e para este señor a nosa lingua, historia incluída, non merece o futuro. Un etnocida en marcha.

Axentes da causa do galego
(Andoliña 10 novembro)
Comezaron antonte, en Ourense e na Coruña, unha serie de Seminarios de Dinamización Lingüística no Ensino que organiza a Secretaría Xeral de Política Lingüística en todas as cidades galegas. Sempre é bo poñer en contacto as persoas que están a traballar pola galeguización do ensino dende os Equipos de Normalización e o interese destes Seminarios quedou referendado polas case seiscentas persoas matriculadas en todo o país. Os asistentes poderán conversar con xentes como Ferro Ruibal, Fernández Paz, Carlos Varela, Clodio González ou Afonso Monxardín, todos comprometidos de vello coa causa do idioma. E tamén cun amplo número de profesionais que cada día articulan valiosas estratexias e novas metodoloxías nas aulas
Debemos recoñecer que moitos dos asistentes xa están de seu empeñados nesa mesma causa: a galeguización do ensino, e que quizais o noso problema sexa como actuar sobre aqueles que non asisten a estes seminarios nin a outros semellantes. En calquera caso, ademais de facer cumprir as leis (tamén no que á lingua se refire), quero subliñar que a galeguización dos centros de ensino necesita destes axentes: sen eles, sería imposible sequera soñar un futuro máis noso.
(Imaxe: Maternità, de F.Murer)

Das cartas de Castelao

Súmome dende aquí a unha interesante suxerencia que se fixo no fío de máis embaixo (de M.Swan): queremos unha edición barata, rústica, das Cartas de Castelao.
Que chegue a todo o mundo que as desexe ler. E, se non pode ser, que alguén se encargue de apoiar e subvencionar o acceso a ese libro a todo galego/a que queira emocionarse con ese anaco de vida chea de corazón.

Lembranza de Castelao en Caracas
(Andoliña xoves 9 novembro)
Os galeguistas de Venezuela, con Antonio Somoza Outeiral e Silvio Santiago á cabeza, conmemoraron o cuarto aniversario da morte de Castelao, en xaneiro de 1954, cun especial da revista Galicia, do Centro Galego de Caracas. Na portada reproducían o coñecido retrato que Carlos Maside lle fixo ó rianxeiro e logo abrían este monográfico coa derradeira foto de Castelao, tomada no Centro Ourensán de Buenos Aires, ó carón dunha pequena bandeira galega. Escribían na revista Ramón Lugrís, Francisco Luís Bernárdez, Salvador Lorenzana e Cosme Barreiros (Fernández del Riego, nos dous casos), Domingo García Sabell, Alonso Ríos, Silvio Santiago e J.M. García Torrado.
Lugrís facíao sobre o significado do exilio do líder galeguista. O autor de Vilardevós subliñaba o que Galicia debe ó labor dos galeguistas. Bernárdez comentaba Sempre en Galiza, o libro de prosa galega máis relevante da centuria, na súa opinión. E Alonso Ríos reflexionaba sobre as estampas do artista, que "crebaron o comprexo de inferioridade co que a Hespaña centrista e uniformadora tratou de afogar a nosa vida espiritual e impornos unha mentalidade esteparia".

Como me den...
"Como me den unha palabra, a partir de mañán, en castelán... vanme escoitar. Porque ademais asinaron todos": escoitado agora mesmo a unha compañeira do Instituto ó enterarse de que ten os alumnos (de Bacharelato) en folga. Tristemente, ten razón, porque a maioría dos asinantes son castelán-falantes...

"Galicia", revista de Caracas
(Andoliña 8 nov. 2006)

O Centro Ramón Piñeiro continúa coa súa liña de recuperar as revistas culturais galegas históricas: da súa man sae agora a edición facsimilar do Galicia, revista do Centro Galego de Caracas que sacou dez números entre 1952 e 1954. Dirixiuna Antonio Somoza Outeiral e traballou na súa redacción o escritor Silvio Santiago, o autor de Vilardevós, que asinaba aquí unha fermosa sección titulada "Cartas al Miño". Colaboraron nela as mellores firmas daquela hora: Otero Pedrayo, Delgado Gurriarán, Augusto María Casas, Cuevillas, Manuel Casado Nieto, Álvaro Cunqueiro, Ramón Piñeiro, Fernández del Riego, Pura Vázquez, Franciso Luís Bernárdez, etc. Editaron ademais un magnífico monográfico, a comezos de 1954, dedicado a Castelao.

Publicou o ‘Galicia’ artigos culturais e sociais e novas da colectividade emigrada en Venezuela. Algúns deses traballos deben ser hoxe lidos entre liñas. Por exemplo, os artigos de Alberto Vilanova La Anti-Galicia e Verbas aos galegos sinxelos, con duras acusacións que non explicitan nunca o seu destino: "caverna da mediocridade", "necrófagos insaciábeles", "apetitos materiais", "fobias rencorosas", etc.
Críticas, quizais, a algúns personaxes do galeguismo do interior?
(Imaxes: retrato de Alberto Vilanova e un anuncio da revista, nos anos 50)

Un problema que ninguén quere lembrar: artigo de Afonso Monxardín
Ceuta e Melilla, con liberdade (Galicia Hoxe 7 novembro)
O afán imperial de España centrado en África despois da perda de América deulle sempre máis dores de cabeza que beneficios. Desde o desastre de Anual a Sidi Ifni. Desde a fuxida de Guinea Ecuatorial, ao abandono do Sáhara. Desde o 18 de xullo á Garda Moura. E desde Perejil aos seus fillos espúreos, os atentados do 11-M. Pois agora Al Qaeda seica sitúa a Ceuta e Melilla no centro dos seus interese. As contas son clarísimas e España debe saber xogar ben as súas cartas. Ambas as dúas son cidades politicamente españolas desde os tempos medievais e africanas por xeografía e por parte tamén da súa historia. Insistir obcecadamente en que son o mesmo que Tordesillas ou Santillana del Mar é un erro que nos pode chegar a custar moito. Queirámolo ou non a evolución deste século foi a de facer coincidir as fronteiras xeográficas do Mediterráneo coas fronteiras culturais. Os gregos de Esmirna ou Alexandría. Os franceses de Alxeria. Os turcos de Bulgaria... todos foron desprazados independentemente de que levasen, como os gregos, miles de anos na outra beira. Moitos españois cremos que hai que procurar solucións imaxinativas ao tema sabedores de que sería imposible de se converter nun foco de conflito. Desde Europa non se entende que España queira negociar Xibraltar e se negue a falar de Ceuta e Melilla. Calquera africano -ou musulmán- mirando o mapa, sente esas cidades e illotes como unha areixa nun ollo. Como sentiría Orán ou Mazalquivir, en Alxeria, españolas ata finais do XVIII en que Carlos IV llelas vendeu aos turcos.
Cómpre centrarse no respecto aos españois e ás súas propiedades en Ceuta e Melilla. En programas de reintegración familiar na península para os que queiran e de garantías para os que permanezan. De cartos, e incluso, claro, ao final, de traspaso de soberanía. Debemos ademais, darlles ás forzas moderadas do mundo árabe elementos de cohesión coa súa xente para que unha causa tan facilmente enconable como esta non sexa bandeira da radicalidade islámica, senón expoñente de que é posible topar solucións polo diálogo e o entendemento. España debe tomar iniciativa agora que ninguén o espera e ir formando á súa opinión pública. Ou prepararse para o peor. E pinta mal. Bastante mal.

Que quedou da literatura de xénero?
(Andoliña martes 7 novembro)
Celebrouse o pasado sábado o V Encontro de Escritores Ourensáns. Foi esta unha iniciativa do Clube Alexandre Bóveda nos anos 90 que agora retomou ó Liceo ourensán. Uns quince autores debateron a fondo sobre literatura, pero tamén sobre o mercado, os problemas profesionais do escritor e a normalización do idioma.
Falouse tamén da literatura de xénero e houbo discrepancias ó respecto. Lembrouse o papel pioneiro ó respecto de Xosé Fernández Ferreiro e deuse por rematada aquela obsesión de outrora por cubrir todos os xéneros: novela negra, ciencia-ficción, literatura erótica, etc. Para algúns dos presentes no Encontro a literatura de xénero foi só unha experiencia de mercadotecnia e imitación de modelos foráneos, que non deixou unha pegada abondo consistente. Para outros, foi unha iniciativa máis, que serviu de escola literaria a algúns autores e que, ademais, deixou unhas cantas novelas de certa relevancia.
Foi moito máis importante para o futuro das letras galegas, díxoo en Auria, Fernández Naval, a incorporación do outro xénero, ou mellor, do sexo feminino, antes escasamente representado. Iso, creo que non sobra subliñalo, si marca un cambio cualitativo, substancial.

Grial n. 171 (xullo-setembro 2006)

Moi interesante o último número de Grial. Trae un monográfico sobre os Cen Anos da Real Academia Galega (Neira Vilas, X.L. Axeitos, H.Monteagudo, M. Ferreiro, o ourensán Serafín Alonso Pintos) e unha conversa con Xosé R. Barreiro.
Ademais, publica as cartas de Ramón Piñeiro a Basilio Losada e varios artigos sobre o mundo das Bitácoras (de Silvia Canabal, Manuel Gago e Xosé López).

E un interesante artigo de Débora Campos, "Xente ao lonxe", a nosa Torre de Babel, cos resultados parciais da enquisa que nos fixo aos blogueiros hai uns meses (grazas, Débora, polos parabéns que alí nos dedicas a esta humilde bitácora).

O biógrafo de don Álvaro

Fixo unha excelente biografía de Álvaro Cunqueiro (Xerais, 1991), que consulto moi a cotío: a cultura galega débelle cando menos iso. Eu non o coñecín nin tratei (só falei con el dúas veces por teléfono). Foi tamén un nome moi relevante no xornalismo galego, director do Faro de Vigo dende 1978 a 1986: Xosé Francisco Armesto Faginas
(Tui, 1945-Vigo, 2006). Agora dirixía a Escola Municipal de Artes e Oficios en Vigo. Tamén se foi demasiado cedo.

Da guerra en Galicia (entrevista a Jesús de Juana e Xulio Prada)
(Polo seu interese transcribo a entrevista ós dous historiadores ourensáns, en Faro de Vigo, hoxe (realizada por Rafa Prada), despois de participar no Club Faro)

- ¿Se escuchó "ruido de sables" en Galicia antes del golpe del 36?
- Todo el mundo sabía que se estaba preparando una conjura contra la República. Desde las elecciones del 36 era un secreto a voces. Hubo un intento fallido en abril que se repitió con mejores medios el 18 de julio.
- ¿Se produjeron episodios de violencia antes de esa fecha?
- Hubo un clima de violencia prebélica tanto entre las derechas como entre las izquierdas. En Ourense hubo seis asesinatos políticos entre abril y julio. Los muertos caen de lado fundamentalmente de las izquierdas.
- ¿En qué provincia gallega opusieron mayor resistencia los fieles a la República?
- En A Coruña, sin duda. Allí estuvo más organizada la resistencia, aunque la última barricada cayó en Tui el día 25. En Vigo pusieron barricadas en la zona de Teis, que las fuerzas militares tuvieron que desalojar a tiros, y se produjeron 26 muertos entre los Comités de Defensa de la República.- En Vigo perecieron también las primeras víctimas gallegas de la contienda...- Cuando el capitán Carreró salió a declarar el estado de guerra, una multitud se congregó en la Puerta del Sol. Hay versiones contradictorias, pero la esencia es que intentaron arrancarle el bando y ordenó disparar a quemarropa. Hay 25 víctimas documentadas en los registros civiles. No fueron las primeras víctimas, porque antes se había declarado el estado de guerra en A Coruña, pero sí fue la primera matanza de la contienda en Galicia.
- Castelao sostenía que la resistencia en Galicia fue menor porque las instituciones autonómicas no se habían desarrollado plenamente.
- Es una opinión respetable, en este caso más respetable porque viene de Castelao, pero no deja de ser una conjetura. El hecho de que el Estatuto hubiera echado a andar no garantizaba que la sublevación no hubiera triunfado. La derecha en Galicia era muy fuerte y estaba muy organizada.
- ¿Tuvo que ver la represión con la socialización que comenzó en Galicia a partir de 1931?
- La represión viene dictada por una organización previa que decide que, una vez que el golpe fracasa y se convierte en guerra civil, hay que eliminar todo aquello que sea contraproducente con la actividad bélica y cualquier resto de democratización y republicanismo. En los primeros días tras el golpe no hubo represión, y cuando los militares dictan las normas represivas empieza a haber fusilamientos y paseos. Se trataba de eliminar todo lo que pudiera amenazar el nuevo orden establecido.
- Se decía que Galicia era la despensa del bando sublevado. ¿Cómo se concretó esa función?
- Sobre todo por parte de particulares. La expresión "despensa y criadero" vino de la movilización masiva de apoyos sociales para enviar al frente grandes cantidades de conservas, de ganado y de oro: los anillos y monedas que se guardaban en casa eran entregados, a veces de buen grado, a veces a la fuerza. Después de Navarra, Galicia fue probablemente la que que más movilización generó en ese sentido.
- ¿Han encontrado en su investigación rencores y odios latentes desde aquella época?
- En este último año, coincidiendo con las políticas de la memoria, hay quienes piden "dejar los muertos en paz" y otros que exigen reivindicarlo. Una cosa es la opinión pública y otra la función de los historiadores, que debemos analizar los hechos de manera imparcial, explicando cómo fueron. Pero perdura cierto resquemor. Yo (habla Julio Prada) nunca encontré afán de venganza ni desquite trabajando con fuentes orales.
- ¿Qué suceso violento les impactó más de aquel periodo?
- Los sucesos de la Puerta del Sol, el único caso en el que la violencia extrema que estaba prevista se aplica ante un simple gesto de rebeldía. En Galicia no hubo grandes matanzas que terminasen en fosas comunes, como se dio en León, Andalucía o Extremadura. Fue el hecho más sangriento, al margen de los asesinatos de grandes personalidades.

ENCONTRO EN TITULARES

Cunha media de asistencia relevante (arredor de 50 persoas en cada acto) e unha riqueza evidente nos debates, celebrouse o pasado sábado o V Encontro de Escritores Ourensáns, organizado pola Sección de Literatura do Liceo. Tentarei resumilo en titulares.

Alonso Montero: Antón Tovar era unha personalidade vulnerable e indefensa. Foi radical na defensa do seu ateísmo e o seu comunismo. “Eu fun censor” de Tovar : no seu segundo diario en prosa, houbo que suprimir unha frases moi duras contra o actual monarca.
Xosé Carlos Caneiro: Non hai cultura sen novelas. A literatura permanente, os libros que serán clásicos, sofre momentos de angustia. A calidade literaria nada ten que ver co mundo do espectáculo.
Ramón Caride Ogando: Hai máis produción narrativa que nunca e está asegurado o relevo xeracional. Falta proxección no exterior e faltan lectores. A min encantaríame escribir un Código da Vinci en galego.
Delfín Caseiro: A cultura española está comendo á galega. Velaí: 50 persoas nunha estrea teatral galega na cidade, fronte a case dúas mil nunha obra española con caras televisivas.
Alfredo Conde: A literatura galega ten unha riqueza excepcional e estamos sobrados de infraestruturas culturais e funcionarios da cultura. Pero iso non se corresponde co papel dado ós creadores, que non poden deseñar a profesionalización do seu labor como tales.
Iolanda López: Hai que actuar sobre os adultos e os pais para que manteñan o seu papel e responsabilidade na transmisión do idioma.
Fernández Naval: Necesitamos vernos nos espellos dos outros para entendérmonos; dende fóra admiran a sociedade e a cultura galega. O máis importante da literatura recente é a incorporación das mulleres e o éxito da literatura xuvenil. Necesitamos traducións doutras literaturas e faltan mecanismos habituais de comunicación con outras culturas.
Camilo Franco: Padecemos a síndrome de Estocolmo, estamos obsesionados por non poder ser e parecernos a alguén que non se parece a nós. Os desexos dos escritores non coinciden cos desexos do mercado. A literatura de xéneros galega (novela negra, erotismo, etc.) produciuse sen modelos propios e quedámonos a medias tamén nisto.
Millán Picouto: O idioma é a normalización cultural. Critico ó goberno galego pasado e ó actual pola súa falta de enerxía e por non facer cumprir a Lei de Normalización Lingüística. O futuro do galego é lóbrego con esta sociedade e co papel que están a facer os políticos.
Afonso Vázquez Monxardín: É imposible a autosuficiencia dos escritores só dende o mercado en galego. Temos que adaptarnos á sociedade da globalización e subliñar os aspectos en positivo da normalización do idioma. Imos, de xeito inevitable, a unha sociedade plurilingüe na que os idiomas teñen que repartirse os papeis.
Manuel Vilanova: Para min a poesía é unha terapia necesaria. Pecheime durante cinco anos a escribir o poemario A esmeralda branca. Todos os días, sen faltar un sequera, escribía algún poema.

Máis cousas
Dous momentos de confrontación dialéctica con certa tensión. O primeiro, o diálogo entre Xosé C. Caneiro e Camilo Franco máis Ramón Caride cando aquel defendía o seu modelo de literatura e a esixencia de calidade, medida obxectivamente, ó que Caride argumentaba que iso non era medible e dependía da subxectividade; Caneiro e Camilo discreparon de continuo sobre a recepción da literatura e o que reclamaban os públicos dos escritores. O segundo momento, na interpelación de Millán Picouto a Alonso Montero, porque este fixo consideracións sobre o nacionalismo que aquel tomou por despectivas e dalgún xeito criticou ó nacionalismo, para Alonso dominante na cultura galega, por non apoiar noutros momentos a obra de Tovar. Picouto estimou ademais que o ateísmo de Tovar é complexo, pois sempre está a buscar un diálogo con Deus, e que a última parte da obra de Tovar é a máis valiosa, moi particularmente os seus Sonetos.

Estiveron por alí tamén...
Xosé C. Gómez Alfaro, Mar Nogueira, Maribel Longueira, Xavier Paz, Gustavo Peaguda, X. Bouzo, Xoán Fonseca, Manuel Peña Rey, Luís de Sober, Pepe Trebolle, Carme Lorenzo, Xián Bobillo, Stella Estrada, Xaquín Vales, Segismundo Bobillo, Santiago Lamas, Benito Losada, J. Liceras, Xulio Outumuro, Uxía Méndez Santana, Andrés Mazaira, Fernando Román, Xosé C. Sierra, Rita Fernández, etc. Etc.
E o meu agradecemento especial a José Luís Troitiña, do Liceo, que se encargou, con total acerto, de toda a andamiaxe organizativa do evento (contactos, comida, etc.).
(Imaxe: Libri, de G.M.Crespi, 1725)
(Outra crónica do encontro no blog de Moralla).